Σαμαρίνα Γρεβενών

99.Σαμαρίνα,η 

Γράφει ο Βασίλης Αποστόλου (Από το βιβλίο μου "ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΓΡΕΒΕΝΩΝ" σελ. 386 Κοζάνη 2018

Γενικά: Είναι ένα βλαχόφωνο χωριό χτισμένο στις παρυφές του Σμόλικα, ανάμεσα σε δάση πεύκου, οξιάς, πυξαριού, ρόμπολο, με άφθονα κρύα νερά,  σε υψόμετρο 1439 μέτρων, κοντά στο χιονοδρομικό κέντρο της Βασιλίτσας. Το ψηλότερο χωριό της Ελλάδας και το μεγαλύτερο χωριό των Γρεβενών στα χρόνια της Τουρκοκρατίας σύμφωνα με τον εκλογικό κατάλογο του 1914 με 1737 εκλογείς, η πόλη των Γρεβενών αριθμούσε 653 χριστιανούς εκλογείς και 155 μουσουλμάνους.

Με απόφαση του Νομάρχη στις 31 Δεκεμβρίου 1914 ορίσθηκε ως έδρα εκλογικού τμήματος: Το δέκατον έκτον με έδραν την κωμόπολιν Σαμαρίναν Αον  ένθα θέλουσι ψηφίσει οι εκλογείς της κωμοπόλεως ταύτης των οποίων τα επώνυμα άρχονται από του αλφαβητικού στοιχείου Α μέχρι Μ, τόπον δε ψηφοφορίας ορίζομεν την δημοτικήν Σχολήν Μεγάλης Παναγίας.

Το δέκατον έβδομον με έδραν την κωμόπολιν Σαμαρίναν Βον  ένθα θέλουσι ψηφίσει οι εκλογείς της κωμοπόλεως ταύτης των οποίων τα επώνυμα άρχονται από του αλφαβητικού στοιχείου Ν μέχρι Ω, τόπον δε ψηφοφορίας ορίζομε την δημοτικήν Σχολήν Μικράς  Παναγίας. 

Κοινοτικά: Στις 31-12-1918 ορίζεται ως έδρα κοινότητας η οποία προσαρτάται στις 7-6-2010 στο δήμο Γρεβενών.

Ο Υποδιοικητής της Υποδιοικήσεως Γρεβενών μετά από επίσκεψή του στον οικισμό στις 5/7/1922 αναφέρει ότι από τα μέσα Μαΐου συγκεντρούται στη Σαμαρίνα οκτακόσιες οικογένειες περίπου τέσσερις χιλιάδες  κάτοικοι  προερχόμενοι από τις παραχειμάζουσες περιοχές Τρικάλων, Λαρίσης, Ελασσώνος, Δράμας, Κοζάνης και Γρεβενών.Εβδομαδιαία αγορά λειτουργεί καθ’ εκάστη Κυριακή.Με τα Γρεβενά επικοινωνούν μόνον δι’ ημιονικής οδού.

 Η κοινότης με έγγραφο στις 10-2-27 αναφέρει προς το Νομάρχη ότι απεστάλη εις τον Ταμία Γρεβενών το ποσό των 300 δραχμών προσφορά της κοινότητας δια δαπάνη μετονομασίας συνοικισμών. «Πραγματοποιήθηκαν τα εγκαίνια του τηλεφωνείου Σαμαρίνας παρουσία αρχών, σχολείων, προσκοπικής ομάδας. Στον πρώτο στύλο εσφάγη αρνίον ίνα στερεωθεί το τηλεφωνείον» (Β.Ε 16-9-1928).

Κοινοτικός γιατρός που υπηρετούσε στις 24-7-1938 ήταν Δημ. Αδαμαντίδης (60/1463). 

Διαβατήρια: α)  Μαρία Αδάμου Μπιτίρνα, ετών 48, διαβατήριο για Αλβανία προς παραχείμαση στις 16/10/1924. β) Ο Ιωάννης Ζήση Τσιόπα γεννηθείς το έτος 1904 ζητά στις 14-6-29 διαβατήριο για Ρουμανία. γ) Ο Νικόλαος Ζήση Τσιόπας από Σαμαρίνα στις 14-6-29 ζητά διαβατήριο για Ρουμανία. Γεννηθείς το 1898. δ) Μιχαήλ Χρίστου Μπέσιου στις 18-3-27 ζητά διαβατήριο για Αλβανία με έτος γεννήσεως 1905. ε) Σαπφώ, σύζυγος Κων/νου Μπέσιου το γένος Μιχαήλ Χατζίκου υπήκοος ελληνίς ετών 23 στις 29-3-26 ζητά διαβατήριο για Αλβανία για τον εκεί διαμένοντα σύζυγό της.

Εκπαίδευση: Έχει 3170 κατοίκους  και αυτοί το χειμώνα μεταβαίνουν σε άλλα μέρη να ξεχειμωνιάσουν. Διατηρούν ελληνικό σχολείο με 30 μαθητές  και δύο αλληλοδιδακτικά, στα οποία φοιτούν 400 μαθητές. Ο μισθός των δασκάλων είναι 45 λίρες οθωμανικές, από τα εισοδήματα των εκκλησιών και από συνεισφορά πολιτών. Σε δυο άλλες συνοικίες διορίζουν δύο γραμματοδιδασκάλους, οι οποίοι  διδάσκουν γύρω στους 200 μαθητές .Ο μισθός και των δυο δασκάλων είναι γύρω  στις15 λίρες από τα εισοδήματα των εκκλησιών και της κοινότητας (1873-74. Πηγή Ηλίας Γάγαλης greveniotiς.gr βλέπε Βιβλιογραφία).

«Στην πευκόφυτη  θέση “Κιούριστα” σε υψόμετρο 1620 μέτρων λειτουργεί για πρώτη φορά παιδική εξοχή με 25 τρόφιμους υπό την αιγίδα του Υπουργείου Παιδείας. Στεγάζονται σε στρατιωτικές σκηνές. Αποτελέσματα θετικά όπως τελεία υποχώρηση της σπληνός, αύξηση βάρους κατά μέσο όρο 4 οκάδες, εύρυνση του στήθους κατά μέσο όρο τρία εκατοστά. Αφάνταστος πνευματική ζωηρότης και ευεξία»  (Μ.Β 6-8-33 και Μ.Β 29-4-34).

Η  Όλγα Τσάτσα ευχαριστεί τον πρόεδρο της κοινότητας Γ.Αγορουγιάννη δια την πίστωση την οποία διέθεσε και προσελήφθη ως διδασκάλισσα των χειροτεχνικών μαθημάτων στο θερινό δημοτικό σχολείο (Μ.Β 4-10-36).

Ο διευθυντής του ρουμανικού σχολείου Σαμαρίνης Κουστάνος Δ.Αράιας με έγγραφο στον πρόεδρο της κοινότητας Σαμαρίνας κ. Κωνσταντίνον Γ. Αγοραγιάννη στις 9/7/1937 αναφέρει ότι οι διδάσκαλοι τρέχουν στα σπίτια και λέγουν να μην  στείλουν  τα παιδιά εις το ρουμανικόν σχολείον και ζητά “να καταστήσετε προσεκτικούς τους διδασκάλους του ενταύθα ελληνικού σχολείου μηδέ του διευθυντή εξαιρουμένου όπως παύσουν να ενοχλούν τους κηδεμόνας των μαθητών μου και τους μικρούς μαθητάς τους οποίους φοβερίζουν  με ανόητους………….. διότι θα βρεθώ εις δυσάρεστον θέσιν να αναφερθώ και εγώ εις την προϊσταμένην μου αρχήν και θα δημιουργηθούν εκ του μηδενός ζητήματα μεγάλα και δυσάρεστα”(60/788).

Ο πρόεδρος της κοινότητας Σαμαρίνας στις 24-7-37 αναφέρει  στον Έπαρχο Γρεβενών την ψήφιση πιστώσεως 5.400 δραχμών προς καλλίτερη και αρτιότερη λειτουργία του Νηπιαγωγείου της κοινότητος (60/755).

Διδακτηριακή κατάσταση του σχολείου το έτος 1937: Στεγάζεται σε δημόσιο οίκημα. Αποτελείται το διδακτήριο από επτά δωμάτια μετά του γραφείου. Αίθουσα Αης τάξης 48 τ.μ με αριθμό μαθητών 110 ανεπαρκές. Βα τάξη 48 τ.μ με αριθμό μαθητών εξήκοντα. Γη τάξη 50 τ.μ με αριθμό μαθητών 45. Δη τάξη 40 τ.μ με 45 μαθητές. Εη τάξη 48 τ.μ με 25 μαθητές. Στ΄τάξη 40 τ.μ με 20 μαθητές. Στο διδακτήριο στεγάζεται και το διτάξιο νηπιαγωγείο και στους διαδρόμους αυτού ελλείψει οικήματος. Οι μαθητές της Α΄ τάξης λόγω του μεγάλου αριθμού χωρίσθηκε σε δύο τμήματα, το δεύτερο τμήμα στεγάζεται στην Ε΄ τάξη η οποία Ε΄ τάξη συνδιδάσκεται μετά της Στ΄ τάξης. Σχετικώς με την ανεπάρκεια της αιθούσης της Αης τάξεως ελήφθησαν τα κάτωθι μέτρα. Επειδή ο αριθμός των μαθητών της ρηθείσης τάξεως είναι μεγάλος εγένετο χωρισμός αυτής εις δύο τμήματα, του ανωτέρου στεγαζομένου εις την αίθουσα της Εης τάξεως και ταύτης συνδιδασκομένης μετά της Στ΄ τάξεως (60/619).

Ο επιθεωρητής αποσπά για τη λειτουργία του θερινού σχολείου το Χρήστο Τζημουράκα του 2/ταξίου Ροδιάς ως διευθυντής από 17^η Ιουνίου μέχρι 30 Σεπτεμβρίου, το Θωμά Τζήρο του 1/ταξίου Εκκλησιάς από 16^ης Ιουνίου μέχρι 30 Σεπτεμβρίου, το Γεώργιο Μπιζάκη του 1/ταξίου Β΄ Κοκκινιάς από 16^ης Ιουνίου μέχρι 30 Σεπτεμβρίου, το Δημήτριο Παπαγεωργίου του 2/ταξίου Κοσματίου από 13^ης Ιουνίου μέχρι 15 Σεπτεμβρίου, το Βασίλειο Γκανάτσιο του 2/ταξίου Ζιάκας από 29 Ιουνίου μέχρι 15 Σεπτεμβρίου, την Αναστασία Δεμσερή του 2/ταξίου Κηπουργίου από 8^ης Ιουνίου μέχρι 15 Σεπτεμβρίου. Στο νηπιαγωγείο Σαμαρίνης η Ιφιγένεια Μαλίτσα του 2/ταξίου νηπιαγωγείου Γρεβενών από 15^ης Ιουνίου μέχρι 30 Σεπτεμβρίου και η Κατερίνα Κατσάλη του νηπιαγωγείου Αγίου Γεωργίου από 6^ης Ιουνίου μέχρι 30 Σεπτεμβρίου (30-6-1938 ΑΒΕ70 ΣΑΕ 49).

Αίτησις Ίριδος Β.  Νηπιαγωγού κατοίκου Κοζάνης στις 17-6-39 προς το Νομάρχη Κοζάνης για εργασία ως κοινοτικής νηπιαγωγού στη Σαμαρίνα ή Περιβόλι κατά τους θερινούς μήνες.

Το 1962 η σχολική εφορεία αποτελούμενη από τους Αθαν. Κοψαχείλη πρόεδρο, Γεώργιο Παζούλη ταμία αποφάσισαν να αγοράσουν το οικόπεδο των ιδιοκτητών Διονυσίου και Χαριλάου Μπατζή  εκτάσεως 1500 τ. μ αντί του ποσού των 3500 δραχμών τις οποίες διέθεσε το κοινοτικό συμβούλιο προκειμένου να κτιστεί νέο διδακτήριο.

Ο Επιθεωρητής Κων/νος Ρίζος αναφέρει στο Ιστορικό Αρχείο Κοζάνης ότι τα τελευταία πέντε έτη (1960-1065)  στο θερινό Δημοτικό Σχολείο Σαμαρίνας φοιτούσαν αντίστοιχα 82, 88, 77, 63, 59 μαθητές και μαθήτριες με αριθμό διδασκάλων για κάθε έτος δύο (αρ.2) (11-8-65)

Επισιτιστική βοήθεια: Αίτησις επιτροπής Διανομών Σαμαρίνης στις 29-1-46 προς την επιτροπή Γεν. Διανομών ΧΙΙ Διαμερίσματος αναφέρουν ότι οι κάτοικοι της κοινότητας Σαμαρίνης στερούνται τροφίμων των μηνών Μαΐου, Ιουνίου (60/1789).

Ιερά: Ο οικισμός είναι χωρισμένος σε τέσσερις συνοικίες, η  κάθε συνοικία έχει τη δική της εκκλησία α) Κοίμησις της Θεοτόκου (Μεγάλη Παναγιά) ανηγέρθη το έτος 1800 χαρακτηριστικό το πεύκο που είναι φυτρωμένο στον τρούλο του ιερού ενοριακός ναός β) Άγιος Αθανάσιος (1700) γ) Προφήτης Ηλίας (1800) δ) Γέννησις της Θεοτόκου 1864 (Μικρή Παναγιά), πανηγυρίζει 8 Σεπτεμβρίου. Άλλες εκκλησίες ε)Στην είσοδο της Βάλια Κίρνα ή αλλιώς της κοιλάδας του διαβόλου το Μοναστήρι Αγίας Παρασκευής (1713). Η Μονή απέχει 4 χιλιόμετρα νότια του σημερινού οικισμού της Σαμαρίνας, στο δρόμο προς Δίστρατο Ιωαννίνων, και σήμερα σώζεται ακέραιο μόνο το καθολικό της στην ανατολική πλευρά της αυλής (Τόζιου) Λειτουργούσε σχολή αγιογραφίας. στ) η Μεταμόρφωση Σωτήρος (1813), ζ) Άγιος Κοσμάς (1943), η)Αρχάγγελος Μιχαήλ(1975), θ)Άγιος Δημήτριος ο νεομάρτυρας (1957). Ο νεομάρτυς Δημήτριος εκ Σαμαρίνης, μοναχός στο μοναστήρι της Σαμαρίνας ακολούθησε τον παπα-Θύμιο Βλαχάβα στο επαναστατικό κίνημα της Θεσσαλίας το 1808. Ο Δημήτριος συλληφθείς στη Μονή οδηγήθηκε στα Ιωάννινα όπου μαρτύρησε στις 18 Αυγούστου 1808. Ανακηρυχθείς άγιος τιμάται την ημερομηνία του μαρτυριου του.

Αφιερωτές στην πρόθεση 421 της Μονής Αγίου Νικάνορα ήταν για την Α΄ Γραφή 99 (1534-1692)  και στη Β΄ Γραφή 12 (από το 1692 και μετά).

Κατάληψη Σαμαρίνας: α). Ο Διοικητής της Διοικήσεως Χωροφυλακής Γρεβενών Δημ. Γραφανάκης, ταγματάρχης προς την Ανωτέρα Δ.Χ. Δυτ. Μακεδονίας (6-11-40).

 «Περί καταλήψεως του χωρίου Σαμαρίνης υπό του εχθρού και ανακαταλήψεώς της υπό των ημετέρων.

            Λαμβάνω την τιμήν εις εκτέλεσιν της υπ’αριθμ. 4/25 κρυπτογραφικής διαταγής, ν’ αναφέρω ότι, όπως μου ανέφερε από τηλεφώνου ο Διοικητής της Υποδιοικήσεως Χωρ/κής Πολυνερίου, όστις σημειωτέον από εβδομάδος ευρίσκεται εγγύς μαχομένων ημετέρων Τμημάτων, εξυπηρετών ταύτα, το χωρίον Σαμαρίνα εγκατελείφθη υπό των ημετέρων αποσυρθέντων κατά την 2αν τρέχοντος μηνός και ανεκατελήφθη υφ’ ημών την 4^ην ιδίου μηνός.

            Εν τω χωρίω τούτω είχον εναπομείνη ελάχισται οικογένειαι.

            Κατά το διάστημα της εγκαταλείψεως του χωρίου τούτου εισήλθον εις αυτό τμήμα Ιταλικού στρατού το οποίο παραβίασαν τας θύρας των οικιών του, ελεηλάτησε ταύτας αφαιρέσαν και αποκομίσαν μάλλινα είδη ρουχισμού υπολογιζομένων εις τρεις χιλιάδας οκάδας.

            Την εγκατάλειψιν και ανακατάληψιν υπό των ημετέρων δεν ανέφερεν Υμίν εγκαίρως, καθόσον είχε διακοπή η τηλεφωνική συγκοινωνία Σαμαρίνης και ουδέν το ακριβώς και βέβαιον γνώριζε η υπηρεσία μου.

            Το αρχείον του εν τω χωρίω τούτω φυλακείου Χωρ/κής εκάη υπό των ανδρών τούτου».

β) Η υποδιοίκησις Ασφαλείας προς τη Διοίκηση Χωροφυλακής Γρεβενών-Γραφείον Δημοσίας Ασφαλείας. Περί των γενομένων λεηλασιών και εμπρησμών εις τα χωριά Σαμαρίνα, Αβδέλλα, Περιβόλι και Σμίξη (14-11-40).

«Λαμβάνω την τιμήν να αναφέρω ότι τας απογευματινάς ώρας της 1^ης Νοεμβρίου ε.έ κατελήφη παρά του Ιταλικού στρατού το χωρίον Σαμαρίνα παραμείναντος εις το χωρίον Σαμαρίνα μέχρι των μεσημβρινών ωρών της 3^ης ιδίου, οπότε ανεκατελήφθη παρά του Στρατού μας. Από της πρώτης στιγμής της καταλήψεως ο ιταλικός στρατός επιδόθη εις την λεηλασία των οικιών και καταστημάτων, παραβιασθέντων απάντων πλην ελαχίστων οικιών (5-6). Κατά την αποχώρησήν των παρέλαβε διάφορα είδη ιδίως ρουχισμού τα οποία φόρτωσε εις τα μεταγωγικά του υπολογιζόμενα εις ογδοήκοντα και πλέον φορτία.

            Γενικώς αι προξενηθείσαι ζημίαι εις τας λεηλατηθείσας οικίας και τα καταστήματα υπολογίζοντα εις δύο εκατομμύρια δραχμάς.

            Ανακαταληφθέντος του χωρίου τούτου υπό του στρατού μας κατέστη το κέντρον κινήσεως των προωθημένων εις την γραμμήν (τουτουρί) μονάδων και λόγω των καιρικών συνθηκών και της εξαιρετικής συσσωρεύσεως στρατού, οι ηγήτορες τούτου ηναγκάσθησαν να επιτρέψουν τον στρατωνισμό εις τας λεηλατηθείσας οικίας και ούτω εξ αμελείας των στρατιωτών μας ενεπρήσθησαν οι κατωτέρω οικίαι: Τη νύκτα της 5-6 Νοεμβρίου η οικία των αδελφών Τζότζιου αξίας 60.000 δραχμών. Την 9^ην Νοεμβρίου η οικία του Ιωάννη Πινέτα αξίας 30.000 δραχμών 3) Την 10^ην Νοεμβρίου η οικία των Ζήση Τσακνάκη αξίας 60.000 δραχμών, των αδελφών Τασιά αξίας 70.000 δραχμών, του Γεωργίου Δουζένη αξίας 60.000 δραχμών και την 11^ην Νοεμβρίου αι οικίαι των Γεωργίου Γκουλιάνα αξίας 35.000 δραχμών και των αδελφών Καραθάνου αξίας 60.000 δραχμών.

            Την 5^ην Νοεμβρίου ότε απετεφρώθη η οικία των αδελφών Τζότζιου εστρατοπέδευεν εις Σαμαρίναν τμήμα της ταξιαρχίας Δημαράτου και το τάγμα Πανταζή. Κατά την 9^ην, 10^ην και 11^ην Νοεμβρίου ότε απετεφρώθησαν αι υπόλοιπαι οικίαι εστρατοπέδευεν εκείσε η ταξιαρχία Δημαράτου και το 66^ον Σύνταγμα Πεζικού.

            Ομοίως την εσπέραν της 7^ης Νοεμβρίου μετέβη εις Σμίξην επίσης η επιλαρχία Μέξα και επειδή από 2ημέρου ως μοι εγνώρισεν ο Διοικητής ταύτης επίλαρχος Μέξας οι ίπποι ήσαν νήστες  προσεκάλεσε τον αγροφύλακα Κ.Ν. όπως του υποδείξη τας οικίας ή αποθήκας εις ας εφυλάσσετο χόρτο και τούτου αρνηθέντος ηναγκάσθη ο εν λόγω επίλαρχος να επιτρέψη την παραβίαση διαφόρων οικιών προς εξεύρεσιν χόρτου πράγμα όπερ επετεύχθη κατ’ αυτόν τον τρόπον, άλλως θα ετίθετο εν αχρηστεία λόγω νηστείας οι ίπποι της επιλαρχίας του. Εκ της αιτίας ταύτης έχουσιν παραβιασθεί πλείσται όσαι οικίαι του χωριού Σμίξης χωρίς όμως να σημειωθεί λεηλασία εις αυτάς, πάντως υπαίτιος είναι ο προαναφερθείς αγροφύλαξ.

            Επίσης την 7^ην ιδίου μηνός μετέβη εις Αβδέλλαν ο ουλαμός της ταξιαρχίας ιππικού υπό του Ανθυπασπιστού Μαρ. όστις ελλείψει τροφίμων και νομής δια τα κτήνη και επειδή ο αγροφύλαξ του χωριού Θωμάς Καλιάκος απουσιάζον … προφανώς ηναγκάσθη να παραβιάση οικίας και καταστήματα προς εξεύρεσιν τροφών δια τους άντρας του και νομής για τα κτήνη, το αυτό δε συνέβη την επομένη ότε μετέβη εις το εν λόγω χωρίον η επιλαρχία Μέξα και εις λόχος μεθ’ ενός ουλαμού πυροβολικού υπό τον Συνταγματάρχη κ. Γιαννακόπουλον των οποίων τα τμήματα εστερούντο παντελώς τροφής και νομής και λόγω των δυσμενών καιρικών συνθηκών και της υπερκοπώσεως των ανδρών και κτηνών ηναγκάσθησαν να επιτρέψουν την στρατοπέδευσιν εντός του χωρίου καθ’ ην παρεβιάσθησαν και αι υπόλοιπαι οικίαι των αδελφών Νικολάου και Αθανασίου Τσιάνα προξενηθείσας ζημίας 100.000 περίπου δραχμών εξ αμελείας του ιππέως Νικολάου Αλεξάνδρου της επιλαρχίας Μέξα, όστις είχεν ανάψει πυρά εις το τζάκι προς θέρμανσιν, του πυρός μεταδοθέντος εις την στέγην εκ της καπνοδόχου μη καταστάσης εφικτής της κατασβέσεως της πυράς παρά τας καταβληθείσας προσπαθείας των προς συνδρομήν χωροφυλάκων και στρατιωτών.

            Επίσης εις Περιβόλι αφίχθη την 8^ην Νοεμβρίου η ίλη του 5^ου Συντάγματος Ιππικού υπό τον ίλαρχον Αραβίδην, ήτις ελλείψει τροφής ηναγκάσθη να παραβιάση  καταστήματα και οικίας  προς εξεύρεσιν των ειδών τούτων και στρατωνισμόν των ανδρών λόγω των εξαιρετικών δυσμενών καιρικών συνθηκών.

            Τας απογευματινάς ώρας της επομένης 9^ης τρέχοντος αφίχθη εις το αυτό χωρίον το Ιον τάγμα του 38^ου Πεζικού Συντάγματος και σχεδόν αμέσως αναχώρησεν εκείθεν η προαναφερθείσα … αλλά μετά παρέλευσιν ολίγες ώρες προ της αναχωρήσεως εξερράγησαν πυρκαϊά εις τας οικίας των Σωτηρίου Ζ. και Αικατερίνης χήρας Δημητρίου Σδρούλα  προκληθείσαι καταφανώς από αφεθείσας αναμμένας πυράς εις τας εστίας παρά των στρατωνισθέντων ιππέων και αι οποίαι οικίαι απετεφρώθησαν παρά τας καταβληθείσας προσπαθείας.

            Αρπαγαί εις τα χωρία ταύτα εξαιρέσει τροφίμων και νομής δεν εσημειώθησαν πλην ελαχίστων εξαιρέσεων από στρατιώτας έχοντας απολέσει κατά τας πορείας τα κλινοσκεπάσματά τους οίτινες κατά την αναχώρησήν των ήθελαν να παραλάβουν εγχώρια σκεπάσματα προς χρήσιν των καίτοι τούτο απαγορεύεται παρά των Διοικητών των Μονάδων… όμως μερικοί εξ αυτών να διέλθουν την προσοχήν των αξιωματικών των και της χωροφυλακής. Κατά την διαμονήν όμως του στρατού εις τα άνω χωριά πολλοί στρατιώται ελάμβανον σκεπάσματα εκ της μιας οικίας και εκοιμώντο εις άλλην ένθα είχον σταυλίσει και τους ίππους των  και κατά την αναχώρησίν των άφησαν ταύτα εις ας οικίας είχον διανυκτερεύσει και ούτως έχει επέλθει ανάμιξις των ειδών ρουχισμού απάντων των κατοίκων εκάστου εκ των ανωτέρω χωρίων.

            Κατόπιν τούτου εγκατέστησα δύναμη χωροφυλακής εις έκαστον εκ των χωρίων τούτων προς πρόληψιν διαρπαγής παρά των κατοίκων των γειτονικών χωριών  δεδομένου ότι ουδείς κάτοικος μένει εις τα χωριά τούτα και απηγόρευσα την μεταφορά ειδών ρουχισμού και λοιπών ειδών παρά των τυχόν αφιχθησομένων κατοίκων προς πρόληψιν διαρπαγής παρ’ αυτών…»

Κοινοτικό Δελτίο Απογραφής:  Το κοινοτικό συμβούλιο στις 10-12-45 με πρόεδρο τον Ιωάννη Νίκζα αναφέρει ότι εκ των 500 οικιών κατεστράφησαν 50 υπό των Ιταλών και Γερμανών τον Οκτώβριο και Νοέμβριο του 1940 και το θέρος του 1944. Θύματα 50.

Μακεδονομάχοι: Πλείστοι Σαμαρινιώτες ήταν στην πρώτη γραμμή του Μακεδονικού Αγώνα. Μεταξύ αυτών ο καπετάν Αρκούδας (Λεπεντάτος Γιώργος) αρχηγός ενόπλου ομάδας σκοτώθηκε από τούρκικο βόλι στις 6 Αυγούστου 1906.

Οδοποιία: Ο Επαρχών στις 16-10-33 με έγγραφο προς τους κ.κ Αστυνομικούς Σταθμάρχας Δοτσικού και Σαμαρίνης τους παρακαλεί όπως «γνωρίσουν τους εργάτες τους εργαζομένους επί της οδού Γρεβενών-Σαμαρίνης, ότι ο εργολήπτης αφικνούμενος επί τόπου αύριο θα καταβάλει το ήμισυ των δεδουλευμένων ημερομισθίων, του μηνός Σεπτεμβρίου ε.έ. Ανάγκη απόλυτος παρίσταται όπως πεισθούν ούτοι και συνεχίσουν τις εργασίες προς αποφυγή διακοπής των έργων, καθότι τα ημερομίσθια τυγχάνουν εξασφαλισμένα πλήρως, καταβληθησόμενα ευθύς ως ενισχυθεί εξ Αθηνών οικονομικώς το Ταμείον Επαρχιακής Οδοποιίας Νομού Κοζάνης. Σε περίπτωση που κάποιοι αποχωρήσουν για παραχείμαση  ο εργολάβος προτίθεται να αναλάβει την υποχρέωση ευθύς ως πληρωθεί, θα μεριμνήσει δια την παντελή εξόφλησιν οπουδήποτε και εάν ευρίσκονται».

Ο πρόεδρος της κοινότητας αναφέρει στονΈπαρχο στις 28-10-35 αναφέρει “ότι η γέφυρα Σαμαρίνης η περαιωθείσα  και παραληφθείσα το θέρος ε.έ παρεσύρθη υπό των υδάτων και δεν παρέμεινε παρά μόνον το επί της αριστερής όχθης λιθόκτιστον στήριγμα. Αι ζημίαι της ως άνω γέφυρας υπερβαίνουν τας εκατόν χιλιάδας δραχμών. Επειδή κατά την περίοδον ταύτην του φθινοπώρου ως και της ανοίξεως λόγω των πολλών υδάτων και των αποκρήμνων των οχθών του  ποταμού, η διάβασις καθίσταται αν όχι αδύνατος αλλά δύσκολο με κίνδυνο της ζωής των ανθρώπων και ζώων, παρακαλούμεν όπως ευαρεστηθείτε και μεριμνήσετε ίνα ψηφισθή πίστωσις δραχ. τεσσαράκοντα χιλιάδων (αρ. 40.000) τουλάχιστον, ποσόν όπερ απαιτείται δια την κατασκευή μιας προσωρινής ξυλίνης γεφύρας, ήτις ήθελε εξυπηρετήσει καλώς τους κατοίκους της ημετέρας κοινότητος”.            

Οικονομία: Στις αρχές του 20^ου αιώνα λειτουργούσαν 12 νερόμυλοι εκ των οποίων  4 εκκλησιαστικοί, 10 ντριστέλες και 27 μαντάνια (Παπαδημητρίου. Σελίδες ιστορίας  Γ΄ σελ. 38). Καθιερώνεται με διάταγμα της 14/1/1928 εβδομαδιαία αγορά για κάθε Δευτέρα (Β.Ε 20-5-1928). Πολλοί Σαμαριναίοι  ζωγράφοι αγιογράφησαν ναούς των Γρεβενών και ανά την επικράτεια. Φημισμένοι μαχαιροποιοί, κυρατζήδες (αγωγιάτες). Κύρια πηγή εσόδων η κοπαδιάρικη αιγοπροβατοτροφία, η υλοτομία. Αποτελεί τουριστικό προορισμό. Λειτουργούν ξενώνες, ταβέρνες με παραδοσιακά εδέσματα. Στις 30-8-1962 στη θέση Βούρτοπες Σμόλικα περιοχής Σαμαρίνας φονεύθηκαν από πτώση κεραυνού 111 πρόβατα ιδιοκτησίας Ταμπούκου Ιωάννου.

Πεσόντες: α)Στρ. Κιάκας Νικόλαος του Ιωάννη, 1918, 53 ΣΠ, Σέγουλα Μόροβας 14-11-40. β)Λοχίας Ταμπουκάς Δημήτριος του Γεωργίου, 1905, 53 ΣΠ, τραυματίστηκε στη μάχη της Μόροβας και πέθανε στο  Γ1 Πεδινό Χειρουργείο στις 20-11-40. γ)Χατζημπύρος Νικόλαος του Δημητρίου, 1910, 53 ΣΠ, Σέγγουλα Μόροβα στις 14-11-40 δ)Χελιδώνης Μιχαήλ του Ιωάννη ,1906,53 ΣΠ,Υψ. Χότσιστα  Μόροβα στις 21-11-40 (ΔΙΣ).

Πληθυσμός:1859=600 στεφάνια. 1913=4198. 1920=76. 1928=603. 1940=1142. 1951=4. 1961=5. 1971=10. 1981=605. 1991=285. 2001=701. 2011=378. (11^ος κατά σειρά από τους 112 απογραφέντες οικισμούς της Π.Ε Γρεβενών με την απογραφή του 2011). Στο κατάστιχο του έτους 1564 (ΤΤ 350) των Οθωμανικών αρχείων της Κων/πολης ήταν 128  κατοικίες και ο φόρος ήταν 4.695 άσπρα ενώ το 1579 ήταν 99 κατοικίες και ο φόρος ήταν 3.000 άσπρα.

Σύλλογοι: α)Ανήμερα της πανήγυρης  μετά την εκκλησία στο μεγάλο περίβολο της εκκλησίας –Κοίμησις της Θεοτόκου- πραγματοποιήθηκε ο χορός “Τσιάτσιος”[1]. Πίσω από το χορό των ανδρών ήταν ο χορός των γυναικών εκ 150 και πλέον γυναικών. Θεατρικές  παραστάσεις από το σύλλογο “Σμόλικα” με τα έργα  ο “Διάκος”  “Σακατούρας”  (το Βόιον αρ. φύλλου 22,  27-9-1931). β)Σύλλογος βοσκών και μικροκτηνοτρόφων αιγοπροβάτων Σαμαρίνης ο «Σμόλικας». Σκοπός: Η προστασία και προαγωγή των οικονομικών και επαγγελματικών συμφερόντων των μελών. Η ηθική, η πνευματική κοινωνική και οικονομική μόρφωσις των επαγγελματιών βοσκών (12-10-35). γ)Σύλλογος Σαμαριναίων Ελασσώνας. δ)Σύλλογος Σαμαριναίων Καστοριάς και Άργους Ορεστικού ε) Σύλλογος Σαμαριναίων Τρικάλων στ) Σύνδεσμος Σαμαριναίων Θεσσαλονίκης “Ο Σμόλικας”.ζ) Σύνδεσμος Σαμαριναίων Λάρισας & Περιχώρων "Η Αγία Παρασκευή”. η) Σύλλογος Σαμαριναίων Κοζάνης "Η Αγία Παρασκευή”, έτος ιδρύσεως 1925.θ) Εκπολιτιστικός  Σύλλογος  Σαμαρίνας ιδρύθηκε το 1983 από τη σπουδάζουσα νεολαία του χωριού και γι’ αυτό έμεινε γνωστός ως «Νεολαία Σαμαρίνας». ι) Φιλοπροοδευτικός-Εξωραϊστικός Σύλλογος Σαμαρίνας. Στο κτήριο της κοινότητας στεγάζεται το αρχαιολογικό-λαογραφικό μουσείο. Από τις εκδηλώσεις ξεχωρίζει το έθιμο του κλήδονα στις 23 και 24 Ιουνίου «Το απόγευμα τις 23ης Ιουνίου οι Σαμαριναίες στολίζουν ένα γκιούμι με λουλούδια και τοποθετούν μέσα τα δαχτυλίδια τους. Γεμίζουν το γκιούμι με νερό στη βρύση της Μεγάλης Παναγιάς και τραγουδώντας κάνουν κύκλο τις βρύσες του χωριού, καταλήγοντας στην πλατεία, όπου συνεχίζουν το χορό. Την επομένη [24 lουνίου] το απόγευμα, ξεκινούν από το ίδιο σημείο και τραγουδώντας καταλήγουν στην πλατεία. Αδειάζουν το νερό από το γκιούμι και βγάζουν τα δαχτυλίδια τους κάνοντας ευχές Ακολουθεί γλέντι και χορός με τη συμμετοχή μόνο γυναικών www.samarina.gr/”.

---

[1] Στο χορό δεν παίρνουν μέρες οι άγαμες γυναίκες.Τα τραγούδια που χορεύονται είναι έξι.