Παλιουριά Γρεβενών

82.Παλιουριά, η (μεικτός οικισμός)

 Γράφει ο Βασίλης Αποστόλου

Από το βιβλίο μου "ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΓΡΕΒΕΝΩΝ" σελ. 386 Κοζάνη 2018

Γενικά: Ο οικισμός είναι χτισμένος σε υψόμετρο 482 μέτρων με πλησιέστερους οικισμούς τα χωριά της Φιλουριάς Κατάκαλη,  Τριφύλλι,  Τρικοκκιά,  Άνοιξη,  Καρπερό,  Δήμητρα. Απέχει από τη Δεσκάτη 11 χλμ. κι από την τεχνητή λίμνη του Ιλαρίωνα 500 μέτρα. Πάνω της υψώνεται η Μπουνάσια αρχή του όρους των Καμβουνίων.

Απελευθερώθηκε από τους Τούρκους την 10^η Οκτωβρίου 1912.

Στον οικισμό ήρθαν  σαράντα επτά (47) οικογένειες προσφύγων από  τον Πόντο, από τις περιοχές Έργιαπα, Αμάσεια, Ιλιτσέ, Κάβζα, Νιξάρ, Νεοκαισάρεια κ.α. Το χωριό με την έλευση των προσφύγων απόκτησε μια ιδιαίτερη φυσιογνωμία, αφού οι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν στην μια άκρη του χωριού δημιουργώντας έτσι το δικό τους μαχαλά. Αυτό δεν τους εμπόδισε καθόλου ώστε να αρχίσουν να συνυπάρχουν αρμονικά και είναι από τα πρώτα χωριά που άρχισαν να παντρεύονται οι νέοι μεταξύ τους. Από τους γάμους προσφύγων και ντόπιων προέκυψε ο σύγχρονος Παλιουριώτης. Το έτος 1966 ηλεκτροδοτήθηκε η Παλιουριά επί προεδρίας Δημητρίου Πετσούλα. Το έτος 1965 υδροδοτήθηκαν όλα τα σπίτια του χωριού με νερό από πηγές της Μπουνάσιας (Σ.Παλπάνης Παλιουριά Γρεβενών (Ζημνιάτσι) – Ιστορία – Τοπωνύμια. Greveniotis.gr).

Εκπαίδευση-Δημοτικό Σχολείο:- «Δεν γνωρίζουμε την ακριβή χρονολογία ίδρυσης των σχολείων για τη μάθηση των γραμμάτων, στην Παλιουριά, παρά μόνο ότι το έτος 1800 μοναχοί της Μονής Ευαγγελίστριας, που αριθμούσαν τότε τους εκατόν δέκα (110), δίδασκαν στο υπόγειο του μοναστηριού, τα πρώτα ελληνικά γράμματα, την ψαλτική και κατήχηση, στους νέους της Παλιουριάς και της γύρω περιοχής. Οι δάσκαλοι που δίδαξαν μέχρι και το 1925 στο σχολείο του χωριού είναι απόφοιτοι του σχολείου της Ευαγγελίστριας. Οι πρώτοι δάσκαλοι είναι οι Τζινίκας, Μπλαχάβας και ο Αναγνώστης, είναι ντόπιοι και απόφοιτοι της Ευαγγελίστριας, όπως ο  Ντίνας από Λιουζιανή (Ελάτη) και ο Συρεγγέλας που αποφοίτησε από Δεσκάτη, είναι ιδιωτικοί και τους μίσθωνε από τα εισοδήματα (βακούφι)  ο ναός του Αγίου Νικολάου.  Διδάσκουν εναλλάξ κατά την θέληση των κατοίκων και μισθώνονται  ετησίως με έξι (6) λίρες, 15 οκάδων σίτου, 10 οκάδων τυριού, 10 οκάδων κρέατος, κ.λ.π.

Ως διδακτήριο έχουν το ανατολικό δωμάτιο από το κτίσμα που είναι μέσα στον προαύλιο και έξω από το ναό του Αγίου Νικολάου, δεξιά του και με ξύλινη σκάλα ανέβαιναν στην αίθουσα που ήταν δίπλα στην οικία του παπά. Στην αίθουσα υπήρχε τζάκι και  φυσικά η διδασκαλία γίνονταν σταυροπόδι.

Το 1925 το ελληνικό δημόσιο στέλνει ως πρώτο δάσκαλο τον Αθανάσιο Παπατόλιον από Δεσκάτη και ο οποίος εισάγει το πρώτο Αναγνωστικό "Ο καλός μαθητής". Το 1936 ενοικιάζεται με έξοδα του κράτους η οικία του Ν. Ντατσή μέχρι το 1939. Από το 1940 μέχρι 1950 δε λειτουργεί σχολείο λόγω των πολεμικών γεγονότων και της συγκέντρωσης των κατοίκων στη Δεσκάτη. Το 1950 επαναλειτουργεί το σχολείο στο σπίτι του  Δημητρίου Κατσίμπα και το επόμενο έτος (1951) τίθενται τα θεμέλια για την ανέγερση του νέου σχολείου που υπάρχει μέχρι και σήμερα, οι εργασίες του οποίου ολοκληρώθηκαν τον Αύγουστο του 1952. Η νέα σχολική χρονιά 1952 - 1953 δέχεται τους νέους μαθητές της Παλιουριάς. Σήμερα χρησιμοποιείται από τον Εκπολιτιστικό  Σύλλογο του χωριού για τις ανάγκες του και ακριβώς δίπλα υπάρχει το νέο σχολείο (τύπου προκάτ) που κατασκευάστηκε μετά το σεισμό που έγινε στην περιοχή το 1996. Το παλιό κτίριο δεν έπαθε ιδιαίτερες ζημιές αλλά ούτε και μαθητές υπάρχουν σε κάποιο απ' τα δύο κτίρια, γιατί από το έτος 2011  λόγω συνένωσης των σχολείων, το Νηπιαγωγείο έχει έδρα στην Δήμητρα και το Δημοτικό Σχολείο στο Καρπερό (Σ.Παλπάνης Παλιουριά Γρεβενών (Ζημνιάτσι) – Ιστορία – Τοπωνύμια. Greveniotis.gr)».

Κοινοτικά: Στις 31-12-1918 προσαρτάται στην κοινότητα Δημηνίτσας. Μετονομάζεται σε Παλιουριά στις 8-8-1928 από Ζημιάτσι. από το θαμνώδες φυτό "Παλιούρι" που αφθονεί στην περιοχή. Αποσπάται στις 11-12-1963 από την κοινότητα Καρπερού και ορίζεται ως κοινότητα Παλιουριάς. Από το 1997 ανήκει στο Δήμο Δεσκάτης.

Ο Σταθμός Χωροφυλακής Κατάκαλης αναφέρει στις 21-8-32 στο Νομάρχη Κοζάνης ότι «ουδείς των κατοίκων της περιφερείας  κατέχει ποσότητα ινδικής κανάβεως. Κατά την γενομένη σήμερα περιπολία στην περιφέρειαν Παληουριάς χωρίο της περιφερείας μου, αντελήφθην εις τέσσερα περιβόλια να έχουν φυτεύσει πρόσφυγες τινές μικράν ποσότητα εκ της εν λόγω ινδικής κανάβεως, 2 ως 3 τ.μ. Προσκαλέσας δε αμέσως τους ιδιοκτήτας και καλλιεργητάς τούτους μου  δήλωσαν ότι έχουν φυτεύσει αυτήν (την ινδικήν κάναβιν) δια να κατασκευάσουν σχοινιά δια τα ζώα των και την οποίαν ονομάζουν «Κεντήρ» ή καναβούρι. Παρακαλώ όπως διατάξετε αν πρέπει  να προβούμεν στην εκρίζωση και καταστροφή της ή άλλη σχετική ενέργεια επί του προκειμένου» (60/1219).

Αρχαιότητες: Στο λόφο “Άγιος Γεώργιος” αρχαία κατοίκηση (Σαμσάρης). Στη θέση “Κεραμαριό” στον Ανατολικό Λόφο ανασκάφηκαν 30 ταφές οι οποίες ήταν συλημένες εκτός μίας, με πλούσια κτερίσματα όπως αγγεία, οπλισμό, κοσμήματα, εργαλεία καλλωπισμού. Στο Δυτικό Λόφο ανασκάφηκαν 72 ταφές  από τις οποίες 6 ήταν ασύλητες. Βρέθηκαν πήλινα αγγεία, όπλα, κοσμήματα. Στη θέση “Αγία Κυριακή” η ανασκαφή αποκάλυψε χώρους κατοίκησης κατά τη Νεολιθική Εποχή και Εποχή Χαλκού. Αποκαλύφθηκαν 34 ειδώλια, πήλινα αγγεία[1].

Βρύσες: Έχει πλούσιο υδροφόρο ορίζοντα, με πολλές πηγές οι οποίες μετά από καλλιέργεια η κοινότης κατασκεύασε βρύσες οι οποίες συμβάλλουν στην ανάπτυξη της κτηνοτροφίας, στην τουριστική αξιοποίηση του τόπου μέσα από διαδρομές. Μερικές απ’αυτές είναι: Παναγιά, Λιβάδι,Βυρός, Γάβρος, Λίμνη, Άγιος Αθανάσιος, Άγιος Γεώργιος, Μπιτέρνα. Πέτρινο πηγάδι, Παλιοχώρα[2].

Ιερά: α)Iερός Ναός Κοιμήσεως Θεοτόκου (1750). β)Άγιος Νικόλαος, πολιούχος ενοριακός, κάηκε από Γερμανούς στις 10 Φεβρουαρίου 1944. Με την οικονομική ενίσχυση του εξ Αμερικής ομογενούς ΠΑΛΠΑΝΗ Νικολάου του Κωνσταντίνου, τη  συνδρομή και φροντίδα των κατοίκων στην ίδια θέση ανεγέρθηκε το 1966 νέος ναός ο οποίος με την οικονομική ενίσχυση των κατοίκων αγιογραφήθηκε. Εγκαινιάστηκε στις 2-10-1977. γ) Άγιος Κωνσταντίνος δ) Άγιος Αθανάσιος 1,5 χλμ με απόφαση του τοπικού Συμβουλίου ορίστηκε ως ημέρα για το πανηγύρι της Παλιουριάς  η 2α  Μαΐου, (Αι - Θανάσης - ανοιξιάτικος - ανακομιδή των λειψάνων) ε) Αγία Τριάδα 500 μ. ΒΑ στ) Άγιος Γεώργιος  2 χλμ. ΝΑ ζ) Αγία Παρασκευή 2 χλμ η) Αγία Κυριακή 3 χλμ η οποία καλύφθηκε από τα νερά της λίμνης Ιλαρίωνα.

Στον κώδικα αρ.201 της Μονής Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Ζάβορδας αναφέρεται ως Σμιάτζη απανοχώρι, Σμιάτσζη μισοχώρι, Σμιάτζη κατοχώρι, χορίον Ιμνιάτζι, χωρίον Ζμνηάτζι, χωρίον Ιμνιάτσι με αφιερωτές της Α΄ Γραφής 154 και Β΄ Γραφής 116.

Μοναστήρι Ευαγγελίστριας: Κοντά στον οικισμό Παλιουριά (πρώην Ζμιάτσι), στο όρος Μπουνάσια και σε υψόμετρο 1000 μέτρων ανηγέρθη άγνωστο πότε μεταξύ 1148 ως το 1692,  η Ιερά Μονή Ευαγγελίστριας, αφιερωμένη στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου (Μπονασιώτισσσα). Γιορτάζει την 25η Μαρτίου και Δεκαπενταύγουστο. Γυναικείο μοναστήρι αρχικά, συνέχισε ως ανδρικό μέχρι το 1935. Οικονομικά στηρίχθηκε στην καλλιέργεια αγρών και εκτροφή κοπαδιάρικης κτηνοτροφίας, μελισσοκομία, αγελαδοτροφία. Σήμερα δε λειτουργεί, στερείται μοναχών.

Ο Μητροπολίτης Γρεβενών Δωρόθεος με επιστολή στις 2-8-1892 προς το Σεβασμιότατο Κοζάνης δίδει τις εξής πληροφορίες. Η Ιερά Μονή του Ευαγγελισμού της Μπουνάσας περιήλθε σε οικονομική κρίση ένεκα των κατασχέσεων των κτημάτων αυτής. Αποφασίσθηκε να περιέλθει μετά της ιεράς εικόνας ο μοναχός αυτής Άνθιμος εις τα χωριά πέριξ της Μονής γι’ αυτό ζητά ο Μητροπολίτης να του παράσχει την Πατριαρχική άδεια.

Οικονομία: Ο Δασάρχης Γρεβενών  στις 26-3-59 Γεώργιος Πάσχος με έγγραφο στο Νομάρχη αναφέρει ότι οι  Χρήστος Ντατσής, Χρήστος Χατζηδημητρίου κάτοικοι Παλιουργιάς  προτίθενται να ιδρύσουν εις θέσιν Άγιος Αθανάσιος-Παλιουργιάς νέα ασβεστοκάμινο δια την παραγωγή άσβεστου προς εμπορία. Στην περιοχή Παλιουργιάς λειτουργούν δύο ασβεστοκάμινοι. Η παραγομένη άσβεστος δεν επαρκεί και οι κάτοικοι της περιοχής Χασίων και Βεντζίων προμηθεύονται ταύτη από την περιοχή Παλιουργιάς (60/845).

 

Πληθυσμός: 1913=178. 1920=146. 1928=254. 1940=480.1951=457. 1961=586. 1971=451. 1981=415. 1991=392. 2001=412. 2011=352. (14^ος κατά σειρά από τους 112 απογραφέντες οικισμούς της Π.Ε Γρεβενών με την απογραφή του 2011).

 Σύλλογοι: Πολιτιστικός Περιβαλλοντικός Σύλλογος Παλιουριάς “Η Βουνάσα” 1978. Σκοπός είναι η πολιτιστική βελτίωση των μελών, των κατοίκων της  Παλιουριάς και της  περιοχής γενικότερα, καθώς και η συνειδητοποίηση των προβλημάτων της τοπικής κοινωνίας και η επίλυση τους με συλλογική δραστηριότητα. Εκδηλώσεις: Πεζοπορία στη Βουνάσσα και στο μονοπάτι που οδηγεί από την Ξηρόλιμνη στην Ι.Μ Ευαγγελίστριας. ΄Εθιμο του “Κυριαλέησον” την εορτή των Φώτων. Ημέρα της γυναίκας με σχετικές ομιλίες. Γενοκτονία ποντίων ημέρα μνήμης στις 19 Μαΐου. Αποκριές, κάψιμο καρναβαλιού. Αναβίωση παλιών παιχνιδιών. Το διάλεγμα της νύφης: Σύμφωνα με την παράδοση την ημέρα της Κυριακής των Βαΐων οι Λαζαρίνες -που ήταν ανύπαντρες κοπέλες-, απευθύνονταν στους επίσης ανύπαντρους νέους -σε έναν έναν- πρώτα ομαδικά χορεύοντας με τα τραγούδι «Κέρνα μας ….(το όνομα του νέου που απευθύνονταν) κέρνα μας κι όλα καλά θα πάνε» και μετά με σειρά η καθεμιά από μόνη της, «κουνάμενη και λυγάμενη» με στόχο να τον δελεάσει να την διαλέξει για νύφη-γυναίκα του. Όποια κατάφερνε να την κεράσει χρήματα, σήμαινε ότι την είχε επιλέξει (www.giapraki.com)

Αθλητικός Σύλλογος Νέων  Παλιουριάς Γρεβενών  "ΔΟΞΑ ΠΑΛΙΟΥΡΙΑΣ"  με έτος ίδρυσης το "1958".

---

[1] Γεωργία Καραμήτρου..

[2] Πηγές:Ελένη Γεωργ.Σεβίλογλου. Το χωριόμου Η Παλιουριά Ν. Γρεβενών