Κοσμάτιον Γρεβενών

55.Κοσμάτιον, το

 Γράφει ο Βασίλης Αποστόλου (Από το βιβλίο μου "ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΓΡΕΒΕΝΩΝ" σελ. 386. Κοζάνη 2018

 

Γενικά: Το χωριό είναι χτισμένο σε υψόμετρο 724 μέτρων με πλησιέστερους οικισμούς το Τρίκωμο, Παρόρειο, Σταυρό, Σπήλαιο.

Κοινοτικά: Στις 31-12-1918 ορίσθηκε ως έδρα κοινότητος Κοσματίου. Στις 4-12-1997 προσαρτάται στο δήμο Θεοδώρου Ζιάκα και στις 7-6-2010 στο δήμο Γρεβενών.

Στον εκλογικό κατάλογο της Υποδιοικήσεως Γρεβενών του 1914 ήταν εγγεγραμμένοι 128 χριστιανοί.

Στις εκλογές του 1925 ψήφισαν 66 εκλογείς και εκλέχτηκαν οι Κων/νος Παπαϊωάννου 52, Ανδρέας Τσιρίκας 49, Κωνσταντίνος Παπαποστόλου 47, Χρήστος Κερατζής 34, Δημήτριος Κόκκινος 29, Δημήτριος Χρ. Βλέτσιος 22,  Στέργιος Χαντάβας 21, Δημήτριος Τζαμετρούλας 19, Στέργιος Τολίκας 17.

Το Δασαρχείο Γρεβενών  στις 14-3-35 αναφέρει στον  Έπαρχο ότι στην περιφέρεια Κοσματίου όλα τα δάση είναι  δημόσια. Στη θέση Γέφυρα-Σπανού περιοχής Κοσματίου ασβεστοκάμινοι κατοίκων Κοσματίου λειτουργούν με καυσόξυλα ξηρά τα οποία οι ενδιαφερόμενοι συλλέγουν εκ καθορισμένης θέσεως (60/718).

Το κ.σ  στις 19-2-39 ψήφισε οδοιπορικά έξοδα 175 δραχμών υπέρ του προέδρου καθ’ ότι  στις 10-8-1938 συνόδευσε τους κληρωτούς στο Κηπουργιό, προκειμένου να εξετασθούν παρά του περιοδεύοντος Στρατιωτικού Συμβουλίου (60/2021).

Για συμμετοχή στη ΔΕΘ το Δεκέμβριο του 1939 το κ.σ  ψήφισε 100 δρχ., (60/2021).

Ο Νομάρχης στις 15-4-40 εγκρίνει πίστωση πεντήκοντα δραχμών ως εισφορά της κοινότητας Κοσματίου υπέρ των σεισμοπαθών της φίλης Τουρκίας (60/1464).

Ο πρόεδρος της κ. Κοσματίου στις 30-4-40 αναφέρει ότι εμβολιάστηκαν δέντρα υπό την Ε.Ο.Ν  (60/1464).

Ο πρόεδρος της κοινότητας αναφέρει στις 10-12-55 προς τη Γενική Διοίκηση Βορείου Ελλάδος, υπηρεσία παραμεθορίων περιοχών Θεσσαλονίκη αναφέρει “ότι η κοινότης Κοσματίου επαρχίας Γρεβενών αριθμούσα 400 κατοίκους είναι τελείως απομονωμένη από απόψεως Συγκοινωνίας και η μετάβασή  μας εκ του χωρίου εις την πόλη Γρεβενών και τ’ ανάπαλιν καθίσταται κατά το χειμώνα μαρτυρική. Ιδιαιτέρως μας είναι αδύνατο να μεταφέρουμε τα αγροτικά μας προϊόντα είτε εις τις αποθήκες της Αγροτ. Τραπέζης είτε στην αγορά προς πώληση και τούτο συμπληρώνει την αθλιότητα εις την οποία περιήλθομε μετά την τελεία καταστροφή του χωριού μας.

            Κατεστραμμένοι, στερούμενοι ζώων και μεταφορικών μέσων, υποφέρομε τα πάνδεινα δια τούτο παρακαλούμε όπως δια την εις διάθεση υλικών πόρων, διατάξετε τη σύνδεση του χωριού μας δια κατασκευής μιας αγροτικής οδού μήκους 5 χιλιομέτρων εν όλω μετά της δημοσίας οδού Γρεβενών-Ζιάκα, εις το σημείο Ταμπούρι Κοσματίου.

            Τόσα είναι τα δεινά άτινα υποφέρωμεν εκ των άνω ελλείψεων ώστε οι κάτοικοι απελπισμένοι αντιμετωπίζουν το πρόβλημα εγκαταλείψεως του χωριού μας. Τρέφομεν την ελπίδα ότι η πατρική κυβέρνηση θα θεραπεύσει δια μικρής δαπάνης τις άνω ελλείψεις μας δια τούτο ευχαριστούμε θερμώς”.

Εκπαίδευση: ΄Εχει 160 κατοίκους, υπάρχει κοινό σχολείο, φοιτούν 20 μαθητές, ο διδάσκαλος παίρνει μισθό 5 λίρες από τα εισοδήματα της εκκλησίας (1873-74. Πηγή Ηλίας Γάγαλης greveniotiς.gr βλέπε Βιβλιογραφία).

Με επιστολή ο πρωτοσύγκελος Γρεβενών Αθανάσιος προς το Σεβασμιότατο Μητροπολίτη Κοζάνης και Σερβίων  στις 4-8-1909 ζητά να μάθει αν υπάρχουν δύο διαθέσιμοι  διδάσκαλοι για τα χωρία Κοσμάτι και Στιζάχιο. Απαιτούνται δύο διδάσκαλοι τελειόφοιτοι γυμνασίου πείραν έχοντες και συνετοί. Παρέχονται κατοικία και καύσιμος ύλη, μισθός 20-25 λίρες (Φ.1888 ΔΒΚ).

 Διδακτηριακή κατάσταση του σχολείου το έτος 1937:  “Στεγάζεται σε οίκημα ανήκον εκ κοινού και αδιαιρέτου με κοινότητα και εκκλησία και σχολική εφορεία χωρίς να καταβάλλεται ουδέν μίσθωμα. Το σχολείο είναι διώροφο και αποτελείται από τέσσερα δωμάτια εκ των οποίων δύο χρησιμοποιούνται δια αίθουσες διδασκαλίας, εν δια τη στέγαση του κοινοτικού γραφείου και εν κοινόν χρησιμεύον δια διαμονή του δημοδιδασκάλου του σχολείου. Κάθε όροφος αποτελείται από δύο δωμάτια. Στο δεύτερο όροφο στεγάζονται οι μαθητές και σε κάθε δωμάτιο με αριθμό μαθητών 45 ανά δωμάτιο. Το κατεχόμενο οίκημα είναι ακατάλληλο δια τη στέγαση του σχολείου, διότι ευρίσκεται εις το κέντρο ακριβώς περιστοιχούμενον υπό οικιών και στερουμένων παντελώς της προβλεπομένης σχολικής αυλής εις ην οι μαθηταί του σχολείου θα καταφύγουν κατά τας προ των μαθημάτων ώρας και κατά τα διαλείμματα ή δια να παίξωσι διαφόρους χρησίμους παιδιάς ή να ασχοληθώσι με την σωματικήν αγωγή και τα τοιαύτα. Ομοίως είναι ακατάλληλον δι’ ότι λόγω της τοπογραφικής του θέσεως περιορίζεται κατά το μέγιστον το ηλιακόν φως, καθιστάμενον αισθητόν κατά την 10^ην π.μ και μόνον ώραν και δεν αερίζεται προσηκόντως. Ο προσανατολισμός του, δυτικομεσημβρινός δεν ανταποκρίνεται προς υγιεινούς όρους. Ακατάλληλον ομοίως είναι διότι δεν έχει χώρο όπως χρησιμοποιηθεί δια κτίσιν αποχωρητηρίου και ως εκ τούτου αναγκάζονται οι μαθητές να εξέρχονται σε απόσταση 500 τ.μ του σχολείου και εις τους παρακειμένους αγρούς όπως εκπληρώσουν τας σωματικάς ανάγκας, πράγμα δύσκολον για το μαθητή και ιδίως κατά τους χειμερινούς μήνες. Υπό κατασκευήν δεν ευρίσκεται νέο κτίριο (60/619).

            Ο Διευθυντής του δημοτικού σχολείου Κοσματίου Γρεβενών στις 15-12-39, προς το Νομάρχη Κοζάνης μεταξύ άλλων αναφέρει ότι «το σχολείο Κοσματίου στο οποίο τοποθετήθηκα  από την αρχή του τρέχοντος τούτου Σχολικού έτους, μετατεθείς εκ Τρικόρφου Γρεβενών δεν έχει σχολικό κήπο. Στο Τρίκορφο  επί 12 ετίαν ειργάσθην και κήπον ίδρυσα με φυτώρια και με 300 καρποφόρα δενδρύλλια. Από της 15^ης Σεπτεμβρίου ημερομηνία αφίξεώς μου ενταύθα έστρεψα τας ενεργείας μου στην  ίδρυση σχολικού κήπου. Δε συνάντησα δυσκολίες διότι έκταση υπήρχε. Συνεννοηθείς μετά του  προέδρου και καθαρίσαντες την έκταση ζήτησα να με συνδράμει στην εκχέρσωσή του. Πράγματι ο κ. πρόεδρος έδειξε προθυμία  και τεθείς επικεφαλής των κατοίκων συνδραμούσης και της Ε.Ο.Ν  Κοσματίου μετέβημεν και ξεχερσώσαμε την έκταση, εκτάσεως 2 στρεμ. περίπου, λόγω του καιρού η περίφραξή του καθυστερεί εισέτι. Πλην του σχολικού κήπου υπάρχει και ετέρα σχολική έκταση την οποία θα καλλιεργήσουμε δια φυτών μεγάλης καλλιεργείας (αραβοσίτου ή σικάλεως οψίμου) την άνοιξη. Από του Σεπτεμβρίου, έχω υπόψη μου την ίδρυση σχολικού κήπου, μερίμνησα δια τη συλλογή σπόρων καρποφόρων δένδρων. Με  τους μαθητές  μου προέβην στη συλλογή σπόρων εξ αγρίων μηλεών και κάρυα και αμύγδαλα δια να σπαρούν σε σπορεία αρχές ανοίξεως. Ως προς την περίφραξη ο κ. πρόεδρος έχει τη γνώμη να περιφραχθεί δια πασάλων πυκνών τοποθετημένων. Εγώ έχω τη γνώμη ότι η ούτω περίφραξη θα είναι πλημμελής και ουχί μόνιμη διότι οι πάσσαλοι θα πέσουν, θα σπάσουν, θα σαπίσουν, ενώ η δια συρματοπλέγματος περίφραξη είναι καλυτέρα. Επειδή το σχολικό Ταμείο δεν έχει πόρους δια την προμήθεια συρματοπλέγματος, παρακαλώ θερμώς όπως προέλθητε στην ενέργεια και γίνει σύσταση στον κ. πρόεδρο να γίνει η περίφραξη δια συρματοπλέγματος με έξοδα του Κοινοτικού Ταμείου. Ούτω κ. Νομάρχα, τον κήπο που ίδρυσα στον  Τρίκορφο όπου εργάσθηκα επί 22 ετίαν, εύρεν έτοιμον ο νεαρός συνάδελφος ο έχων 3ετή υπηρεσία, εγώ δε τοποθετηθείς εις την θέσιν που αρχίζω εκ του α κατά την λαϊκή έκφραση».

Ο επιθεωρητής με απόφαση εισηγείται την απονομή επιδόματος εκ δραχμών 160 μηνιαίως στο διδάσκαλο Ιωάννη Σιαμπανίδη  πτυχιούχο μονοετούς μετεκπαιδεύσεως στο Διδασκαλείο  με υπηρεσία 17 ετών (1-7-1941 ΑΒΕ 70 ΣΑΕ 52).

Έκθεση Επιθεωρητή Γ. Σακελλάρη (10-12-41): «Το χωρίο κτίσθηκε το 1630-1650 από κατοίκους των πέριξ συνοικισμών. Το όνομά του Κοσμάτι=κόσμος-στολίδι. Η μικρή εκκλησία του Αγίου Νικολάου η οποία ήταν κτισμένη στην άκρη του χωριού και χρησίμευε για τον εκκλησιασμό κατεστράφη. Πλησίον ταύτης ανηγέρθη πάλι εκκλησία του Αγίου Νικολάου το 1806. Εντός της εκκλησίας υπάρχει η επιγραφή: «Ιστορήθη η παρούσα ιστορία παντοκράτορα πλατυτέρα Κοίμησις της Θεοτόκου της Μεγαλομάρτυρος γύρωθεν επί έτους 1847 Ιουλίου 20 αρχιερατεύοντος του πανιερωτάτου κυρίου Ιωανικίου ιερατεύοντος δε του αιδεσιμοτάτου Παπαδημήτρη επιτροπεύοντος δε Μιχαήλ Καραλιτζά και δια συνδρομής πάντων των χριστιανών της χώρας ταύτης”. Επί του τέμπλου αναγράφεται ότι ο τέμπλος έγινε το 1807  από το μαστοροβαγγέλη. Ο γυναικωνίτης “ηστορίθη… δια συνδρομής και επιστασίας του αιδεσιμοτάτου επιτρόπου κυρίου Παπαϊωάννου το έτος 1864».  Σχολείο ανηγέρθη το 1840, οι δε διδάσκαλοι πληρώνονταν υπό των εσόδων της εκκλησίας.  Την αποχώρηση του οπλαρχηγού Ζιάκα εκ Σπηλαίου ακολούθησαν και οι κάτοικοι του Κοσματίου, οι οποίοι ήταν συγκεντρωμένοι εκεί και κατέφυγαν στα Τζουμέρκα. Δια απεσταλμένου κατόπιν έλαβαν την άδεια από τις Τουρκικές αρχές να επανέλθουν στις εστίες των. Το σημερινό σχολείο κτίστηκε το 1919».

Ιερά: Άγιος Νικόλαος 1806, ενοριακός ναός με το ΦΕΚ με ημερομηνία 5-2-1969 κρίθηκε ιστορικό διατηρητέο μνημείο. Α. Δημήτριος. Α. Αθανάσιος. Αφιερωτές στην πρόθεση 421 της Μονής Αγίου Νικάνορα ήταν για την Α΄ Γραφή 14 (1534-1692)  και στη Β΄ Γραφή 5 (από το 1692 και μετά).

Οικονομία: Ο οικισμός φημίζεται για το καλό κρασί, τσίπουρο, μανιτάρια. Λειτουργούν πέντε αποστακτήρια τσίπουρου.

Ιδρυτικά μέλη του Πανεπαρχιακού Αμπελουργικού Συλλόγου Γρεβενών με ημερομηνία ιδρύσεως 12 Σεπτεμβρίου 1926 ήταν οι Τζιότζιορας Χρ., Παπαδημητρίου Ιωάν., Τσιρίκας Χρίστος.

Στα όρια Κοσματίου-Τρικώμου λειτουργούσε νερόμυλος  (Παπαδημητρίου. Σελίδες ιστορίας  Γ΄ σελ. 40).  Σε απόσταση 500 μέτρων από το Κοσμάτι λειτουργεί το ξενοδοχείο "Δρυάδες" με  επιπλωμένα διαμερίσματα, σε μια έκταση 7 στρεμμάτων.

Ο πρόεδρος της κοινότητας στις 10-2-55 αναφέρει στον  Έπαρχο Γρεβενών ότι

στην περιοχή της κοινότητός μας κατ’ έτος γίνονται περί τα 50 ασβεστοκάμινα εκ κατοίκων της κοινότητας με αποτέλεσμα οι προξενηθείσες ζημίες σε ξυλεία κατέστρεψαν πάντα τα δάση. Ζητά να σταματήσουν οι καύσεις των ασβεστοκαμίνων.

Πεσόντες Ε.Π: Στρατ. Ψάρρας Στέργιος του Χρήστου, 1908, 27 ΣΠ, Υψ. 1548 Μόροβα 21-11-1940. Κοντά στην εκκλησία του Α. Νικολάου  βρίσκεται μνημείο των 33 που κάηκαν ζωντανοί στην εκκλησία στις 9-7-44  υπό των Γερμανών κατακτητών.

Πληθυσμός: 1913=396. 1920=323. 1928=387. 1940=409. 1951=312. 1961=339. 1971=263. 1981=323. 1991=299. 2001=330. 2011=134. (41^ος κατά σειρά από τους 112 απογραφέντες οικισμούς της Π.Ε Γρεβενών με την απογραφή του 2011). Στο κατάστιχο του έτους 1564 (ΤΤ 350) των Οθωμανικών αρχείων της Κων/πολης ο οικισμός είχε 35 κατοικίες και το ποσό φόρου που πλήρωνε ήταν 5.845 άσπρα ενώ το 1579 ήταν 34 κατοικίες και ο φόρος ήταν 3.000 άσπρα.

Σύλλογοι: Ιδρύεται Προοδευτικός Σύλλογος με πρωτοβουλία του διδασκάλου κ.Κ.Χανιώτη (Β.Ε 19-4-1936). Σήμερα δραστηριοποιείται ο Πολιτιστικός Σύλλογος Κοσματίου.