ΠΥΛΩΡΟΙ ΓΡΕΒΕΝΩΝ

      97. Πυλωροί, οι 
Γράφει ο Βασίλης Αποστόλου. Από το βιβλίο μου "ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΓΡΕΒΕΝΩΝ" σελ.386

Γενικά:  Ένα όμορφο χωριό χτισμένο σε υψόμετρο 721 μέτρων από τη θάλασσα βρίσκεται στο σταυροδρόμι των οδικών αξόνων της περιφέρειας Βεντζίων που οδηγούν στα Γρεβενά. Αρχικά αποτέλεσε συνοικισμός της Κοινότητας Κνίδης. Το 1930 με Διάταγμα συστάθηκε σε αυτοτελή κοινότητα. Το χωριό σκλαβώθηκε κατά τους χρόνους του Αλή Πασά ως «ιμπλιάκι». Οι κάτοικοι προς αποφυγή της βαρύτατης φορολογίας το εγκατέλειψαν και κατέφυγαν σε διπλανά χωριά. Άρχισε να κατοικείται ξανά  την τελευταία εκατονταετία υπό ολίγων κτηνοτρόφων κι αργότερα σχηματίσθηκε σε ένα εύρωστο χωριό. 

Κοινοτικά: Ο Νομάρχης υποβάλλει στις 17-6-26 αναφορά της υποδιοικήσεως Γρεβενών περί διορισμού ειδικού παρέδρου εις Πυλωροί, συνοικισμό της κοινότητος Κοπρίβης του Ευαγγέλου Ιωάν. Μπιμπίκα, μη τυγχάνοντος κοινοτικού συμβούλου και παρακαλεί όπως προβεί στο διορισμό του (60/981).

Συνεδρίαση στο δημ. Σχολείο, πρόεδρος Νικ. Γκοτζαμάνης, μέλη Κωνστ. Γρίβας, Ευάγγ.Κυριακόπουλος, Ηλίας Κυριακόπουλος, Κωνστ. Ντώνας. Αποφάσισαν να αποσπασθεί από το εκλογικό τμήμα Σαρακίνας και να προσαρτηθεί στο εκλογικό τμήμα Κνίδης-Βεντζίων ως κειμένη πλησιέστερο προς τούτο (6-12-31).

Το κοινοτικό συμβούλιο στις 16-1-38 ψηφίζει πίστωση 550 δραχμών για την πληρωμή δύο εθνοστολών των φαλαγγιτών της κοινότητας.

            Οι κάτοικοι της κοινότητας Πυλωρής με αίτηση στο Νομάρχη ζητούν στις 8-3-38 να υπαχθούν στο εκλογικό τμήμα Σαρακίνης.

Κοινοτικός γιατρός που υπηρετούσε στις 24-7-1938 ήταν ο Εμμαν. Καλιτσάκης (60/1463).

Ο Έπαρχος Γρεβενών Ι.Ριζοδήμος  με έγγραφο στις 5-12-39 προς την κοινότητα εγκρίνει την ψηφισθείσα πίστωση 60 δραχμών για έξοδα συμμετοχής του Νομού Κοζάνης στην 14^η Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης.

Ο Έπαρχος Ι.Ριζοδήμος  στις 13-12-1939 σε έκθεση για την κοινότητα αναφέρει: «Πρόεδρος κοινότητας Δημήτριος Καραγιάννης. Το κοινοτικό συμβούλιο εργάζεται εν συμπνοία και ομονοία. Το διδακτήριο του σχολείου ανηγέρθη το 1924 ΙΑΜ».

Ο πρόεδρος της κοινότητας Τότσικας στις 15-9-1940 αναφέρει στο Νομάρχη ότι συνεπληρώθη η ονομασία οδών, πλατειών, η αρίθμηση οικιών, συνεστήθη η επιτροπή διαφωτίσεως και το προσωρινό γραφείο Απογραφής κι ότι ο οικισμός αποτελείται από 40 οικογένειες.

Πρόεδροι διετέλεσαν οι Ν.Γκοτζαμάνης  το 1932, ο Παπαδόπουλος Δημήτριος το 1935, ο  Δημήτριος Καραγιάννης το 1939, ο Μιχαήλ Θεοχ. Μπαλτζάκης το 1950.

Ο Έπαρχος Γρεβενών στις 23-9-50  μετά σχετικής αναφοράς του Προέδρου της κοινότητος Πυλωρών συνιστά Κοινοτική Επιτροπή Διανομών της κοινότητας Πυλωρών ως ακολούθως: Μιχαήλ Θεοχ. Μπαλτζάκη, πρόεδρος. Κυριάκος Ανδρέας, πρόεδρος Γεωργ. Συνεταιρισμών. Ρέντας Αχιλλέας Πρόεδρος εκκλησιαστικής επιτροπής. Ντάγκας Δημήτριος μέλος σχ. Εφορείας. Διευθυντής Δημ. σχολείου.

Ο πρόεδρος της κοινότητας Δημήτριος Ντάγκας με τηλεγράφημα στις, 26-5-59, στον πρόεδρο της κυβερνήσεως αναφέρει: «Θεομηνία έπληξε κυρίως περιοχή Πυλωρών. Χάλαζα μεγέθους καρύου κατέστρεψε παντελώς σιτοκαλλιέργειες. Τραυμάτισε θανασίμως ποίμνια. Οπωροφόρα δέντρα απογυμνώθηκαν από καρπό. Κάτοικοι διατελούν εν απογνώσει».

Αρχαιότητες: Αρχαίο κάστρο στη θέση “Παλαιόκαστρο” (Σαμψάρης).

Αλώνια: Ο νομάρχης Κοζάνης στις 21-7-39 με έγγραφο στο σταθμάρχη Κνίδης παρακαλεί να επιτρέψει τη χρήση των παλιών αλωνίων εις τους κατοίκους της κοινότητος Πυλωρών εξαιρετικώς δια την εφετινή περίοδο αλωνισμού. Οι κάτοικοι είχαν διαμαρτυρηθεί στις 17 Ιουλίου 1939 (60/1578).  

Ονομασία: Προέρχεται από τους πυλωρούς που σημαίνει θυρωρούς, φρουρούς του κάστρου στη θέση “Παλαιόκαστρο” που βρίσκεται βορειοδυτικά του χωριού, στον οποίο χώρο υπάρχουν υπολείμματα κτηρίων.

Εκκλησίες: Κοίμησις της Θεοτόκου, ενοριακός ναός.

 Στη βόρεια είσοδο του χωριού σώζεται παλιά εκκλησία των Αγίων Αποστόλων με επιγραφή του έτους 1716 Σεπτεμβρίου 20 κηρυγμένο μνημείο ΦΕΚ 271/2/6/1987.

 Ακόμη υπάρχουν οι εκκλησίες: Άγιος Αθανάσιος. Άγιος Βλάσιος. Άγιος Δημήτριος.

Κτήματα του Παναγίου Τάφου ήταν οι οικίες στο “Πυλωρί”, κατέχονται υπό ζευγηλατών, αγροί καλλιεργούνται και άλλοι όχι, αμπελώνες παραμελημένοι χωρίς οι εντεταλμένοι να μπορούν να εισπράττουν εισόδημα[1].

Ενθυμίσεις από την εκκλησία της κοιμήσεως της Θεοτόκου:

α)“Από χωρίον Βάρισσα, Αθανάσιος Νικόλαος Πατσίκας γράφω και μαρτυρώ από χωρίον Βάρισσα εγώ ο διδάσκαλος. Εγώ διδάσκαλος λάμπρος δημητρίου θύμιου από χωρίον Βάρισα γράφου το 1890 ιουλίου 19.

β)Κάνω θύμηση τον καιρόν από ήμαν Διδάσκαλος  εις το χορίον Πυλωρί το έτος 1908 μην Νοέμβριος 26.

γ) Γεώργιου Κωνσταντίνου από χορίον Κοπρίβα. Γράφω Διδάσκαλος Γεωργίου Κωνσταντίνου (Καρακίτσιος)”.

δ) Εγώ δηδάσκαλος Κωνσταντήνος πεδή τουλαμπρογηάνη από Σφίλττσι γράφω κ.τα πεδήα…10

ε)Εγώ δηδάσκαλος λάμπρος Διμητρίου Τζήμω από χορίον βαρίσα Γράφου τη 1890 ιουλίου 14 Κάνου θήμησην τον κηρόν …και ήταν ακρίβεια…

στ) Κάνω θήμησην τον κιρόν όταν ήμαν δηδάσκαλος εις το χορίον Πηλουρή το έτος 1901 μην Απριλίου 12 Γιώργος Καβουκόπουλος από χορίον Τουρνίκι γράφω.

ζ) Κανω  θήμησην τον καιρόν από ημαν Διδάσκαλος εις το χορίον Πιλορί διάβαζα τα παιδιά εις το Πιλορί το έτος 1908 μην Νοεμβρίου 26. Γεωργίου Κωνσταντίνου από χορίον Κοπρίβα Γράφω

η)Αθανασιος Ν.ρούσνας από χωρίον Σφίλτσι Διδάσκαλος εις Πυλωροί έτος 1920

θ)Ιστορίθη ούτος ο τέμπλος εν έτει 1883 10/βρίου 20. Δια συνδρομής και δαπάνης Πα΄΄γεωργίου από χωρίον Παλεοχώρι και Κωνσταντίνου Γρίββα και του λοιπού χωρίου επιτροπής δε Ιωάννου Δ. Βλάχου και Αθανασίου μοναχού. Αιωνία τους η μνήμη. Δια χειρός Δημητρίου Α.Πιτένη Σαμαριναίος

ι)Δια συνδρομής και Δαπάνης του δούλου σου αναγνώστου Βαγγέλη από χωρίον Βάρισσια,συνβίας και των τέκνων αιωνία του η μνήμη :1881:Δεκεμβρίου:5 (εικόνα)

 ια)Το Τριώδιον τούτο ηγοράσθη δαπάναις του εκκλησιαστικού ταμείου της Κοιμήσεως της Θεοτόκου την 25^η Φεβρουαρίου του χιλιστού ενεακοσιοστού τριακοστού τρίτου (1933) έτους. Η δε αξία του είναι δραχ.267.

Εκπαίδευση: Έχει 100 κατοίκους, υπάρχει κοινός δάσκαλος με μισθό 300 γροσίων από την εκκλησία, μαθητές 15 (1873-74. Πηγή Ηλίας Γάγαλης greveniotiς.gr βλέπε Βιβλιογραφία).

 «Μαθητές: 18, 24, 32, 35, 36, 37, 37[2].

Διδακτήριο: Διδακτήριο νεόδμητο (29/3/1927). Κατάσταση ικανοποιητική, είναι νεότευκτο, αλλά άνευ σχεδίου, έχει προσανατολισμό μεσημβρινό. Αποτελείται από αίθουσα διδασκαλίας, γραφείο και δωμάτιο διδασκάλου. Προσανατολισμός μεσημβρινός (16/3/1931). Περιεκλείσθη ο περίβολος με σιδηρά κιγκλιδώματα (7/11/1931).

Υλικό: Στερείται σχολικών ειδών και διδακτκών μέσων, η μικρή κοινότης και οι κάτοικοι υπόσχονται και τα λοιπά (29/3/1927). Τραπέζι, κωδωνίσκος, σφραγίς, 6 πολύεδρα απλά θρανία, 2 μαυροπίνακες, 2 καθίσματα, 2 θερμάστρες, 4 χάρτες μικροί Ελλάδας, Αμερικής, Αφρικής, Ευρώπης (16/3/1931). Προσετέθησαν 10 τρίεδρα θρανία (2/6/1933). Προσετέθη ένας ξύλινος σκελετός βιβλιοθήκης (13/3/1934). Θρανία καινούργια κατάλληλα, πίνακες, λίγοι χάρτες, τίποτε άλλο (25/6/1937).

Υπηρεσιακά βιβλία-Σχολική βιβλιοθήκη: Σχολική βιβλιοθήκη δε συνεστήθη ελλείψει χρημάτων (7/11/1931). Αγοράσθηκαν 4 αναγνωστικά (2/6/1933). Ελάχιστα βιβλία προς χρήση μαθητών και διδασκάλου (25/6/1937).

Σχολικός κήπος: Μετά το περίφραγμα του περιβόλου θα καλλιεργηθεί μικρός σχ. κήπος στην αυλή του σχολείου (7/11/1931). Καλλιεργείται (2/6/1933).

Φοίτηση: Τακτική.

Διδάσκαλοι: Γώγος Χρήστος, Παπαζαχαρίας Ανδρέας, Σκερκέμης Χαράλαμπος»[3].

Στις 25-6-33 γράφει ο Ευάγγελος Τότσικας πρόεδρος της Σχολικής Εφορείας: «Την 28 Μαΐου ε.έ  έγιναν οι ετήσιες γυμναστικές επιδείξεις του σχολείου μας.  Παρέστησαν κατ’ αυτάς οι κοινοτικές αρχές καθώς  και γονείς και οι κηδεμόνες των μαθητών.

Την 11^η Ιουνίου ημέρα Κυριακή εγένετο η ετήσια σχολική τελετή επί τη λήξει των μαθημάτων του σχολείου μας. Παρέστησαν οι αρχές της Κοινότητος  και άπαντες οι γονείς και κηδεμόνες των μαθητών.

Ο εφημέριος της κοινότητός μας Οικονόμος Γεώργιος Ντάγκας έψαλε τη συνήθη ευχή της εκκλησίας και ακολούθως ήρχισε η ωραία τελετή με πλούσιο πρόγραμμα. Απηγγέλθησαν υπό των μαθητών διάφορα ποιήματα με μεγάλη επιτυχία. Επίσης απεδόθησαν διάφοροι διάλογοι θαυμασίας και εψάλησαν διάφορα σχολικά άσματα. Το τέλος της τελετής επεσφράγισε ο Εθνικός Ύμνος. Στη συνέχεια ο κ. Διευθυντής του σχολείου ηυχαρίστησε τους παρευρεθέντες κατά την τελετή. Ακολούθως συνεχάρημεν τον αγαπητόν μας δημοδιδάσκαλον κ.Ανδρέα Παπαζαχαρίου όστις είναι αφοσιωμένος στο υψηλό του καθήκον και καταβάλλει προσπαθείας δια την καλή διαπαιδαγώγηση των τέκνων μας».

Επισιτιστική βοήθεια: Χορήγηση αλατιού για 277 άτομα προς 312 ½ δράμια κατά άτομο για 277 άτομα και 25 δράμια για 2034 μικρά ζώα (31-10-45).

Η Επιτροπή Διανομών αποτελούμενη από το Χαράλαμπο Ντάγκα πρόεδρο κοινότητας, τον Πέτρο Δρακάκη Διευθυντή σχολείου, τον Ανδρέα Κυριάκο πρόεδρο Γεωργικού Πιστωτικού Συνεταιρισμού, τον Αχιλλέα Ρέντα εφημέριο, τον Ευάγγελο Μπούσιο πρόεδρο σχολικής Εφορείας διένειμαν το 1952 ζάχαρη, όρυζα, έλαιο.

Στις 23 Ιουνίου 1952  με τη λήξη της διανομής τροφίμων ανακοινώθηκε ότι ο κάθε κάτοικος των Πυλωρών έλαβε 6,300 οκ. αλεύρι, μία οκά ζάχαρη και μισή οκά όρυζα (60/402).

Ζάβορδα-Αφιερωτές: Πιλορή, Πιλουρί, Πυλωροί 266 (Α΄ Γραφή από 1534 ως 1692=44 από 1692 και εντεύθεν 222). 

Κοινοτικό Δελτίο Απογραφής: Το κοινοτικό Συμβούλιο,  στις  8-7-1945, με πρόεδρο τον Ευάγγελο Κυριάκο και μέλη τους Θωμά Τσουμάνη, Ευάγγελο Γούλα, Κων/νο Ντάγκα, Δημήτριο Παπαθανασίου αναφέρει ότι από τις 46 οικίες κατεστράφησαν 28 ολοσχερώς  στις 8 Ιουνίου 1944 υπό των Γερμανών. Η κοινότης είχε 4 θύματα από το 1940 ως το 1945. Νόσοι που επιδημούν είναι η ελονοσία και ο κοιλιακός τύφος.

Οικονομία: Η στενότητα αλλά η γονιμότητα των πεδινών εκτάσεων  ευνόησαν την καλλιέργεια σιτηρών, καπνοκαλλιέργειας. Πολλοί κάτοικοι  εγκαταστάθηκαν στην Κοζάνη, Σιάτιστα κι ασχολήθηκαν με το εμπόριο, με την επεξεργασία της γούνας.

Ο πρόεδρος Πυλωρών Ν. Γκουτζιαμάνης  με έγγραφο το 1932  προς τον ειρηνοδίκη Γρεβενών ενημερώνει ότι η αμοιβή του αγροφύλακα καθορίσθηκε σε 70 οκάδες γέννημα μηνιαίως. Ετήσια σε 38 κοιλά γέννημα, αποτελούμενο από σίτο, αραβόσιτο, σίκαλη κατά 1\3, ο οποίος πληρώνεται απ’ ευθείας από τους κτηματίες (ΓΑΚ Κοζάνης 60/1588).

Καλλιεργούμενες εκτάσεις το 1953 ήταν σίτος 600, σίκαλη 60, κριθή 40, αραβόσιτο 100, άμπελοι 10, τριφύλλια 5. Είναι οι εκτάσεις που καλλιεργήθηκαν με διάθεση σπόρου. Επίσης καλλιεργήθηκαν 600 στρέμματα σίτου, 50 κριθής και 100 σίκαλη και 500 αραβόσιτο (60/1324).

Λειτουργούσε νερόμυλος εκκλησιαστικός υπέρ του σχολείου[4].

Στην περιοχή Πυλωρών-Πευκάκι  υπάρχουν κοιτάσματα ατταπουγλίτη τα οποία εκμεταλλεύεται η εταιρεία ΓΕΩΕΛΛΑΣ. Το μέσο πάχος του αργίλου ανέρχεται σε 30 ως 40 μ. Από το 2013 εκμεταλλεύεται κοίτασμα αργίλου στη θέση Χαραμή Χρωμίου πάχους 50-60 μ. Χρησιμοποιείται στη φαρμακοβιομηχανία, γεωργικά φάρμακα, χρώματα, γράσο σε μεταλλικά μέρη μηχανών, χημική βιομηχανία, διύλιση πετρελαίου  (Περισσότερα Γεώργιος Χ.Μαλτέζος Διπλωματική εργασία «Ατταπουλγίτης Βεντζίων Γρεβενών, Ορυκτολογία –Ιδιότητες-Χρήσεις) Ιούλιος 2015 Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο  https://dspace.lib.ntua.gr

Πεσόντες: Μπιμπίκας Αθανάσιος του Χρήστου, 1917, 27ΣΠ, Μνήμα Γραίας Κάμια 12-2-41(ΔΙΣ).

Πληθυσμός:1859=19 στεφάνια. 1913=90. 1940=246.1951=225.1961=283. 1971=175. 1981=166.1991=203. 2001=146. 2011=69. (66^ος κατά σειρά από τους 112 απογραφέντες οικισμούς της Π.Ε Γρεβενών με την απογραφή του 2011).

Συγκοινωνία: Ο Υπουργός Γενικός Διοικητής Μακεδονίας στις 4-12-33 και α ά Δ. Ηλιάδης διαβιβάζει στο Ειδικό Ταμείο Επαρχιακής Οδοποιίας Νομ. Κοζάνης το παρακάτω απόσπασμα του Ιερέως Αχιλ. Ρέντα κατοίκου Πυλωρής σχετικά με τη σύνταξη μελέτης επαρχιακής οδού Κοζάνης-Δεσκάτης: «Ευσεβάστως λαμβάνω την τιμήν να αναφέρω υμίν τα κάτωθι. Τυγχάνω κάτοικος Πυλωρής του τμήματος Βεντζίων του αποτελουμένου από είκοσι τέσσερα χωριά (24). Το τμήμα τούτο στερείται παντελώς συγκοινωνίας. Υπάρχει μελέτη να γίνη η επαρχιακή οδός Κοζάνης-Δεσκάτης πλην όμως δεν βλέπομεν να γίνητε η εν λόγω οδός προς μεγίστην ζημίαν όλων μας».

---

[1] Σεργίου Σιγάλα. Ο κώδιξ αλληλογραφίας Μητροπολίτου Γρεβενών Κλήμεντος… σελ.124.

[2]Αντίστοιχες ημερομηνίες επιθεωρήσεως: 29/3/1927, 16/3/1931, 7/11/1931, 2/6/1933, 13/3/1934, 25/6/1937, 13/5/1938.

[3] Τάνια Αποστόλου Η εκπαίδευση στην επαρχία Βοΐου (Ανασελίτσης) στην περίοδο του μεσοπολέμου Μεταπτυχιακή εργασία ΠΔΜ 2015.

[4] Παπαδημητρίου. Σελίδες Ιστορίας Γρεβενών. σ. 43.