Κέντρο Γρεβενών

 

 

37. ΚΕΝΤΡΟ, ΟΙΚΙΣΜΟΣ

Γράφει ο Βασίλης Αποστόλου

Ο οικισμός  Κέντρο, περικλείεται από δύο άλλους  οικισμούς σε πολύ κοντινή απόσταση Νησί και Αγαλαίοι. Η παλιά του ονομασία Βέντζι  είναι ταυτόσημη με την ονομασία της ευρύτερης περιφέρειας Βέντζια την περίοδο του Βυζαντίου και Τουρκοκρατίας. Βρίσκεται 640 μέτρα πάνω από τη θάλασσα. Επί Τουρκοκρατίας ήταν το ζωτικότερο κέντρο της περιφέρειας Βεντζίων με εγκαταστημένες εδώ τις αστυνομικές, δικαστικές τουρκικές αρχές. Οι κάτοικοι όλοι Έλληνες ασπάστηκαν το 1650 περίπου το Μουσουλμανισμό. Είναι οι γνωστοί μας Βαλαάδες, καθ΄ ότι γνώριζαν μόνο μία τουρκική λέξη  Βαλαχί=μα το Θεό. Οι μουσουλμάνοι Έλληνες αποχώρησαν από την περιοχή το Μάιο του 1924. Οι νυν κάτοικοι, πρόσφυγες Έλληνες της Μ.Ασίας, εγκαταστάθηκαν στον οικισμό το 1923.

Εκλογικό κέντρο:  Στις πρώτες εκλογές  που πραγματοποιήθηκαν μετά τη νικηφόρα έκβαση των Βαλκανικών πολέμων του 1912-13, στις 31 Μαΐου 1915 οι ψηφοφόροι του οικισμού  ψήφισαν στο εκλογικό κέντρο Σαρακίνας μαζί με τα όμορα χωριά Αγαλαίοι, Νησηνίκος, Χολένιστα, Τουρνίκη, Γουρουνάκι, Μονή Ζάμπουρδας, Παλαιοχώρι, Βούρμποβον. Στον εκλογικό κατάλογο του 1914 εγγεγραμμένοι άρρενες 79.

Εκκλησίες: Ο ενοριακός ναός και πολιούχος του χωριού Άγιος Γεώργιος βρίσκεται στο κέντρο του χωριού και πάνω στο λόφο ο Άγιος Αθανάσιος.

Αφιερωτές στη Ζάβορδα: Στην Ιερά Μονή του Οσίου Νικάνορος αφιερωτές χριστιανοί από Βέντζι για τη χρονική περίοδο από 1534 ως 1692 ήταν 56 και από το 1692 και μετά 8 και στο Τρανοβέντζι της Α΄ Γραφής 24.  Ο μικρός αριθμός αφιερωτών οφείλεται στη μουσουλμανοποίηση των κατοίκων.

Πληθυσμός: 1913=254. 1920=261.1928=131. 1940=204. 1951=156. 1961=198. 1971=163. 1981=136. 1991=107. 2001=114. 2012=102. Το 1564 σύμφωνα με οθωμανικό κατάστιχο  στα 150 χωριά της επαρχίας Γρεβενών φορολογήθηκαν 5564 χριστιανικά νοικοκυριά. Το μεγαλύτερο χωριό της επαρχίας Γρεβενών ήταν το Βέντζι  με 206 χριστιανικές οικογένειες. Σύμφωνα με το κατάστιχο αυτή την περίοδο κανένα χωριό των Γρεβενών δεν κατοικούνταν από Μουσουλμάνους (Πηγή Κώστας Καμπουρίδης. Εισήγηση στο Συνέδριο του Δήμου Κοζάνης  στις 28-9-2012).

Πεσόντες: Παπαδόπουλος Σωκράτης σκοτώθηκε στη μάχη Γκορίτσας στις 4-1-41 Σιδηρόπουλος Ιωάννης σκοτώθηκε στη Δέρβη 20-12-40.

Κοινότητα: Αναγνωρίστηκε αρχικά ως κοινότης Βέντσιας με Β.Δ στις 19-12-1918 (το οποίο διορθώθηκε στο ορθόν Βεντζίων με Β.Δ στις 11-10-1919) με τους συνοικισμούς Βέντσια, Αγαλαίοι, Νασσινίκος. Ο οικισμός και η κοινότητα μετονομάσθηκαν σε συνοικισμό και κοινότητα Κέντρου στις 20-1-1927.

 

Στις κοινοτικές εκλογές της 25^ης Οκτωβρίου 1925 ψήφισαν 49 άρρενες κάτοικοι και εκλέχτηκαν οι Ψωμάς Σπυρίδων, Κακουλίδης Κοσμάς,  Ιερεμιάδης Ιωάννης, Μασμανίδης Ιορδάνης, Αϊβατίδης Ισαάκ. Ο πρόεδρος της κοινότητας Χ.Παρασκευαΐδης υποβάλλει στην επαρχία Γρεβενών στις 1-4-31  τα μητρώα αρένων της κοινότητας και τα αποδεικτικά τοιχοκολλήσεως και επ΄ εκκλησία αναγνώσεως.

Ο αγροφύλαξ Πέτρος Μπαμπουλίδης  στις 1-3-31 τοιχοκόλλησε πίνακα αρένων γεννηθέντων το 1930. Ο εφημέριος Ιωακείμ Παπαδόπουλος ανέγνωσε στην εκκλησία το μητρώο αρένων των γεννηθέντων το 1930.

Το κοινοτικό συμβούλιο  στις 20-12-31 με πρόεδρο το Σάβ. Εταιρίδη και μέλη τους  Χαρ. Παρασκευαΐδη, Ν.Θεοδωρίδη, Ι.Μακρίδη, Π.Σιδηρόπουλο αποφάσισαν να παραμείνουν στο εκλογικό τμήμα Σαρακίνας με έδρα τη Σαρακίνα υφιστάμενο στο κέντρο των συνοικισμών του τμήματος.

 Στις 27-4-32 ο πρόεδρος της κοινότητας Σάββας Εταιρίδης  με έγγραφο στο Νομάρχη Κοζάνης ζητά να μειωθεί η καθορισθείσα συνεισφορά των 1100 δραχμών υπέρ της Μηχανικής Υπηρεσίας καθ΄ ότι η κοινότης πραγματοποιεί ετήσια έσοδα 7-8.000 δραχμές τα οποία επαρκούν δια τις βασικές ανάγκες.

            Πρόεδρος και Αντιπρόεδρος κοινότητας στις 29-6-35 αντίστοιχα Σταμπολίδης Ευδόκιμος, Ιωαννίδης Ευδόκιμος (ΓΑΚ 60/1378).

 

Ο Έπαρχος Γρεβενών Ι.Ριζοδήμος το 1938 σε έκθεση επιθεωρήσεως της κοινότητας αναφέρει ότι  πρόεδρος της κοινότητας  ήταν ο Ευδόκιμος Ιωαννίδης, ότι το κοινοτικό συμβούλιο εργάζεται εν συμπνοία και ομονοία. Ανήγειρε κοινοτικό κατάστημα. Με προσωπική εργασία στο συνοικισμό Κέντρο μετεφέρθησαν υλικά για τον ανεγερθέντα ναό. Στους Αγαλαίους συναθροίσθηκαν ύδατα πηγών και έγινε βρύση. Στο Νησινίκο επισκευάσθη το ετοιμόρροπο διδακτήριο, η εκκλησία και έγιναν πολλά λιθόστρωτα. Η μεγαλύτερη ανάγκη της κοινότητας είναι η οριστική διανομή γαιών. Δεύτερο αίτημα η επανίδρυση της εμποροπανήγυρης η οποία αφαιρέθηκε από την κοινότητα Κνίδης.

 

Ο έπαρχος εγκρίνει τα πρακτικά  της ενεργηθείσης δημοπρασίας στις 26 Νοεμβρίου 1939 για την ενοικίαση της βοσκοτόπου εκτάσεως «Κοντάκι-Σακαβάρα-Κουρί» στον τελευταίο πλειοδότη Μανώλη Παρασκευά, κατοίκου Χτενίου Κοζάνης για το συνολικό μίσθωμα 5800 δραχμών (60/1464). Εγκρίνεται στις 13-2-40 πίστωση 550 δραχμών για την πληρωμή δύο στολών φαλαγγιτών χορηγηθεισών υπό της κοινότητος Γρεβενών. Στις 30 Μαρτίου 1940 εγκρίνεται πίστωση 100 δραχμών ως εισφορά της κοινότητας υπέρ του Κρατικού Νοσοκομείου Γρεβενών και 100 δρχ. υπέρ του Εθνικού Οικοτροφείου Γρεβενών.

Η  επιτροπή διανομών στις 4-6- 1950 με Ευδόκιμο Ιωαννίδη και Ιωάννη Χασπερίδη διένειμε όρυζα ½ οκά προς 1500 δρχ. τη μερίδα και 75 δρχ. τα μεταφορικά, έλαιο η μερίδα 328/400 της οκάς  η αξία της μερίδας ήταν δωρεάν ενώ τα εκφορτωτικά ήταν 241 δρχ. κατά μερίδα και ζάκχαρη μισή οκά  η αξία της μερίδας ήταν 3000 δρχ. και τα εκφορτωτικά 150 δρχ. ανά μερίδα σε 192 τροφοδοτούμενους

Ο πρόεδρος της κοινότητας Βασίλειος Εταιρίδης αναφέρει στις 16-10-55 στο Νομάρχη  για το θέμα της ύδρευσης ότι παρά τις υποσχέσεις μέχρι τώρα τίποτα δεν πραγματοποιήθηκε. Ζητά να επιλυθεί η εκκρεμότητα να προληφθούν πλείστα όσα κακά αφορούν εκ της κακής υδρεύσεως των κατοίκων της κοινότητας Κέντρου ή να δοθεί η δυνατότητα στην κοινότητα να προσλάβει για τη μελέτη τον οποιοδήποτε εμπειροτέχνη.  

 

Παζάρι: Ένα από τα ονομαστότερα παζάρια στην Περιφέρεια Γρεβενών και το μοναδικό στα Βέντζια  στα χρόνια της Τουρκοκρατίας ήταν το Βέντζι  παζάρ που τελούνταν κατ’ έτος στον οικισμό Βέντζι (νυν Κέντρο). Πωλητές, αγοραστές, πανηγυριώτες προσέρχονταν όχι μόνο από την περιφέρεια Βεντζίων αλλά κι από Κοζάνη, Σιάτιστα, Δεσκάτη.

Η κοινότητα Κνίδης  με ενέργειές  της κατόρθωσε το 1929 να μεταθέσει τον τόπο του πανηγύρεως στην Κοπρίβα με πρώτο έτος τέλεσης το 1930. Η κοινότης με ενέργειες του προέδρου κ.Ε. Ιωαννίδη κατόρθωσε με νόμο «Περί συστάσεως εμποροπανηγύρεως εν τη κοινότητι Κέντρου ΦΕΚ 467 της 2 Νοεμβρίου 1939 (Τεύχος Α΄)  η τέλεσις  ετησίας εμποροπανηγύρεως εν τη κοινότητι Κέντρου του Νομού Κοζάνης από της 9^ης μέχρι της 12^ης Αυγούστου  εκάστου έτους», να τελεσθεί το 1940 η γνωστή εμποροπανήγυρη.

 

Οικονομία: Με την εγκατάστασή τους οι κάτοικοι επιδόθηκαν στην  καλλιέργεια αραβοσίτου, αμπελιών, φακής, ρόβης, ρεβιθιών, σιτηρών, φάβας, καπνού, κρομμύων, κύαμοι, σκόρδα.  Το 1933 παράχθησαν 800 οκάδες σταφυλές φαγητού και 17000 οκάδες αραβόσιτου ξηρού. Το 1945 καλλιεργήθηκαν 400 στρέμματα αραβόσιτου, σιτάρι, κριθάρι, σίκαλη, τριφύλλια, φακές, ερέβινθοι, ρόβη, βρώμη, κρόμμυα, γεώμηλα.

            Υδροκίνητος αλευρόμυλος ιδιοκτησία κοινότητος με κινητήριο δύναμη από ρέμα Γκιώνης. Σημαντικές  πληροφορίες  λαμβάνουμε από το πρωτόκολλο ενοικίασης του υδρόμυλου την  11^ηςΔεκεμβρίου 1925 με ετήσιο μίσθωμα 2500 δραχμών, από την Εθνική Τράπεζα  με μισθωτή το Γεώργιο Παυλίδη. Ο υδρόμυλος έχει μία μυλόπετρα λειτουργεί καθ’ όλον το έτος δύναται να αλέσει 400 οκάδες το 24ωρον. Απέχει από το χωρίον περί τα 2 χιλιόμετρα. Στον κήπο 300 τ.μ υπάρχουν 1 μουριά, 11 δαμασκηνέαι, 2 κλήματα.  Σε έτερον κήπο 1500 τ.μ 3 καρυαί, 1 ιτέα, 1 πεύκο, 1 απιδέα. Σε αγρό 4500 τ.μ, 8 καρυαί, 6 λεύκαι, 1 ιτέα, 1 δαμασκηνέα.

 

 

Αστυνομία: Διαμαρτυρία το έτος 1935 για πληροφορίες μεταφοράς του αστυνομικού σταθμού στη Σαρακήνα. Προτείνουν να κατασκευάσουν οι ίδιοι κτήριο με προσωπική εργασία.    

Σαρκοφάγος:  Το Φεβρουάριο του 1935  οι κάτοικοι  ανοίγοντας θεμέλια για περιτοίχιση αυλής στο σχολείο  βρήκαν τάφο κενό λαξευμένο εντός μαρμάρου μήκους 2 μέτρων, πλάτος 1,30 μ. και βάθος 1 μέτρο. Το εξωτερικό μέρος του μαρμάρου φέρει  επιγραφές ελληνικές, παραστάσεις κυνηγού έφιππου καταδιώκοντα έλαφο κι έναν άλλο κυνηγό να πλήττει με ακόντιο αγριόχοιρο τον οποίο δαγκώνουν δύο σκύλοι. Στην άλλη πλευρά υπάρχει λαξευμένο ένα λιοντάρι και δύο νεαρά πρόσωπα, τον Ορφέα με τη λύρα. Το βάρος υπολογίζεται στις 2000 οκάδες. Εκτός της σαρκοφάγου βρέθηκε και άγαλμα μαρμάρινο εκ δύο γυναικών με ελληνική αμφίεση.

 Σχολείο: Αποφασίστηκε (25-10-26) η συγκρότηση της σχολικής ενορίας Βεντζίων στην οποία θα υπαχθούν οι συνοικισμοί Αγαλαίοι και Νησηνίκος. Καταργήθηκε το σχολείο Νησηνίκου συγχωνευομένου με αυτό των Βεντζίων και Γουρνακίου διότι δεν έχει το νόμιμο αριθμό (107/16).

1-4-1927: Εις την πρωτεύουσα του τμήματος Βέντζια έδρα επί Τουρκοκρατίας Επάρχου επιθεώρησε το σχολείο το οποίο στεγαζόταν σε ευπρεπές ευρύχωρο κτήριο το οποίο εγκαταλειφθέν κατέστη ερείπιο. Στη μία αίθουσα διδάσκονται 15 προσφυγόπαιδες ενώ το χωρίο κατοικείται από 60 οικογένειες μη έχοντες όμως θρανία. Δάσκαλος ο Σάββας Παπαδόπουλος των δύο μαρτύρων έλειπε εις Γρεβενά μετά του προέδρου της κοινότητος για επίλυση εποικιστικών και κοινοτικών υποθέσεων. Η αίθουσα ασάρωτη προ χρόνου, μεστή χαρτίων, λίθων, χρωμάτων. Οι προσελθόντες λίγοι μαθητές όλοι της Α΄ τάξεως γνώριζαν το μάθημα μόνο απ’ έξω.

 13-3-31: Η κατάσταση του διδακτηρίου υποφερτή. Αποτελείται από αίθουσα διδασκαλίας, διάδρομο και γραφείο ημιτελές. Το υλικό αποτελείται από 4 θρανία πολύεδρα, 1 θερμάστρα, 2 μαυροπίνακες και 1 τραπεζάκι. Σχολικός κήπος και σχολική βιβλιοθήκη δεν υπάρχει. Μαθητές εγγεγραμμάνοι 16. Είναι καθαροί και φοιτούν τακτικά. Διδάσκαλος ο Στέργιος Κατσόχης εξ Αβδέλλης ετών 41, έγγαμος, υγιής, απόφοιτος της ρουμανικής εμπορικής σχολής Ιωαννίνων. Ούτος και η Μαρία Πούπη  σύζυγός του μορφώθηκαν σε ρουμανικό σχολείο. Ελληνικά μάθανε μόνοι τους λίγα.

10-6-31: Στην Αη τάξη φοιτούν μαθητές άνω των 10 ετών και στην Δη 15 ετών. Λειτουργεί με τέσσερις τάξεις.

25-5-32: Εγγεγραμμένοι μαθητές εν όλω 13  κατανεμόμενοι στις πέντε πρώτες τάξεις. Η φοίτηση είναι τακτική παρ’ όλη την πείνα, η οποία μαστίζει τους κατοίκους του συνοικισμού τούτου. Οι μαθητές προσέρχονται άνευ των χρειωδών. Το σχολείο άρχισε να λειτουργεί από το Δεκέμβριο. Ο διδάσκαλος Κοσμάς Τζουρέλλας διακρίνεται για την επιμέλεια, ευσυνειδησία και ικανότητα.

2-6-33: Το διδακτήριο σε ικανοποιητική κατάσταση. Ελλείψει χρημάτων δεν προσετέθη υλικό και δεν επλουτίσθη η σχολική βιβλιοθήκη. Εγγραφέντες μαθητές 17 εκ των οποίων στην Α΄ τάξη 11. Οι μαθητές φοιτούν τακτικώς και προσέρχονται σχετικώς καθαροί και ευπρόσωποι. Οι μαθητές απεκόμισαν γνώσεις, δείχνουν προθυμία για ανακοίνωση. Η σκέψη και η κρίση των μαθητών παρουσιάζονται ανεπτυγμένες. Γενικώς τα αποτελέσματα είναι ευχάριστα. Διδάσκαλος είναι  ο κ. Τζουρέλας εκ Πενταλόφου, πτυχιούχος 3/ξίου Διδασκαλείου, με ηλικία 25 ετών. Επιδεικνύει ζήλο, επιμέλεια και διδακτική ικανότητα.

17-5-36: Η Σχολική Εφορεία του Δημοτικού σχολείου Κέντρου, με πρόεδρο τον Ευδόκιμο Ιωαννίδη, μέλη Π. Σιδηρόπουλο, Ιωσήφ Κοροξενίδη και γραμματέα τον Ι.Κοσκοσά στις 17 Μαΐου 1936 υπέβαλε τον απολογισμό με σύνολο εσόδων 10.195 δρχ. (60/160).

24-6-37:Ανάγκη ανέγερσης νέου διθέσιου διδακτηρίου μεταξύ του συνοικισμού Αιγαλέων και Κέντρου. Τα θρανία είναι παλαιού τύπου, ανθυγιεινά, ελλιπή, πίναξ, 3 χάρτες. Σύνολο εγγραφέντων μαθητών 57. Η υγεία και η καθαριότης σχεδόν καλή. Στο σχολείο φοιτούν 19 μαθητές εκ του προσφυγικού συνοικισμού Αγαλαίων. Διδάσκαλος ο Ιωάννης Κοσκοσάς εκ Ρωσίας. Διακρίνεται δια τη φιλοτιμία, φιλομάθεια, ευσυνειδησία και φιλανθρωπία. 

16-5-38: Ουδεμία προώθησις εγένετο δια την ανάγκη ανεγέρσεως νέου 2/ξίου διδακτηρίου εις θέσιν μεταξύ Κέντρου και συνοικισμού Αγαλαίων δια την συνυπηρέτηση αμφοτέρων των συνοικισμών και επ’ ευκολία και των μαθητών Αγαλαίων των συμφοιτώντων εις το σχολείον τούτο.

            Τα θρανία ελλιπή, ανεπαρκή, γυμνόν εις εποπτικά μέσα και διδακτικά όργανα. Σχολικός κήπος υπάρχει και καλλιεργήθηκε καλώς εφέτος. Εγγεγραμμένοι μαθητές 62. Η φοίτηση τακτική, δυσχαιραινομένη κατά τας βαρείας χειμερινάς ημέρας  των μαθητών Αγαλαίων.

            Διδάσκαλος ο Ιωάννης Κοσκοσάς εκ Καυκάσου Ρωσίας. Μέτρια τα αποτελέσματα εις ανωτέρας και πενιχρά εις κατωτέρας τάξεις. Τα σχολεία τοιούτων καθυστερημένων από πάσης απόψεως πληθυσμών έχουσι ανάγκη και διδασκάλου ικανοτάτου και δραστηριότατου και σχολείο πλήρους εποπτικών μέσων και επίπλων. Φιλοτίμως, φιλοπόνως και ευσυνειδήτως κατέβαλε εφέτος απάσας τας πενιχράς δυνάμεις του δια την εσωσχολική εργασία και εις Νυκτ. Σχολή.

4-11-38: Συγκρότηση σχολικής Εφορείας  με μέλη τους Ευδόκιμο Στεφ.Ιωαννίδη, Παύλο Γεωργ. Παυλίδη.

19-5-39: Μαθητές 65, απόντες 3. Τακτική φοίτησις, δυσχαιραινομένη κατά τας βαρείας χειμερινάς ημέρας, η φοίτησις των μαθητών του παρακειμένου συνοικισμού Αγαλαίων. Διδάσκαλος ο Ιωάννης Κοσκοσάς.

30-6-39: Στο προσφυγικό σχολείο Κέντρου λειτουργεί μονοτάξιο Δημοτικό σχολείο στο οποίο φοιτούν και μαθητές του συνοικισμού Αγαλαίων. Ο συνολικός αριθμός των μαθητών ανέρχεται στους 71. Στο Κέντρο ζουν 33 οικογένειες με 184 κατοίκους  εκ των οποίων 146 ομιλούν τη λαζική διάλεκτο και 38 την ελληνική.

Ο συνοικισμός Αγαλαίων αποτελείται από 131 κατοίκους εκ των οποίων 54 ομιλούν τη λαζική, 25 την τουρκική και 22 την ελληνική. Είναι ανάγκη να ιδρυθεί νηπιαγωγείο για τη γλωσσική προπαίδεια των υπερείκοσι νηπίων αμφοτέρων των συνοικισμών, υπάρχει δε διαθέσιμος αίθουσα στο μονοτάξιο δημοτικό σχολείο Κέντρου για τη στέγαση του ιδρυθησόμενου νηπιαγωγείου.

Γεφύρι: Το μοναδικό πέτρινο γεφύρι στην περιφέρεια Βεντζίων  βρίσκεται 200 μέτρα στο δρόμο από Κέντρο προς Σαρακήνα. Αποτελεί μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς με ιδιαίτερη αρχιτεκτονική  και χρήζει συντήρησης και επισκευής.

 

Σύλλογος: Σημαντική παρέμβαση στα πολιτιστικά δρώμενα του οικισμού και της ευρύτερης περιοχής αποτελεί ο πολιτιστικός Σύλλογος που ιδρύθηκε το έτος 1983 και είχε μία έντονη παρουσία ως τον καταστροφικό σεισμό της 13-5-1995  με τις σοβαρές λαβωματιές που υπέστη το κτήριο της αποθήκης που στεγαζόταν ο σύλλογος. Με πρωτοβουλία φιλοπρόοδων κατοίκων ο σύλλογος επανιδρύθηκε το 2001 και μέχρι σήμερα πραγματοποίησε ποικίλες εκδηλώσεις. Δημιούργησε χορευτικό τμήμα, θεατρική ομάδα, προέβη σε δενδροφυτεύσεις, το καλοκαίρι οργανώνει αθλητικές εκδηλώσεις, πανηγύρι στο υπαίθριο πολιτιστικό “Ζείδωρον”, διοργανώνει διαλέξεις, αναβιώνει το ξακουστό “Βέντζι παζάρ”. Στεγάζεται στην αίθουσα πολλαπλών χρήσεων που παραχωρήθηκε από το Δήμο Βεντζίου. Ο Σύλλογος πρόσθεσε στο χώρο ηλεκτρονικούς υπολογιστές, βιβλιοθήκες, επιτραπέζια παιχνίδια, οπτικοακουστικά με σύγχρονα μέσα, φωτογραφικό υλικό.

 

Πηγές:

1)Αργύρη Παφίλη. Περιοδικό ΜΠΟΥΡΙΝΟΣ  του Ε.Ε.Ε Συλλόγου Εξάρχου Τεύχος 3^ον.

2)Προσωπικό Αρχείο

3)Εφημερίς Βόρειος Ελλάς