ΒΑΡΗΣ

 

 

ΒΑΡΗΣ

Γράφει ο Βασίλης Αποστόλου

Γενικά: Ο Βάρης χτισμένος σε υψόμετρο 740 μέτρων, γεωγραφικά, ιστορικά, πολιτιστικά ανήκει στην ευρύτερη περιοχή των Βεντζίων. Γειτονικά χωριά είναι ο Έξαρχος, Χρώμιο, Πυλωροί, Ποντινή, Κολοκυθάκι, Κνίδη.

Στις πρώτες εκλογές που πραγματοποιήθηκαν στις 31 Μαΐου 1915 στο εκλογικό κέντρο Παλαιοκάστρου ήταν εγγεγραμμένοι 23 άρρενες ψηφοφόροι. Για την αρχιερατική και πατριαρχική εισφορά τα στεφάνια (οικογένειες) το 1859 οι οικογένειες ήταν 17.

Οικονομία: Από το 1935 ως το 1980  ο τόπος στηρίχθηκε στην εκμετάλλευση του χρωμίτη. Σημαντικά κοιτάσματα υπάρχουν στις περιοχές Ριζό, Κουρσούμια, Βοϊδόλακκος, Κερασίτσα, Αγά Κουρή, Πεύκα και Κίσσαβο.

 Στις απέραντες γεωργικές εκτάσεις γεωργοί από Έξαρχο, Παλαιόκαστρο, Δαφνερό, Μεταμόρφωση, Σκήτη, Κερασιά έλαβαν καλλιεργήσιμη  γη  μετά από διανομές της γεωργικής υπηρεσίας. Τούτος ο σταρότοπος δεν μπόρεσε να συγκρατήσει τους νέους. Πολλοί επέλεξαν την ενασχόλησή τους ως εργάτες στη βιομηχανικά αναπτυσσόμενη Κοζάνη τη δεκαετία του 70 ή μετανάστευσαν στις χώρες της Δ. Ευρώπης.

Πανηγύρι: Πανηγυρίζει στις 20 Μαΐου στην ανακομιδή των λειψάνων του Αγίου Νικολάου (Άγιος Νικόλαος ο καλοκαιρινός).

Κοινοτικά: Μαζί με τον οικισμό Έξαρχο αποτέλεσαν το 1918 την κοινότητα Εξάρχου. Τηλεφωνοδότηση του χωριού στις 29^η Ιουλίου 1963.

Ονομασία: Στον Κώδικα της Ζάβορδας αναφέρεται ως Βάρεσια, Βάρισα, Βαρήσηα, 1789 «Βάρσια», Εθνολογική στατιστική του πληθυσμού των κατοίκων σχ. έτους 1913-14 ως «Βαρίσι», το 1914 στον εκλογικό κατάλογο ως Βάρεσα,  το 1926 ως «Βάρεσσα», 1941 «Βάρεσι», 1946 «Βάρις». Εκλογικός κατάλογος 1952 «Βάρυσα». Η επιτροπή  μετονομασιών της Γενικής Διοικήσεως Θεσσαλονίκης αναφέρει στις 6-5-1927 ότι δεν ενέκρινε τις προταθείσες ονομασίες του χωριού Βάρεσι διότι το μεν Νεοχώρι είναι κοινότατον το δε Πτηνοχώρι διότι αφ’ ενός μεν δεν δικαιολογείται αφ’ ετέρου δε διότι είναι σύνθετον εκ νέας και αρχαίας λέξεως. Στο παλιό νεκροταφείο  βρίσκονται μαρμάρινοι σταυροί επιτύμβιοι με χρονολογία 1789, 1792  και 1809 οι οποίοι φέρουν το όνομα του χωρίου Βάρσια. Σήμερα φέρει το όνομα Βάρης. Το σωστό Βάρις,η.

Εκκλησίες: Ιερός ναός Αγίου Νικολάου, πολιούχος του χωριού με χρονολογία ανεγέρσεως 1875 Μαρτίου 16. Σήμερα στη θέση του ανηγέρθη νέος. Ο ενοριακός ναός του Αγίου Δημητρίου βρίσκεται στην πλατεία του χωριού. Δίπλα ακριβώς με τη συνδρομή πολιτείας και πιστών ανεγέρθη παρεκκλήσιο του Αγίου Δημητρίου του οποίου ο αγιασμός πραγματοποιήθηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 2010. Ο ναός του Αγίου Αθανασίου κατεστράφη ολοσχερώς από το σεισμό του 1995. Στη θέση του τοποθετήθηκε εκκλησάκι με αξιοποίηση του περιβάλλοντος χώρου.

Κατοχή: Επιδρομή Γερμανών στις 7 Ιουνίου 1944 πυρπόλησαν το σχολείο και σχεδόν όλες τις οικίες του χωριού.

Σεισμός: Αισθητός σεισμός 5,4 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ συγκλόνισε τον τόπο στις 17 Ιουλίου 2007. Από τον ίδιο εστιακό χώρο, περιοχή Βοϊδόλακκος του Μπούρινου, προκλήθηκε ο καταστρεπτικός σεισμός της 13^ης Μαΐου 1995 που κατέστρεψε ολοσχερώς τις οικίες.

Μονή Ζάβορδας: Σύμφωνα με υπόμνημα του Μητροπολίτη Κοζάνης Κωνστάντιο του 1901 για την περιουσία της μονής Ζάβορδας είχε στην κατοχή τους στο Βάρη ένα μαϊντάνι και δύο ζευγάρια. Αφιερωτές  στην Ιερά Μονή Αγίου Νικάνορος για την ψυχική τους σωτηρία Α΄ Γραφής από το 1534 ως το 1692 έχουμε  50 και Β΄ Γραφής από το 1692 και μετά 180.

Δημοτικό Σχολείο: Σύμφωνα με αναφορά του Φιλεκπαιδευτικού συλλόγου Κωνσταντινούπολης  το έτος 1874 ο οικισμός είχε 90 άρρενες κατοίκους, υπήρχε δάσκαλος με μισθό 300 γροσίων αμειβόμενος από την εκκλησία με μαθητές γύρω στους 20. Σύμφωνα με έκθεση του προξενείου Ελασσώνος  του έτους 1901-1902  στο σχολείο φοιτούσαν 20 μαθητές. Σε εκκλησιαστικό βιβλίο της εκκλησίας της Κοιμήσεως της Θεοτόκου Πυλωρών αναφέρεται ως δάσκαλος Πυλωρών ο Αθανάσιος Νικόλαος Πατσίκας από τη Βάρεσια χωρίς να αναφέρεται η ημερομηνία. Επίσης ο Λάμπρος Δημητρίου Θύμιου υπηρετούσε στο “Πυλωρί” το 1890 από Βάρεσια.

Το εποπτικό Συμβούλιο στις 25-10-26 με πρόεδρο το γυμνασιάρχη Σιατίστης Ν.Παπανικόλα  προτείνει την ίδρυση σχολείου εις  Βάρεσαν (ή Βαρύ) η οποία αριθμεί 15 οικογένειες με το σκεπτικό ότι οι κάτοικοι είναι φιλοπρόοδοι ανακαινίσαντες όλες τις κατοικίες των προθυμοποιούμενοι και ανέγερση διδακτηρίου. 

 

Από έκθεση του επιθεωρητή στις 5-3-1931 γίνεται γνωστό ότι το σχολείο είναι κλειστό από τα μέσα του Ιανουαρίου μετατεθέντος του διδασκάλου στη Θεσσαλονίκη. Θα μείνει κλειστό μέχρι της κατασκευής νέου διδακτηρίου διότι το χρησιμοποιηθέν μέχρι σήμερα  είναι τελείως ακατάλληλο. Ως διδακτήριο χρησιμοποιείτο τμήμα του νάρθηκος της εκκλησίας διαστάσεων 1.90Χ2 με ένα φεγγίτη 0,25 Χ0,80 μ. Δωμάτιο του δασκάλου δεν υπάρχει. Από επιθεώρηση στις 19-3-34 αναφέρεται ότι η κατάσταση του διδακτηρίου είναι ελεεινή. Αποτελείται εκ μιας αιθούσης διδασκαλίας ανωγείου 12 περίπου τ.μ με πλημμελή φωτισμό και αερισμό, άνευ οροφής. Μόλις εφέτος εξευρέθη και τούτο δια να λειτουργήσει το σχολείο ύστερα από τριετή διακοπή εκ της ελλείψεως διδακτηρίου. Ως προς το υλικό υπάρχουν τρία πολύεδρα θρανία, ένα κομμάτι πίνακα και μία θερμάστρα. Εγγεγραμμένοι μαθητές 18. Διδάσκαλος είναι ο Παν. Μπέντας εκ Σιατίστης καταγόμενος, τελειόφοιτος Γυμνασίου, με ηλικίαν 59 ετών, υπηρεσίαν 25 ετών,  έγγαμος και υγιής ο οποίος ασκεί παράλληλα τα καθήκοντα του ιερέως. Από έκθεση στις 22-6-37 αναφέρεται  ότι φοιτούν 19 μαθητές, τα θρανία είναι ακατάλληλα ο πίνακας είναι ξεθωριασμένος, διδάσκαλος είναι ο Δημήτριος Σίσκος εκ Ζώνης, ετών 24, πτυχιούχος 5ξίου διδασκαλείου, η  διδασκαλία γίνεται στο νάρθηκα της εκκλησίας. Σημαντικές πληροφορίες λαμβάνουμε για το σχολείο από έκθεση στις 21-9-37 ότι το οίκημα που στεγάζεται το σχολείο ανήκει στο εκκλησιαστικό ταμείο του χωριού, το οποίο χρησιμοποιούνταν ως ξενών και άσυλον των τυχαίως διερχομένων εκ του χωρίου, είναι μονώροφο, αποτελείται από ένα δωμάτιο ανθυγιεινό εκτάσεως 10 τ.μ., στο οποίο φοιτούν 18 μαθητές. Σήμερα δε λειτουργεί σχολείο.

Καφενείο: Λειτουργεί καφενείο-ψησταριά στην πλατεία του χωριού με αγνάντεμα τον Κίσσαβο.

Πεσόντες:  Μαντατζής Αθανάσιος, τα παιδιά του Βασιλική και Παναγιώτης έλαβαν πολεμική σύνταξη στις 24 Ιουλίου 1925 σύμφωνα με το νόμο 3122 του 1924. Πλιάτσιος Δημήτριος του Παναγιώτη ετών 30, έτος 1944. Παπαγιάννης Αθανάσιος ετών 50, έτος 1946. Παπαγιάννης Ευθύμιος του Αθανασίου ετών 35, έτος 1947. Παπαγιάννης Λεωνίδας του Ευθυμίου ετών 17, έτος 1947. Παπαγιάννης Δημήτριος του Ευθυμίου ετών 16  έτος 1947. Γκουλιαβέρας Αχιλλέας του Κων/νου ετών 22, έτος 1948. Τζέτσιφας Βασίλειος του Γεωργίου ετών 22, έτος 1948. Πουλιόπουλος Νικόλαος του Ευαγγέλου ετών 48, έτος 1949. Παπαχρήστος Χρήστος του Φωτίου, έτος 1949. Αδάμος Ζήσης ετών 40, έτος 1949.

Πληθυσμός: 1904=100. 1913=100. 1928=74.1920=64. 1928=87. 1940=113. 1951=94, 1961=155, 1971=121, 1981=68, 1991=101, 2001=76. 2011=48.