Κυριακή 20 Μαΐου 2018

Έναρξη εργασιών εξόρυξης χρωμίτη στον Έξαρχο Γρεβενών ( Βοΐδόλακκο του Μπούρινου) 1936


Έναρξη εργασιών εξόρυξης χρωμίτη στον 'Εξαρχο Γρεβενών (Βοϊδόλακκος του Μπούρινου) 1936
                    
Γράφει ο Βασίλης Αποστόλου
 

            Η εφημερίδα της Κοζάνης Βόρειος Ελλάς (28-6-36) γράφει για τις εργασίες ανόρυξης μεταλλευμάτων στον Έξαρχο Γρεβενών

            «Από 10ημέρου αφίκετο εις την κοινότητά μας επίλεκτον συνεργείο του κ. Παπασωτηρίου τέως ανωτάτου Κρατικού υπαλλήλου υπό τον κ. Νικ. Ζαχαράκη μηχανικό και ήρχισε την ανόρυξη μεταλλεύματος χρωμίτη. Η έναρξη των εργασιών ανορύξεως εγένετο υπό τας ευλογίας του ιερέως Γεωργ. Τζάρου παραστημένων των Γ. Γιώτα προέδρου, Θ. Θεοδωρίδου διδασκάλου, των προκρίτων Γ. Γκουτζιαμάνη, Κ. Στάμου και άλλων πολιτών.

            Ακολούθως υπό του κ. Ζαχαράκη παρετέθη γεύμα κατά το οποίο εξεφράσθησαν ευχαί ευοδόσεως των εργασιών δια την ανάδειξη του τόπου και καλυτέρευση των συνθηκών ζωής εν τη περιφερεία. Εις τας εργασίας του κ. Ζαχαράκη προσελήφθησαν περί τους 30. Θα ανέλθει ο αριθμός των εργατών εις 1000 κατά τον Π. Καρατζέρην, ο οποίος είδε τον πόθον του εκπληρούμενον. Εις ιδιαιτέραν ομιλία μας με τους ειδικούς ο τόπος θα αποβεί Αλάσκα διότι η γη κρύβει πλούσιον μετάλλευμα ανεξάντλητο».



Ο  Φώτιος Β. Ντέμκας από τον Ταξιάρχη Γρεβενών γεννηθείς το 1921 γράφει στο βιβλίο του. «Πήγα στα μεταλλεία του Μπούρινου στο Βοϊδόλακκα. Δούλεψα σκληρά στις γαλαρίες Νο 3 και Νο 9. Στο νούμερο 3ο είχε βάθος περίπου 300 μέτρα. … Έγινα επικεφαλής στο 3ο (τρία). Επιστάτη είχα τον Παχόθλη από τη Σέριφο. Αντίκρυ στο Νο 12 και 4 επιστάτης ήταν ο Πεταχτής με επικεφαλής το χωριανό Γεώργιο Καλιαμπάκα. Στα γραφεία ήταν ο Θεόδωρος Ντιντιόλης εκ Σιατίστης και ο Κουτρομάνος, στο μηχανοστάσιο ο Σκιαδάς Καλαματιανοί». Συνεχίζοντας αναφέρει ότι υπήρχε εκπρόσωπος της γερμανικής εταιρείας Κρούπ ο Αντάμσκι ως και ένας Γερμανός ανθυπολοχαγός. Στα μεταλλεία υπήρχε συσσίτιο δηλ. φαγητό και ψωμί γαλέτα σε κουτιά σικαλίσιο. Στη δουλειά υπήρχαν εργάτες και εργάτριες από τα γύρω χωριά αλλά και από την Πελοπόννησο, διότι υπήρχε πείνα».


Η εξόρυξη χρωμίτη  κατά την κατοχή.

Οι Γερμανοί ως κατακτητές της περιοχής από τον Απρίλιο του 1941 δίδουν προτεραιότητα στην εξόρυξη του χρωμίτη. Τα πολεμικά εργοστάσια της Γερμανίας τον χρησιμοποιούσαν ως πρώτη ύλη για την κατασκευή αεροπλάνων, αρμάτων. Όλες οι ποσότητες χρωμίου μεταφέρονταν στη Γερμανία.
 Ο Σωτήριος Παπασωτηρίου κάτοικος Αθηνών (Κοδριγκτώνος 40)  ιδιοκτήτης των μεταλλείων με αίτηση στο Νομάρχη Κοζάνης στις 27 Ιουνίου 1941 αναφέρει τα παρακάτω «Κατόπιν διαταγής των Γερμανικών Αρχών ήρξαντο αι εργασίαι των εν Βουρίνω μεταλλείων χρωμίου και παρακαλώ όπως διατάξητε, δια τας ανάγκας των εργατών  και προσωπικού εν γένει, ανερχομένων επί του παρόντος εις 80, την χορήγησιν των κάτωθι επισιτιστικών ειδών δια τον μήνα Ιούλιο ε. έ. 15 σάκκων αλεύρου, 15 οκάδων μακαρονίων, 40 οκάδων σάπωνος, 5 δοχείων ελαίου, 30 οκάδων άλατος, 2 δοχείων φωτιστικού πετρελαίου, 5 οκάδων ζαχάρεως».
               Σύμφωνα με έγγραφο του Νομάρχη Κοζάνης στις 15-10-42 προς το γραφείο επισιτισμού Κοζάνης αναφέρεται ότι κατόπιν του από 15 Οκτωβρίου 1942 εγγράφου της γερμανικής υπηρεσίας κατασκευής της νέας οδού Κοζάνης-Εξάρχου ζητά να χορηγηθούν πέντε χιλιάδες οκάδες καυσοξύλων εκ του δάσους Αυληάνας για τις ανάγκες της υπηρεσίας.


Καταστροφή των μεταλλείων Βοϊδόλακκα

Τα μεταλλεία χρωμίτη στην περιοχή Βοϊδόλακκα καταστράφηκαν από τους αντάρτες στις 29 –30 Μαρτίου 1943.

            Ο Μήτσος Ζυγούρας (Παλαιολόγος) δάσκαλος  στο χωριό Πυλωροί αρχηγός των ανταρτικών δυνάμεων του ΕΛΑΣ Βεντζίων περιγράφει το γεγονός.

             «… Η διάλυση και καταστροφή αυτών των εγκαταστάσεων έγινε στο τέλος Μαρτίου 1943. Στο διάστημα που η μεγάλη ιταλική δύναμη, μετά τη μάχη του Φαρδύκαμπου, πέρασε και μπήκε στα Γρεβενά, μια ομάδα του συγκροτήματος Τσιανόπουλου-Κυρατζόπουλου με επικεφαλής τον Τάσο Θεοδωρόπουλο από το Σχίνοβο –Γρεβενών και το δάσκαλο Αραιοβηματά, πέρασε τον Αλιάκμονα και ήρθε στα Βέντζια.

           Μαζί επιδιώξαμε στην αρχή να προσβάλουμε την  ιταλική δύναμη (που είχε εγκαταστήσει στο πέρασμά της η φάλαγγα που πήγε στα Γρεβενά) μέσα στο Μπουγάζι Σιάτιστας, στην Πετρομαγούλα. Εκεί είχαν εγκαταστήσει οι Ιταλοί για τον έλεγχο του Μπουγαζιού δύναμη λόχου σχεδόν. Επειδή όμως το έδαφος είναι εντελώς πετρώδες και γυμνό επιχειρήσαμε να χτυπήσουμε το λόχο τη νύχτα αιφνιδιαστικά, αλλά δεν το καταφέραμε, διότι το βάδισμα στο πετρώδες αυτό έδαφος ήταν δύσκολο και προκαλούσε θόρυβο, που δεν ευνοούσε τον αιφνιδιασμό, έτσι σκεφθήκαμε να πάμε  να διαλύσουμε και να καταστρέψουμε τα μεταλλεία χρώμιου. Βέβαια δεν ξέραμε αν υπήρχε φρουρά ή όχι. Πήραμε υπ’ όψη το ενδεχόμενο να δίναμε μάχη, αν υπήρχε φρουρά και ξεκινήσαμε απ’ το χωριό Παλιόκαστρο. Έχω την εντύπωση ότι η ιδέα αυτή προήλθε αρχικά από τον Αραιοβηματά.

            Όταν φτάσαμε στο χωριό Βάρη, από τους κατοίκους πληροφορηθήκαμε ότι δεν υπήρχε φρουρά και έτσι δεν χρειάστηκε να δώσουμε μάχη. Εκείνο που κάναμε από το χωριό Βάρη, ήταν να ειδοποιήσουμε τους κατοίκους των χωριών απ’ όλα τα Βέντζια να έλθουν με τα ζώα τους στο χώρο των εγκαταστάσεων των ορυχείων στο Μπούρινο για να μεταφέρουν στα χωριά τους όλα τα υλικά που μπορούσαν να μεταφερθούν.

Όταν φτάσαμε στο χώρο των μεταλλείων βρήκαμε όλο το μόνιμο προσωπικό, γύρω στους 30 ανθρώπους, που έμενε εκεί στα χτισμένα οικήματα. Αυτοί ήταν όλοι ξένοι ( από νησιά, άλλοι από Θεσσαλονίκη κλπ). Οι ντόπιοι εργάτες δεν επρόκειτο να έλθουν εκείνη τη μέρα γιατί είχαμε ειδοποιήσει να φτάσουν οι χωρικοί με τα ζώα τους, για να διαλύσουμε τα μεταλλεία. Μιλήσαμε στο προσωπικό για τους σκοπούς μας που μας οδήγησαν να σταματήσουμε τη λειτουργία των μεταλλείων. Προτείναμε στους νέους αν ήθελαν να καταταγούν αντάρτες και οι υπόλοιποι μπορούσαν να φύγουν. Νομίζω ότι κανένας  από τους λίγους νέους, που ήταν στο μόνιμο προσωπικό εκεί, δεν κατατάχτηκε. Τους αφήσαμε και έφυγαν αφού πρώτα τελειώσαμε την καταστροφή των εγκαταστάσεων.

            Όταν έφτασαν κατά το μεσημέρι οι χωρικοί από όλα τα χωριά των Βεντζίων, με τη βοήθεια του μόνιμου προσωπικού των μεταλλείων φορτώσαμε εργαλεία (κασμάδες, φτυάρια, λοστούς, βαριές) που ήταν πάρα πολλά, διάφορα υλικά ( τζάμια, ξυλεία, τούβλα, πετρέλαιο, δυναμίτη, πισσόχαρτο και άλλα που δε θυμούμαι τώρα), χαλάσαμε και όλα τα οικήματα ( γραφεία, θαλάμους, αποθήκες κλπ.) από θεμέλιο και δεν αφήσαμε τίποτα όρθιο. Οι χωρικοί με τα ζώα τους τα μετέφεραν όλα στα χωριά τους.

Μια μηχανή μεγάλη που δεν μπορούσαμε να την κουβαλήσουμε τη σπρώξαμε και έπεσε μέσα στις χαράδρες του βουνού. Στις δυο μέρες που κράτησε το κουβάλημα και μείναμε εκεί πάνω για τη φρούρηση των χωρικών που μετέφεραν συνέχεια υλικά, δεν παρουσιάστηκε καμία αντίδραση του εχθρού. Όταν τέλειωσε η καταστροφή τότε επιτρέψαμε να φύγει και το μόνιμο προσωπικό.

Στη δυτική αυτή πλευρά του Μπούρινου (Βοϊδόλακκας) δε λειτούργησε σε όλο το διάστημα της κατοχής τα μεταλλεία εξόρυξης χρωμίου….».


 

                                                                                















Πέμπτη 10 Μαΐου 2018

Ελάφι Γρεβενών


4. Ελάφι Γρεβενών  (Πινιάρι-προσφυγικός οικισμός)


Ο οικισμός Πινιάρι αναγνωρίζεται ως οικισμός στις 16-5-1928 και προσαρτάται στην κοινότητα Καρπερού. Στις 20-9-1928 ονομάζεται σε Ελάφι. Καταργείται στις 7-4-1951  (www.eetaa.gr)

Εκπαίδευση: Διδακτηριακή κατάσταση του σχολείου το έτος 1937: Οίκημα ιδιωτικό προς 200 δραχμές μηνιαίως. Μαθητές 27. Το οίκημα είναι τελείως ακατάλληλο, μικρό, σκοτεινότατο, ετοιμόρροπο. Η  δημοδιδασκάλισσα Φωτεινή Πάντου προβλέπει ότι το χειμώνα θα καταρρεύσει (60/619).

            Κατοχή: Οι κάτοικοι του συνοικισμού Ελάφι της κοινότητας Καρπερού  στις 20-6-45 με αίτηση στον Έπαρχο αναφέρουν ότι κατά τη διανομή και παραλαβή εκ των αποθηκών του Ερυθρού Σταυρού των ειδών ιματισμού και υποδήσεως παραλήφθηκαν δια το χωρίον α) 10 ζεύγη αρβυλών, 20 τεμάχια γυναικείων φορεμάτων, 42 τεμάχια φορεμάτων κοριτσιών. Κατά το παρελθόν το χωρίο δε δέχθηκε ενίσχυση σε ιματισμό.

Υπόμνημα των κατοίκων του χωριού Ελάφη στις 2-7-45 προς τη Γεν. Διοίκηση Μακεδονίας.

            «Οι κάτοικοι του χωριού Ελάφη λαμβάνομε την τιμή να θέσουμε υπόψη σας τα παρακάτω:

            Μετά τις καταστροφές που γίνηκαν στο χωριό μας από τους καταχτητές Γερμανούς και Ιταλούς στην περίοδο της κατοχής και μετά τη φετινή ανομβρία που κατέστρεψε τη γεωργική μας παραγωγή, η οικονομική κατάστασις όλων μας χωρίς καμιά εξαίρεση είναι αξιοθρήνητη. Όλες οι οικογένειες σήμερα του χωριού μας στερούνται το ψωμί της ημέρας κι αναγκάζονται όσοι φυσικά έχουν να πουλήσουν το βόδι τους, το γαϊδούρι τους κι ότι άλλο τους απόμενε από τις καταστροφές, για να εξοικονομήσουν ψωμί για λίγες ημέρες γιατί οι τιμές που πουλιούνται τα παραπάνω είναι εξευτελιστικές. Σπίτια οι περισσότεροι δεν έχουμε γιατί μας τάκαψαν οι καταχτητές ούτε και αχυρώνες και στάβλους για τα ζώα μας. Τα παιδιά μας οι γυναίκες μας και εμείς γυρίζουμε γυμνοί γιατί δεν έχουμε τα μέσα ούτε μισή πήχη ρετσίνα ν’ αγοράσουμε για να μπαλώσουμε τα κουρελιασμένα πια ρούχα μας.

            Τα λίγα ζώα μικρά και μεγάλα σώσαμε μετά τις επανειλημμένες επιδρομές των καταχτητών, χάθηκαν κι αυτά από τη βαρυχειμωνιά. Και δίπλα σ’ όλα αυτά μας θερίζει η ελονοσία και οι διάφορες άλλες αρρώστιες χωρίς νάχουμε τη δυνατότητα να πάρουμε ένα γιατρό για να μας εξετάσει και να αγοράσουμε πέντε κινίνα. Γενικά στο χωριό μας βασιλεύει η πείνα και η εξαθλίωση. Όλοι περιμένουμε την ενίσχυση του Κράτους και της Ούνρρα για να μπορέσουμε να ζήσουμε. Δυστυχώς ως τώρα δόθηκαν πολύ ελάχιστα τρόφιμα στο χωριό μας και ρούχα σχεδόν καθόλου. Για φάρμακα δε και ιατρική περίθαλψη δεν μπορεί να γίνεται λόγος γιατί δεν είδαμε τίποτε από αυτά. Για να είναι κάπως αποτελεσματική η ενίσχυση του χωριού μας και να καλυφθούν οι στοιχειώδεις ανάγκες μας πρέπει:

1ον. Να δοθούν τρόφιμα και ρούχα δωρεάν σε όλους ανεξαιρέτως τους κατοίκους.

2ον. Να δοθούν φάρμακα, ιδιαίτερα κινίνο δωρεάν για την ελονοσία και να σταλεί γιατρός του Κράτους ή της Ούνρρα να επισκέπτεται δωρεάν τους αρρώστους.

3ον. Να αυξηθεί η ποσότητα της μερίδας των τροφίμων για να μπορέσει να ικανοποιήσει τις ανάγκες μας αφού σε άλλες επαρχίες είναι μεγαλύτερες όπως στη Στερεά Ελλάδα κλπ.

4ον Να αρχίσει αμέσως η ανοικοδόμηση των σπιτιών μας για να μη μείνουμε και άλλο χειμώνα στο ύπαιθρο.

Με σεβασμό στις 2 Ιούλη 1945. Οι κάτοικοι: Σουλτάνα Μακρίδη, Αναστασία Κωνσταντινίδου, Παναγιώτης Κωνσταντινίδης, Ν. Μακρίδης,  Παύλος Κων/νίδης, Λάζαρος Καραχισαρίδης, Άννα Ελευθεριάδου, Δημήτριος Μαυρίδης, Παρθένα Κωνσταντινίδου, Κυριάκος Κωνσταντινίδης, Βάια Λαφτσίδου, Αντώνιος Λαφτσίδης.  Συνολικά 35 υπογραφές» (60/164).

Το Τμήμα Υγιεινής Κοζάνης  στις 9-7-45 με έγγραφο στην κοινότητα Καρπερού αφού έλαβε υπόψη το υπόμνημα των κατοίκων του συνοικισμού Ελάφι γνωστοποιεί ότι έγινε πρόταση ίδρυσης λαϊκού ιατρείου με έδρα την κοινότητα Καρπερού.

Παρασκευή 4 Μαΐου 2018

ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΓΡΕΒΕΝΩΝ (βιβλίο)


ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΓΡΕΒΕΝΩΝ

του Βασίλη Αποστόλου (πρώην Γραμματέας του Συλλόγου Γρεβενιωτών Κοζάνης “Ο Αιμιλιανός” 2008-2014 και αντιπρόεδρος 2014-2016) τηλ.επικοινωνίας 6934872483





Μέγεθος 17Χ24 , σελίδες 386.


Περιεχόμενα

Προλογικά. (α.Η έκδοση β.Λίγα λόγια για την περιφέρεια  Γρεβενών)

1 Αβδέλλα, η 2) Αγαλαίοι, οι 3) Αγάπη, η (Ράτσι) 4) Αγία Τριάς, η 5) Άγιοι Θεόδωροι, οι 6) Άγιος Γεώργιος, ο (Τσούρχλι) 7) Άγιος Γεώργιος, ο (Δεσκάτη) 8) Άγιος Κοσμάς, ο (Τσιράκι) 9) Αετιά, η (Τσιούργιακας) 10) Αηδόνια, τα (Στηζάχιον) 11) Αιμιλιανός, ο (Γκριντάδες) 12) Αλατόπετρα, η (Τούζι) 13) Αμυγδαλέαι, αι (Πικριβενίτσα) 14) Αναβρυτά, τα (Βράστινο) 15) Ανθρακιά, η (Μάνες) 16) Άνοιξις, η (Γριά) 17) Άνω Εκκλησία, η 18) Ασπρόκαμπος,ο 19) Βάρης, ο (Βάρσια) 20) Βατόλακκος, ο (Ντοβράταβο) 21) Γήλοφος, ο (Τσιούκα) 22) Γρεβενά, τα 23) Δασάκιον, το (Παλαιοκόπρια) 24) Δασοχώριον, το (Πιτσιούγγια) 25) Δασύλλιον, το (Μαγέρη) 26) Δεσκάτη, η (Δισκάτα) 27) Δεσπότης, ο (Σινίχοβο) 28) Δήμητρα, η (Αράπη) 29) Διασελλάκιον, το (Σέλισμα) 30) Δίπορον, το (Χολένιστα) 31) Δοξαράς, ο (Μπούρα) 32) Δοτσικόν, το (Ντουτσκό) 33) Εκκλησία, η (Βιβίστη) 34) Έλατος, ο (Δόβρανη) 35) Ελεύθερον, το (Κοντσικιότη) 36) Ελεύθερον Προσφύγων, το 37) Ελευθεροχώριον, το 38) Έξαρχος, ο 39) Ζάκας,ο (Τίστα, Ζιάκας) 40) Ιτέα,η (Βούρμπομπο, Ιτιές) 41) Καλαμίτσιον, το

42) Καληράχη, η  (Βραβόνιστα) 43) Καλλιθέα, η (Καταφύγιον, Μπάλτινον) 44) Καλλονή, η (Λούντζιον) 45) Καλόχιον, το 46) Καρπερόν, το (Δημηνίτσα) 47) Κάστρον, το

48) Κατάκαλη, η 49) Κέντρον, το (Βέντζι) 50) Κηπουρείον, το (Κηπουργιό) 51) Κιβωτός, ο (Κρίφτσι) 52) Κληματάκιον, το (Ντοβρούνιστα) 53) Κνίδη, η (Κοπρίβα) 54) Κοκκινιά, η (Σούμπινο) 55) Κουρούνα Φιλιππαίων 56) Κοσμάτιον, το 57) Κρανέα, η 58) Κυδωνίαι, αι (Βαντσικό) 59) Κυπαρίσσιον, το (Δύσβατο, Μπίσοβο) 60) Κυρακαλή, η 61) Λάβδας, ο 62) Λείψιον, το 63) Λόχμη, η (Βίτσι) 64) Μαυραναίοι, οι 65) Μαυρονόρος, ο 66) Μέγα Σειρήνιον, το 67) Μεγαρον, το  (Ραντοσίνιστα) 68) Μεσόλακκος, ο (Ζυγκόστι) 69) Μεσολούριον, το 70) Μηλέα, η (Μηλιά) 71) Μικροκλεισούρα, η (Σαδοβίτσα) 72) Μικρολίβαδον, το (Λαβανίτσα) 73) Μικρόν Σειρήνιον, το 74) Μοναχίτιον, το 75) Μονή Αγίου Νικάνορος 76) Μυρσίνα, η (Γκοπλάρι) 77) Νέα Τραπεζούς, η 78) Νεοχώριον, το (Γουρνάκι) 79) Νησίον, το (Νησηνίκος) 80) Οροπέδιον, το (Βηλιά) 81) Παλαιοχώριον, το

82) Παλιουριά, η (Ζημιάτσι) 83) Παναγία, η (Τουρνίκι) 84) Πανόραμα, το (Σιαργκαναίοι)

85) Παρασκευή, η 86) Παρόρειον, το (Ριάχοβον) 87) Περιβολάκιον, το (Λεπενίτσα)

88) Περιβόλιον, το 89) Πηγαδίτσα, η 90) Πιστικόν, το (Πσκο) 91) Πολύδεντρον, το (Σπάτα)

92) Πολυνέριον, το (Βοδεντσκό) 93) Ποντινή, η (Τόριστα) 94) Πόρος, ο (Γκουστόμ)

95) Πριόνια, τα (Μπόζοβο) 96) Πρόσβορον, το (Δέλνο) 97) Πυλωροί, οι 98) Ροδιά, η (Ραντοβίστι) 99) Σαμαρίνα,η 100) Σαρακήνα, η 101) Σιταράς, ο (Σίτοβο) 102) Σμίξη, η

103) Σπήλαιον, το 104) Σταυρός, ο (Παλαιοχώρι) 105) Σύνδενδρον, το (Τριβένι)

106) Ταξιάρχης, ο (Κοσκό) 107) Τρικοκκιά, η (Τσαπουρνιά) 108) Τρίκορφον, το (Τριτσκό)

109) Τρίκωμον, το (Ζάλοβο) 110) Τριφύλλιον, το (Σίντσα) 111) Φελλίον, το (Φιλή) 112) Φιλιππαίοι, οι 113) Δαφνερόν (Βαΐπεση) 114) Παλαιόκαστρον 115) Χρώμιον (Σφίλτσι)

116) Βουλευτές Γρεβενών 117) Επαρχία Γρεβενών το 1564 και 1579. 118) Πηγές



 

ΠΡΟΛΟΓΙΚΑ
          
α) Η έκδοση
Σκοπός του παρόντος πονήματος είναι η συνοπτική παρουσίαση των οικισμών της Π.Ε Γρεβενών. Στηρίζεται κυρίως σε αρχειακό υλικό που αποκόμισα κατά την τριετή θητεία μου στα Γενικά Αρχεία του Κράτους-Αρχεία Ν.Κοζάνης και σε γεγονότα που στηρίζονται στην αποδελτίωση των εφημερίδων που φυλάσσονται στην Κοβεντάρειο Δημοτική βιβλιοθήκη Κοζάνης. Η πρώτη συνοπτική παρουσίαση των οικισμών έγινε ηλεκτρονικά από 18 Μαΐου 2013 και ολοκληρώθηκε  στις 18 Ιανουαρίου 2015[1] Μία απόπειρα για έντυπη έκδοση του βιβλίου από το Σύλλογο Γρεβενιωτών Κοζάνης με παραχώρηση οικονομικών πνευματικών δικαιωμάτων από μένα προς το σύλλογο στα τέλη του 2015 απέτυχε. Είναι μία εργασία την οποία δούλεψα με μεράκι, μία μελέτη προσφορά στην τοπική ιστορία.

Εκδόθηκαν παρόμοιες εκδόσεις όπως: α)Ελλάς-Τουριστικός Οδηγός-Νομός Γρεβενών –Έκδοση Νομαρχίας 1969 β)Τουριστικός οδηγός Νομού Γρεβενών-Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Γρεβενών 1998 γ)Ταξιδιωτικός οδηγός, Γρεβενά- Τοπική Ένωση Δήμων και κοινοτήτων Νομού Γρεβενών 2004.

Οι οικισμοί παρατίθενται κατά αλφαβητική σειρά. Είναι αυτοί που απογράφτηκαν από την Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία το 2011, συνολικά 112 οικισμοί.

Λόγω μεγέθους παρατίθενται ελάχιστες φωτογραφίες.

Το βιβλίο “ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΓΡΕΒΕΝΩΝ” αφιερώνεται στους όπου γης Γρεβενιώτες

β) Λίγα λόγια για την περιφέρεια  Γρεβενών

Το έτος 1564 σύμφωνα με οθωμανικό κατάστιχο  σε 146 θέσεις-χωριά  της επαρχίας Γρεβενών φορολογήθηκαν 5562 χριστιανικά νοικοκυριά, αντίστοιχα το 1579 σε 151 οικισμούς οι κατοικίες ήταν 7534. Η περιοχή αποκλειστικά κατοικούνταν από χριστιανούς Έλληνες και όχι από μουσουλμάνους[2]

Ο εκλογικός κατάλογος της Υποδιοικήσεως Γρεβενών το 1914 περιελάμβανε εκατόν δέκα οικισμούς εκ των οποίων 90 κατοικούνταν μόνο από έλληνες χριστιανούς, 10 (δέκα) ήταν μεικτοί: Γρεβενά, Τριβένιον (Σύνδεντρον), Μέγα Σειρήνι, Έλατος, Αγαλαίοι, Άγιος Γεώργιος, Κοκκινιά, Κληματάκιον, Μηλιά, Δαφνερόν (ένας ο Καπλάν Μπέης). Αμιγείς μουσουλμανικοί: Κάστρο, Κυρακαλή, Βατόλακκος, Μυρσίνα, Αναβρυτά, Πηγαδίτσα, Κέντρο, Νησηνίκος, Ποντινή, Κιβωτός (δέκα). Οι εγγεγραμμένοι άρρενες ψηφοφόροι στον εκλογικό κατάλογο ήταν 13.040 εκ των οποίων οι 1.702 μουσουλμάνοι. Μεγαλύτεροι οικισμοί Σαμαρίνα 1737,  Περιβόλιον 835, Αβδέλλα 702, Γρεβενά 653, Άγιος Γεώργιος 431, Κρανέα 374, Σμιξη 274, Κιβωτός 258 το μεγαλύτερο μουσουλμανικό χωριό, Φιλιππαίοι 245, Κηπουρείον 239, Σπήλαιον 222, Μέγαρον 209.

Ο Νομός Γρεβενών ιδρύθηκε το 1964 μετά από πολύχρονους αγώνες φορέων, κατοίκων και υλοποίηση από τον  ευπατρίδη υπουργό Β.Ελλάδος κ. Κώστα Ταλιαδούρη.

Διοικητικά χωρίζεται σε δύο δήμους. Στο δήμο Γρεβενών με 97 οικισμούς και πληθυσμό 25.905 κατοίκους σύμφωνα με την απογραφή του 2011, μηδενικό πληθυσμό ο οικισμός Κουρούνα όπου και οι μαθητικές κατασκηνώσεις και ο οικισμός Εκκλησιά  με έναν κάτοικο. Είναι ο 133ος (από τους 325) σε μέγεθος πληθυσμού Δήμος της Ελλάδας. Ως προς την έκταση είναι ο μεγαλύτερος σε έκταση δήμος της Ελλάδας με 1859 τ. χλμ και προήλθε με τη συνένωση των πρώην δήμων Γρεβενών, Βεντζίου, Γόργιανης, Ηρακλεωτών, Θ.Ζιάκα, Αγίου Κοσμά και των κοινοτήτων Αβδέλλας, Δοτσικού, Μεσολουρίου, Περιβολίου, Σαμαρίνης, Σμίξης, Φιλιππαίων.

Ο δήμος Δεσκάτης με 15 οικισμούς και πληθυσμό 5.852 κατοίκους με μηδενικό πληθυσμό ο Άγιος Γεώργιος και Μονή Αγίου Νικάνορος (δύο) 2 κάτοικοι. Είναι ο 271ος (από τους  325) σε μέγεθος πληθυσμού Δήμος της Ελλάδας.

Με την απογραφή του 1928 στην επαρχία Γρεβενών απογράφτηκαν 42.124 κάτοικοι εκ των οποίων 5.752 πρόσφυγες, οι αναχωρήσαντες Τούρκοι και Βούλγαροι 5.632. Το 1920 οι απογραφέντες κάτοικοι ήταν 35.143, το 1940 οι κάτοικοι ήταν 51.868 ο μεγαλύτερος πληθυσμός, το 2011 οι απογραφέντες 31.757.

Στην πλατεία “Ελευθερίας”  δεσπόζει το ρολόι, πεντάγωνο κτίσμα, (1906) ύψους 20 μ., το μνημείο της Εθνικής Αντίστασης. Εδώ πραγματοποιείται κάθε Παρασκευή η “λαϊκή αγορά”. Πολύ κοντά και η πλατεία “Αιμιλιανού” κοσμείται με τις προτομές του εθνομάρτυρα Αιμιλιανού, του οπλαρχηγού Θ.Ζιάκα, του πολιτικού Κ.Ταλιαδούρη, του μνημείου της ΕΛΔΥΚ. Εδώ υπάρχουν συγκεντρωμένα καταστήματα εστίασης, καφετέριες, αποτελεί τόπος διασκέδασης  των κατοίκων.

Στην μικρή πλατεία της 25ης Μαρτίου καταγράφεται η σύγχρονη ιστορία με το στήσιμο μνημείου Ε.Β.Χ, ΤΩΝ ΕΝ ΓΗ ΤΩΝ ΓΡΕΒΕΝΩΝ ΥΠΕΡ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΠΕΣΟΝΤΩΝ με καταγεγραμμένους τριάκοντα εννέα βαθμοφόροι και χωροφύλακες (αρ.39) πεσόντες της περιόδου 1944- 1948 και της προτομής του πολιτικού, βουλευτή Κ.Ταλιαδούρη.

Αξιόλογες οι δύο εμποροπανηγύρεις, ο “Αχίλλης” το πρώτο δεκαήμερο του Ιουνίου και το “χινοπωρινό” το πρώτο δεκαήμερο του Οκτωβρίου.

Ονομαστά τα θρησκευτικά μνημεία η Ιερά Μονή Αγίου Νικάνορος, η Μονή Αγίων Ταξιαρχών, η Παναγία του Σπηλαίου, της Σαμαρίνας, του Τορνικίου, της Βουνάσας, του Μοναχιτίου, οι εκκλησιές, τα ξωκλήσια.

Καθιερώνεται η 15η Μαΐου, εορτής του Αγίου Αχιλλείου, ως ημέρας αργίας των δημοσίων υπηρεσιών της πόλεως Γρεβενών ( ΦΕΚ 8/15.1.1966 ).

Ο Μητροπολίτης Αιμιλιανός κατακρεουργείται την 1η Οκτωβρίου 1911 σε περιοδεία του στο Σνίχοβο (Δεσπότης), Γκριντάδες (Διάκος) από τους εχθρούς του Έθνους. Άγιοι της περιοχής ο νεομάρτυς Άγιος Γεώργιος  (1808-1838, η μνήμη του τιμάται στις 17 Ιανουαρίου),  Άγιος Δημήτριος  (παρέδωσε το πνεύμα του το 1808, η μνήμη του τιμάται στις 18 Αυγούστου), Άγιος Νικάνωρ (1491-1549 η μνήμη του τιμάται στις 7 Αυγούστου).

Η οικογένεια των Ζιακαίων με κορυφαίο τον οπλαρχηγό Θεόδωρο Ζιάκα αγωνίσθηκε για την απελευθέρωση της περιοχής από τους Τούρκους. Ονομαστοί μακεδονομάχοι  όπως ο Λουκάς Κόκκινος από Μέγαρο πέθανε το 1913. Η πόλη των Γρεβενών απελευθερώνεται στις 13-10-1912.

Ο Αλιάκμονας, ο Βενέτικος, ο Γρεβενίτης, ο Βελονιάς κι άλλοι ποταμοί γεφυρώθηκαν από ονομαστούς τεχνίτες με πελεκητές πέτρες. Σήμερα σώζονται δεκαπέντε πέτρινα γεφύρια απαράμιλλης αισθητικής και αρχιτεκτονικής. Εδώ διεξάγονται αθλητικές δραστηριότητες με βάρκες (rafting) προσελκύοντας πλήθος τουριστών, αθλητών.

Μοναδικά τα δάση με ποικιλία δασικών ειδών, με ονομαστό το «Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου»  με τη Βάλια Κάλντα (ζεστή κοιλάδα). Σημαντικός βιότοπος η περιοχή. Πολλά θηλαστικά όπως η αρκούδα, ο λύκος, το αγριογούρουνο, η αλεπού, ο ασβός, δεκάδες είδη πουλιών, η χιλιοτραγουδισμένη πέρδικα, το περιστέρι διαβιούν σε μια πλούσια χλωρίδα με πυκνά δάση πεύκης. Οι λίμνες Φλέγκα σε υψόμετρο 1960μ. σημαντικό αξιοθέατο φιλοξενούν αλπικούς  τρίτωνες.

Τα αυτοφυή μανιτάρια, περισσότερα από χίλια είδη, αποτέλεσαν την περίοδο της κατοχής το βασικό φαγητό των Γρεβενιωτών. Σήμερα έχει γενικευτεί η ενασχόληση των κατοίκων με τη συλλογή και κατανάλωση των μανιταριών  με αποτέλεσμα τα Γρεβενά να έχουν ανακηρυχτεί και επίσημα ως  πόλη των μανιταριών. Για ενημέρωση των μανιταρόφιλων λειτουργεί Μουσείο Μανιταριών στον οικισμό Λάβδας με πλούσιο οπτικοακουστικό υλικό.

Στα οθωμανικά φορολογικά κατάστιχα του 1564-1579 κυριαρχούν οι φόροι των δημητριακών, αμπελιών (Κοκκινιά, Μέγαρο, Κέντρο, Αγιος Γεώργιος, Μαυρονόρος, Σειρήνι, όλα τα χωριά), λαχανόκηποι, μελισσοκομία, νερόμυλοι, κρόκος σε 22 χωριά (Ζάμπορδα, Παλιοχώρι, Κολοκυθάκι, Δίπορο, Κέντρο, Καλόχι, Γουρνάκι…). Σήμερα πρωτοστατούν τα τυροκομικά προϊόντα, αγελαδοτροφία, αιγοπροβατροφία, παραδοσιακά ζυμαρικά, γλυκά κουταλιού, μανιτάρια, δημητριακά, αλευροβιομηχανίες, όσπρια (φασόλια, φακές, ρεβίθια), αρωματικά φυτά, μελισσοκομία,  βιομηχανίες ξύλου, παγωτά, βιομηχανική άργιλος, οινοποιία, μήλα,κεράσια, ξηροί καρποί,  τουρισμός (χειμερινός, γαστρονομικός με επίκεντρο τη σουγλιμάδα και εδέσματα του μανιταριού, πέτρινα γεφύρια, θρησκευτικά μνημεία).

Το Εθνικό Χιονοδρομικό Κέντρο της Βασιλίτσας με υψόμετρο 2.249 μέτρων σε απόσταση 42 χιλιομέτρων από την πόλη των Γρεβενών με κοντινούς οικισμούς τη Σμίξη, Φιλιππαίοι, Αετιά με τον καταρράκτη του Τσούργιακα ύψους 35 μέτρων,  Σαμαρίνα, δέχεται χιλιάδες χιονοδρόμους, επισκέπτες τη χειμερινή περίοδο.

Αρχαιολογικά ευρήματα ευρεθέντα σε πολλούς οικισμούς φυλάσσονται σε διάφορα αρχαιολογικά μουσεία. Με τη λειτουργία της Εφορίας Αρχαιοτήτων Γρεβενών το 2014 καθίσταται επιτακτική η ανάγκη ιδρύσεως αρχαιολογικού μουσείου[3].

Στο Παλαιοντολογικό Μουσείο της Μηλέας, 15 χιλιόμετρα από τα Γρεβενά, φυλάσσονται  οι μεγαλύτεροι χαυλιόδοντες του κόσμου μήκους 5,02 μέτρων.

Πλούσια είναι η τραγουδιστική, μουσική, χορευτική παράδοση των Γρεβενών[4].

Στον οικισμό Φελλί  λειτουργεί πρότυπο σωφρονιστικό κατάστημα το μοναδικό στη Δυτική Μακεδονία.

Στη Μυρσίνα λειτουργεί από το 2003 ΤΕΙ το οποίο αποτελεί παράρτημα του ΤΕΙ της Δυτικής Μακεδονίας.


[1] (basileiosapostolou.blogspot.com).
[2] Τα ανέκδοτα αρχεία τα δημοσίευσε ο φιλόλογος Κώστας Καμπουρίδης στο βιβλίο “Festshrift in honor of Ioannis Theoharidis-stydies on the Ottoman Emmpire and Turkey”, Region of Grevena. Tomos 2. The ISIS Press-Istanbyl 2014 (σελ. 199-203) στην αγγλική γλώσσα. Τα αρχεία μετέφρασε στην ελληνική και δημοσίευσε ο Αριστείδης Λαναράς στο βιβλίο ΔΙΠΟΡΟΝ ΓΡΕΒΕΝΩΝ το έτος 2015.

[3] Γεωργία Καραμήτρου-Μεντεσίδου: Η Τυμφαία και ο Νομός Γρεβενών. Αιανή 2009. Δημήτρη Σαμσάρη: Ιστορική Γεωγραφία της Ρωμαϊκής Επαρχίας Μακεδονίας. Θεσσαλονίκη 1989. Αθανασίου Ράχου “ΤΑ ΓΡΕΒΕΝΑ”.
[4] Αλέξανδρου Τζιόλα: Μουσικοί και ορχήστρες της Βορειοανατολικής Πίνδου.