ΠΑΛΑΙΟΚΑΣΤΡΟ ΚΟΖΑΝΗΣ

 

 

11. ΠΑΛΑΙΟΚΑΣΤΡΟ

 

Γράφει ο Βασίλης Αποστόλου

 

`           Γενικά: Το Παλαιόκαστρον χτισμένο σε υψόμετρο 900 μέτρων στις υπώρειες του ασβεστολιθικού όρους Μπούρινου, αποτελεί σύνορο με τον οφιολιθικό που αναδύθηκε από τα έγκατα του πυθμένα της θάλασσας. Απέχει από την Κοζάνη 30 χιλιόμετρα κι από τη γειτονική Σιάτιστα 12 χιλιόμετρα. Στον κόμβο της Εγνατίας στην Μπάρα είχε ανεγερθεί ο σταθμός του σιδηροδρομικού σταθμού Κοζάνης-Καλαμπάκας ο οποίος δε λειτούργησε ποτέ λόγω εγκατάλειψης του έργου από τη Βελγική Εταιρεία. Γειτονικά  χωριά είναι το Δαφνερό και ο Έξαρχος. Στο χωριό εγκαταστάθηκαν πολλοί κάτοικοι από το διαλυμένο οικισμό Πέτροβο. Σήμερα οι κάτοικοι διατηρούν και καλλιεργούν τα γόνιμα παραποτάμια χωράφια του εγκαταλειμμένου οικισμού. 

 

Κοινοτικά:  Συστάθηκε ως κοινότης  Παλαιοκάστρου με συνοικισμούς το Παλαιόκαστρον και Βαΐπες με το Β.Δ 19-12-1918, ΦΕΚ.Α 200/1918  η οποία λειτούργησε ως το τέλος του 1998. Αποτέλεσε διαμέρισμα του Δήμου Σιατίστης ως το 2010, σήμερα ανήκει στο διευρυμένο δήμο Βοΐου. Οι πρώτες εκλογές μετά την απελευθέρωση της περιοχής με τους Βαλκανικούς πολέμους του 1912-13  πραγματοποιήθηκαν στις 31 Μαΐου του 1915 με 19 εκλογικά τμήματα στην Υποδιοίκηση Γρεβενών.

Το έβδομον με έδρα το χωρίον Κοπρίβα  ένθα θέλουσι ψηφίσει οι εκλογείς του χωρίου τούτου ως και οι των χωρίων Τόριστα (Ποντινή), Σφίλτσι (Χρώμιο), Πυλωροί, Βάρεσσα (Βάρη), Έξαρχος, Βαΐπες (Δαφνερό), Παλαιόκαστρον, Λουτσίσινο (Λαγκαδάκια), Γκουστώμη (Πόρος), Πισκόν (Πιστικόν). Από το Παλαιόκαστρο ήταν γραμμένοι στον εκλογικό κατάλογο του 1914  εκατόν είκοσι δύο (αρ.122) άρρενες ψηφοφόροι.

Η Κοινότητα προσαρτάται από την Επαρχία Γρεβενών του Νομού Γρεβενών, στην Επαρχία Βοΐου του Νομού Κοζάνης στις 2-7-1974.

Αξιοθέατα: Εντυπωσιάζει η πλακόστρωτη πλατεία με το καμπαναριό και την καλαίσθητη βρύση, το σιντριβάνι, ο αρχαιολογικός τόπος, η πανοραμική θέα από την εκκλησία του Αγίου Χριστοφόρου.

Αρχαιότητες: Το αρχαιότερο εργαλείο της Ελλάδας ο λίθινος πέλεκυς, ηλικίας 100.000 χρόνων βρέθηκε  το 1963 στον αρχαίο οικισμό «ΓΛΑΣ», 500 μέτρα από το σημερινό οικισμό. Σημαντικά ευρήματα (σύνολο εννιά) προχριστιανικής περιόδου φυλάσσονται στο αρχαιολογικό μουσείο Κοζάνης και στο Ιστορικό Λαογραφικό Φ. Ιστορίας του Συνδέσμου Γραμμάτων και Τεχνών της Περιφερειακής Ενότητας Κοζάνης  σιδερένια αιχμή δόρατος και λίθινος διάτρητος πέλεκυς.

 

Μακεδονικός Αγώνας-Παύλος Μελάς: Στον  ένοπλο Μακεδονικό Αγώνα εναντίον των Βουλγάρων 1904-1908  το Παλαιόκαστρον υπήρξε το κέντρο φιλοξενίας των ανταρτών που έρχονταν από την ελεύθερη Ελλάδα, προκειμένου να εμψυχώσουν  τους υπόδουλους Έλληνες να μην ενταχθούν στη Βουλγαρική εκκλησία. Ο Παύλος Μελάς με  τη συνοδεία του στις 11 Μαρτίου 1904 λημεριάζουν στο Παλιόκαστρο. Το ίδιο κι οι οπλαρχηγοί αξιωματικοί Αλέξιος Κοντούλης, Γεώργιος Κολοκοτρώνης. Το Παλαιόκαστρον απελευθερώθηκε στις 10 Οκτωβρίου 1912 από τα ανταρτικά σώματα του Ι.Καραβίτη και Δικώνυμου Μακρή.

 

Αρχειακές πηγές: Ο Ταγματάρχης (μηχανικού) του ελληνικού στρατού Νικόλαος Σχινάς μετά από εντολή του Υπουργού Στρατιωτικών επισκέφθηκε τις υπόδουλες περιοχές Μακεδονίας, Ηπείρου και συνέταξε όλα τα πληροφοριακά στοιχεία της περιοχής σε βιβλίο με τίτλο “Οδοιπορικές Σημειώσεις” που εκδόθηκε στην Αθήνα το 1886. Για την περιοχή αναφέρει: «Παληόκαστρον κεφαλοχώρι, έχον 80 οικογενείας χριστιανικάς. Εκκλησίαν με κωδωνοστάσιον, σχολείον αρρένων, άφθονα ύδατα. Οι κάτοικοι εξέρχονται της χώρας των εργαζόμενοι ως τεχνίται ή και ως θερισταί. Από τούτον μετά μικράν ανωφέρεια ¼ της ώρας φέρει εις ράχην, όπου εικονοστάσιον, αφού καταφανής γίνεται η συνοικία Γεράνα της Σιάτιστας…».

Εκκλησίες: Έχτισαν και λειτούργησαν τέσσερις εκκλησίες. Ο ενοριακός ναός του Αγίου Ιωάννη του Προφήτου Προδρόμου, πολιούχος του χωριού, ανηγέρθη το 1820 στην πλατεία του χωριού. Το έτος 1882 δίπλα ακριβώς στήθηκε το πανύψηλο καμπαναριό. Πανηγυρίζει στις 29 Αυγούστου. Ο δεύτερος ναός του Αγίου Νικολάου βρίσκεται στους πρόποδες του αρχαιολογικού χώρου «ΓΛΑΣ».Ο κοιμητηριακός ναός του Προφήτη Ηλία διαχωρίζεται από τον αρχαιολογικό τόπο ΓΛΑΣ με ρέμα. Ο νεόδμητος ναός του Αγίου Χριστοφόρου ανηγέρθη το 2005 με τη συνδρομή των κατοίκων. Υπάρχουν οκτώ  εικονοστάσια στο δύσβατο δρόμο, σήμερα ασφαλτοστρωμένο, Μπάρας Παλαιοκάστρου και ένα καθ’ οδόν προς τον κοιμητηριακό ναό.

Ζάβορδα-Αφιερωτές: Παλαιόκαστρο 124 (Α΄Γραφή από 1534 ως 1692=46 από 1692 και εντεύθεν78). Πέτροβο:16 (Α΄Γραφή από 1534 ως 1692=15 από 1692 και εντεύθεν 1).

Οικονομία: Το πετρώδες του εδάφους, η έλλειψη καλλιεργήσιμων εκτάσεων είχε ως αποτέλεσμα να στραφούν οι κάτοικοι στην ανάπτυξη της κοπαδιάρικης αιγοπροβατοτροφίας. Τα αρωματικά φυτά, το ήμερο του εδάφους, τα σπάνια αγριολούλουδα συντελούν στην παραγωγή κτηνοτροφικών προϊόντων, κρέατος, γάλακτος, τυρού αρίστης ποιότητος. Από το 1960 και μετά με την άνθιση της βιοτεχνικής  δραστηριότητας, επεξεργασία γούνας στη Σιάτιστα,  οι νέοι και οι νέες στράφηκαν προς τη γουνοποιία με επιτυχία. Πολλοί επέλεξαν το δρόμο της μετανάστευσης, στην Αυστραλία, Αμερική, Δυτική Ευρώπη. Λειτουργεί καφενείο στην πλατεία. Οι κάτοικοι νοικοκυραίοι, ειλικρινείς, εργατικοί, στα δύσκολα προπολεμικά χρόνια το θεωρούσαν ευλογία να παντρευτούν στο γειτονικό Έξαρχο καθότι τα πολλά νερά ευνοούσαν την καλαμποκαλλιέργεια και κτηνοτροφία.

Πεσόντες: Στη θέση Παναγία, 2^ο χιλιόμετρο της οδού Κοζάνης Λευκόβρυσης, οι Γερμανοί εκτελούν στις 26 Ιανουαρίου 1944, σαράντα τρεις πατριώτες φυλακισμένους στο στρατόπεδο Κοζάνης για αντίποινα της φονικής ενέδρας υπό ανταρτών δύο Γερμανών (ενός γιατρού με το συνοδό του) κοντά στο Βατερό. Μεταξύ των εκτελεσθέντων και οι Παλαιοκαστρίτες Βουδούρης Δημήτριος, Γκουτζιαμάνης Ιωάννης, Διγκόλης Χρήστος, Δεληζήσης Βασίλειος, Δανάς Βασίλειος, Ζτούπας Ζήσης, Κάστιας Χρήστος, Παχής Νικόλαος. Υπό των Γερμανών εκτελέστηκε στη Θεσσαλονίκη ο Ζιάρας Ιωάννης. Κατά την πυρπόληση του χωριού το 1944 υπό των Γερμανών βρήκε το θάνατο η Χρύσω Δανά ηλικίας 10 ετών, ο Δημήτριος Καρατζάς 16 ετών, η Αικατερίνη Μαλλιάρα, ο Χρήστος Μπαντής 6 ετών. Η Φωτεινή Σιμάρα από έκρηξη χειροβομβίδας. Οι νεκροί του εμφυλίου Ζτούπας Ζήσης, Ζτούπας Γεώργιος, Βαρβέρης Δημήτριος, Δεληζήσης Ιωάννης, Μπαλάκος Αθανάσιος, Μπαλάκος Γεώργιος, Στάμος Ζήσης. Στο Παλιόκαστρο καταστράφηκαν ολοσχερώς 62 οικίες δι’ εμπρησμού υπό των Γερμανών στις 6-8-43, 3-12-43 και 7-6-44.

Πληθυσμός:  1904=470. 1913=400. 1928=900. 1940=461.1951=424. 1961=492. 1971=457. 1981=426. 1991=346. 2001=323. 2011=329

Σχολείο: Το έτος 1873-74 λειτουργούσε σχολείο με 40 μαθητές με ετήσια δαπάνη συντήρησης  500 λίρες. Πριν από την απελευθέρωση δίδαξαν ο Νικόλαος Παπαχατζής από Σιάτιστα   τελειόφοιτος του Γυμνασίου Μοναστηρίου κι ο δάσκαλος Παπανικόλαος Χριστόδουλος από Σιάτιστα  απόφοιτος Αστικής Σχολής Σιάτιστας. Μετά την απελευθέρωση λειτουργούσε σχολείο  με 24 μαθητές και 20 προκαταρκτικής με δάσκαλο το Γεώργιο Πατρώνα απόφοιτος της Β΄τάξης Βογατσικού έναντι μισθού 25 λιρών. Οι πάγιοι πόροι του σχολείου προέρχονταν από εισπράξεις 1 ½ μύλου, ενός αμπελιού , 80 αιγοπροβάτων,1 αγρού και από τόκους 80 λιρών (ΙΑΜ/ΓΔΜ φακ.57) . To σχολείο στις 21-9-37 σύμφωνα με έκθεση του επιθεωρητή ήταν  μονώροφο, αποτελείται από δωμάτιο 70 τ.μ. Ο αριθμός των μαθητών ανέρχεται στους 90. Στεγάζεται σε δημόσιο οίκημα. Είναι ακατάλληλο διότι ο αριθμός των μαθητών είναι για διτάξιο σχολείο για αυτό απαιτούνται δύο αίθουσες και γραφείο.

 

Πηγές: Βασίλη Αποστόλου «Δυτική Μακεδονία 1912-1915».

Προσωπικό Αρχείο