37. Έξαρχος Γρεβενών

37. Έξαρχος,ο  ( το χωριό μου)
Από το βιβλίο του Βασίλη Αποστόλου "ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΓΡΕΒΕΝΩΝ"

Γενικά: Κοντά στους πρόποδες του κεντρικού ορεινού όγκου του Μπούρινου είναι χτισμένος ο Έξαρχος 36 χιλιόμετρα Β.Α των Γρεβενών σε υψόμετρο 729 μέτρων. Για να φτάσεις στον Έξαρχο μπορείς να ακολουθήσεις τις παρακάτω διαδρομές. Από Κοζάνη μπορείς να ακολουθήσεις την Εγνατία οδό. Στον κόμβο της Σιατίστης στρίβοντας αριστερά συναντάς πρώτα το Παλιόκαστρο, στη συνέχεια το Δαφνερό και μετά τον Έξαρχο, με συνολική χιλιομετρική απόσταση Κοζάνη- Έξαρχος 40 χιλιόμετρα. Η άλλη διαδρομή από Κοζάνη είναι μέσω Αιανής, Χρωμίου, Βάρης. Από Γρεβενά διασχίζεις τον Πόρο, Κνίδη, Πυλωρούς, Βάρη και καταλήγεις στον Έξαρχο. Συνορεύει ανατολικά με το δήμο Σιατίστης (περιοχή Μπούρινου-Τσερβένα) και με την  κοινότητα Χρωμίου, δυτικά με τους οικισμούς Δαφνερού, Ταξιάρχη, βόρεια με Παλιόκαστρο και κτηματική περιοχή Σιατίστης, νότια με Κνίδη, Κολοκυθάκι. Υπήρξε έδρα κοινότητας η οποία ιδρύθηκε με το Β.Δ 19-12-1918, ΦΕΚ.Α 200/1918 με συνοικισμούς απαρτίσαντες την κοινότητα Έξαρχος, Βάρτσα (σήμερα Βάρης,ο). 

 

 

Στον εκλογικό κατάλογο της Υποδιοικήσεως Γρεβενών του 1914 ήταν εγγεγραμμένοι 42 χριστιανοί.

Μέχρι το 1998 λειτουργούσε ως έδρα  κοινότητας, στη συνέχεια αποτέλεσε γεωγραφικό διαμέρισμα του δήμου Βεντζίου ως το 2010 και σήμερα ανήκει στο διευρυμένο δήμο Γρεβενών.

Ο πρόεδρος της κοινότητας Εξάρχου στις 28 Νοεμβρίου 1931 αναφέρει στο Νομάρχη Κοζάνης «ότι οι υπ’ εμέ συνοικισμοί Έξαρχος και Βάρης αποτελούντες την κοιν. Εξάρχου προτιμούσι το ήδη υφιστάμενο εκλογικό τμήμα της κοιν. Κνίδης δεδομένου ότι είναι η κεντρικότερη κοινότης αφ’ ενός και αφ’ ετέρου κείται πλησιέστερα προς την κοιν. Εξάρχου ενώ απεναντίας άλλες κοινότητες ευρίσκονται πολύ μακριά» (60/668).

Στις 30-1-63 ο βουλευτής Κοζάνης Μιχαήλ Παπακωνσταντίνου με τηλεγράφημα στο νομάρχη Κοζάνης μεταβιβάζει έκκληση αποκλεισμένων κοινοτήτων Χρωμίου, Πολυφύτου, Γαλατινής, Εξάρχου, Ζιάκα, Κηπουρειού με θερμή παράκληση αμέσου προωθήσεως τροφίμων και ζωοτροφών δια παντός προσφόρου μέσου (60/949).

Στις 5-2-63 ο αντιπρόεδρος της κοινότητας Νικόλαος Αποστόλου με τηλεγράφημα στο Νομάρχη Κοζάνης αναφέρει ότι οι ανάγκες του χωριού συνίστανται σε 7400 χιλιόγραμμα ζωοτροφές και 1300  χιλιόγραμμα σίτου.

“κεφαλοχώρι, έχον 30 χριστιανικάς οικογενείας, εκκλησίαν, ολίγους δημητριακούς καρπούς, άχυρον, άφθονα πηγαία ύδατα και ανατολικώς ½ ώραν λειβάδια, όπου η εκκλησία Άγιος Αθανάσιος, οπόθεν το όρος Μπούρινος” (Σχινάς 1866).

Αξιοθέατα: Η κορυφή του Μπούρινου «Ντρεσινίκος»[1] ή «Σημείο» με υψόμετρο 1866 μέτρα είναι ορατή από τον Έξαρχο. Εκεί καταλήγουν τα όρια των οικισμών Εξάρχου, Παλαιοκάστρου, Σιατίστης. Εκείνο που ομορφαίνει ιδιαίτερα το χωριό είναι η πλατεία η οποία αποτελεί το στολίδι του χωριού. Η πλακόστρωση, η δεντροφύτευση με καλλωπιστικά φυτά, ο ηλεκτροφωτισμός, η φύτευση του πλατανιού με το καθιστικό, οι λιθόχτιστες βρύσες, το σιντριβάνι, άλλαξαν ολότελα τη μορφή της και της έδωσαν μια απαράμιλλη αισθητική. Το κοινοτικό κατάστημα, βορειοανατολικά της πλατείας, το μοναδικό δημόσιο κτίριο κτίστηκε το 1970. Σήμερα μετά από ανακαίνιση  χρησιμοποιείται ως χώρος πολλαπλών χρήσεων (καφενείο) για τις κοινωνικές ανάγκες των κατοίκων. Εντυπωσιάζει η παιδική χαρά, ο νεόδμητος ναός του Αγίου Νικολάου, ο βυζαντινός ναός του Αγίου Αθανασίου, η τεχνητή λίμνη, ο νερόμυλος, το εικονοστάσι του Αγίου Κοσμά με την ανάπλαση του χώρου έργο του Ε.Ε.Ε συλλόγου του χωριού «Ο ΜΠΟΥΡΙΝΟΣ»,  αρχαιολογικός τόπος τα «καστράκια».

          Αρχαιότητες: Λόγω των πολλών υδάτων, των πλούσιων βοσκοτόπων ο Έξαρχος με το αρχαιοπρεπές όνομα κατοικήθηκε από αρχαιοτάτων χρόνων. Όστρακα υπάρχουν στις θέσεις Καστράκια, Γουμαράδα, Όπεσι, Αρμυρονέρι, Ξηροβούνι.

          Αφιερωτές στη Ζάβουρδα: Αφιερωτές στην Ιερά Μονή Αγίου Νικάνορος για την ψυχική τους σωτηρία.  Α΄ Γραφής από το 1534 ως το 1692 έχουμε 125 και Β΄ Γραφής από το 1692 και μετά 91.

Εκκλησίες: α)Άγιος Νικόλαος κτίσθηκε το 1830, ο οποίος κατεδαφίσθηκε το 1953 και στη θέση του ανηγέρθη νέα. Με το σεισμό του 1995 κατέστη ετοιμόρροπη. Σε άλλη θέση ανηγέρθη ο ενοριακός ναός του Αγίου Νικολάου με συνδρομή της πολιτείας και των κατοίκων του χωριού, ο οποίος λειτούργησε για πρώτη φορά στις 11-2-2007.  β)Αγία Παρασκευή με έτος κτίσης το 1835 ο οποίος κατεδαφίστηκε και ανηγέρθη νέος το 1965. γ)Άγιος Αθανάσιος στους πρόποδες του Μπούρινου με έτος κτίσης το 1840 με γυναικωνίτη και πολλές τοιχογραφίες στο Άγιο Βήμα και στον κυρίως ναό τοιχογραφίες σε μουσαμά. Υπάρχουν και τα πέντε (αρ.5) εικονοστάσια. Ανατολικά του ναού του Αγίου Αθανασίου σε απόσταση 2 χιλιομέτρων υπάρχει το Παλιομανάστηρο με σωζόμενο περίβολο 80 μέτρων.

Ο Γενικός Αρχιερατικός Επίτροπος Γρεβενών Αρχιμανδρίτης Δωρόθεος με επιστολή στο Μητροπολίτη Κοζάνης στις 25 Μαΐου 1900 δίδει τις παρακάτω πληροφορίες. Ο Ιωάννης Ευαγγελίδης δάσκαλος, δάνεισε στον παπα Ιωάννη που ιερουργούσε στον Έξαρχο δυο λίρες. Μόλις δε ο παπα Ιωάννης εμφανίστηκε στη Μητρόπολη Γρεβενών του ζητήθηκε επιμόνως την πληρωμή του χρέους ήτοι τις δύο λίρες. Η απάντησή του ήταν: Δεν είχε δανεισθεί δύο μόνο λίρας από το γνωστό φίλο του αλλά τρεις, πλην μετά από καιρό πλήρωσε αυτές και ογδοήκοντα προσέτι γρόσια.

Εκπαίδευση: Έχει130  κατοίκους, υπάρχει κοινός δάσκαλος με μισθό 50 γροσίων το μήνα και πληρώνεται από την εκκλησία, μαθητές γύρω  στους 20 (1873-74. Πηγή Ηλίας Γάγαλης greveniotiς.gr βλέπε Βιβλιογραφία).

«Μαθητές: 17, 17, 17, 20, 21,22, 21, 22[2].

Διδακτήριο: Το διδακτήριο καίτοι νέο είναι ακατάλληλο. Οι κάτοικοι είναι πρόθυμοι δια ανέγερση νέου με σχέδιο σε χώρο κατάλληλο και υπεραρκετό (20/10/1926). Διδακτήριο καινουργές, ανεγερθέν βάσει εγκεκριμένου σχεδίου με δαπάνη κοινότητας και μικρή αρωγή του κράτους (16/5/1930). Κατάσταση ελεεινή. Καίτοι το 1926 ανηγέρθη το διδακτήριο νέο δια το οποίο και το δημόσιο χορήγησε 12 χιλ. δρχ. επειδή εγένετο άνευ επιβλέψεως  και άνευ σχεδίου, αντικαθίστανται δύο πλευρές του τοίχου, μέχρι σήμερον δε χρησιμοποιήθηκε. Το σχολείο στεγάζεται σε μικρό οικίσκο (9/3/1931). Η κατάσταση ικανοποιητική. Πέτυχε ο διδάσκαλος να συμπληρωθεί εσωτερικώς το νέο διδακτήριο και να εγκατασταθεί στο σχολείο (30/5/1933). Ικανοποιητική κατάσταση μετριαζομένη εκ της κακής συντηρήσεως. Η κατάσταση θα βελτιωθεί αν εκτελεσθούν οι μελετηθείσες επισκευές (22/6/1937). Μετρία κατάσταση, μη επαρκούντων των πόρων δια την εκτέλεση της μελετηθείσης ριζικής μετασκευής (24/5/1939).

Υλικό: Έχει 4 θρανία παλαιού τύπου, πίνακα, γεωγραφικοί χάρτες, εικόνα της Θεοτόκου, θερμάστρα (16/5/1930). 5 θρανία πολύεδρα ακατάλληλα, κομμάτι μαυροπίνακα, θερμάστρα, χάρτες μικροί ακατάλληλοι Ελλάδας, Ασίας, Αμερικής και ουδέν έτερον (9/3/1931). Προσετέθη μία έδρα (30/5/1933). Προσετέθησαν μία θερμάστρα και 5 μικροί χάρτες (20/3/1934). Υπάρχουν θρανία παλιά ακατάλληλα, 1 πίναξ, 3 χάρτες, τίποτε άλλο (22/6/1937). Ακατάλληλα, ανεπαρκή έπιπλα, ουδέν εποπτικό μέσο (12/5/1938).

Υπηρεσιακά βιβλία-Βιβλιοθήκη: Σχολική βιβλιοθήκη δεν υπάρχει (9/3/1931). Δεν υφίσταται (17/11/1934). Ελάχιστα βιβλία βοηθητικά διδασκάλου, όχι μαθητική (22/6/1937). Πενιχροτάτη, αναξία λόγου (12/5/1938).

Σχολικός κήπος: Ετοιμάζεται σχ. κήπος 3 στρεμμάτων το οποίο θα μεταβληθεί σε αγροκήπιο (9/3/1931). Ετοιμάζεται (30/5/1933). Μερικοί εκ των εμπηχθέντων πασάλων αφηρέθησαν ή εσάπησαν. Ο διδάσκαλος προβάλλει την έλλειψη μέσων δια την περίφραξη (20/3/1934). Υπάρχει σε μικρά άνω του σχολείου απόσταση δενδρόκηπος (12/5/1938). Υπάρχει μη καλλιεργούμενος, ελλείψει περιφράγματος και αγονίας του εδάφους (24/5/1939).

Φοίτηση: Τακτική (16/5/1930), τακτική απόντες 2, πέρυσι ήργησε το σχολείο διότι ο διδάσκαλος βρισκόταν σε εκπαιδευτική άδεια προς μετεκπαίδευση (9/3/1931). Ο διδάσκαλος απουσίαζε στην πανήγυρη των Γρεβενών. Ετιμωρήθη από το Εποπτικό Συμβούλιο (8/6/1931). Άτακτη απόντες 5 (28/5/1932), άτακτη, απουσιάζουν οι 8 λόγω κτηνοτροφικών εργασιών. Ο διδάσκαλος για να μην προκαλέσει την έχθρα ανέχεται την κατάσταση (30/5/1933). Άτακτη απόντες 3  λόγω κτηνοτροφικών εργασιών (20/3/1934), τακτική απόντες 2 (17/11/1934), τακτική φοίτηση απόντες 1 (12/5/1938).

Διδάσκαλοι: Θεοδωρίδης Θεόδωρος, Τσιρλιγκάνη Λαζαρ. Βούλα, Παπαγεωργίου Θωμάς»[3].

Ενθυμήσεις στα Μηναία του Ιερού Ναού Α.Νικολάου Εξάρχου: Τα πρώτα βιβλία που χρησιμοποιήθηκαν για διδασκαλία στα δημοτικά σχολεία ήταν τα ιερά βιβλία της εκκλησίας. Εκεί πάνω οι διατελέσαντες δάσκαλοι πολλές φορές γράφανε τις ενθυμίσεις τους. Για μας σήμερα είναι σημαντικό ιστορικό υλικό. Τέτοιο υλικό υπάρχει στα μηναία της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου Εξάρχου. Τα βιβλία εκδόθηκαν το έτος 1779.

Ö Αψπγ΄ (1783) Άγιος Νικόλαος.

Ö1869. Έμεινα διδάσκαλος εγώ ο αθανάσιος Ιω. Ζηο Κολοκυθάκι και προόδεψα τα ιερά γράμματα.

ÖΘύμισις αφού τράβηξιν αέρας εις το χοριό μας Έξαρχου καταστραφίκαμι και χάθηκαν τα πρόβατα του Γιώργου Παπανικόλα. 1874 Ιανουάριος 10.

Ö Γράφω εγώ ενθύμησιν όταν χειροτονήθηκα το έτος 1886 μηνός Ιουλίου 27 ημέρα Κυριακή και αρχιερέος Κυρίλλου εν τη μνήμη τροπαιοφόρου Αγίoυ Γεωργίου εις Γρεβενά. Ιωάννης Έξαρχον 1889 Μαρτίου 20.

ÖΕγό Νικόλαος διδάσκαλος γράφων εν χωρίω Έξαρχο 1894 εκ χωρίο Κοπρίβη.

ÖΈλαβα εγώ ο διδάσκαλος Ιωάννης πεδί του Αποστόλου από το χορίον Έξαρχος.

Ö Εγώ ο Σοφολογιώτατος Δηδάσκαλος δημήτριος Παίτρο από χωρήον Κοπρήβα ήμουν δηδάσκαλος εδώ στον Έξαρχο. Γρόσηα 550  το χρόνο και διαβάζω μαθητάδης 15. πιδιά επρoόδεψαν  καλώς και τελείωσαν ιερά γράμματα της εκκλησίας και προόδεψαν στο γράψιμο και έμαθαν καλά έτος 1871 Απριλίου 12 και φόντας αναχώρησα, έφιγα έτος 1874 Απριλήου 23.

Ö Εγώ σοφολογηότατος δηδάσκαλος δημήτριος Πέτρου……κατοικία Αργιροκαστρίτης και αναχώρησιν ο πατέρας μου από τον τόπον του  και έκαμα κατοικίαν εδό στα Βέντζια χορήον Κοπρίβα εγό ο δημήτριος διδάσκαλος Πέτρο Βασιλείου. Γράψας: 1874 Απριλίου 20.

ÖΕγώ Σοφολογιότατος διδάσκαλος Ρούσης Χρί…από χωρίον Χωλέ…ήμουν διδάσκαλος εδώ εις το χωρίον Έξαρχου 520. Διάβαζα μαθητάδες 10 και προόδεψαν καλά 1895 Απριλίου 12.

ÖΕγώ ο σοφολογιότατος Ιωάννης διδάσκαλος από χορίον Έξαρχο I875. Απρίλιος 10.

ÖΕγώ ο διδάσκαλος Δημήτριος Πέτρου από χωρίον Κοπρίβα ήμουν δάσκαλος στο χωριό Έξαρχο από το έτος 1871. Εδιάβαζα τα παιδιά και ήμουν γρόσια το χρόνο 500.

ÖΕγώ σοφολογιότατος Δηδάσκαλος δημήτριος Πέτρο κατοικίας Κοπρίβα γράφω εν τη χώρα Εξάρχου, φόντας έγινα δάσκαλος εις το χορίον το έτος 1871:από την αναχώρησιον έτος 1874 μηνός Οκτωβρίου 26.

Ö Τον καιρό που ήμουν διδάσκαλος από το 1896 εγώ ο Δημήτριος Αναγνώστου Χολένιστα.

Ö Έμηνα δηδάσκαλος εγό δημήτριος Πέτρου έτη τέσσερα και δηάβαζα τα παιδηά  και ήμαν η συμφωνεία μου τον χρόνον Γρόσια 500. 1874 Ιουνίου 2 Έξαρχου.

Ö Συμφωνητικόν. Συμφωνηθήκαμε ημείς Εξαρχιώτες να βάλουμε το δάσκαλο Ιωάννην χωρίον Έξαρχο από Αϊ-Γεωργίου ως τον αϊ διμητρίου γρόσια 150.

Ö Συμφωνητικόν 1872. Συμφωνήσαμεν εμείς οι Εξαρχιώτες και βάλαμε δάσκαλο εις το χωριό προς Γρόσια 250 έξη μήνες.

Ö…αφόντας ήμουν διδάσκαλος ο Ιοάννης Αποστόλου από χορίον Έξαρχον έτος 1883 Αυγούστου 10.

Ö   Τον καιρό οπού ήμουν διδάσκαλος χορίον Έξαρχον εγό ο Δημήτριος Αναγνώστης[4] από χωρίον Χολένιστα το 1896.

Ö Συμφονητικόν δια τον Παπα Νηκόλα. Την σήμερον εσυμφωνήσαμεν τον παπα Νικόλα από χορίον βούρμπουβων για εφιμέριον ολόκληρον χρόνον επί μισθόν. Γένιμα  ήκοσι πέντε κοιλά σιτάρι και δια τα τυχερά του θα λαβαίνη από χαρά  ….γρόσια δέκα …  χωρίον Έξαρχον.

Ö  Παπανικολαίος από χωριό βούρμποπον εφημέριος 1883.

Ö 1872 Αυγούστου 14. Εγώ διδάσκαλος Δημητριάδης από χωρίον Κοπρίβα. Γράφω εν τω χωρίω Έξαρχον.

Ö Κάνω θύμησην όταν ήμουν δηδάσκαλος εις το χορίον Έξαρχου εν έτη 1891 Σεπτεμβρίου 15 μέχρι του 1892 Σεπτεμβρίου 15. Δημήτριος Γεωργίου.

Ö Εγώ το 1896 εχρημάτισα διδάσκαλος εγώ ο Δημήτριος Αναγνώστης από χωρίον Χωλένιστα εις χωρίον Έξαρχο. Επίτροπος ήταν ο Γιόργιος Χατζή και εφιμέριος ήταν παπαΧριστόδουλος Πααλλιωκάστρου.

Ö Αθανάσιος Ιωάννου … από Κολοκυθάκι διδάσκαλος εις Έξαρχο Γράφω γράμμα στον άγιον Πατριάρχην 1868 Νοεμβρίου 19.

Ö 1888. Εγώ διδάσκαλος Θεόδωρος παιδαγωγός του Παπακωνσταντίνου από Παλαιόκαστρον.

Ö Εγώ ο δάσκαλος Ιωάννης παιδαγωγός χωρίον Έξαρχο 1870.

Ö Σοφολογιότατος διδάσκαλος Αθανάσιος Ιωάννη Ζ.. από χωρίον Κολοκυθάκι εις Έξαρχον μανθάνει τας παίδας όλα τα ιερά γράμματα.

Κατοχή: Προς το γραφείον Επισιτισμού Κοζάνης στις 15-10-42. Ενταύθα.

« Έχομεν την τιμήν να παρακαλέσωμεν όπως κατόπιν του από 15 Οκτωβρίου 1942 εγγράφου της Γερμανικής υπηρεσίας κατασκευής της νέας οδού Κοζάνης-Εξάρχου χορηγήσετε πέντε χιλιάδες οκάδες καυσοξύλων εκ του δάσους Αυλιάνας, και τη κεκανονισμένη τιμή.  Ο Νομάρχης» (60/2099). Οι Γερμανοί κατακτητές συνέχισαν να εκμεταλλεύονται τα μεταλλεία εξόρυξης Χρωμίτη, το προϊόν το οποίο το μετέφεραν στη Γερμανία για τις ανάγκες της πολεμικής βιομηχανίας.

Κοινοτικό Δελτίο Απογραφής: Πρόεδρος Χρ. Ζαχαράκης. Μέλη Βασ. Κεφάλας. Συνεδρίαση 24-7-1945. Κατοικίες 30. Άτομα 180. Κατεστράφησαν 2  οικίες και 12 αχυρώνες δια πυρκαγιάς παρά των Γερμανών τον Αύγουστο του 1943. Ενδημεί μεγάλη ελονοσία όπου στέλνουν κάθε χρόνο πολλούς στον Άδη ιδίως μικρά παιδιά. Θύματα 4 άντρες και 1 παιδί. Εκτελέστηκαν από Γερμανούς 2 άντρες και το παιδί.

Οικονομία. Το έδαφος είναι ορεινό με πολλές βοσκήσιμες εκτάσεις ιδανικό για εκτροφή αιγοπροβατροφίας λόγω του ομαλού ανάγλυφου και των βοσκοτόπων 34.000 στρεμμάτων, αγελαδοτροφίας, παραγωγή φορτηγών ζώων λόγω της σατνώδους βλάστησης, σιτηρών κύρια με την καλλιέργεια χωραφιών που δόθηκαν σχεδόν σε όλους από το αγρόκτημα του οικισμού  Βάρη. Σήμερα ο κάμπος ποτίζεται με σύγχρονο αρδευτικό με το γαιόφραγμα που κατασκευάστηκε στα ερείπια αρχαίου οικισμού στην περιοχή “Καλάμια”. Υδρεύεται με σύγχρονο εσωτερικό δίκτυο το οποίο κατασκευάσθηκε το 1971.

Υδάτινος πλούτος: Τα ρυάκια που περιβάλλουν τον οικισμό είναι συνεχούς ροής, έχουν τις πηγές στους πρόποδες του Μπούρινου. Συμβάλλουν στο Σαραντάπορο, παραπόταμο του Αλιάκμονα. Οι πλούσιοι υδάτινοι πόροι χρησιμοποιήθηκαν για την ανάπτυξη της κτηνοτροφίας, για την καλλιέργεια καλαμποκιού, τριφυλλιού. Με τη δύναμη του νερού λειτούργησαν πέντε νερόμυλοι, μαϊντάνια, δριστέλες.

Πανίδα-Χλωρίδα: Στις απέραντες εκτάσεις του Μπούρινου ζουν ο λαγός, η πέρδικα, το περιστέρι, το αγριογούρουνο. Δε λείπει και η αρκούδα που προξενεί καταστροφές στη μελισσοκομία, στις φυτείες καλαμποκιού. Πυξάρια ευδοκιμούν στις γύρω περιοχές που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή αντικειμένων οικιακής χρήσης όπως κουτάλες, κλούτσες διακοσμημένες με διάφορες παραστάσεις. Ακόμη τα μανιτάρια αποτελούν ένα από τα σημαντικά χαρακτηριστικά που προσδιορίζουν τη χλωρίδα του χωριού και το καθιστούν ευρέως γνωστό στην περιοχή.

Πεσόντες: Ευαγγελόπουλος Ιωάννης του Αθανασίου 1918, ετών 20. Κεφάλας Γεώργιος του Δημητρίου 1922, ετών 28. Παπαστάμου Ιωάννης του Στάμου 1922, ετών 27. Σκόδρας Ευάγγελος του Γεωργίου 1943, ετών 48. Σκόδρας Νικόλαος του Ευαγγέλου 1943, ετών 13. Τσιάνης Γεώργιος του Ιωάννη 1943, ετών 37. Πιπεράς Αργύριος του Σπύρου 1943, ετών 60. Κεφάλας Κώστας του Δημητρίου 1948, ετών 32. Πιπεράς Σπύρος του Αργυρίου 1948, ετών 31. Αποστόλου Βασίλειος του Δημητρίου 1949, ετών 23[5]. Αποκαλυπτήρια αναθηματικής στήλης με τους παραπάνω πεσόντες πραγματοποιήθηκε στις 27 Ιουλίου 2008 από τον Ε.Ε.Ε Σύλλογο  Εξάρχου “Ο ΜΠΟΥΡΙΝΟΣ”. Κατά τον Μακεδονικό Αγώνα οι Δημήτριος Π.Αποστόλου και Γκουντής Καλλιαντέρης έδρασαν ως αγγελιοφόροι των ανταρτικών σωμάτων.

Πληθυσμός:1859=23 στεφάνια.  1904=160. 1913=160. 1920=143. 1928=136. 1940=263. 1951=180. 1961=204. 1971=131. 1981=115. 1991=149. 2001=103. 2011=62. (69^ος κατά σειρά από τους 112 απογραφέντες οικισμούς με την απογραφή του 2011). Στο κατάστιχο του έτους 1564 (ΤΤ 350) των Οθωμανικών αρχείων της Κων/πολης ο οικισμός, ο οποίος αναφέρεται και ως βριζομάμος λόγω καλλιέργειας σίκαλης,  είχε 42 κατοικίες και το ποσό φόρου που πλήρωνε ήταν 3.500 άσπρα ενώ το 1579 ήταν 73 κατοικίες και ο φόρος ήταν 3.700 άσπρα.

          Σύλλογοι: Τον Ιούλιο του 1978 ιδρύθηκε ο Επιμορφωτικός Εξωραϊστικός Εκπολιτιστικός Σύλλογος “Ο ΜΠΟΥΡΙΝΟΣ”.  Εντυπωσιάζουν οι εκδόσεις του συλλόγου. Ετήσιο περιοδικό “ΜΠΟΥΡΙΝΟΣ” τεύχη  1, 2,3,4,5,6  για τα έτη 2009, 2010, 2011, 2012, 2013, 2014 με σύνολο σελίδων  64, 80, 80, 96, 160, 96 αντίστοιχα. Τα βιβλία “ΕΞΑΡΧΟΣ ΓΡΕΒΕΝΩΝ” σελ.304 και  ΠΑΛΑΙΟΚΑΣΤΡΟΝ ΚΟΖΑΝΗΣ  σελ. 96[6].

---

[1] Στο οθωμανικό κατάστιχο  ΤΤ 350 του έτους  1564 υπήρχε  οικισμός Ντρεσινίκ  (Βλαχοχώρι) με   5 οικίες (Βλ.κεφ.125).

[2] Αντίστοιχες ημερομηνίες επιθεωρήσεως: 16/5/1930, 9/3/1931, 28/5/1932, 30/5/1933, 20/3/1934, 17/11/1934, 22/6/1937, 12/5/1938.

[3] Τάνια Αποστόλου. Η εκπαίδευση στην επαρχία Βοϊου (Ανασελίτσης) στην περίοδο του μεσοπολέμου. Μεταπτυχιακή εργασία ΠΔΜ 2015.

[4] Ο δάσκαλος ήταν και ο ψάλτης (αναγνώστης) στην εκκλησία.

[5] Πηγές: Έξαρχος Γρεβενών 2011, Βασίλη Αποστόλου.

[6] Πηγές: Έξαρχος Γρεβενών 2011, Βασίλη Αποστόλου.