24. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ ΠΑΛΑΙΟΚΑΣΤΡΟΝ ΚΟΖΑΝΗΣ

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ “ΠΑΛΑΙΟΚΑΣΤΡΟΝ ΚΟΖΑΝΗΣ”

Το βιβλίο διατίθεται δωρεάν

Ομιλητής ο συγγραφέας του βιβλίου Βασίλης Αποστόλου, δάσκαλος. Κυριακή των Βαΐων 13-4-2014. Τηλ.επικοινωνίας:6934872483

Αιδεσιμότατε, αγαπητοί Παλαιοκαστρίτες καλημέρα σας και Χρόνια Πολλά

Τα παιδικά βιώματα

Όταν ήμουν μαθητής Δημοτικού σχολείου, το 1960 περίπου, στο Παλαιόκαστρο ζούσε η Ευδοκία Γαλάνη, αδελφή της γιαγιάς μου Ευθυμίας που είχε παντρευτεί το Δημήτριο Αποστόλου μυλωνά στο επάγγελμα. Τότε την παραμονή της πανηγύρεως στις 28 Αυγούστου με πολλά ξαδερφάκια γύρω στα δέκα ερχόμασταν σε ένα χαμηλό σπίτι της γιαγιάς Ευδοκίας. Κάθε χρόνο μας περίμενε η γιαγιά. Μας έβαζε να κοιμηθούμε όλους σε ένα δωμάτιο, κατάχαμα ο ένας δίπλα στον άλλο. Αυτές οι εικόνες έμειναν στο μυαλό μου για πάντα τις οποίες αναπολώ ως σήμερα.

Η έκδοση

Όταν ωρίμασε η ιδέα της έκδοσης βιβλίου για το χωριό μου τον Έξαρχο, ερευνώντας εφημερίδες, αρχεία, κυρίως κατά τη διάρκεια της τριετούς θητείας μου στα Γενικά Αρχεία του Κράτους-Αρχεία Ν.Κοζάνης την περίοδο  2005-2008, όταν έβρισκα κάτι που αφορούσε τα διπλανά χωριά και προπάντων από το Παλαιόκαστρο το κρατούσα για μελλοντική χρήση.  Μετά από συλλογή αρκετού υλικού και αξιοποίηση προφορικών πηγών είμαστε στην ευχάριστη θέση να παρουσιάσουμε  εδώ στο Παλαιόκαστρο, στο καφενείο του Γιώργου Κούτσικα, σήμερα των Βαΐων 13-4-2014 το ομώνυμο βιβλίο.

Το βιβλίο

Στο έγχρωμο εξώφυλλο του βιβλίου απεικονίζονται ο πέλεκυς, το αρχαιότερο εργαλείο της Ελλάδας το οποίο χρησιμοποιήθηκε πριν από 100.000 χρόνια στον αρχαιολογικό τόπο ΓΛΑΣ και βρέθηκε το 1963. Η δεύτερη εικόνα με το λίθινο διάτρητο πέλεκυ φυλάσσεται στο Ιστορικό Λαογραφικό και Φυσικής Ιστορίας Μουσείο του Συνδέσμου Γραμμάτων και Τεχνών Π.Ε Κοζάνης. Στο μέσο των δύο εικόνων το καμπαναριό της εκκλησίας του Ιωάννη Προδρόμου με έτος ανέγερσης το 1882. Δύο φωτογραφίες του χωριού μία από το υδραγωγείο και η άλλη από την τοποθεσία ΓΛΑΣ. Το βιβλίο αποτελείται από 96 σελίδες με 45 κεφάλαια. Διανθίζεται από 77 φωτογραφίες εκ των οποίων  τα 34 είναι πανομοιότυπα έγγραφα από εφημερίδες, ενθυμίσεις, χάρτες. Ο τόπος κατοικήθηκε από πολύ παλιά. Κάτοικοι του χωριού μετακινήθηκαν το 1400 και εγκαταστάθηκαν στη Σιάτιστα. Την ίδια περίοδο και λίγο αργότερα  ο οικισμός Πέτροβο λόγω του ανθυγιεινού κλήματος, ελονοσία, και γειτνίασης με το μουσουλμανικό οικισμό Γιάνκοβη διαλύεται και οι περισσότεροι των κατοίκων εγκαθίστανται εδώ.

Αφιερώνεται

Το βιβλίο αφιερώνεται Στους Παλαιοκαστρίτες και σ’  αυτούς που έλκουν την καταγωγή τους από το Παλαιόκαστρο. Στη γιαγιά μου Ευθυμία Γαλάνη από Παλαιόκαστρο, σύζυγο του Δημητρίου Π.Αποστόλου. Στη γιαγιά μου Άννα Ζαχαράκη από Παλαιόκαστρο, σύζυγο του Γεώργιου Ι.Αργυρίου. Στους γνωστούς πεσόντες του Παλαιοκάστρου.

Εθνική δράση

Κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα 1904-1908  ο αξιωματικός Παύλος Μελάς κατά την πρώτη του είσοδο στη Μακεδονία βρίσκει καταφύγιο  στις 11 Μαρτίου του 2004 στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου. Ο Παλιοκαστρίτης οδηγός Γιώργος Φασούλας τους φέρνει κρασί, τυρί, ούζο, κριθαρένιο ψωμί. Όλα τα σώματα των Μακεδονομάχων διανυκτέρευαν στο Παλαιόκαστρο, κοιμούνταν σε σπίτια του χωριού, οι άνθρωποι τους περιποιούνταν. Μετά τον ηρωικό θάνατο του Παύλου Μελά 13-10-2004,  αναλαμβάνει αρχηγός ο ανθυπολοχαγός πυροβολικού Γεώργιος Τσόντος. Ό νέος αρχηγός κατά τη διήμερη παραμονή το Νοέμβριο του 2004 στον ιερό ναό της Αγίας Παρασκευής Δαφνερού ορκίζει την πρώτη επιτροπή του Μακεδονικού Αγώνα που αποτελούνταν από το Χριστόδουλο Παπαχριστοδούλου, ιερέα, το Βαρβέρη Γεώργιο, “μουχτάρη” και το Γεώργιο Φασούλα, “αζά”.

Το χωριό απελευθερώθηκε στις 10 Οκτωβρίου 1912 από τα εθελοντικά σώματα του Δικώνυμου Μακρή, Καραβίτη Ιωάννη.

Το χωριό πλήρωσε βαρύ φορτίο αίματος τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής. Πυρπολήθηκε τον Αύγουστο του 43,τον Ιούνιο του 44, το Δεκέμβριο του 43 όπου οι άνδρες συλλαμβάνονται εκ των οποίων 8 εκτελούνται στις 24 Ιανουαρίου 1944 στην Παναγιά Κοζάνης στο δρόμο προς Λευκόβρυση. Σημαντικές ήταν οι ζημίες που υπέστησαν οι κάτοικοι από τα στρατεύματα κατοχής που αφορούν πυρπολήσεις σπιτιών, αρπαγές αιγοπροβάτων, βοών συνολικά 97 οικογενειών.

Οι κάτοικοι συμμετέχουν και φιλοξενούν τους αντάρτες, μαχητές της μάχης του Φαρδύκαμπου το Μάρτη του 1943. Δίδονται πληροφορίες για τους κατοίκους που ως ανταρτόπληκτοι την περίοδο του εμφυλίου πολέμου εγκαταλείπουν τον οικισμό και μένουν στη Σιάτιστα. Το Μάρτιο του 47 ο Νομάρχης επιτάσσει 6 δωμάτια της οικίας Ιωάννου Πασιώτα στη συνοικία Φούρκα Σιατίστης για να μείνουν 39 άτομα  εκ των οποίων 21 από Παλαιόκαστρο (μέλη έξι οικογενειών) και 18 από Δαφνερό (μέλη 14 οικογενειών). Τα μέλη μιας οικογένειας Βουδούρης Αντώνιος του Κων. Ηλικία 35, Βάια 35, Ευάγγελος 13, Θωμάς 10, Μιχαήλ 7.

Θρησκευτική ζωή

Στον εκλογικό κατάλογο του 1914 υπάρχουν γραμμένοι πέντε (αρ.5) ιερείς και επίθετα με αρχικό το παπά όπως Παπανικολάου, Παπαχριστοδούλου, Παπαλάμπρου, Παπαχριστόδουλος, Παπανικολάου που υποδηλώνουν απόγονοι ιερέων. Στη Μονή της Ζάβορδας έχουμε αριθμό αφιερωτών 122. Το έτος 1896 παπάς στον Έξαρχο ήταν ο Παλαιοκαστρίτης Παπαχριστόδουλος. Οι τέσσερις εκκλησίες του οικισμού πλαισιώνονται από τα εννιά εικονοστάσια εκ των οποίων τα οκτώ στον επαρχιακό δρόμο Μπάρας Παλαιοκάστρου. Σημαντική η δωρεά του εν Αμερική Παλαιοκαστρίτη Θεόδωρου Κωνσταντούλη το 1957 με το ποσό των 2500 δολαρίων υπέρ της ανακαινίσεως της εκκλησίας του Αγίου Προδρόμου.

Τραγούδια, γιορτές Χριστουγέννων, Πρωτοχρονιάς, Αποκριάς, Πάσχα είναι από τα Κεφάλαια που συμπεριλαμβάνονται στο βιβλίο.

Πληθυσμιακές αναφορές

α) Στην απογραφή του 1859 που πραγματοποίησε η Μητρόπολη Γρεβενών για το Παλιόκαστρο έχουμε 65 χριστιανικές οικογένειες, το πρώτο χωριό των Βεντζίων, ακολουθεί η Σαρακήνα με 62, η Κοπρίβα με 30, ο ΄΄Εξαρχος με 23.

β)Σύμφωνα με τον Ταγματάρχη του μηχανικού Νικόλαο Σχινά το 1886 που περιόδευσε την περιοχή οι κάτοικοι του Παλιόκαστρου ήταν 360, της Σαρακίνας 210, της Κοπριβας 160.

γ) Το 1896 οι δημογέροντες των Γρεβενών ζητούν οι εκκλησίες των Γρεβενών να συμμορφωθουν και να συνεισφέρουν σύμφωνα με Πατριαρχική εγκύκλιο οι εκκλησίες Α΄τάξης από μία λίρα οι οποίες ήταν τέσσερις μεταξύ αυτών η Σαρακήνα, της δεύτερης τάξης από μισή λίρα οι οποίες ήταν 11 μεταξύ αυτών από τα Βέντζια το Παλαιόκαστρο.

δ) Με την απογραφή του 1905 που πραγματοποίησε το προξενείο Ελασσώνος το Παλιόκαστρο είχε 470 κατοίκους, η Σαρακήνα 325, το Παλαιοχώρι 315

ε)Στον εκλογικό κατάλογο της Υποδιοικήσεως Γρεβενών του 1914 οι εγγεγραμμένοι άρρενες εκλογείς για το Παλιόκαστρο  ήταν 122. Για τους άλλους χριστιανικούς οικισμούς των Βεντζίων ήταν Σαρακίνα 119, Κοπρίβα 99, Παλαιοχώρι 98, Έξαρχος 42, Δαφνερό 11. Μεγαλύτερο ήταν ο μουσουλμανικός οικισμός της Ποντινής με 288 εγγεγραμμένους.

Τοπική Αυτοδιοίκηση

Στο βιβλίο παρέχονται πληροφορίες για την κοινότητα από το 1915 ως το 2000 τα οποία πολλά προέρχονται από έρευνα στα Γενικά Αρχεία του Κράτους. Παρατίθενται οι υπογραφές των προέδρων της κοινότητας Ιωάννη Μπαντή για το 1925, Σπύρος Μάρκου για το 1930, Ν.Βαρβέρη 1932, Δημήτριο Δεληζήση 1937. Ένα έγγραφο που μου έκανε εντύπωση είναι ο καθορισμός ορίων κοινότητος Παλαιοκάστρου και Εξάρχου. Η συνεδρίαση της επιτροπής πραγματοποιήθηκε στο Σαραντάπορο  κι αποφασίστηκε ότι τα όρια των δύο κοινοτήτων άρχονται από τη θέση Ντεσερνίκος, είναι το ψηλότερο σημείο του Μπούρινου, όπου συναντώνται τα όρια των κοινοτήτων Εξάρχου, Παλαιοκάστρου, Σιατίστης. Το 1937  εξήντα πέντε κάτοικοι προβαίνουν στην αγορά της Τσιποτούρας από τους κληρονόμους του Καπλάν Μπέη.

Εκπαίδευση

Στο βιβλίο αναφέρεται η εκπαιδευτική κίνηση από το 1930 ως το κλείσιμο του σχολείου το σχ. έτος 2010-2011.Δωρητές του σχολείου ο Κωνσταντούλης το 1955 με το ποσό των 20.000 δραχμών, του Απόστολου Χαρίση με το ποσό των 3000 δολαρίων που σύμφωνα με τη διαθήκη οι τόκοι θα διατίθενται για αγορά βιβλίων τα οποία θα διανέμονται στους μαθητές του δημοτικού σχολείου. Από τους τόκους του 1980 αγοράσθηκαν και διανεμήθηκαν σχολικά βιβλία σε 55 μαθητές το Φεβρουάριο του 81.

Επίλογος

Το Παλαιόκαστρο είναι το 5^ο χωριό της περιφέρειας Βεντζίων που αποκτά το δικό του βιβλίο, προηγήθηκαν οι οικισμοί Πυλωροί, Παλαιοχώριον, Κνίδη, Έξαρχος. Για την καταγραφή του βιβλίου, τη συλλογή του υλικού αφιέρωσα πολύ χρόνο.  Στο Παλαιόκαστρο ήλθα πολλές φορές, περπάτησα στον αρχαιολογικό τόπο «Γλα», όλα αυτά τα έκανα με πολύ μεράκι, με πολύ αγάπη για τον τόπο των προγόνων μου, για τον οικισμό που ο καθένας από μας πρέπει να είναι περήφανος γιατί εδώ βρέθηκε το αρχαιότερο εργαλείο της Ελλάδας, ο πέλεκυς ηλικίας 100.000 ετών που κοσμεί το εξώφυλλο του βιβλίου και φυλάσσεται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Κοζάνης.

Τελειώνοντας θέλω να ευχαριστήσω  τον πρόεδρο της Τοπικής κοινότητας κ. Γιώργο Κάστια για τις διευκολύνσεις, την Μπεΐνα Κατρανά για τη συλλογή των τραγουδιών, για την ονοματολογία των φωτογραφιών, τον Ευάγγελο Σιάμπαλια για τον πλούτο των πληροφοριών και τη διάθεση φωτογραφιών, το Σιόλια Νίκο, τον Παχύ Γιώργο, τον Κύρου Ιωάννη, τον Τάκη Βουδούρη, τον Παναγιώτη….., τον Κάστια…. για τις πληροφορίες που μου παρείχαν για την έκδοση του παρόντος βιβλίου, το δάσκαλο τον Κώστα το Ζιοντάκη για τη διάθεση κειμένων που σχετίζονται με την εθιμική ζωή του Παλαιοκάστρου.

Σας ευχαριστώ