Κυριακή 16 Μαρτίου 2014

Παλαιόκαστρον Κοζάνης








114. Παλαιόκαστρον, το  (Στο νομό Γρεβενών ως στις 2-7-1974)

Γράφει ο Βασίλης Αποστόλου 


Από το βιβλίο μου "ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΓΡΕΒΕΝΩΝ" σελίδες 385 Κοζάνη 2018



Γενικά: Το Παλαιόκαστρον χτισμένο σε υψόμετρο 908 μέτρων στις υπώρειες του ασβεστολιθικού όρους Μπούρινου, αποτελεί σύνορο με τον οφιολιθικό που αναδύθηκε από τα έγκατα του πυθμένα της θάλασσας. Απέχει από την Κοζάνη 30 χιλιόμετρα κι από τη γειτονική Σιάτιστα 12 χιλιόμετρα. Στον κόμβο της Εγνατίας στην Μπάρα είχε ανεγερθεί ο σταθμός του σιδηροδρομικού σταθμού Κοζάνης-Καλαμπάκας ο οποίος δε λειτούργησε ποτέ λόγω εγκατάλειψης του έργου από τη Βελγική Εταιρεία. Γειτονικά  χωριά είναι το Δαφνερό και ο Έξαρχος. Στο χωριό εγκαταστάθηκαν πολλοί κάτοικοι από το διαλυμένο οικισμό Πέτροβο. Σήμερα οι κάτοικοι διατηρούν και καλλιεργούν τα γόνιμα παραποτάμια χωράφια του εγκαταλειμμένου οικισμού.

Απελευθερώθηκε από τον Τουρκικό ζυγό στις 8 Οκτωβρίου 1912 από τα εθελοντικά σώματα του Δικώνυμου Μακρή (1877-1939) και του Ιωάννου Καραβίτη (1883-1949).




            Κοινοτικά:  Συστάθηκε ως κοινότης Παλαιοκάστρου με συνοικισμούς το Παλαιόκαστρον και Βαΐπες με το Β.Δ 19-12-1918, ΦΕΚ.Α 200/1918  η οποία λειτούργησε ως το τέλος του 1998. Αποτέλεσε διαμέρισμα του Δήμου Σιατίστης ως το 2010, σήμερα ανήκει στο διευρυμένο δήμο Βοΐου.

Πρόεδρος Νικόλ. Βαρβέρης. Μέλη: Σπύρος Μάρκου, Ιωάννης Μπαντής, Δημ. Ζιάρας, Νικόλαος Δεληζήσης «Επειδή η απόστασις από του χωρίου μας μέχρι της έδρας του εκλογικού τμήματος Κνίδης είναι τρεις ώρες περίπου οι δε εκλογείς δεν μεταβαίνουσιν λόγω της αποστάσεως να εξασκήσωσι τα εκλογικά των δικαιώματα αποφαίνεται όπως δημιουργηθεί νέον τοιούτον εν Παλαιοκάστρω με εκλογικόν κατάστημα το Δημ. Σχολείον στο οποίο να προσέρχονται κατά τας εκλογάς οι εκλογείς του συνοικισμού Δαφνερού και οι τοιούτοι του χωριού Εξάρχου» (1931), (60/668)[1].




Αξιοθέατα: Εντυπωσιάζει η πλακόστρωτη πλατεία με το καμπαναριό και την καλαίσθητη βρύση, το σιντριβάνι, ο αρχαιολογικός τόπος, η πανοραμική θέα από την εκκλησία του Αγίου Χριστοφόρου.



Αρχαιότητες: Το αρχαιότερο εργαλείο της Ελλάδας ο λίθινος πέλεκυς, ηλικίας 100.000 χρόνων βρέθηκε  το 1963 στον αρχαίο οικισμό «ΓΛΑΣ», 500 μέτρα από το σημερινό οικισμό. Σημαντικά ευρήματα (σύνολο εννιά) προχριστιανικής περιόδου φυλάσσονται στο αρχαιολογικό μουσείο Κοζάνης και στο Ιστορικό Λαογραφικό Φ. Ιστορίας του Συνδέσμου Γραμμάτων και Τεχνών της Περιφερειακής Ενότητας Κοζάνης.  



Αρχειακές πηγές: Ο Ταγματάρχης (μηχανικού) του ελληνικού στρατού Νικόλαος Σχινάς μετά από εντολή του Υπουργού Στρατιωτικών επισκέφθηκε τις υπόδουλες περιοχές Μακεδονίας, Ηπείρου και συνέταξε όλα τα πληροφοριακά στοιχεία της περιοχής σε βιβλίο με τίτλο “Οδοιπορικές Σημειώσεις” που εκδόθηκε στην Αθήνα το 1886. Για την περιοχή αναφέρει: «Παληόκαστρον κεφαλοχώρι, έχον 80 οικογενείας χριστιανικάς. Εκκλησίαν με κωδωνοστάσιον, σχολείον αρρένων, άφθονα ύδατα. Οι κάτοικοι εξέρχονται της χώρας των εργαζόμενοι ως τεχνίται ή και ως θερισταί. Από τούτον μετά μικράν ανωφέρεια ¼ της ώρας φέρει εις ράχην, όπου εικονοστάσιον, αφού καταφανής γίνεται η συνοικία Γεράνα της Σιάτιστας…».




Εκκλησίες: Έχτισαν και λειτούργησαν τέσσερις εκκλησίες. Ο ενοριακός ναός του Αγίου Ιωάννη του Προφήτου Προδρόμου, πολιούχος του χωριού, ανηγέρθη το 1820 στην πλατεία του χωριού. Το έτος 1882 δίπλα ακριβώς στήθηκε το πανύψηλο καμπαναριό. Πανηγυρίζει στις 29 Αυγούστου. Ο δεύτερος ναός του Αγίου Νικολάου βρίσκεται στους πρόποδες του αρχαιολογικού χώρου «ΓΛΑΣ». Ο κοιμητηριακός ναός του Προφήτη Ηλία διαχωρίζεται από τον αρχαιολογικό τόπο ΓΛΑΣ με ρέμα. Ο νεόδμητος ναός του Αγίου Χριστοφόρου ανηγέρθη το 2005 με τη συνδρομή των κατοίκων. Υπάρχουν οκτώ  εικονοστάσια στο δύσβατο δρόμο, σήμερα ασφαλτοστρωμένο, Μπάρας Παλαιοκάστρου και ένα καθ’ οδόν προς τον κοιμητηριακό ναό.

“Χριστόδουλος Παπαχριστοδούλου, εφημέριος του εξάωρον απέχοντος χωρίου Παλαιοκάστρου. Γεννηθείς τω 1850 εχειροτονήθη τω 1880 υπό του αειμνήστου Μητροπολίτου Γρεβενών κ.Κυρίλλου. Προ πολλού ήδη απεβίωσε. Το 1906 και τη υπονοία ότι υποθάλπει αντάρτας, εδάρη μέχρι τοιούτου σημείου, ώτε επί μείνας ολοκλήρους κατέκειτο ασθενών. +Ο Γρεβενών Αιμιλιανός Β΄”[2].
“Εκ Παλαιοκάστρου χειροτονήθηκε ο παπα-Αθανάσιος στη θέση του αποχωρούντος Παπά-Κώστα Οικονόμου, ο οποίος προτάθηκε από τον αποχωρούντα. Οι ιερείς του Παλαιοκάστρου ιεροπράττουσι και στα γειτονικά χωριά Έξαρχον και Βαΐπεση. Ο πέμπτος ιερεύς του Παλαιοκάστρου Παπα-Λάμπρος είναι ιερεύς του χωριού Βάρεση, το οποίο εστερείτο από πολλών ετών ιερέως και πολλοί πεθαίνανε άνευ Θείας Μεταλήψεως και νήπια άνευ βαπτίσεως” (3-6-1905)[3].

  


Ζάβορδα-Αφιερωτές: Παλαιόκαστρο 122 (Α΄Γραφή από 1534 ως 1692=45 από 1692 και εντεύθεν77). Πέτροβο:16 (Α΄ Γραφή από 1534 ως 1692=15 από 1692 και εντεύθεν 1).  




Εκπαίδευση: Έχει 350 κατοίκους, υπάρχει δάσκαλος κοινός με μισθό 500 γροσίων αμειβόμενος από την εκκλησία, μαθητές γύρω στους 40. Υπάρχει ανάγκη να συσταθεί αλληλοδιδακτικό σχολείο (1873-74. Πηγή Ηλίας Γάγαλης greveniotiς.gr βλέπε Βιβλιογραφία).

To σχολείο στις 21-9-37 σύμφωνα με έκθεση του επιθεωρητή ήταν  μονώροφο, αποτελείται από δωμάτιο 70 τ.μ. Ο αριθμός των μαθητών ανέρχεται στους 90. Στεγάζεται σε δημόσιο οίκημα. Είναι ακατάλληλο διότι ο αριθμός των μαθητών είναι για διτάξιο σχολείο για αυτό απαιτούνται δύο αίθουσες και γραφείο.
Ο επιθεωρητής προτείνει την προαγωγή του μονοταξίου δημοτικού σχολείου σε διτάξιο καθ’ ότι τα προηγούμενα τρία χρόνια ο αριθμός των μαθητών ανερχόταν σε 87, 89, 96 αντίστοιχα  (18-7-41 ΑΒΕ 70 ΣΑΕ 52).
«Μαθητές: 45,40,43, 42,46,82,93,93[4].
Διδακτήριο: Διδακτήριο νέο, μία αίθουσα απέραντος, επρόκειτο να χωρισθεί γραφείο και δωμάτιο διδασκάλου, αλλά δεν έγιναν ελλείψει χρημάτων, η κοινότητα πτωχή (19/10/1926). Κατάσταση ικανοποιητική. Έχει προσανατολισμό μεσημβρινό, αποτελείται από μία μεγάλη αίθουσα, η οποία δε διηρέθη για γραφείο και δωμάτιο του διδασκάλου (9/3/1931). Μετρία ικανοποιητική κατάσταση. Ανάγκη εργασιών συντηρήσεως, επισκευής και διαιρέσεως επί τη προβλέψει προαγωγής (11/5/1938).
Υλικό: Θρανία παλαιού τύπου, τραπέζι 1, κάθισμα 1, εικόνες του 1821 (4/4/1930). 8 θρανία πολύεδρα, θερμάστρα, 3 πίνακες, 3 χάρτες μικροί και ατελείς Ελλάδας, Ευρώπης, Μακεδονίας, 39 εικόνες ελληνικής επαναστάσεως, 2 τραπέζια, ουδέν εποπτικό μέσο (9/3/1931). Προσετέθη σκελετός βιβλιοθήκης και 4 χάρτες μικροί ηπείρων (29/5/1933). Τα υπάρχοντα θρανία ανεκτά, λείπουν 5, εποπτικά μέσα ελάχιστα (21/6/1937). Κατασκευάσθηκαν 10 νέα θρανία, αλλά λείπουν ακόμη. Εποπτικά μέσα ελάχιστα υπάρχουν. Διδακτικά όργανα όχι (11/5/1938).
Υπηρεσιακά βιβλία-Σχολική βιβλιοθήκη: Υπηρεσιακά βιβλία εν τάξει (4/4/1930). Σχολική βιβλιοθήκη δεν υπάρχει (9/3/1931). Πλουτίσθηκε με 5 τόμους εκ των οποίων δύο παιδικής βιβλιοθήκης (28/5/1932). Πλουτίσθηκε με 3 τόμους βοηθημάτων διδασκάλου και μαθητών (29/5/1933)»[5].
Σχολικός κήπος: Καλλιεργείται μικρός κήπος (4/4/1930).
Φοίτηση: Όχι τακτική, απόντες 9, θήλεις φοιτούν μόνο  στις δύο πρώτες τάξεις (4/4/1930). Απόντες 12 λόγω ελονοσίας (29/5/1933). Άτακτη φοίτηση απόντες 13  (21/6/1937). Άτακτη, απόντες 13 τιμωρήθηκαν γονείς (11/5/1938).
Διδάσκαλοι: Παπαγεωργίου Ιω,  Μπλάτζα Βασιλική, Μπάτζιος Χρήστος, Παπαδόπουλος Αναστάσιος, Χούρος Ευάγγελος»[6].

Κοινοτικό Δελτίο Απογραφής: Πρόεδρος Βασίλειος Ζιουντάκης. Μέλη Φώτιος Καραγεώργος, Δημ. Ζιάρας, Ιωάννης Τζήλας και Κ. Παρασίδης. Κατοικίες 134. Πληθυσμός 648. Καταστραφείσες οικίες ολοσχερώς 62, μερικώς 4 δια εμπρησμού υπό των Γερμανών στις 6-8-43, στις 3-12-43, στις 7-6-44. Νόσος ελονοσία. Θύματα 17 εκ των οποίων άνδρες 12, γυναίκες 1, αγόρια 2, κοράσια 2.



Μακεδονικός Αγώνας-Παύλος Μελάς: Στον  ένοπλο Μακεδονικό Αγώνα εναντίον των Βουλγάρων 1904-1908  το Παλαιόκαστρον υπήρξε το κέντρο φιλοξενίας των ανταρτών που έρχονταν από την ελεύθερη Ελλάδα, προκειμένου να εμψυχώσουν  τους υπόδουλους Έλληνες να μην ενταχθούν στη Βουλγαρική εκκλησία. Ο Παύλος Μελάς με  τη συνοδεία του στις 11 Μαρτίου 1904 λημεριάζουν στο Παλιόκαστρο. Το ίδιο κι οι οπλαρχηγοί αξιωματικοί Αλέξιος Κοντούλης, Γεώργιος Κολοκοτρώνης. 



Οικονομία: Το πετρώδες του εδάφους, η έλλειψη καλλιεργήσιμων εκτάσεων είχε ως αποτέλεσμα να στραφούν οι κάτοικοι στην ανάπτυξη της κοπαδιάρικης αιγοπροβατοτροφίας. Τα αρωματικά φυτά, το ήμερο του εδάφους, τα σπάνια αγριολούλουδα συντελούν στην παραγωγή κτηνοτροφικών προϊόντων, κρέατος, γάλακτος, τυρού αρίστης ποιότητος. 




Πληθυσμός: 1859=65 στεφάνια.  1904=470. 1913=400. 1928=900. 1940=461.1951=424. 1961=492. 1971=457. 1981=426. 1991=346. 2001=323. 2011=329. (12ος κατά σειρά από τους 79 απογραφέντες οικισμούς, του Δήμου Βοΐου,  με την απογραφή του 2011). Στο κατάστιχο του έτους 1564 (ΤΤ 350) των Οθωμανικών αρχείων της Κων/πολης ήταν 14 κατοικίες και ο φόρος ήταν 3.000 άσπρα ενώ το 1579 ήταν 22 κατοικίες και ο φόρος ήταν 3.500 άσπρα.









[1] Περισσότερα στο βιβλίο του Βασίλη Αποστόλου “Παλαιόκαστρον Κοζάνης”
[2] Σεργίου Σιγάλα Πρακτικά του Πνευματικού δικαστηρίου…. Σελ.704
[3] Σεργίου Σιγάλα: Πρακτικά του Πνευματικού δικαστηρίου …(1898-1914). Σελ. 422.
[4] Αντίστοιχες ημερομηνίες επιθεωρήσεως: 19/10/1926, 4/4/1930, 9/3/1931, 28/5/1932, 29/5/1933, 21/6/1937, 11/5/1938, 12/6/1939.
[5] Τάνια Αποστόλου: Η εκπαίδευση στην επαρχία Βοΐου (Ανασελίτσης) στην περίοδο του μεσοπολέμου. Μεταπτυχιακή εργασία ΠΔΜ 2015.

[6] Τάνια Αποστόλου. Η εκπαίδευση στην επαρχία Βοΐου (Ανασελίτσης) στην περίοδο του μεσοπολέμου. Μεταπτυχιακή εργασία ΠΔΜ 2015
 












Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου