Προτομές Ανδριάντες Μνημεία Κοζάνης " Ιωάννης Τράντας"

 

 

 

Βασίλη Αποστόλου

Δασκάλου του Αου Δημοτικού Σχολείου Κοζάνης

Προτομές-Ανδριάντες –Μνημεία Κοζάνης

Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Κοζάνης

Κοζάνη 2006 σελίδες:238

ISBN:960-87195-6-9

 

 

                                                                        

 

                                              Κεφάλαιο 21. ΙΩΑΝΝΗΣ ΤΡΑΝΤΑΣ

 

 

            Η προτομή του στήθηκε μπροστά από το Ιστορικό Λαογραφικό Μουσείο επί της οδού  Ίωνος Δραγούμη. Τη φιλοτέχνησε ο γλύπτης Τσεκρέζης Ευάγγελος.

Επί της προτομής είναι γραμμένα τα παρακάτω στοιχεία.

 

 ΔΑΠΑΝΗ ΣΥΛΛΟΓΟΥ                         Ο ΟΙΚΙΣΤΗΣ

 ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΤΕΧΝΩΝ                       ΚΑΙ

 Ν. ΚΟΖΑΝΗΣ         1996                        ΘΕΜΕΛΙΩΤΗΣ ΤΗΣ

                                                                   ΚΟΖΑΝΗΣ                           

                                                                   ΤΟ ΕΤΟΣ 1649

 

Οικιστής της Κοζάνης

 

            Γεννήθηκε στο Κτένιον (Χτένι) Κοζάνης. Το έτος 1649 το χωριό Κτένι καταστράφηκε από τους Αλβανούς. Οι κάτοικοι του Κτενίου με αρχηγό τον προεστό Ιωάννη Τράντα ή Τραντογιάννη προσήλθαν στη μικρή τότε κωμόπολη και εγκαταστάθηκαν στην περιοχή Αγίου Δημητρίου, Αγίου Γεωργίου- Κρεβατάκια.

            Σύμφωνα με τον Παναγιώτη Λιούφη (13\45) ο πρόκριτος Ιωάννης Τράντας πλούσιος έχοντας ποίμνιο δώδεκα χιλιάδων αιγοπροβάτων με εκατόν είκοσι οικογένειες εγκαταστάθηκε στην περιοχή Κρεβατάκια, περιοχή Αγίου Γεωργίου. Στην περιοχή υπήρχε δάσος φιλυρών και οξειών. Εκεί έκτισε καλύβες και συγκατοίκησε με τους άλλους κατοίκους.

            Θεωρείται ο σημαντικότερος οικιστής της Κοζάνης. Είχαν προηγηθεί οι παρακάτω μετοικεσίες στην περιοχή της σημερινής Κοζάνης. Το 1390 Ηπειρώτες αρχικά εγκαταστάθηκαν στη Σέλιτσα, στην περιοχή που φέρει σήμερα το τοπωνύμιο Παλιοκόζιανη. Στη συνέχεια εγκαταστάθηκαν στην περιοχή της Σκίρκας. Ακολουθούν χριστιανοί από Σέρβια και γύρω χωριά. Το 1612 εγκαθίστανται στην περιοχή φυγάδες από τα Άγραφα ως συνέπεια των διωγμών που εξαπέλυσαν οι Τούρκοι μετά την αποτυχία της επανάστασης του επισκόπου Λαρίσης Διονυσίου του Φιλόσοφου. Το 1646 ο Παπα- Γκίκας, πρόγονος του Γ.Σακελάριου, από το Χόρμοβο της Ηπείρου με 50 οικογένειες εγκαθίσταται στη Σκίρκα.

 

Δραστηριότητες του Χαρίσιου Τράντα

 

            Εκείνος όμως που συντέλεσε τα μέγιστα στην οικονομική, βιοτεχνική, οικιστική ανάπτυξη της Κοζάνης ήταν ο γιος του Ιωάννη Τράντα, Χαρίσιος. Μυαλό ανήσυχο δεν του χωρεί η Κοζάνη. Μεταβαίνει στη Ρωσία, εκεί που οι Κοζανίτες πραματευτάδες είχαν δημιουργήσει ανθηρή παροικία. Εκεί ήταν κι ο αδερφός του πατέρα του, αξιωματικός του ρωσικού στρατού. Ο θείος του τον αγαπά υπέρμετρα. Αντιλαμβάνεται τις ικανότητές του. Σχεδιάζουν από κοινού την ανάπτυξη της Κοζάνης. Ως πρότυπο έχουν τις αναπτυγμένες ευρωπαϊκές πόλεις. Για να δημιουργήσεις, εκτός από τη φαντασία, την ικανότητα, τη βούληση, απαραίτητη προϋπόθεση η οποία λειτουργεί ως κινητήριος δύναμη, είναι οι οικονομικοί πόροι.  Κληρονομεί από το θείο του τεράστια περιουσία. Στη Ρωσία μένει δώδεκα ολόκληρα χρόνια.

Προνόμια στην Κοζάνη

 

             Το 1664 αποφασίζει την επιστροφή του στην πατρίδα. Θέλει να υλοποιήσει τον προσωπικό του μύθο, την ανάπτυξη της Κοζάνης. Δεν τη θέλει τουρκοκρατούμενη, τη θέλει πόλη ελληνική, πόλη των Ελλήνων. Έχει υπόψη του τα Κεφαλοχώρια, τους ελεύθερους οικισμούς της υπόδουλης Ελλάδας που η μόνη σχέση τους με τον κατακτητή ήταν η απόδοση των οικονομικών φόρων. Ο Χ. Τράντας  έχοντας υπόψη την παροιμία : «Τούρκον είδες, γρόσια θέλει κι άλλον είδες κι άλλα θέλει» φτάνει το 1664 στην Κωνσταντινούπολη φορτωμένος με δώρα. Δωροδοκεί τους ηγήτορες. Προσφέρει πλούσια δώρα στη μητέρα του Σουλτάνου. Πετυχαίνει την έκδοση του απαραίτητου σουλτανικού διατάγματος που αναγνώριζε την Κοζάνη ως «Μαλικιανέ», πόλη υπό την προστασία της Σουλτανομήτορος. Με αυτό το διάταγμα η πόλη απέκτησε πλήθος προνομίων.

            Τούρκικος στρατός δεν θα έμενε στην πόλη. Στις αρχές του 20^ου αιώνα μια μικρή δύναμη στρατού εγκαταστάθηκε στην πόλη. Ο Παύλος Μελάς στις 19 Ιουλίου 1904 όταν αποκλειστικά ήλθε στην Κοζάνη με σκοπό την οργάνωση ανταρτικού σώματος γράφει: «Ούτε ίχνος Τούρκου ή Εβραίου εκτός 30 Τούρκων ιππέων και 6 διοικητικών υπαλλήλων. Οι άλλοι όλοι Έλληνες, ζωηρότατο, ωραιότατοι μ’ έκτακτα αναστήματα…». Μουσουλμάνοι πολίτες δεν θα μπορούσαν να μένουν μόνιμα στην πόλη. Λατρευτικός τόπος, τζαμί, δε λειτούργησε στην Κοζάνη. Επίσης όταν επρόκειτο να περάσει στρατιωτικό τουρκικό σώμα, έπρεπε να σταματά η μουσική, να διπλώνονται οι σημαίες, να βγάζουν τα πέταλα από τα άλογα. Επειδή αυτή η διαδικασία του ξεπεταλώματος ήταν επίπονη και χρονοβόρα ο στρατός πάντα περνούσε έξω από την πόλη.

   

Άγιος Νικόλαος

 

            Εκείνο όμως που βοήθησε στην ανάπτυξη της πόλης ήταν  οι φοροαπαλλαγές που πέτυχε με την ενέργειά του να θέσει την πόλη υπό την προστασία της μητέρας του Σουλτάνου. Παράλληλα με το «μαλικιανέ» η πόλη έπρεπε να έχει το θρησκευτικό κέντρο της. Το ίδιο γινόταν με τις αρχαίες αποικίες, με τις παροικίες της Ευρώπης. Πρώτα φρόντιζαν για τα ιερά τους. Έτσι έκανε κι ο Τράντας. Πέτυχε την έκδοση σουλτανικού φιρμανιού, το έτος 1664, με το οποίο θεμελίωσε σε περίοπτη θέση, εκεί που ήθελε το κέντρο της πόλης, την εκκλησία του Αγίου Νικολάου. Γύρω από την εκκλησία έχτισε δημόσια κτίρια, κατασκεύασε βρύσες, προχώρησε σε δεντροφυτείες, οργάνωσε την κεντρική αγορά.

 

Το αρχοντικό

 

            Το αρχοντικό του το έχτισε στην ωραιότερη συνοικία της πόλης. Γκιουλέρ Μαχαλά την αποκαλούσαν οι Τούρκοι, δηλαδή χαρούμενη, γεμάτη ρόδα συνοικία Το αρχοντικό αυτό, γνωστό ως «οικία Καρατζέτζου» στα νεότερα χρόνια, αγοράστηκε από την κοινότητα, κατεδαφίσθηκε το 1911, για να κτισθεί Εκπαιδευτήριο-Παρθεναγωγείο. Ο Χαρίσιος Μούκας εκποίησε δύο οικίες στη Σερβία. Με τα χρήματα αυτά κτίστηκε το Παρθεναγωγείο, το περικαλλές κτίριο. Σήμερα φέρει την προσωνυμία του μεγάλου ευεργέτη. Δημοτικό σχολείο Χ.Μούκα. (13\46)

            Τα ξυλόγλυπτα  του αρχοντικού παρεδόθησαν από το δήμο το 1986  στο Ιστορικό Λαογραφικό Μουσείο του Συνδέσμου Γραμμάτων και Τεχνών. Η τεχνική των ξυλόγλυπτων του αρχοντικού Τράντα είναι ίδια μ’ εκείνη των ξυλόγλυπτων του Αγίου Νικολάου που φανερώνει ότι οι ίδιοι τεχνίτες εργάσθηκαν στο ναό και στο αρχοντικό του Τράντα.

Ίδρυση του πρώτου σχολείου

 

            Το 1668 με πρωτοβουλία του και με σύμφωνη γνώμη προεστών και κατοίκων της πόλης αποφασίστηκε και λειτούργησε το πρώτο οργανωμένο σχολείο, με δαπάνες της κοινότητας. Στεγάστηκε στην οικοδομή Μπαμπούρα, όπου σήμερα το Μπλιούρειο Εκκλησιαστικό Ίδρυμα. Στο πρώτο αυτό σχολείο έδωσαν την επωνυμία «ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΚΟΖΑΝΗΣ». Πρώτος δάσκαλος υπήρξε ο Γεώργιος Κονταρής, εκ Σερβίων καταγόμενος.

Γιορτή των εμποροβιοτεχνών

 

            Οι Κοζανίτες αποκαλούσαν το Χαρίσιο Τράντα, Μπασιά. Τιμούσαν τη μνήμη του την 3^η Νοεμβρίου ημέρα του θανάτου του, κλείνοντας τα καταστήματα και εργαστήρια.(13\47)

 Εκείνο που εντυπωσιάζει σήμερα τον κάθε κάτοικο της πόλης είναι η διορατικότητα του Τράντα. Το μέρος που επέλεξε για κέντρο της τότε αναπτυσσόμενης πόλης διατηρεί την αίγλη και συνεχίζει  να συγκεντρώνει τις οικονομικές, εμπορικές δραστηριότητες και κύρια αποτελεί το ψυχαγωγικό κέντρο της πόλης.