ΓΑΜΟΣ ΣΤΟ ΠΑΛΑΙΟΚΑΣΤΡΟ ΚΟΖΑΝΗΣ

 

ΓΑΜΟΣ ΣΤΟ ΠΑΛΑΙΟΚΑΣΤΡΟ

ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ "ΜΠΟΥΡΙΝΟΣ" του Πολιτιστικού Συλλόγου Εξάρχου Γρεβενών

 

Γράφει ο δάσκαλος Κων/νος Ζιωντάκης.

“ Απόσπασμα εργασίας  από λαογραφικά στοιχεία Παλαιοκάστρου κατατεθείσα στην Ακαδημία Αθηνών. Γράφτηκε στις 15-7-1962”.

“Το μεγάλο αυτό γεγονός, που αποτελεί σταθμό στη ζωή του κάθε ανθρώπου, εορτάζεται πανηγυρικώς. Από την Τετάρτη αρχίζει με το ανάπιασμα του προζυμιού για να κάνουν τα τσουρέκια την Πέμπτη, που μ’ αυτά θα καλέσουν αυτούς που θα λάβουν μέρος στη μεγάλη χαρά.

Την Παρασκευή το πρωί η νύφη καλεί όλους τους συγγενείς της, στέλνοντάς τους για κάλεσμα ρακί, το οποίο προσφέρει ένα αγόρι, για το χορό του πρόπκαστου. Το πρόπκαστο είναι ένα μεγάλο ψωμί, το οποίο, αφού χορέψουν, το σπάζουν στο κεφάλι ενός αγοριού για να κάνει η νύφη αγόρι. Τα κομμάτια τα μοιράζουν στους προσκεκλημένους.

Το Σάββατο το πρωί ο γαμπρός καλεί όλους τους συγγενείς του, οι οποίοι το απόγευμα πηγαίνουν και χτενίζουν τη νύφη και λέγουν το παρακάτω τραγούδι:

Αργυρό μου χτένι σέρνε αγάλια-αγάλια

Πούσθε σεις δικοί μου και πολλή σειργιά μου

Ελάτε εδώ κοντά μου πάρτε τα μαλλιά μου,

μη τα πάρει ο ξένος και τα κάνει μάγια,

μάγια στο κορμί μου ….

Μετά το χτένισμα της νύφης οι συγγενείς του γαμβρού γυρίζουν στο σπίτι του και γλεντούν όλη τη νύκτα του Σαββάτου. Κατά τα ξημερώματα της Κυριακής ο κουρέας ξυρίζει το γαμβρό, ενώ όλοι τραγουδούν το παρακάτω τραγούδι:

Θέλω ν’ ανέβω σε βουνό

να βάλω πέτρα πελεκτή

κι η πέτρα  έβγαλε νερό

να παν οι μπρατίμοι να πάρουν το νερό,

να ξυρίσουν το γαμβρό.

Η πάπια φέρνει το νερό

κι η γκίζα το σαπούνι

κι η μάνα του για γρήγορα

φέρνει το πεστεμάλι.

 

Κατά τη δεκάτη ώρα πρωινή της Κυριακής, οι μπρατίμοι (πλησιέστεροι συγγενείς του γαμβρού οι οποίοι έχουν αναλάβει το σερβίρισμα και την όλη εξυπηρέτηση των προσκεκλημένων) με το γαμβρό πηγαίνουν στην εκκλησία και ασπάζεται ο γαμβρός την εικόνα του Χριστού και της Παναγιάς. Κατόπιν παίρνουν τα όργανα και πηγαίνουν να καλέσουν τον παπά και το νούνο. Το απόγευμα της ιδίας ημέρας, ενώ στολίζουν με άνθη το άλογο του γαμβρού η νουνά και άλλες γυναίκες, τα όργανα λαλούν το παρακάτω τραγούδι:

Στολίζουν Γρίβο άλογο

να καβαλικεύσει ο νιούτσικος,

να πάει να πάρει τη νύφη.

Μωρή κυρά μπρατίμισσα

στόλνα το φλάμπουρο καλά

γιατί είν’ η νύφη μας μακριά

μη μας γελάσουν τα χωριά…

Στο σπίτι της νύφης τα κορίτσια στολίζουν τη νύφη. Η νύφη φορεί ολόλευκο φόρεμα μια σκέπη που είναι πλαισιωμένη με τέλια. Όλα αυτά τα έχει στείλει ο γαμβρός.

Σε λίγο ο γαμβρός ανεβαίνει στο άλογο και ξεκινούν όλοι για να παν να πάρουν τη νύφη. Μπροστά πηγαίνει ο γαμβρός. Τα όργανα λαλούν όμορφα τραγούδια ο δε νουνός κρατάει το φλάμπουρο (σημαία). Μόλις φθάσουν στο σπίτι της νύφης ο γαμβρός πετά ένα μήλο, για να περάσει επάνω από το σπίτι και να βγει στο αντίθετο μέρος του σπιτιού δείχνοντας έτσι τη δύναμή του και την αξία του στους συγγενείς της νύφης.

Ύστερα μπαίνουν στο σπίτι της νύφης, τρώγουν, πίνουν και γλεντούν. Στο γλέντι αυτό το γενικό πρόσταγμα το έχει ο νουνός, ο οποίος στο τέλος λέγει στους μπρατίμους της νύφης να κατεβάσουν τα προικιά στην αυλή (τα προικιά είναι συγκεντρωμένα σ΄ ένα δωμάτιο τα έχουν τακτοποιήσει οι γυναίκες και όποιος θέλει πηγαίνει από το πρωί και το βλέπει), με τη βοήθεια των συγγενών της νύφης. Κάθονται επάνω στα προικιά και ζητούν από τους μπρατίμους του γαμβρού δώρα (χρήματα), μετά τη λήξη των οποίων κουμάντο στα προικιά κάνουν οι μπρατίμοι του γαμβρού, οι οποίοι τα φορτώνουν στα ζώα. Την ώρα εκείνη παρουσιάζεται η νύφη στα ολόλευκα ντυμένη και σκεπασμένη με σκέπη χαιρετά τους γονείς της και τα αδέλφια της και λένε το εξής τραγούδι:

Κέρνα με αδελφέ κέρνα με

όσο να ξεκινήσω

για να πάω στα ξένα,

στα πεθερικά μου…

Μετά ξεκινούν για την εκκλησία. Τα ζώα φορτωμένα με τα προικιά γυρίζουν τρεις φορές την εκκλησία, όλος ο κόσμος τα προσέχει και πολλοί τα ραντίζουν με ρύζι, άνθη κτλ. Ενώ φεύγουν οι μπρατίμοι του γαμβρού με τα προικιά τα οποία ξεφορτώνουν και τακτοποιούν στο σπίτι του γαμβρού, ο νούνος υποδέχεται τη νύφη στην είσοδο της εκκλησίας, την οποία ραντίζοντας με ρύζι παραλαμβάνει από τον αδελφό του γαμβρού ή άλλο πλησιέστερο του γαμβρού πρόσωπο, το οποίο την οδήγησε μέχρι εκεί από το σπίτι που την είχαν τελικά παραδώσει οι γονείς της. Συγχρόνως της ξεσκεπάζει το πρόσωπο σηκώνοντας τη σκέπη. Εκείνη τη στιγμή δίδει στη νύμφη ένα αγοράκι από την οικογένεια του γαμβρού να το κρατήσει στην αγκαλιά της για να κάνει κι αυτή αγόρι, το φιλεί και το δίδει πάλι. Κατόπιν μπαίνουν στην εκκλησία και πριν αρχίσει το μυστήριο ο νούνος ενώνει το γαμβρό και τη νύφη ρίχνοντας στις πλάτες τους το ζυγό (ύφασμα για φόρεμα της νύφης). Μετά το μυστήριο πηγαίνουν όλοι στο σπίτι του γαμβρού όπου τους περιμένει η μάνα του στην πόρτα του σπιτιού με ένα πιάτο με μέλι και με μια λειτουργιά (πρόσφορο). Οι νεόνυμφοι βουτούν το δάκτυλό τους στο πιάτο και αλείφουν την εξώθυρα του σπιτιού με μέλι, τρεις φορές στο ψηλότερο μέρος της. Εκείνος που θα αλείψει ψηλότερα θα είναι ο δυναμικότερος. Στο κατώφλι της πόρτας είναι τοποθετημένο ένα σίδερο, το οποίο πατούν δια να είναι γεροί σε όλη τους τη ζωή και μπαίνουν μέσα. Κατόπιν πηγαίνουν όλοι στην πλατεία του χωριού για τον “τρανό χορό”. Στο κέντρο της πλατείας στέκεται η νύφη με το γαμβρό. Το νούνο και τους μπρατίμους του γαμβρού ρίχνουν νερό, πλένει τα χέρια της και δίδει διάφορα δώρα στο νούνο, μπρατίμους και πλησιεστέρους συγγενείς οι οποίοι τοποθετούν αυτά στο δεξιό ώμο τους. Πιάνονται όλοι για τον τρανό χορό. Πρώτος σέρνει το χορό ο νούνος κρατώντας στο δεξί του χέρι ένα μπουκάλι κρασί στο στόμιο του οποίου υπάρχει ανθοδέσμη.

 

Χορεύει τα εξής τρία τραγούδια:

 

1.Εβγάτε αγόρια στο χορό

κορίτσια στα τραγούδια

να δείτε και να μάθετε

πώς πιάνεται η αγάπη.

Από τα μάτια πιάνεται

στα χείλη κατεβαίνει,

και από τα χείλη στην καρδιά

ριζώνει και δε βγαίνει…

 

2.Άσπρο τριαντάφυλλο φορώ

βουλιούμαι να το βάψω

και αν το πετύχω στην μπογιά

πολλές καρδιές θα κάψω

θα κάψω νιες

θα κάψω γριές

θα κάψω παλληκάρια…

 

3.Στο Σερβιώτικο τον κάμπο

περπατεί μια περιστέρα

με τα χρυσά με τα γαλάζια

και με τα μεταξωτά…

 

Αφού τελειώσει ο νούνος το χορό χωρίζονται όλοι σε δύο κύκλους (ένας με τις γυναίκες) και (ένας με τους άνδρες). Μπροστά στον κύκλο των γυναικών πιάνεται η νύφη ενώ στον κύκλο των ανδρών πιάνεται ο γαμβρός. Η νύφη προσκυνά τρεις φορές κοιτάζοντας προς την ανατολή και αρχίζουν το χορό με τα όργανα. Κατά τη διάρκεια που χορεύουν ο γαμβρός και η νύφη όλοι δωρίζουν χρήματα στα όργανα. Ο χορός συνεχίζεται μέχρις ότου χορέψουν όλοι.

Έπειτα η νύφη, ο γαμβρός και το σόι του πηγαίνουν στο σπίτι του γαμβρού και συνεχίζουν το γλέντι στο σπίτι. Το βράδυ οι μπρατίμοι με τα όργανα πηγαίνουν στο σπίτι της νύφης για να καλέσουν τους συγγενείς της να συμμετάσχουν στο γλέντι. Μετά την πρόσκληση αυτή έρχονται και οι συγγενείς της νύφης στο σπίτι του γαμβρού, φέρνοντας ο καθένας δώρο, το λεγόμενο κανίσκι, για το νοικοκυριό των νεονύμφων (χαλκώματα-γυαλικά κλπ.). Το γλέντι συνεχίζεται όλη τη νύκτα.

Κατά τη διάρκεια του χορού οι νεόνυμφοι φέγγουν με λάμπα ιστάμενοι όρθιοι. Αυτό βέβαια γίνεται όταν χορεύει ο νούνος και ολίγοι εκλεκτοί προσκαλεσμένοι.

Τα ξημερώματα όλοι πηγαίνουν με τα όργανα στη βρύση για να δείξουν τη βρύση στη νύφη. Εκεί χορεύει η νύφη και αφού γεμίσει ένα γκιούμι (δοχείο χάλκινο) νερό επιστρέφουν στο σπίτι. Κατόπιν όλοι κερνιούνται δίδουν τις καλύτερες ευχές στους νεονύμφους και αποχωρούν.