Κιβωτός Γρεβενών

51. Κιβωτός, ο (Κρίφτσι-προσφυγικός οικισμός)

Γράφει ο Βασίλης Αποστόλου (Από το βιβλίο μου "ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΓΡΕΒΕΝΩΝ" σελ. 386 Κοζάνη 2018

Γενικά: Βρίσκεται χτισμένος σε υψόμετρο 674 μέτρων με πλησιέστερους οικισμούς Κοκκινιά, Πολύδεντρον, Άγιος Γεώργιος. Βρίσκεται πολύ κοντά στη συμβολή των ποταμών Αλιάκμονα-Πραμόριτσας. (60/1975).

“Έχει 60 οικογένειες οθωμανικές, 2 βρύσες, μικρόν μαγαζείον” (Σχινάς 1866).

Με απόφαση του Νομάρχη στις 31 Δεκεμβρίου 1914 ορίσθηκε ως έδρα εκλογικού τμήματος: Το τρίτον με έδραν το χωρίον Κρίφτσι (Κιβωτός) ένθα θέλουσι ψηφίσει οι εκλογείς του χωρίου τούτου ως και οι των χωρίων Σούμπινον (Κοκκινιά), Κουσκόν (Ταξιάρχης), Μηλιά και Σπάτα (Πολύδεντρον), τόπον δε ψηφοφορίας ορίζομεν το Μουσουλμανικόν δημοτικόν σχολείον.

Στον εκλογικό κατάλογο της Υποδιοικήσεως Γρεβενών του 1914 ήταν εγγεγραμμένοι 258 μουσουλμάνοι, το μεγαλύτερο μουσουλμανικό χωριό της Υποδιοικήσεως Γρεβενών, οι οποίοι αναχώρησαν από την Κιβωτό σύμφωνα με το  άρθρο 3 της σύμβασης της Λοζάνης που υπογράφτηκε στις 30-1-1923 περί ανταλλαγής των ελληνικών και τουρκικών πληθυσμών  στις 3 και 4--4-1924. Στο Κρίφτσι εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες από το Ακ –Νταγ-Μαδέν, (Εβτζί, Γοράπιρ, Παχτσετζίκ), Σεβάστεια, Προύσα, Πάφρα, Παϊπούρτη. 

Κοινοτικά: Ο οικισμός ορίζεται στις 31-12-1918 έδρα της κοινότητας Κριφτσίου. Στις 1-2-1927 μετονομάζεται σε Κιβωτός. Στις κοινοτικές εκλογές του 1925 ψήφισαν 183 εκλογείς και εκλέχτηκαν: Τζορμπατζόγλου Δημ. 133, Μαυρουδής Χατζηκυριάκος 113, Τσογγαλίδης Σταύρος 113, Πέτρος Τακόπουλος 109, Ευστράτιος Σελπέσης 84, Πρόδρομος  Χατζηδάκης 66, Θεολόγος Ηρωίδης 55, Κων/νος Χατζηβασιλείου 43, Βασίλειος Χριστοφορίδης 4.   Στις 4-12-1997 προσαρτάται στο δήμο Ηρακλεωτών. Στις 7-6-2010 εντάσσεται στο δήμο Γρεβενών. Κοινοτικός γιατρός που υπηρετούσε στις 24-7-1938 ήταν ο Ηλίας Ηλία (60/1463).

Ο Έπαρχος στις 28-11-34 ζητά από τον Επιστάτην του Ειδικού Ταμείου Επαρχιακής Οδοποιίας Γρεβενών να προβεί στην παραλαβή της ανεγερθείσης αναθηματικής στήλης, να λάβει ακριβή στοιχεία προς επισκευή των βρύσεων «Καρυδιά», «Προύσης», «Τερψιθέα» και συνοικίας Λυκούργου και να προσδιορίσει τις θέσεις προς ανέγερσιν κοινοτ. καταστήματος και εκκλησίας.

Υπέρ της Διεθνούς Εκθέσεως Θεσσαλονίκης  στις 14-8-36 η κοινότης κατέβαλε το ποσό των 100  δρχ. (60/1735).

    Ο πρόεδρος της κοινότητας στις 11-2-39 με αναφορά στο Νομάρχη του αναφέρει τις δραστηριότητες της κοινότητας από την 1^η Ιανουαρίου που ανέλαβε υπηρεσία. Για την ανέγερση διδακτηρίου πήραν την απόφαση σύναψης δανείου παρά της Εθνικής Τράπεζας και με την κρατική επιχορήγηση και την επιβληθείσα 8/ήμερο προσωπική εργασία θα ανεγερθεί εντός του τρέχοντος έτους. Η Δ. Επιτροπή ψήφισε πίστωση 8000 δραχμών δια τον ιματισμό των στολών [1] του ενταύθα παραρτήματος της Ε.Ο.Ν. Με προσωπική εργασία επετεύχθη η σκυρόστρωση και επισκευή της δημοσίας οδού η οποία διέρχεται δια μέσου του χωρίου. Εκατέρωθεν ανοίχθηκαν λάκκοι οι οποίοι οσονούπω θα δεντροφυτευτούν με καλλωπιστικά φυτά. Στις 2 Ιανουαρίου 1939 ψηφίζει πίστωση 280 δραχμών για την αγορά μιας σημαίας για το παράρτημα της Ε.Ο.Ν της κοινότητας (60/2021).

Διαβατήρια: α) Βασιλειάδης Γεώργιος του Ιωάννη με έτος γεννήσεως 1884 γεννηθείς στο Τοκάτ Σεβαστείας Τουρκίας, έγγαμος μετά της Μαρίας Ιορδ. Ανανιάδου ζητά διαβατήριο για Τουρκία, προκειμένου να επισκεφτεί τους εκεί συγγενείς του.

β) Ο Ιωάννης Ηλία Δανιηλίδης πρόσφυξ εκ Κερκύρας Καισαρείας με έτος γεννήσεως 1889  τυγχάνει φιλήσυχος και φιλόπονος έγγαμος μετά της Αναστασίας το γένος Σάββα Σεϊτίνιγλου ηλικίας ετών 36. Διαβατήριο. στις 29-10-26 εις Κύπρον πλησίον των εκεί συγγενών και αδελφών.

Αρχαιότητες: Αρχαίοι οικισμοί στις θέσεις “Μηλιά” σε επιφάνεια 200 στρεμμάτων  βρέθηκαν πολλά όστρακα αγγείων, “Καρά καβάκ” σε επιφάνεια 50 στρεμμάτων βρέθηκαν όστρακα όλων των εποχών, “Ισιώματα” με πολλά κεραμίδια στέγης που βρέθηκαν κατά τη διάνοιξη του κοινοτικού δρόμου Κιβωτού-Παναρέτης[2].

Εκπαίδευση: α) Ο Επιθεωρητής Γρεβενών Ασβεστάς με τηλεγράφημα στο Νομάρχη  στις 19/9/1924 αναφέρει: «Εν Κρυφτσίω διετάξατε κατά εκεί μετάβασίν σας τέως νοσοκομείον χρησιμοποιηθεί ως διδακτήριον. Επιστάτες εποικισμού αρνούνται παραδώσωσιν ισχυριζόμενοι χρησιμοποιήσωσιν δι’ αποθήκην. Εις τέως διδακτήριον εγκατέστησαν οικογένειες. Διακόσιοι μαθητές περιέρχονται ανά τας οδούς. Παρακαλούμεν διατάξητε αμέσως παράδοσιν άνω οικήματος».

β) Ο Νομάρχης στις 24/9/1924 με έγγραφο προς τη Διεύθυνση Εποικισμού Δυτικής Μακεδονίας αφού έλαβε γνώση τηλεγράφημα του Επιθεωρητού Δημοτικής Εκπαιδεύσεως Γρεβενών παρακαλεί τη Διεύθυνση να  διατάξει και παραδοθεί το κτίριον αυτό δια σχολείον (Κρύφτσι), «εξοικονομουμένης αλλαχού αποθήκης του Εποικισμού, καθότι διακόσιοι μαθηταί αδικούνται και ελλείψει σχολής περιέρχονται ανά τας οδούς» (60/1228).

γ) Στις 18-10-24 ο Νομάρχης  ζητά από τη Διεύθυνση Εποικισμού  να διατάξει την εκκένωσιν του διδακτηρίου Κρύφτσι ίνα καταστεί δυνατή η λειτουργία του σχολείου.

δ) Ο Επιθεωρητής Δημοτικών Σχολείων Γρεβενών με επιστολή στη Γενική Διοίκηση Θεσσαλονίκης στις 9/11/1924 αναφέρει ότι στο Κρύφτσι περιφέρονται 200 μαθητές και μαθήτριες ανά τας οδούς με το σήμερον και το αύριον, καίτοι από του μηνός Αυγούστου ε.έ επελέγη υπό του κ. Νομάρχου κτίριον κατάλληλον δια διδακτήριον, παρουσία και του διευθυντού του εποικισμού Δ. Μακεδονίας κ. Πετροπούλου, ο οποίος  ευχαρίστως συγκατατέθη. Δυστυχώς επιστάτης του εποικισμού χρησιμοποιεί αυτό ως αποθήκην, ενώ κατά κοινήν ομολογίαν δύναται να χρησιμοποιηθεί άλλο οίκημα για αποθήκη. Σημειωτέων δε, ότι στο  Κρύφτσι  υπήρχαν δύο τουρκικά διδακτήρια, τα οποία μετά τη λήξη  των μαθημάτων ε.έ, παρά τις απαγορευτικές διαταγές, όπως μη χρησιμοποιούνταιι τα διδακτήρια πέραν του διδακτικού σκοπού, κατέλαβεν ο εποικισμός και εγκατέστησεν οικογένειες, οι οποίες  εξακολουθούν να κατέχουν ταύτα και οι οποίες αποπεράτωσαν την καταστροφήν  αυτών. Ζητά από το Διοικητή να μεριμνήσει δια την ευρυθμοτέρα λειτουργία των σχολείων, την τελεία αποκατάσταση των προσφύγων και να διατάξει να δοθούν τα εκπαιδευτήρια στην  υπηρεσία της εκπαιδεύσεως (60/629).

ε) Στις 18-11-1924 ο Επιμελητής Εποικισμού Γρεβενών Χ. Βούρος αναφέρει στη Δ/ση Εποικισμού Δυτ. Μακεδονίας ότι επί του παρόντος η λειτουργία του σχολείου γίνεται στην εκκλησία ένθα υπάρχει χώρος και αργότερο αφού εκκενωθεί το εκλεγέν οίκημα θα λειτουργεί εκεί. Η εκκένωση του οικήματος θέλει γίνει μετά την αποπεράτωση των νεοαγειρομένων οικιών.

στ) Ο Νομάρχης στις 25-11-24 με τηλεγράφημα στη Δ/νση Εποικισμού Δυτ. Μακεδονίας ζητά να πληροφορηθεί για τις ενέργειες που έγιναν σχετικά με την εκκένωση του διδακτηρίου Κρύφτσι (60/629).

ζ) Ο Επιθεωρητής Δημοτικών Σχολείων Γρεβενών στις 12/12/1924 αναφέρει στο Νομάρχη, «ότι εν Κριφτσίω εξακολουθεί το δημοτικό σχολείο εργαζόμενον εντός του ναού, διότι οι επιστάται του εποικισμού παρά τις διαταγές των προϊσταμένων, όπως παραδώσωσι το τέως νοσοκομείον εις την εκπαίδευσιν, αρνούνται. Ήδη ανηγέρθησαν οικήματα, τα οποία επαρκούν δια την εγκατάσταση των οικογενειών, τις οποίες προσωρινώς εστέγασαν εις το άνω οίκημα, αλλ’ οι αναφερόμενοι εξακολουθούν αρνούμενοι, διότι δεν εννοούν  να λήξει η υπηρεσία αύτη. Δια ταύτα παρακαλούμε όπως ευαρεστούμενοι διατάξητε σχετικώς και παραδοθεί το άνω οίκημα εις την εκπαίδευσιν»(60/629).

    η) Ο Νομάρχης αναφέρει στις 1-8-25 στη Διεύθυνση Εποικισμού Μακεδονίας ότι κατά τη μετάβαση στα Γρεβενά παρουσιάσθη επιτροπή του χωριού Κρίφτσι και ανέφερε ότι το οίκημα το προορισμένο για σχολείο κατέχεται από τέσσερες προσφυγικές οικογένειες. Παρακαλεί να διατάξει ο Εποικισμός την ανέγερση οικίσκων δια τις 4 προσφυγικές οικογένειες δια να αρχίσει να λειτουργεί το σχολικό κτίριο από 1^ης Σεπτεμβρίου 1925 (60/591).

     θ) Ο Διευθυντής Εποικισμού Δ. Μακεδονίας στις 30-10-1925 αναφέρει ότι το οίκημα το προοριζόμενο για σχολείο εξεκενώθη υπό των στεγαζομένων προσφύγων.      

            ι) Διδακτηριακή κατάσταση του σχολείου το έτος 1937: “Οίκημα δημόσιον. Στο α΄ δωμάτιο 40 τ.μ φοιτούν 80 μαθητές. Στο β΄25 τ.μ 70 μαθητές και στο γ΄ 24 τ.μ 65 μαθητές. Είναι ακατάλληλο για μελλοντική χρήση γιατί είναι ανεπαρκές και ετοιμόρροπο. Εγένοντο διαβήματα προς το υπουργείο Εθνικής Παιδείας δια την κατασκευή νέου διδακτηρίου, πλην όμως δεν ενεκρίθη ελλείψει πιστώσεων” (60/619).

ια) Η νηπιαγωγός Ειρήνη Νασίκα λόγω της εισόδου στον 8^ο μήνα της κυήσεως  της δίδεται άδεια 100 ημερών  2 μήνες πριν και 40 μετά τον τοκετό με το ήμισυ των αποδοχών της (30-9-38 ΑΒΕ70 ΣΑΕ 49).

ιβ) Ο επιθεωρητής Γρεβενών καταθέτει την αίτηση στο Ε.Σ.Σ.Ε του δημοδιδασκάλου  Ηλία Φάσσα του τριταξίου δημοτικού σχολείου Κιβωτού, εξ Αγίου Γεωργίου, πτυχιούχου μονοταξίου διδασκαλείου, με Γεωργική μετεκπαίδευση, με υπηρεσία 16 ετών ζητά μετάθεση για Θεσσαλονίκη διά λόγους υγείας, λόγω της επί μακρόν υπηρεσίας του εις ανθυγιεινά σχολεία και εξ αιτίας παλαιάς πλευρίτιδος, προσεβλήθη στο Μέτωπο της Μικράς Ασίας.  Στην αίτησή του επισημαίνει ότι από δεκαπενταετίας υπηρετεί στο σχολείο με δυσμενείς συνθήκες και ότι η υγεία του είναι κλονισμένη σύμφωνα με ένορκη βεβαίωση των ιατρών Βασιλόπουλου και Ηλ.Ηλία (31-5-1938  και 10-5-1940 ΑΒΕ70 ΣΑΕ 49).

ιγ) Ηλίας Φάσας δάσκαλος του δημοτικού σχολείου Κιβωτού, από τον Άγιο Γεώργιο Γρεβενών του απονεμήθηκε το γέρας και έπαινος. Φροντίζει για την επαγγελματική του βελτίωση δι’ αγοράς βιβλίων. Έχει γεωργικές γνώσεις μετεκπαιδευτείς στο γεωργικό φροντιστήριο. Καλλιεργεί πρότυπο οπωρώνα. Ζητά μετάθεση για Θεσσαλονίκη. Υπηρετεί στην Κιβωτό 15 χρόνια (6-5-39).

ιδ) Τον προηγούμενο χρόνο υπήγετο εις εκπαιδευτική περιφ. Γρεβενών. Τώρα στην Εκπαιδευτική Περιφέρεια Βοΐου. Το διδακτήριο παρά του Δημοσίου ιδιωτικό στεγάζεται εις μεμισθωμένον οίκημα μετρίας καταστάσεως, εγκαταλειφθέντος του παλαιού διδακτηρίου ως επικινδύνως ετοιμόρροπο. Στερείται 30 θρανίων. Πενιχρόν εις λοιπά έπιπλα και εποπτικά μέσα και διδακτικά όργανα. Μαθητές εγγεγραμμένοι 223. Απόντες 10. Το σχολείο τούτο αν και προήχθη εις 3/ξιον εργάζεται με 2 διδασκάλους. (9-11-39) (107/33).

ιε) Στο νηπιαγωγείο Κιβωτού  διορίσθηκε  η νηπιαγωγός Αναστασία Νανοπούλου σύμφωνα με πράξη διορισμού που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα της κυβερνήσεως το Νοέμβριο του 1939.

ιστ) Ο επιθεωρητής Βοΐου προτείνει την προαγωγή του τριταξίου δημοτικού σχολείου σε τετρατάξιο καθ’ ότι τα προηγούμενα τρία χρόνια ο αριθμός των μαθητών ανερχόταν σε 140, 136, 215 αντίστοιχα. Αποτελείται από 200 οικογένειες προσφύγων,  οίτινες ομιλούν εν μεγίστη αναλογία τη λαζική διάλεκτο  (18-7-41 ΑΒΕ 70 ΣΑΕ 52).

ιζ) Το διδακτήριο τύπου τριταξίου καινουργές, ημιτελές. Ανηγέρθη τη πρωτοβουλία του διδασκάλου και των κατοίκων. Το παλαιόν τούτο επυρπολήθη υπό των κατακτητών το έτος 1943. Άρχισε να λειτουργεί την 1^η Απριλίου. Υλικόν στερείται των πάντων. Οι μαθητές κάθονται εις καθίσματα τα οποία φέρουν εκ των οικιών των. Υπάρχει σχολικός κήπος εκτάσεως 4 στρεμμάτων, αλλά δεν καλλιεργείται. Εγγεγραμμένοι μαθητές 202 εκ των οποίων 96 μαθήτριες. Διδακτικό προσωπικό η διδασκάλισσα Ελένη Ιορδανίδου εξ Αγκύρας, σύζυγος του δημοδιδασκάλου Ηλία Φάσσα (17-5-46).

ιη) Από έκθεση του επιθεωρητή στις 16-3-51 αναφέρει ότι το διδακτήριο πυρπολήθηκε το 1943. Στεγάζεται εις κοινοτικό κτίριο κατασκευασθέν προχείρως δια σχολείο. Ο σχολικός κήπος καλλιεργείται ως ανθόκηπος. Εγγεγραμμένοι μαθητές 203. α)Διδασκάλισσα η Ισμήνη Κοντίδου του Αχιλλέως. Κατάγεται εξ Επιβατών-Θράκης. Είναι εγγεγραμμένη στο δημοτολόγιο του Δήμου Πτολεμαΐδος. Είναι ζωντανή, ενθουσιώδης και δραστήρια. Διευθύνει το σχολείο τούτο λίαν δεξιώς. Αποτελεί κοινωνικό παράγοντα πολιτισμού στο χωριό ενδιαφερομένη και πρωτοστατούσα κάθε προοδευτικής κινήσεως. Αγαπάται και εκτιμάται πολύ από όλους τους κατοίκους. β)Κωνσταντίνος Μπόραβος του Γεωργίου εκ Σιατίστης. γ)Μέγα Μαρία του Χαριλάου.

ιθ) Σύμφωνα με έκθεση του επιθεωρητή στις 26-11-51 το διδακτήριο ανεγέρθη το 1945. Η στέγη είναι εκ καλαμωτής. Έχει σχολική βιβλιοθήκη με 67 παιδαγωγικά βιβλία, μαθητικής τοιαύτης στερείται. Ο σχολικός κήπος 1/2 στρέμματος καλλιεργείται ως ανθόκηπος και λαχανόκηπος. Μαθητές 173. Η υγιεινή κατάσταση και καθαριότης τούτων είναι καλή. Υπάρχουν ομάδες του Ε.Σ.Ν. Η καθαριότης του διδακτηρίου διενεργείται υπό μαθητών. Η εξωτερική εμφάνιση των μαθητών καλή. Είναι πνευματικώς ευκίνητοι, ομιλητικοί, ευπροσήγοροι. Διδάσκαλος ο Μπόραβος Κωνσταντίνος του Γεωργίου εκ Σιατίστης. Γεννήθηκε το 1923. Είναι πράος και πρόθυμος και μάλλον ενθουσιώδης και δραστήριος. Προσέφερε τις υπηρεσίες του στις κατασκηνώσεις επί διετία. Μέγα Μαρία του Χαριλάου, κατάγεται εκ Καστορίας. Φέρεται εγγεγραμμένη εις τα Μητρώα της Κοινότητας Σιατίστης. Εγεννήθη το 1930. Πτυχιούχος Παιδαγωγικής Ακαδημίας Θεσσαλονίκης έτους 1949. Είναι ζωντανή, ενθουσιώδης, δραστηρία και καλλιέργησε σχέσεις μεταξύ σχολείου και οικογενείας. Έλαβε μέρος στις Μαθητικές Κατασκηνώσεις της Περιφερείας.

κ) «Το διδακτήριο είναι δημόσιο, με δυτικό προσανατολισμό, ακατάλληλο από υγιεινής απόψεως. Η καθαριότης του διδακτηρίου γίνεται υπό των μαθητών. Καλλιεργείται σχολικός κήπος εκτάσεως 3 στρεμμάτων, γόνιμος και αρδευόμενος. Υπάρχουν εντός αυτού οπωροφόρα δένδρα. Καλλιεργείται και σίτος. Αριθμός εγγεγραμμένων μαθητών 154. Άπαντες παρόντες κατά την επιθεώρηση. Το ήθος των μαθητών και η διαγωγή των εντός και εκτός του Σχολείου είναι ευπρεπής. Ο βαθμός της προόδου και επιδόσεως αυτών εις τα μαθήματα είναι λίαν καλή.

Διδάσκαλος ο Καραγιάννης Παναγιώτης του Νικολάου. Κατάγεται εξ Αγίου Γεωργίου-Γρεβενών, υπό έτος γεννήσεως 1907, πτυχιούχος του 3/ξίου δ/λείου Κοζάνης. Στους μαθητές καλλιεργήθηκε  η αγάπη των παιδιών προς τις Εθνικές και Θρησκευτικές παραδόσεις, Δημοτικά τραγούδια, Εθνικούς χορούς. Ως προς την εξωτερική παράσταση και υγεία χαρακτηρίζονται ευπαρουσίαστοι, ευγενικοί, υγιείς, ως προς την τάξη και καλαισθησία τακτικοί, καλαισθητικοί και τας κινήσεις των χαρακτηρίζει λεπτότης. Ως προς την τιμιότητα και φιλαλήθεια είναι τίμιοι, σταθεροί, φιλαλήθεις, ως προς την δικαιοσύνη και συναναστροφή είναι δίκαιοι και κοινωνικοί, ως προς την συνεργασία και την αλληλοβοήθεια αγαπούν και επιδιώκουν τη συνεργασία επί διαφόρων σχολικών ζητημάτων και παρέχουν τη συνδρομή των αυθορμήτως. Ως προς τον χαρακτήρα γενικώς είναι σταθεροί, ειλικρινείς, φιλόφρονες. Ο διδάσκαλος έχει επίγνωση της αποστολής του, είναι δίκαιος, έχει πεποίθηση στην  ικανότητά του, είναι ζωντανός, ενθουσιώδης, δραστήριος, έχει οργανωτική ικανότητα, καλλιέργησε σχέσεις Σχολείου και οικογενείας, εξασκεί επί των μαθητών του ευεργετική επίδραση, τις πράξεις του χαρακτηρίζει πρωτοτυπία, ενδιαφέρεται για την ευτυχία των μαθητών του, γνωρίζει την ιστορία και τη δυναμικότητα των μαθητών, έρχεται εις τακτική επαφή μετ’ αυτών και ιδίως με τους έχοντας ανάγκη συμβουλών και καθοδηγήσεως, καλλιεργεί σχολικό κήπο, οργάνωσε βιβλιοθήκη, προέβη εις δενδροφυτεύσεις, αναδασώσεις, διαφωτίζει τους κατοίκους και γενικώς δημιούργησε καλή σχολική ζωή με το πνεύμα του σχολείου. Είναι εγκυκλοπαιδικώς καταρτισμένος, κατέχει αρκετές γνώσεις έξω του επαγγελματικού του κύκλου, ενδιαφέρεται δια τις εξωσχολικές λειτουργίες ή ασχολίες, εισδύει ευκόλως στις ψυχές των μαθητών του, εφαρμόζει κατάλληλα και αποτελεσματικά παιδονομικά μέτρα, αποφεύγει απολύτως τη σωματική ποινή, συνεργάζεται στενώς μετά των κηδεμόνων και γονέων των μαθητών και παρουσιάζει επωφελή κοινωνική δράση. Έχει καλή επιστημονική παιδαγωγική κατάσταση, κατέχει τελείως τη διδακτέα ύλη, έρχεται προετοιμασμένος δια την εργασία της ημέρας, μεταχειρίζεται επωφελώς τα διάφορα εποπτικά μέσα, μελετά επιστημονικά συγγράμματα και παρακολουθεί την εξέλιξη της επιστήμης δια της μελέτης βιβλίων και περιοδικών. Εκτελεί το καθήκον του κανονικώς, ενδιαφέρεται δια τον πλουτισμό του Σχολείου του με εποπτικά μέσα, φροντίζει να είναι το διδακτήριο εν καλή καταστάσει. Είναι λίαν ευσυνείδητος και άξιος απολύτου εμπιστοσύνης.

Μέγα Άρτεμις του Χαριλάου: Κατάγεται εκ Καστοριάς. Η διδασκάλισσα έχει επίγνωση της αποστολής της, έχει πεποίθηση εις την ικανότητά της, είναι ζωντανή ενθουσιώδης και εργατική. Καλλιέργησε σχέσεις σχολείου και οικογενείας και εξασκεί επί των μαθητών της ευεργετική επίδραση πρωτοστατεί σε δενδροφυτεύσεις, αναδασώσεις και προσφέρει υπηρεσία εις το «σπίτι του παιδιού». Έρχεται προετοιμασμένη δια την εργασία της ημέρας, μεταχειρίζεται επωφελώς τα διάφορα εποπτικά μέσα, λαμβάνει υπόψη τις ατομικές διαφορές των μαθητών, τρέφει εκτίμηση προς το διδασκαλικό επάγγελμα. Εκτελεί το καθήκον της κανονικώς, έχει ανεπτυγμένο το συναίσθημα της ευθύνης, είναι ευσυνείδητος και αξία εμπιστοσύνης»[3].

κα) Το σχολείο βρίσκεται στο Β.Δ άκρον του Χωρίου και εις απόστασιν 500 μέτρων εξ αυτού, ακατάλληλο από υγιεινής απόψεως. Μαθητές 151.

Διδάσκαλος ο Πούπης Νικηφόρος. Κατέχει την τέχνη του διδάσκειν και παρουσιάζεται ευκίνητος κατά την πορεία της διδασκαλίας. Προέβη εις δενδροφυτεύσεις, οργάνωσε Νυκτερινή σχολή (16-12-53).

Η διδασκάλισσα Μπερσή Κατίνα του Αθανασίου κατάγεται εξ Οιχαλίας-Μεσσηνίας υπό έτος γεννήσεως 1926. Μετέχει πάσης φιλανθρωπικής, εκπολιτιστικής και εθνικής κινήσεως, συνεργάζεται με το σπίτι του παιδιού, παρακολουθεί την συμπεριφορά των μαθητών εντός και εκτός του σχολείου, οργανώνει χειροτεχνικές εκθέσεις, επιβάλλεται εις τους μαθητές του δια της προσωπικότητός της, ελέγχει τα βιβλία, τα τετράδια, τα σχολικά τους είδη, την αμφίεση και καθαριότητά των προ της εισόδου των εις την τάξιν, βοηθεί τον Διευθυντήν του σχολείου εις πάσαν γραφικήν εργασίαν και γενικώς δεικνύει διαφέρον δια τας εσωσχολικάς και εξωσχολικάς εργασίας, διδάσκει και εις την νυκτερινή σχολή άνευ ουδεμίας αμοιβής. Συμπεριφέρεται ευγενώς και αξιοπρεπώς. Η εμφάνισις η εξωτερική ευπρεπής. Δια του ήθους και του χαρακτήρος του επεβλήθη και οι κάτοικοι την αγαπούν και την εκτιμούν (16-12-53).

Ίδρυση ιατρείου: Το Φεβρουάριο του 1924 δύο μήνες πριν την αναχώρηση των μουσουλμάνων εκκενώνονται δύο οικίες μουσουλμάνων, για κοινωφελή σκοπό,  με τη θέλησή τους οι οποίοι εγκαταστάθηκαν σε συγγενικά πρόσωπα,  προκειμένου να λειτουργήσει φιλανθρωπικό αμερικανικό ίδρυμα (60/1228).

Ο Διευθυντής εποικισμού Δυτικής Μακεδονίας αναφέρει στις 3/2/1925 στο Νομάρχη ότι για τη μεταφορά του Αμερικανικού Νοσοκομείου από Κρύφτσι (Κιβωτός) εις Τζουμά  (Χαραυγή) συνεφωνήθη για εκάστη διαδρομή διίπου κάρρου από Κρίφτσι εις Τζουμά θα πληρώνονταν 550 δρχ. και του μονίππου 275 δρχ. Η μεταφορά πραγματοποιήθηκε από 18 μέχρι 26 Ιουνίου 1924. Τα μεταφορικά ανήλθαν στις 13.475 δραχμές. Η δις Πάουερ Διευθύντρια του Αμερικ. Νοσοκομείου απηύθηνε επιστολή με την οποία ζητά την πληρωμή στο δικαιούχο (60/775).

Ιερά: Άγιος Γεώργιος στο κέντρο του χωριού, ενοριακός ναός. Αρχικά κτίσθηκε μία μικρή εκκλησία γκρεμίζοντας το μικρό τουρκικό τζαμί. Την εκκλησία την ανατίναξαν οι κατακτητές. Το 1950 την έκτισαν ξανά. Άγιος Δημήτριος, όπου υπήρχε παλιό μοναστήρι. Προφήτης Ηλίας ανηγέρθη στη θέση παλιού μοναστηριού. Αγίου Κωνσταντίνου και Ελένης στο δρόμο προς το γήπεδο. Αγίας Αικατερίνης στη θέση των ιαματικών λουτρών. Άγιος Νεκτάριος. Στον κώδικα της Ζάβορδας, ο οικισμός αναφέρεται ως “χορίον Κρύβιτζι” με έναν αφιερωτή (Πέιω) για μετά το 1692.

Κοινοτικό Δελτίο Απογραφής: Πρόεδρος Πρόδρ. Χατζηδάκης. Μέλη Χρίστος Ανθεμίδης, Παύλος Τσουφλίδης. Συνεδρίαση 14-7-1945. Κατοικίες 195. Πληθυσμός 1075. Καταστραφείσες οικίες 191, δια εμπρησμού υπό Ιταλών στις 24-3-1943 και Γερμανών στις 6-19 Ιουλίου 1944. Οι κάτοικοι στεγάζονται σε πρόχειρα καλύβια δια βρυζαχύρου, τενεκέδες. Νόσοι ελονοσία, πνευμονία, τύφος, εξανθηματικός. Θύματα 25 εκ των οποίων 3 στρατιώτες, 2 γυναίκες, 4 παιδιά και 16 άντρες άμαχοι.

Ο πρόεδρος της κοινότητας στις 10-8-45 αναφέρει στον Υπουργό Γενικό Διοικητή Β. Ελλάδος “ότι η κοινότης λόγω της θέσεώς της από τις αρχές του έτους 1943 μέχρι της απελευθερώσεως υπέστη τις συνεχείς επιδρομές των κατακτητών με όλες τις καταστρεπτικές συνέπειες των οποίων  το αποτέλεσμα υπήρξε α) η κατά 100 % καταστροφή και εμπρησμός των οικιών β) η κατά 80% διαρπαγή και λεηλασία των απαραιτήτων ειδών οικιακής χρήσεως γ) η κατά 80% ομοίως καταστροφή ειδών ρουχισμού και ιματισμού δ) η κατά 85 % διαρπαγή των μικρών και μεγάλων ζώων ε) η κατά 3% εις ανθρώπινα θύματα.

            Συνεπεία των αλλεπαλλήλων τούτων συμφορών και λόγω του υποσιτισμού και των αθλίων συνθηκών διαβιώσεως στεγάσεως και επενδύσεως, επόμενο ήτο να εμφανίζονται άγνωστοι σε μας  μέχρι τούδε επιδημίες εξανθηματικού, παρατύφου, κοιλιακού κ.λ.π  ελονοσία και πνευμονία εν πλήρει δράσει απειλούσαι τον παντελή αφανισμό του πληθυσμού.

            Δια την αντιμετώπιση του σοβαρότατου τούτου κινδύνου, τα λαμβανόμενα υγειονομικά μέτρα καθίστανται πρακτικώς ανεφάρμοστα, ως η απολύμανση του ρουχισμού και ιματισμού και διατήρηση της καθαριότητας, καθότι μία μόνο φορεσιά μας απέμενε, την οποία  συνεχώς πλυνόμενη έλιωσε επάνω εις το σώμα και είναι αδύνατο η αποφθείρωσή της  εάν δεν εφοδιασθεί ο πληθυσμός με είδη υποδήσεως και ρουχισμού.

Από τις αρχές Ιουνίου και εντεύθεν άρχισε  υπό των αρχών ανάπτυξη επαινετούς δραστηριότητος στο κεφάλαιο  της παροχής τροφίμων ενώ στο ζήτημα της παροχής ειδών ρουχισμού εξίσου απαραιτήτων ολίγη προσοχή εδόθη.

            Αυτή είναι εν σμικρογραφία η πραγματική εικών της κοινότητος” (60/2018).

Οικονομία: Τα εύφορα αρδευόμενα χωράφια από τον ποταμό Αλιάκμονα παράγουν δημητριακά, καπνό, καλαμπόκι, φακές. Δεν υπολείπεται και η κτηνοτροφία. Η Κιβωτός είναι μέλος του Συνδέσμου Ιαματικών Πηγών Ελλάδος καθ’ ότι στην περιοχή Πραμόριτσας, στον εθνικό δρόμο Κιβωτού-Νεάπολης, βρίσκεται ιαματική πηγή. Με δημοσίευση στην εφημερίδα της κυβερνήσεως στις 14/11/2017 αναγνωρίστηκε επισήμως ως ιαματική πηγή. Λειτουργούσαν δύο νερόμυλοι.

Σύμφωνα με δημοσίευμα της εφημερίδας Ένωσις στις 18-8-63 το χωριό έχει στη Γερμανία άνω των 100 εργατών. Ετοιμάζονται για την αναχώρηση 12 κάτοικοι εκ των οποίων 3 γυναίκες.

Ούνρρα: Ο πρόεδρος της κοινότητας βεβαιώνει ότι ο Θωμάς Παπαδόπουλος του Γεωργίου  τυγχάνει αιχμάλωτος του Αλβανικού μετώπου, επέστρεψε στις 28 Αυγούστου του 1945 και  μέχρι σήμερα 12-3-1946 δεν έχει λάβει καμία βοήθεια από τις διανομές της Ούνρρα σε κλινοσκεπάσματα, ιματισμό, υποδήματα (60/ 164).

Πεσόντες ΕΙ.Π: α)Ανθ/γός Παρασίδης Δημήτριος του Γεωργίου 1914, 31ΣΠ  Ύψ. 1876, Κάμια 4-4-41.  β)Εξαφανισθείς. Στρατ.Ταλασίδης Κοσμάς του Ιωάννη, 1919, υψ. 1876, Κάμιας 5-4-41. Στην πλατεία του χωριού στήθηκε το ηρώο πεσόντων όπου αναγράφονται τα ονόματα των απαγχονισμένων προγόνων του Ακ-Νταγ-Μαδέν. Δίπλα στήθηκε  η προτομή του ανθυπολοχαγού Δημήτριου Παραβίδη  πεσόντα στον ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940. Υπάρχει και το άγαλμα του Πόντιου πολεμιστή.

Πληθυσμός: 1913=970. 1920=897. 1928=885. 1940=992. 1951=782. 1961=816. 1971=561. 1981=577. 1991=565. 2001=708. 2011=417. (9^ος κατά σειρά από τους 112 απογραφέντες οικισμούς με την απογραφή του 2011). Στο κατάστιχο του έτους 1564 (ΤΤ 350) των Οθωμανικών αρχείων της Κων/πολης ο οικισμός είχε 65 κατοικίες και το ποσό φόρου που πλήρωνε ήταν 8000 άσπρα ενώ το 1579 ήταν 105 κατοικίες και ο φόρος ήταν 9.000 άσπρα.

Σύλλογοι: α)Εκπολιτιστικός σύλλογος Κιβωτού με έτος ιδρύσεως το 1956. Λειτουργεί μικρό και μεγάλο Χορευτικό Τμήμα, Χορωδιακό Τμήμα, Θεατρικό Τμήμα. Κορυφαίες εκδηλώσεις το κιβωτιανό καρναβάλι, το ετήσιο ποντιακό αντάμωμαν τον Αύγουστο.Το 1986 κυκλοφόρησε διμηνιαία εφημερίδα “ Η Φωνή της Κιβωτού” η οποία σταμάτησε να κυκλοφορεί το 1989. Επανακυκλοφόρησε  το 1994  για ενάμιση χρόνο. β) Αθλητικός σύλλογος Αλιάκμων Κιβωτού. γ) Στην πόλη της Βέροιας  δραστηριοποιείται ο Μορφωτικός, Κοινωνικός, Φιλανθρωπικός, Πολιτιστικός σύλλογος Κιβωτιανών Ν. Ημαθίας, με έτος ιδρύσεως το 1995,  με μέλη που έχουν καταγωγή από την Κιβωτό Γρεβενών. Υπάρχουν σύλλογοι Κιβωτιανών στην Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Γερμανία.

              Ο Ιορδάνης Αλεξιάδης δημιούργησε μουσείο με παραδοσιακά εργαλεία και αντικείμενα  όπως παραδοσιακές ενδυμασίες, γεωργικά εργαλεία, οικιακά σκεύη και πολλά άλλα.

---

[1] Οι στολές για τους άνδρες ήταν φουστανέλες.

[2] Σαμσάρης.

[3] Επιθεωρητής Δημήτριος Παπαδογούλας (2-12-52).            

Κηπουρειό Γρεβενών

    

50.Κηπουρείον, το

 Γράφει ο Βασίλης Αποστόλου (Από το βιβλίο μου "ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΓΡΕΒΕΝΩΝ" σελ.386 Κοζάνη 2018

Γενικά: Ο οικισμός είναι χτισμένος σε υψόμετρο 820 μέτρων, χτισμένος στις πλαγιές των λόφων Κάτσαρη και Παπαζήση, με θέα πανοραμική. Συνορεύει με τους οικισμούς  Κρανιά,  Πριόνια , Γεωργίτσα,  Σιταρά, Πηγαδίτσα, Κοσμάτι, Μοναχίτι και Τρίκωμο[1].  Εδώ, στα μέσα του έκτου αιώνα, ο Ιουστινιανός κατασκεύασε τα “Ιουστινιάνεια κτίσματα” εγκατέστησε τους πρώτους φύλακες. Δύο αιώνες αργότερα επί αυτοκράτορος  Λέοντος  Γ΄ Ισαύρου κτίστηκε το Κηπουρείο[2].

 «ευλογημένες οι ράχες»( Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός 1775).

           «Δεν υπάρχει άλλος πιο ευχάριστος τόπος διαμονής, λόγω του θαυμάσιου ορίζοντα, του καθαρού αέρα, του υγιεινού νερού και της θελκτικής τοποθεσίας» (Φραγκίσκος – Κάρολος Πουκεβίλ 1806).

“Έχει 100 οικογένειες χριστιανικές, 2 εκκλησίες, 2 χάνια 60 ίππων μετά 10 δωματίων χωρούντων 100 άντρες, αφθονία αχύρου, κριθής, χόρτου” (Σχινάς 1866).

             Κοινοτικά: Στις 31-12-1918 ορίζεται έδρα κοινότητας Κηπουργιού. Στις 16-10-1940 διορθώνεται σε Κηπουρείον. Το 1918 ο οικισμός Ζαπανταίοι (Λαγκαδιά) προσαρτάται στην κοινότητα Κηπουρειού ο οποίος καταργείται στις 17 Μαρτίου 1991. Στις 16 Οκτωβρίου 1940 αναγνωρίζεται ως οικισμός η Μονή Αγίου Αθανασίου, προσαρτάται στην κοινότητα Κηπουργιού, ο οποίος καταργείται στις 7 Απριλίου 1951. Στις 7-6-2010 προσαρτάται στο Δήμο Γρεβενών.

Με απόφαση του Νομάρχη στις 31 Δεκεμβρίου 1914 ορίσθηκε ως έδρα εκλογικού τμήματος: Το δωδέκατον με έδραν το χωρίον Κηπουριό ένθα θέλουσι ψηφίσει οι εκλογείς του χωρίου τούτου ως και οι των χωρίων Ζαπανταίοι (Λαγκαδιά), Γεωργίτσα, Λιμπίνοβον (Διάκος), Σίτοβον (Σιταράς), Γκριντάδες (Αιμιλιανός), Πηγαδίτσα  και Σνίχοβον (Δεσπότης), τόπον δε  ψηφοφορίας ορίζομεν την δημοτικήν Σχολήν.

Στον εκλογικό κατάλογο της Υποδιοικήσεως Γρεβενών του 1914 ήταν εγγεγραμμένοι  239 χριστιανοί.

Στις κοινοτικές εκλογές του 1925 ψήφισαν 175 άρρενες εκλογείς σύμφωνα με επικύρωση των αποτελεσμάτων του Ειρηνοδικείου Τίστης (Ζάκας).  Αλέξιος Πόραβος 99, Ιωάννης Παπακωνσταντίνου 99, Αθανάσιος Παπάρλης 98, Σωτήριος Μπαλάρης 98, Αθανάσιος Μπαρτσώκας 98, Ευθύμιος Μπλαχούτας 73, Νικόλαος Τζατζάνης 73, Θεόδωρος Νίτσιος 73, Στέργιος Λέτσιος 72.

            Στις 19 Ιανουαρίου 1926 διορίσθηκε ο Αθανάσιος Μπαρτζώκας ειδικός πάρεδρος του συνοικισμού Ζαπανταίων  (Λαγκαδιά) της Κοινότητος Κηπουργιού.

            Ο πρόεδρος της κοινότητας στις 2-9-34 ζητά  από τον έπαρχο Γρεβενών να εισηγηθεί στο Νομάρχη Κοζάνης να διαθέσει ανάλογο πίστωση προς συμπλήρωση της κοινοτικής η οποία ανέρχεται στις 5000 δια την κατασκευή υδραγωγείου και κρήνης «Ιούλυ» Κηπουργιού. Η κρήνη αποτελεί δια το χωρίο Κηπουργιό την κυριοτέρα πηγή υδρεύσεως, ευρισκομένη αφ’ ενός εις το κέντρο αυτού και ως παρέχουσα εκλεκτόν ύδωρ προς πόσιν παρίσταται ανάγκη όπως κατασκευασθεί εγκαίρως και βάσει μελέτης τελείας από πάσης απόψεως. Τα έξοδα της κατασκευής δεν πρόκειται να υπολειφτούν των 15.000 δρχ.

Ο Κεντρικός Σταθμός Κηπουργιού το 1937 στεγαζόταν σε δημόσιο οίκημα. Αποτελούνταν  από γραφείο διοικητού και Γραμματέως υποδιοικήσεως με 3 εργαζόμενους. Στον πάνω όροφο στρατωνίζονταν 11 χωροφύλακες (60/619).

Ο πρόεδρος της κοινότητος Ζ. Κουτσοδήμος  με τηλεγράφημα  στις 17-4-38 προς το Νομάρχη αναφέρει ότι τελευταία άφθονος χιών διέκοψε πάσαν εκκίνησιν και μεταφοράν στεμφυλοπνεύματος προς πώλησιν υπό αμπελουργών εν συνδυασμώ με αζητησίαν Φεβρουαρίου και Μαρτίου θέλει αφεθή αδιάθετος ικανή ποσότης προϊόντος. Παρακαλούν να παραταθεί η ελευθέρα πώληση τους μήνες Μάιον και Ιούνιον προς αποφυγήν ανυπολογίστου ζημίας αμπελουργών.

Το κ.σ στις 29/7/1951 με πρόεδρο το Ν.Τζατζάνη και μέλη τους Θ.Ταγάρα,Ν.Γκίνη, Κ.Παπαευθυμίου, Α Βλάχο διαμαρτύρονται για τη ληφθείσα απόφαση της απαγορεύσεως της αιγοβοσκής  εις την περιοχή της κοινότητος (60/1051).

Η Υποδιοίκησις Χωροφυλακής Κηπουργιού  στις 3-9-59 προς τη Νομαρχία Κοζάνης, υποβάλλει Πρακτικό ανακομιδής οστών Γερμανού στρατιώτου, ενεργηθείσης την 25-8-59 υπό του Γερμανού εκπροσώπου, παρισταμένων του Προέδρου της Κοινότητος Κηπουργιού ως και του Αστυνομικού Σταθμάρχου Κηπουργιού.

Το κοινοτικό συμβούλιο το Νοέμβριο του 1961 απαρτιζόταν από τον Κουτσοδήμο Ζήση, πρόεδρο και μέλη τους Καλύβα Κων\νο, Καρέτσο Νικόλαο, Μπαλάρη Δημήτριο, Μπαρτζώκα Γεώργιο, Πόραβο Αθανάσιο, Γκίνη Αθανάσιο.

Σύμφωνα με το πρόγραμμα Καποδίστριας στην Π.Ε Γρεβενών  την περίοδο 1998-2009 λειτούργησε ως έδρα δήμου   με την επωνυμία Δήμος Γόργιανης με οικισμούς  Κηπουρείο το, Καλλιθέα η, Πριόνια τα, Κρανέα η, Μικρολίβαδο το, Πηγαδίτσα η, Σιταράς ο. Δήμαρχοι διετέλεσαν οι:α)Ιωάννης Παπαπούλιος τελων. Υπάλληλος από Καλλιθέα (1998-2001)β)Ιωάννης Ελευθέρου ΔΕΗ  από Κηπουρειό και Σαμαράς Γρηγόριος ξυλουργός από Κρανιά (2002-2005) γ)Αντώνιος Τσιάρας από Πριόνια (2006-2009).

Αρχαιότητες: Αρχαίοι οικισμοί στις θέσεις “Ρασκίφτ” κιβωτιόσχημοι τάφοι με πέτρινες πλάκες, κεραμικά σε επιφάνεια 20 στρεμμάτων, “Ταμπούρια” θεμέλια κτηρίων με πελεκημένες πέτρες (Σαμσάρης). 

Γεφύρια: α) γέφυρα Σπανού, μήκος 84 μ., που χτίστηκε γύρω στα 1860 από το Μουσταφά πασά ή Σπανό. Βρίσκεται στο Βενέτικο ποταμό, δίπλα στο δρόμο Γρεβενών  - Μετσόβου, ανάμεσα στα χωριά Κοσμάτι και Κηπουρείο β) Σε απόσταση 200 μέτρων μία μικρότερη γέφυρα στο Σταυροπόταμο μήκος 48 μ.

Διορισμός δασοφύλακα: Ο Στέργιος Ιων. Ντανάσης γεννηθείς το 1907 με αίτηση στις 23-8-37 στο Δασαρχείο Γρεβενών δια του δασοκόμου Κηπουργιού αναφέρει ότι επιθυμεί να διορισθεί ως ιδιωτικός δασοφύλαξ του κοινοτικού δάσους Γόργιανης αντί μηνιαίας αντιμισθίας δραχ. τριακοσίων (300). Το κ.σ αποφάσισε στις 29-9-37 το διορισμό του ιδιωτικού δασοφύλακος το Στέργιο Ιωάννου Ντανάση κάτοικο Κηπουργιού κεκτημένου τα απαραίτητα προσόντα προς φύλαξη του κοινοτικού δάσους «Γόργιανη» αντί μηνιαίου μισθού δραχ. «200» καταβαλλομένου υπό του κοινοτικού ταμείου. Ο δασοκόμος Κηπουργιού Ηλίας Γ. Παπαδημητρίου αναφέρει στις 4-9-37 στο Δασαρχείο Γρεβενών ότι το προτεινόμενο πρόσωπο υπό της κοινότητος ως ιδιωτικός δασοφύλακας δεικνύει υπακοή και ζήλο περί το έργον. Όσον αφορά δια την αντιμισθία δέον αύτη ν’ ανέρχεται στις 300 δραχμές μηνιαίως ίνα μετά θερμοτέρου ζήλου επιδίδεται το ορισθησόμενο πρόσωπο εις τα καθήκοντά του.

Ο έπαρχος Γρεβενών στις 19 Σεπτεμβρίου 1940 με έγγραφό του στη δασική επιθεώρηση Κοζάνης  ζητά την έγκριση ανάθεσης του δασικού τμήματος Κηπουρειού στο δασονόμο Διονύσιο Σαραντάπουλο κατ’ απονομή με  έδρα τα Γρεβενά. Ακόμα ζητά την απόσπαση αυτού για δέκα μέρες στην επίβλεψη του δασικού δρόμου Κρανιάς –Κορυδαλού.

Εκπαίδευση: Έχει 420 κατοίκους και εδώ κτίστηκε αλληλοδιδακτικό σχολείο, μαθητές γύρω στους 60, μισθός 3000 γρόσια από τα εισοδήματα της εκκλησίας (1873-74. Πηγή Ηλίας Γάγαλης greveniotiς.gr βλέπε Βιβλιογραφία).

Το Επαρχιακό Συμβούλιο Γρεβενών με πρόεδρο το Μητροπολίτη Γρεβενών Κλήμη προτείνει ως κεντρικό χωρίο για λειτουργία σχολείου του οποίου ο διδάσκαλος θα πληρώνεται από τον Ηπειρωτικό Φιλεκπαιδευτικό Σύλλογο Κωνσταντινουπόλεως το Κηπουρειό (19-4-1892)[3].

Διδακτηριακή κατάσταση του σχολείου το έτος 1937: «Το διτάξιον δημοτικόν σχολείον Κηπουργιού στεγάζεται σε δημόσιο οίκημα μονώροφο αποτελούμενο εξ ενός και μόνου δωματίου, το οποίο χωρίσθηκε με σανιδωτό διάφραγμα σε δύο δωμάτια δια να στεγασθούν εντός αυτού αμφότερα τα τμήματα και του οποίου η επιφάνεια είναι 52 τ.μ. Μαθητεύουν περίπου 130 μαθητές. Ο χώρος είναι ακατάλληλος, ανεπαρκέστατος, παράθυρα μικρά, φωτισμός ελαττωματικός κατά την εποχή του χειμώνα είναι ψυχρό και το χείριστο ότι είναι επικινδύνως ετοιμόρροπον. Προ επταετίας άρχισε να ανεγείρεται νέον τριτάξιον διδακτήριο το οποίο παραμένει ημιτελές κινδυνεύον και τούτο να καταστραφεί εάν παραμείνει εις την κατάσταση στην οποία ευρίσκεται και αν η Σεβαστή Κυβέρνηση δεν έλθει αρωγός δια την αποπεράτωσή του» (60/619).

           Ιερά: Άγιος Νικόλαος, σε ύψωμα,  κάηκε το 1927, ξανακτίστηκε, πυρπολήθηκε από τους Γερμανούς το 1944, είναι ενοριακός ναός. Άγιος Αθανάσιος, Αγία Παρασκευή, στο μέσον του χωριού,  πολιούχος του χωριού (26.7). Νεόκτιστο  εξωκλήσι  των Αγίων Σαράντα προς τιμή των 42 εκτελεσθέντων υπό των Γερμανών τον Ιούλιο του 1944. Εκκλησίες του Αγίου Γεωργίου υπάρχουν στην περιοχή Αγίου Γεωργίου περιφέρειας Κηπουρείου και στον καταργημένο οικισμό Λαγκαδιά (Ζαπανταίοι) που προσαρτήθηκε στην κοινότητα Κηπουρείου στις 17-3-1991. Στον Κώδικα αρ.201 της Μονής Μεταμορφώσεως του Σωτήρος  Ζάβορδας αναφέρεται ως Κηπουρίον χωρίον με 8 αφιερωτές της Α΄ Γραφής (1534-1691) και  οκτώ από το 1692 και εντεύθεν.

Ιωάννης Πλήκας ήδη αποβιώσας εφημέριος Κηπουρειού, γεννηθείς το 1866 και υπηρετήσας ως διδάσκαλος χειροτονήθη το 1902. Το 1904 λειτουργών στο γειτονικό χωριό Ζαπανταίοι συνελήφθη και οδηγήθη δέσμιος στα Γρεβενά, παρέμεινε για σαράντα ημέρες φυλακισμένος ως συνένοχος δήθεν των ανταρτών. Ο ίδιος ιερεύς με την ίδια υπόνοια το 1908 φυλακίσθηκε επί εξάμηνο στα Σέρβια, υφιστάμενος πολλάς κακώσεις αποφυλακίσθηκε το 1908 επί τη ανακηρύξει του Συντάγματος (28-8-1919)[4].

Κατοχή: Αίτησις κατοίκων κοινότητας Κηπουργιού στις 20-6-45 προς το υπουργείο Εσωτερικών: «Οι κάτωθι  υπογεγραμμένοι κάτοικοι  της κοινότητας Κηπουργιού Γρεβενών-Λαμβάνομεν την τιμήν να σας παρουσιάσομε την Γενικήν κατάστασιν των κατοίκων του χωρίου μας ύστερα από τις συχνές επιδρομές των Γερμανών  και Ιταλών επιδρομέων καταχτητών.

Δίδοντες σε σας μια εικόνα της ερείπωσης και της καταστροφής που έπαθε το χωριό μας, ύστερα από τη μεγάλη επιδρομή των Γερμανών ύστερα λέμε από το κάψιμο σπιτιών του χωριού μας, ύστερα από τη γενική λεηλασία και γενική καταστροφή το σκοτωμό και το κάψιμο αθώων πολιτών του χωριού μας.

Ερχόμαστε δια του παρόντος υπομνήματος και σας γνωρίζομε εν λεπτομερεία τις καταστροφές που έπαθε το χωριό μας για να σας παρουσιάσομε έτσι την πενιχρή και θλιβερή κατάσταση που βρίσκονται οι κάτοικοι του χωριού μας αλλά και να ζητήσομε  από σας την ενδεδειγμένη και άμεση ανακούφιση των κατοίκων του χωριού μας που η ζωή τους ύστερα από τις δοκιμασίες και λεηλασίες που έπαθε κατάντησε πραγματικό μα πραγματικό μαρτύριο.

Γιατί σαν να μην έφτανε η ερήμωση και η καταστροφή και  η γύμνια και η ξυπολυσιά, η πείνα και η αρρώστια άλλα και άλλα κακά συμπλήρωσαν το κακό της καταστροφής και της δυστυχίας και αυτά είναι η παγωνιά της άνοιξης που κατάστρεψε τελείως τα αμπέλια και τα σιτηρά, η ανομβρία που συμπλήρωσε τελείως εφέτος με την καταστροφήν των σιτηρών και καλαμποκιών και τέλος τα κύματα της ακρίδος που κατέστρεψαν κάθε είδος μονοετούς φυτού και συμπλήρωσαν την καταστροφή των αμπελών μας.

Και τώρα κ. Υπουργέ σε σας έναν πίνακα της Γενικής Καταστροφής: 1) Το χωρίον είχε σπίτια προ της καταστροφής (140). Κάηκαν (95) που από το βιός τους δεν τους έμεινε απολύτως τίποτε. Όλοι οι άστεγοι κάτοικοι μένουν σε αχυρώνες.  Πολλές οικογένειες μένουν μακριά του χωριού σε καλύβες ξύλινες εκτεθειμένοι στον κίνδυνο των αγρίων θηρίων, άλλες οικογένειες μένουν σε πρόχειρα μαγειρεία, των οποίων η υγεία κινδυνεύει από στιγμής σε στιγμή σαν συμπλήρωση και των άλλων καταστροφών που σας αναφέρομε παραπάνω.

2) Το χωρίον μας είχε οικογένειες (170) κάηκαν (8) εν όλω άτομα (34). Να λοιπόν τι άγριο θάνατο συνάντησαν εκ μέρους των φασιστών επιδρομέων.

3) Το χωριό μας έχασε ζώα μεγάλα (50) (ημιόνους, ίππους) τα οποία χρησιμοποιούσαν δια μεταφορικά μέσα και αροτριώντα που όλα αυτά ήσαν τα πιο απαραίτητα για τη συντήρηση της οικογενείας των.

4) Το χωρίον έχασε αιγοπρόβατα (1350) που λεηλατήθηκαν από τους Γερμανούς και Ιταλούς.

5) Το χωριό μας έχασε βόδια (15) αροτριώντα και έτσι οι αγροί μένουν ακαλλιέργητοι.

6) Κρασί λεηλατήθηκε στο χωριό μας οκάδες (6.000), ούζο  (ρακή ) επίσης οκάδες 800 και έτσι με το χάσιμο αυτών στερηθήκαμε. Είναι ένας από τους σημαντικούς πόρους ζωής.

7) Από τη γενική λεηλασία που έπαθε το χωριό μας γενικά σε γεωργικά εργαλεία σε έπιπλα και σκεύη και σε ρούχα υπερβαίνουν κάθε ανθρώπινη φαντασία, τίποτε δεν έμεινε στα χέρια των κατοίκων και το τελευταίο υποκάμισο και έτσι πραγματικά δυστυχισμένοι άνθρωποι βρίσκονται στην πιο αθλιέστερη κατάσταση που μπορείτε να σχηματίσετε για τη ζωή που περνούν σήμερα οι χωρικοί.

Συγκεφαλαιώνοντας όλα τα ανωτέρω δίδοντες σε σας την εικόνα ερείπωσης και καταστροφής.

Υποβάλομεν σε σας σαν Κράτος το υπόμνημά μας με την ανθρώπινη θερμή παράκλησιν όπως λάβητε υπόψιν τα ανωτέρω διαλαμβανόμενα και ενισχύσατε όσω το δυνατόν γρηγορότερον τους δυστυχείς κατοίκους του χωριού μας, όσον τους πυροπαθείς τόσον και τους υπολοίπους.

Εφοδιάζοντες σε μας τα απαραίτητα μέσα συντηρήσεως καθώς επίσης και τη χορήγηση απαραιτήτων φαρμάκων και άλλων μέσων ιατρικής περιθάλψεως διότι παντοειδής ασθένεια και φοβερή ελονοσία στο χωριό μας ως και κρούσματα παράτυφου που μέχρι τώρα είχαμε (10) θανάτους εκ τούτου.

Την χορήγησιν τροφίμων καθ’ όσον οι οικονομικοί φόροι έχουν αφαιρεθεί όπως αναλυτικώς αναφέρομεν.

Την χορήγησιν πόρων δια την εξεύρεσιν και αγοράν μεταφορικών μέσων και αροτριώντων ζώων, τόσον απαραιτήτων δια τον ερχόμενον χειμώνα.

Έχοντας υπ’ όψιν

Άπαντα τα ανωτέρω ελπίζομεν ότι θα θέλωμεν τύχη ευνοϊκής εκ μέρους σας υποστήριξιν όσον το δυνατόν γρηγορότερα, γιατί αν ο ερχόμενος χειμώνας βρει το χωριό μας στην αθλία αυτή οικονομική κατάσταση να είσθε βέβαιοι πως δε θα δυνηθεί κανείς να ανθέξει το βάρος της οικονομικής κατάντιας». Υπογράφεται από κατοίκους

Ν.Πόραβος, Χ.Μπαλάρης,Β.Κασιάρας, Χαρίσης Τζιουβάρας, Ν.Ρόβας Θ.Τσιρίκας, Ευθυμία Λίτου. ….(60/1016)».

Κοινοτικό Δελτίο Απογραφής:  Συνεδρίαση 16-12-45. Κατοικίες 183 και Λαγκαδιά 29. Πληθυσμός 830 και Λαγκαδιά 152. Καταστράφηκαν ολοσχερώς κατοικίες 115 και Λαγκαδιά 8 δια εμπρησμού υπό των Γερμανών στις 6-18 Ιουλίου 1944. Νόσος ελονοσία. Θύματα 44.

Λαϊκή Αγορά:  Με απόφαση του Νομάρχη Αρ.Κακούρη στις 18-10-60 αποφασίζεται η τέλεση εβδομαδιαίας Λαϊκής Αγοράς στην κοινότητα Κηπουρείου και ορίζει ως ημέρα λειτουργίας ταύτης εκάστη Κυριακή. Χώρος της αγοράς ορίζεται ο κεντρικός δρόμος από την πλατεία μέχρι του εικονοστασίου του ιερού ναού του Αγίου Γεωργίου και τον επίσης κεντρικό δρόμο από της πλατείας μέχρι την πλατεία της Αγίας Παρασκευής. Οι τιμές των προσφερομένων ειδών δέον να είναι χαμηλότερες των τοιούτων των μονίμων καταστημάτων κατά 3%.

Μονή Γόργιανης: Αποτελείται από το ναό της Αγίας Τριάδας, που χρησιμοποιούνταν ως κελί από τους μοναχούς κι από ένα πέτρινο διώροφο σπίτι ως ξενώνα. Περιβάλλεται από βελανιδιές μεγάλου ύψους, εδώ ζουν πολλά άγρια ζώα όπως η καφέ αρκούδα, αγριογούρουνο, ζαρκάδι.

Οικονομία:  Αμπελουργία, κτηνοτροφία. Ιδρυτικά μέλη του Πανεπαρχιακού Αμπελουργικού Συλλόγου Γρεβενών με ημερομηνία ιδρύσεως 12 Σεπτεμβρίου 1926 ήταν ο Σφέλουρας Αθανάσιος. Μοναχήτι: Γκοτρομίχος Δ., Βαρτζόκας Ιωάν., Δρίζος Ευθύμιος.

Λειτουργούσαν έξι νερόμυλοι (Παπαδημητρίου. Σελίδες ιστορίας  Γ΄ σελ. 40). Για συμμετοχή στη ΔΕΘ το Δεκέμβριο του 1939 το κ.σ  Κηπουργιού ψηφίζει πίστωση 150 δρχ. Σήμερα πολλοί Κηπουριώτες ζούνε στα Γρεβενά, Καστοριά, Κοζάνη, Αλεξάνδρεια, Θεσσαλονίκη, Αθήνα.

Το 1937 λειτουργούσε λαναριστήριο στο Κηπουργιό του Νικολάου Γκιάτα.

Ο Διοικητής της Υποδιοικήσερως Χωροφυλακής Κηπουργιού με έγγραφο στο Νομάρχη  στις 30-10-37 αναφέρει ότι έλαβε όλα τα ενδεικνυόμενα μέτρα περί απαγορεύσεως εισαγωγής ζώων εντός των αμπέλων πλην όμως πλείστοι των κατοίκων και δη οι κτηνοτρόφοι καθημερινώς εισάγουν τα αιγοποίμνια και φορτηγά ζώα των εντός των αμπέλων και έρχονται σε διαπληκτισμούς μετά των αγροφυλάκων, οι οποίοι διετάχθησαν να επιβλέπουν τις αμπέλους  (60/1413).

             Για συμμετοχή στη ΔΕΘ το Δεκέμβριο του 1939 το κ.σ  Κηπουργιού ψηφίζει πίστωση 150 δρχ.

Χορηγείται  στις 17-7-59 άδεια καύσεως ασβεστοκαμίνου στον ασβεστοποιό Γεώργιο Αντ. Τσιρίκα  κάτοικο Κηπουργιού  στη θέση Λάκκος Τρανός.

ΟΥΝΡΡΑ: Ο Διοικητής της Υποδιοικήσεως Κηπουργιού Δημήτριος Αντωνόπουλος  στις 14-2-45 με έγγραφο στον Έπαρχο αναφέρει ότι η ενταύθα διανομή της ούνρρα παρέλαβε προ ημερών 47 κλινοσκεπάσματα προοριζόμενα δια τους πυροπαθείς του χωριού. Ο Διοικητής επισημαίνει ότι πολλοί αδικούνται διότι πολλά άτομα κατά την επιδρομή των Γερμανών απώλεσαν άπασα τα είδη ρουχισμού και οικιακών σκευών, ενώ πολλές οικίες αν και ενεπρήσθησαν, άπαντα τα οικιακά είδη διασώθηκαν. Προτείνει να εξουσιοδοτήσει την τοπική επιτροπή και με την επίβλεψη του ιδίου να διαμοιράσουν τα κλινοσκεπάσματα σ’ αυτούς που έχουν ανάγκη (60/2018).      

    

Πεσόντες Ελληνοϊταλικού πολέμου: Στρατ. Παρδάλης Κων/νος του Γεωργίου, 1916, 27 ΣΠ. Υψ.1548 Μόροβας 21-11-40 (ΔΙΣ). 

Πληθυσμός:1859=90 στεφάνια. 1913=683. 1920=562. 1928=723. 1940=900. 1951=1110. 1961=741. 1971=533. 1981=500. 1991=302. 2001=437. 2011=206. (27^ος κατά σειρά από τους 112 απογραφέντες οικισμούς με την απογραφή του 2011). Στο κατάστιχο του έτους 1564 (ΤΤ 350) των Οθωμανικών αρχείων της Κων/πολης ο οικισμός είχε 28 κατοικίες και το ποσό φόρου που πλήρωνε ήταν 3132 άσπρα ενώ το 1579 ήταν 57 κατοικίες και ο φόρος ήταν 3.600 άσπρα.

Σύλλογοι: Πολιτιστικός Σύλλογος Κηπουριού “Η  ΓΟΡΓΙΑΝΗ” με έτος ιδρύσεως το 1992.  Σκοπός της δημιουργίας του συλλόγου η διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς. Λειτουργεί χορευτικό τμήμα, αναβιώνει την παράδοση όπως γιορτή τσιγαρίδας, κόλιαντα,  κοπή  βασιλόπιτας στις 18 Ιανουαρίου, αποκριές με άναμμα φανού, παραδοσιακός τρόπος βαψίματος αυγών, πασχαλινός χορός, προσφορά φαγητού στην ιερά μονή της Γόργιανης την ημέρα της Αναλήψεως, ετήσιος χορός την πρώτη εβδομάδα του Αυγούστου, εκδρομές, θέρος-αλώνισμα, κλύδωνας, νυχτέρι, παραδοσιακός γάμος,. Επιμνημόσυνη δέηση στο μνημείο των πεσόντων του χωριού από τους Γερμανούς την περίοδο της Γερμανικής κατοχής 1941-1944.

---

[1] Περισσότερα για τον οικισμό:www. kipourio.gr.

[2] Τουριστικός οδηγός Δήμος Γόργιανης Νομός Γρεβενών.

[3] Σέργιος Σιγάλας. Ο Κώδικας Αλληλογραφίας του Μητροπολίτου Γρεβενών Κλήμεντος Σελ.405.

[4] Σεργίου Σιγάλα: Πρακτικά του Πνευματικού δικαστηρίου …(1898-1914) Σελ. 702.

---