Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝ ΔΥΤΙΚΟΜΑΚΕΔΟΝΩΝ
ΣΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΓΕΝΟΥΣ
ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΤΟΠΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Λίγα Λόγια –Διασαφηνίσεις
Το έτος 1978 διορίστηκα δάσκαλος στο Δημοτικό Σχολείο Προφύλιας Ρόδου. Διδάσκοντας το μάθημα της Ιστορίας διαπίστωσα ότι δεν υπήρχαν αναφορές σε ιστορικά γεγονότα της Μακεδονίας σε σχέση με την Επανάσταση του Γένους. Μέσα μου ξύπνησε το τοπικό στοιχείο. Ερεύνησα τη βιβλιοθήκη του σχολείου. Ανακάλυψα αυτό που ήθελα. Στα χέρια μου με χαρά και περηφάνια κρατούσα το βιβλίο του συμπατριώτη μας δασκάλου, Αριστοτέλη Κωστόπουλου, με τίτλο «ΜΟΡΦΕΣ ΜΑΚΕΔΟΝΩΝ ΑΓΩΝΙΣΤΩΝ ΤΟΥ ’21» Αθήνα 1973.
Έγινε το αγαπημένο μου βιβλίο, εκεί στις εσχατιές της πατρίδας έγινε ο πιο πιστός μου φίλος. Η γιορτή της 25ης Μαρτίου πλησίαζε. Με το βιβλίο οδηγό έγραψα και οι μαθητές μου παρουσίασαν στη γιορτή τις βιογραφίες του Λασσάνη, του Φαρμάκη, του Κασομούλη, του Γεωργάκη Ολύμπιου. Έκτοτε σε κάθε γιορτή της επανάστασης του Γένους συνέχιζα να παρουσιάζω τη συμβολή της Μακεδονίας φέρνοντας πάντα νέα στοιχεία.
Σήμερα με την παρούσα έκδοση παρουσιάζω όλη αυτή την ιστορική έρευνα. Ο στόχος μου είναι προφανής. Οι μαθητές, οι νέοι, οι πολίτες της περιοχής πρέπει να γνωρίσουν την προσφορά των Δυτικομακεδόνων στα επαναστατικά κινήματα από την άλωση της πόλης ως την απελευθέρωση της περιοχής το 1912 και κύρια τη συμβολή τους στην επανάσταση του Γένους που αποτελεί το κορυφαίο γεγονός της ελληνικής ιστορίας που είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ανεξάρτητου ελληνικού κράτους με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου το 1830.
Πότε παίχτηκε το έργο
Το έργο σε μικρή έκταση άρχισε να παίζεται με τον πρώτο χρόνο του διορισμού μου. Παίχτηκε στην Προφύλια της Ρόδου, στη Νίσυρο, στην Κω, στο Διχείμαρρο Βοΐου, στον Τετράλοφο, στην Καρυδίτσα, στα Πετρανά, στο Αο Δημοτικό Σχολείο Κοζάνης ,όταν τύχαινε να διδάσκω στην Στ΄ τάξη.
Με τη σημερινή μορφή όπως παρουσιάζεται, μετά από κάποιες βελτιώσεις, ανέβηκε στο Αο Δημοτικό Σχολείο Κοζάνης στις 24 Μαρτίου 2005 κι αμέσως μετά στο Κέντρο Ανοικτής Προστασίας Ηλικιωμένων του Δήμου Κοζάνης ενώπιον πλήθους ακροατών.
Οι μαθητές που πήραν μέρος ήταν η Βαργιάμη Μαριάννα, Θεοδωρίδου Ντανιέλα, Νιάκα Βασιλική, Σβώλη Αθανασία, Σκέτα Ευαγγελία, Τρίτσκα Αικατερίνη, Τσεκρέζη Ραφαέλα, Γαζής Ευάγγελος, Γουτακόλης Χρίστος, Γρηγοριάδης Ελευθέριος, Καφάζη Γιάννης, Μαργαρίτης Νικόλαος, Παπαδιάκος Παναγιώτης, Παπαδόπουλος Στράτος, Πάππος Ευάγγελος, Ρεπανάς Άκης, Σαντουρίδης Λάζαρος ,όλοι μαθητές της Στ΄ τάξης.
Οδηγίες για το παίξιμο του έργου
Το έργο μπορεί να παιχτεί με οιονδήποτε αριθμό μαθητών. Για την εύκολη κατανομή των ρόλων οι αφηγήσεις έχουν αριθμηθεί. Σε κάθε μαθητή ανατίθενται συγκεκριμένες αφηγήσεις, αριθμοί, έτσι ώστε οι μαθητές να έχουν ρόλο μέχρι το τέλος του έργου. (π.χ. 5, 32,79,120,160)
Οι μαθητές χωρίζονται σε δύο ομάδες Για αγόρια δίδονται αποκλειστικά οι αριθμοί 7,9,20,22,44,45,46,47,55,59,66 και για κορίτσια οι αριθμοί 13,19,43,69,135.
Για την παρουσίαση των διαδοχικών επεκτάσεων του κράτους δημιουργούμε χάρτη όπως φαίνεται στο εξώφυλλο.Μπορεί να δημιουργηθεί ο ίδιος χάρης σε μουσαμά σε ειδικά καταστήματα που κατασκευάζουν πανώ για εκδηλώσεις. Ο χάρτης είναι καλυμμένος με κομμάτια χαρτιού λευκά ή μπλε αριθμημένα από το 1ως το 7. Με την ανάγνωση της συνθήκης αριθμός 178 αφαιρείται το χαρτί με τον αριθμό 1 κι έτσι φαίνεται το πρώτο τμήμα του ελεύθερου ελληνικού κράτους. Το ίδιο γίνεται και με τις υπόλοιπες συνθήκες.
Την αποκάλυψη την κάνει μαθήτρια ντυμένη στα λευκά που παριστά την Ελλάδα. Όταν αρχίζει η διαδικασία της αποκάλυψης δεν παίρνει μέρος στις αφηγήσεις.
Όταν φτάσουμε στον αριθμό 189 καλύπτουμε πάλι τις περιοχές της Σμύρνης και Α.Θράκης, γιατί σύμφωνα με τη Συνθήκη της Λοζάννης παραχωρήθηκαν ξανά στην Τουρκία.
Καλό θα είναι ο χάρτης ο οποίος θα είναι κρεμασμένος σε στάτορα ή χαρτοθήκη να είναι καλυμμένος με ελληνική σημαία. Η σημαία αφαιρείται με την έναρξη των αποκαλύψεων.
Η καινοτομία του έργου είναι ότι ο εκπαιδευτικός μπορεί να προσθέσει ή να αφαιρέσει αφηγήσεις σύμφωνα με τα ιστορικά στοιχεία της περιοχής π.χ ο εκπαιδευτικός των Γρεβενών μπορεί να αναφέρει το μοναστήρι του Σπηλαίου και τη δράση του στα χρόνια της Τουρκοκρατίας.
Πριν την παρουσίαση του έργου σκόπιμο είναι ο εκπαιδευτικός ή ένας μαθητής
να παρουσιάσει περιληπτικά το περιεχόμενο του έργου.
Ενδεικτική παρουσίαση
Το έργο που θα σας παρουσιάσουμε «Η συμβολή των Δυτικομακεδόνων στην επανάσταση του Γένους-Πορεία προς την ανεξαρτησία» έχει σκοπό να αναδείξει την τοπική ιστορία. Χρονολογικά καλύπτει την περίοδο της κατάκτησης της περιοχής και φτάνει ως την εθνική ολοκλήρωση με την προσάρτηση των Δωδεκανήσων το έτος 1947.
Θα αναφερθούμε
Στην κατάκτηση των Σερβίων το 1400. Στα δεινοπαθήματα των Ελλήνων. Στο μοναστήρι της Ζάμπουρντας.
Στα ποιήματα του Λασσάνη σχετικά με τη ζωή των κλεφτών, για τον καπετάνιο θείο του Πρασινο-Νικόλα, για τον κλέφτη Καλλιανιώτη Τήνα, για τον Κοζανίτη Σαλβέρα.
Στην εγκατάσταση των Αγραφιωτών στην Κοζάνη το 1612.
Στη συμμετοχή του Ζιάκα στο επαναστατικό κίνημα του 1770. Για τους ευεργέτες της Κοζάνης.
Για την εξόντωση των απεσταλμένων του Αλή-Πασά που ήλθαν να πάρουν για το χαρέμι του την Κατερίνα, αδελφή του Πρασινο-Νικόλα, μετέπειτα μητέρα του Λασσάνη.
Για το Ρήγα Φεραίο και τους Δυτικομακεδόνες συνεργάτες του.
Για την επιδίωξη του Αλή Πασά να πάρει για το χαρέμι του την αρραβωνιαστικιά του Λασσάνη.
Για τους Δυτικομακεδόνες φιλικούς. Για την επαναστατική δράση του Λασσάνη στην Ευρώπη.
Επίσης θα παρουσιάσουμε τη συμμετοχή του Φαρμάκη στα πολεμικά γεγονότα της Μολδοβλαχίας.
Για τη συμμετοχή του Σερβιώτη Ζήση Σωτηρίου στην επανάσταση, για την εξέγερση στη Νάουσα, για τις δραστηριότητες του Κασομούλη στη νότιο Ελλάδα και τη συμμετοχή του στην επανάσταση του Ολύμπου.
Για τη συμμετοχή του Κοζανίτη Νάνου Τσόντζα στην υπεράσπιση των Ψαρών και θα καταλήξουμε με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ώσπου να πάρει τη σημερινή μορφή.
Υστερόγραφο:Το βιβλίο διανεμήθηκε δωρεάν σε πολυθέσια δημοτικά σχολεία Κοζάνης, Γρεβενών, Πτολεμαϊδας, Σιάτιστας και βιβλιοθήκες. Για την εκτύπωση του εξωφύλλου σημαντική η βοήθεια του συναδέλφου Νίκου Μπλάμτζα, υπεύθυνου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Κοζάνης.
Κοζάνη, 16 Φεβρουαρίου 2005
Βασίλης Αποστόλου
Ολύμπου 27 Κοζάνη
Τηλ.2461034029
1. ΤΡΑΓΟΥΔΙ .Η δεύτερη στροφή μπορεί να μην τραγουδηθεί και ν΄ απαγγελθεί ως ποίημα από μαθητή
Όσοι το χάλκεον χέρι
βαρύ του φόβου αισθάνονται,
ζυγόν δουλείας ας έχωσιν.
θέλει αρετήν και τόλμην
η ελευθερία.
--------------
Αυτή επτέρωσε
τον Ίκαρον, και αν έπεσεν,
ο πτερωθείς κ’ επνίγη
θαλασσωμένος
Αφ’ υψηλά όμως έπεσε,
και απέθανεν ελεύθερος.
-------------
Όσοι το χάλκεον χέρι
βαρύ του φόβου αισθάνονται
ζυγόν δουλείας ας έχωσι.
θέλει αρετήν και τόλμην
η ελευθερία
2. Τρίτη 29 Μαΐου 1453. Οι Τούρκοι παίρνουν την Πόλη. Η χιλιόχρονη Βυζαντινή αυτοκρατορία δεν υφίσταται
3. Πήραν την Πόλη πήραν την, (Α΄ΟΜΑΔΑ)
πήραν τη Σαλονίκη.
Πήραν και την Αγιά-Σοφιά
το μέγα Μοναστήρι
4. Πού ’χε τρακόσια σήμαντρα (Β΄ ΟΜΑΔΑ)
κι εξήντα δυο καμπάνες.
Κάθε καμπάνα και παπάς,
κάθε παπάς και διάκος.
5. 1354.Οι Τούρκοι περνούν στην Ευρώπη. Κυριεύουν το φρούριο της Καλλίπολης. Με τη νικηφόρα μάχη του Κοσσυφοπεδίου, το έτος 1389, η Βαλκανική χερσόνησος
σταδιακά υποδουλώνεται στον Τούρκο δυνάστη. Την ίδια περίοδο καταλαμβάνεται το οχυρό κάστρο των Σερβίων σύμφωνα με το παρακάτω δημοτικό τραγούδι.
6. Χιλιάδες Τούρκοι μ’ άρματα και μ’ αντρειά μεγάλη
μέσα στο κάστρο κλείσανε των Χριστιανών τον Κράλη.
Μα ο Μάρκος Κράλης πέθανε και βασιλιάς εγίνη
βασιλοπούλα η κόρη του και πολεμάει κι εκείνη
τόσο, που χρόνια και καιροί γυρίζουνε, περνούνε
κι οι Τούρκοι να το πάρουνε το κάστρο δεν μπορούνε.
Μα κάποιο ρωμιογέννημα μες στης Τουρκιάς τ’ ασκέρι
παινέθηκε, πως τάχα αυτός στο κάστρο θα τους φέρει.
Κι είπε ο Σουλτάνος.
7. «Αν μπορείς το κάστρο να χαλάσεις
φλουριά θα πάρεις…ειδεμή την κεφαλή θα χάσεις.»
8. Καλόγερος εντύθηκε κι εμπρός στο κάστρο πάει
κι αρχίζει με παράπονα τις πόρτες να χτυπάει.
9. «Ανοίξετέ μου ,Χριστιανοί, κι οι Τούρκοι θα με πιάσουν
με κυνηγούν καταποδίς…κοντεύουν να με φτάσουν.»
10. Οι Χριστιανοί γελάστηκαν, ανοίξανε τις θύρες
κι έτσι, Σουλτάνε, των Σερβιών το κάστρο μας επήρες.
………………………………………………………….
Κι η κόρη αντί να σκλαβωθεί σε τούρκικο σεράι,
από το κάστρο το ψηλό γκρεμίστηκε και πάει.
11. Η ζωή των υπόδουλων Ελλήνων γίνεται ανυπόφορη. Πιέσεις, εξευτελισμοί, ταπεινώσεις, αδικίες, παιδομάζωμα, βαριές φορολογίες, εξισλαμισμός, ήταν τα κυριότερα δεινοπαθήματα των Ελλήνων.
12.Τριάντα χωριά της επαρχίας Βοΐου και δεκαεννιά χωριά των Γρεβενών ασπάζονται τον ισλαμισμό. Είναι οι γνωστοί μας Βαλαάδες. Μιλούσαν ελληνικά. Μία λέξη γνώριζαν στα τούρκικα «Βα Αλλάχ= Μα τον Αλλάχ»
13. Χαρακτηριστική είναι η ενθύμηση στο χωριό Απιδέα Βοΐου.
«Άνδρα μου γένου Τούρκος να μην πλερώνεις χαράτζι. Αλίμονο σ’ αυτές τι κόλαση τις περιμένει.»
14. Οι Έλληνες λόγιοι, η πνευματική ηγεσία του τόπου, εγκαταλείπει την πατρίδα. Ο απλός λαός μένει μόνος κι αβοήθητος. Τα σχολεία κλείνουν. Οι παπάδες και οι καλόγεροι προσπαθούν να μάθουν στα ελληνόπουλα λίγα γράμματα.
15. Εκεί καταδιωγμένη κατοικεί
του σκλάβου η αλυσόδετη πατρίδα.
Βραχνά ο παπάς, ο δάσκαλος εκεί
θεριεύει την αποσταμένη ελπίδα
με λόγια μαγικά.
Εκεί η ψυχή πικρότερο αγρικά
τον πόνο της σκλαβιάς της, εκεί βλέπει
τι έχασε, τι έχει, τι της πρέπει.
16. α) Μη σκιάζεστε στα σκότη
(ΟΛΟΙ ΜΑΖΙ) Μη σκιάζεστε στα σκότη
β) Η Λευτεριά
(ΟΛΟΙ ΜΑΖΙ) Η Λευτεριά
γ) Σαν της αυγής το φεγγοβόλο αστέρι
(ΟΛΟΙ ΜΑΖΙ) Σαν της αυγής το φεγγοβόλο αστέρι
δ) Της νύχτας το ξημέρωμα θα φέρει.
(ΟΛΟΙ ΜΑΖΙ) Της νύχτας το ξημέρωμα θα φέρει.
17.Το 1534 η περιοχή μας θωρακίζεται πνευματικά. Ο όσιος Νικάνωρ χτίζει στη Ζάμπουρντα το μοναστήρι της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος. Αποτρέπεται η γενίκευση του εξισλαμισμού. Η ευρύτερη περιοχή συνεχίζει την επαφή με το Οικουμενικό Πατριαρχείο.
18. Πολλοί Έλληνες δεν μπορούσαν να υποφέρουν τους εξευτελισμούς και τα βασανιστήρια. Γι’ αυτό έπαιρναν το δρόμο προς τα βουνά, στις ευλογημένες ελεύθερες κορφές. Οι αδούλωτοι αυτοί Έλληνες ονομάστηκαν Κλέφτες. Η ζωή τους ήταν σκληρή. Σ’ αυτούς τους εμπειροπόλεμους αγωνιστές οφείλεται η απελευθέρωση του Γένους. Το 1550 υπήρχαν στη Δυτική Μακεδονία 7 από τα 15 αρματολίκια που δρούσαν στο χώρο της σημερινής Ελλάδας.
19.(Μια μάνα)
-Βασίλη κάτσε φρόνιμα να γένεις νοικοκύρης
για να ’ποκτήσεις πρόβατα, μοσχάρια και γελάδες.
20. – Μάνα μου εγώ δεν κάθομαι να γένω νοικοκύρης
και να ’μαι σκλάβος των Τουρκών, κοπέλι των Ραγιάδων
για δός μου τ’ αλαφρό σπαθί και το βαρύ ντουφέκι
να ροβολήσω στα βουνά να σμίξω στους συντρόφους.
21. Πρωί φιλεί τη μάνα του, πρωί ξεπροβοδιέται.
22. «Γεια σας, βουνά με τους γκρεμνούς, λαγκάδια με τις πάχνες.»
23. «Καλώς το τάξιο παιδί, και τάξιο παλικάρι.» (ΟΛΟΙ ΜΑΖΙ)
24.Ο Κοζανίτης ιερολοχίτης κι αγωνιστής του 21 Γεώργιος Λασσάνης σε ποίημά του εξυμνεί τις απάτητες βουνοκορφές του Ολύμπου εκεί που ο θείος του Πρασινο-Νικόλας είχε το λημέρι του
25.Εγώμ’ ο γερο Όλυμπος στον κόσμο ξακουσμένος!
Τούρκος από τις βρύσες μου ποτέ δεν εποτίστη
ποτέ δεν τον εδρόσισε ο ίσκιος των κλαδιών μου.
Κλεφτόπουλα ανίκητα, ανδρεία παλικάρια
τον καθαρόν κι ελεύθερον αέρα αναπνέουν
κι ενόσω ζουν, δεν προσκυνούν Πασάν ή και Βεζίρη
Πασάν αυτάχουν το σπαθί, βεζίρη το τουφέκι.
26.Συνεχίζει ο Λασσάνης στο ποίημά του.
Γεια σου χαρά σου Όλυμπε στον κόσμο ξακουσμένε!
Το γάλα σου μ’ ανέθρεψε, το μαύρο το ψωμίον
κι ο καθαρός κι ελεύθερος αέρας σου θα βράζει
αιώνια αμόλυντος βαθιά εις την καρδιά μου!
27.Τραγούδι
Μαύρη μωρέ μαυρή ζωή που κάνουμε (2)
μαύρη ζωή που κάνουμε, εμείς οι μαύροι κλέφτες(2)
Με φό-μωρέ με φόβο τρώμε το ψωμί(2)
με φόβο τρώμε το ψωμί με φόβο περπατάμε(2)
Ποτέ μωρέ, ποτέ μας δεν αλλάζουμε(2)
ποτέ μας δεν αλλάζουμε και δεν ασπροφορούμε.(2)
Ολη μωρέ, ολημερίς στον πόλεμο(2)
Ολημερίς στον πόλεμο, το βράδυ καραούλι.(2)
28. Δεν είναι δω τα Γιάννενα, δεν είναι εδώ ραγιάδες,
για να τους ψένεις σα τραγιά, σαν τα παχιά κριάρια.
Εδώ είναι λόγγοι και βουνά και κλέφτικα ντουφέκια
βαριά βροντούν, πικρά βαρούν, φαρμακερά πληγώνουν.
29.Ο Κοζανίτης Γεώργιος Λασσάνης σε ποίημά του αναφέρεται στον καπετάνιο θείο του Πρασινο- Νικόλα
30. Αυτού ο καπιτάνος των ο Πρασινο-Νικόλας
το σταυροπόδι κάθεται επάνω εις τα χόρτα
με βλέμματα ακίνητα κατεβασμένα φρύδια,
προδίδουν ότι βρίσκεται σε συλλογή μεγάλη.
31.Ο Λασσάνης εξυμνεί τις ικανότητες του κλέφτη Καλλιανιώτη Τήνα.
«Κατόπι βγαίνει δεύτερον ο Καλλιανιώτης Τήνας
ξακουστός στα ελάφια να φτάνει στο ποδάρι
μακρά από την πατρίδα του σχεδόν ως μία ώρα
σιμά στον Αλιάκμονα- τ’ ορμητικό ποτάμι
το Μοναστήρι βρίσκεται της Αγια-Τριάδος
ελάφι εσυνήθιζε πρωί να κατεβαίνει
να προσκυνεί τον ήλιο να πίνει βρυσονέρι.
Ο Τήνας πιάνει στοίχημα με άλλους ομηλίκους,
το καρτερεί, να έρχεται, ευθύς εμπρός το βάνει
το φτάνει και τη μαχαίρα του εις τα πλευρά του χώνει.»
32. 0 Λασσάνης σε ποίημά του αναφέρεται στον Κοζανίτη κλέφτη Σαλβέρα.
« Κι τέταρτος επήδησε ο Χρίστος Σαλβέρας
κοντός, σφικτός, φαρδύπλατος, εις τα σαράντα γύρω
κι εις την ταχυποδία του το καύχημα του Ολύμπου
Αυτός εις την πανήγυριν του Αγίου Ιωάννου
ψηλά στο Ξερολίβαδο στη Βέροια πλησίον
να πιαστεί ετόλμησε με το Δελή-Δήμο.»
33. Ελάτε! Και οι δυό σας να δροσιστείτε ανάγκη έχετε,
μιαν Πλόσκαν Κοζανίτικο, μοσχάτον ηλιασμένο,
φυλάγω σαν αγίασμα δια καιρόν ανάγκης
ελάτε τας δυνάμεις σας αυτό σας ξαναδίνει
επάνω εις τον ίδρωτα νερό, μας φαρμακώνει.
34.Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας οι Έλληνες πολλές φορές επαναστάτησαν εναντίον του καταχτητή.
Το 1611 ο επίσκοπος Λαρίσης Διονύσιος ο Φιλόσοφος επαναστατεί τη Θεσσαλία και Ήπειρο. Η επανάσταση αποτυγχάνει. Οι επαναστάτες για να γλιτώσουν τα αντίποινα του κατακτητή έρχονται και εγκαθίστανται στην πόλη της Κοζάνης το έτος 1612.Αρχικά μένουν στα κελιά του Αγίου Δημητρίου. Σε ανάμνηση του γεγονότος τελούν κατ’ έτος αγρυπνία στις 14 Σεπτεμβρίου στον ιερό ναό της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος (χαμηλός Αϊ-Λιας). Με την εγκατάστασή τους αναπτύσσουν έντονη βιοτεχνική δραστηριότητα. Γνωρίζουν άριστα την τεχνική της βαφής και της εριουργίας.
35. Από το 1660 στη Δυτική Μακεδονία και Θεσσαλία δεσπόζει η μορφή του αρματολού Μεΐντάνη πρόγονου του ιερέα Χαρισίου Μεγδάνη από το Πολύραχο Σερβίων.
36. Το 1690 το χωριό Χτένι λεηλατείται και καταστρέφεται από τον καταχτητή. Οι κάτοικοι με πρωτοβουλία του προεστού Τράντα εγκαθίστανται στην Κοζάνη.
37. Το επαναστατικό κίνημα του 1770-1774 στα νησιά, Πελοπόννησο και σχεδόν σε όλη την Ελλάδα το οργάνωσε ο αξιωματικός του ρωσικού στρατού Γεώργιος Παπάζολης ο οποίος καταγόταν από τη Σιάτιστα. Ο γερο- Ζιάκας ο αρματολός των Γρεβενών, Βεντζίων, Βοΐου παίρνει μέρος εναντίον των Τούρκων. Ξεσηκώνει τη Δυτική Μακεδονία. Κατά τις εχθροπραξίες χάνονται τέσσερις Ζιακαίοι, η γυναίκα του και τα παιδιά του. Ο γερο-Ζιάκας ξαναπαντρεύεται κι αποκτά τους θρυλικούς Θόδωρο και Γιαννούλα Ζιάκα τους μετέπειτα αγωνιστές του 21.Η επανάσταση έληξε με τη συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή με την οποία τα ελληνικά πλοία μπορούσαν να κινούνται ελεύθερα, αν είχαν υψωμένη τη ρώσικη σημαία.
38. Μετά την αποτυχία του κινήματος των Ορλωφικών του 1770 οι Τούρκοι προβαίνουν σε αντίποινα. Η Κοζάνη και ιδιαίτερα το Επισκοπείο για τέσσερις ημέρες λεηλατείται. Το ίδιο και τα χωριά Πελεκάνος, Πεντάλοφος.
39.Πολλοί Κοζανίτες στα χρόνια της σκλαβιάς ξενιτεύτηκαν κι εγκαταστάθηκαν σε άλλες χώρες. Εκεί πρόκοψαν και βοήθησαν στην οικονομική και πνευματική ανάπτυξη της πατρίδας. Οι αδελφοί Βαλταδώροι χτίζουν το ομώνυμο γυμνάσιο, ο Παύλος Χαρίσης την τεχνική σχολή στη Λευκόβρυση, ο Θεαγένης Χαρίσιος το Θεαγένειο νοσοκομείο στη Θεσσαλονίκη τα άλλα αδέρφια Δημήτριος και Ιωάννης ιδρύουν το Χαρίσειο γηροκομείο. Το 1668 ιδρύουν το πρώτο σχολείο στην Κοζάνη με πρώτο δάσκαλο το Γεώργιο Κονταρή. Ιδρύουν και εμπλουτίζουν συνεχώς τη βιβλιοθήκη. Στην ανωτέρα σχολή της Κοζάνης στη «Στοά» διδάσκει ο δάσκαλος του Γένους Ευγένιος Βούλγαρης από το 1746 ως το 1752.
40. Την ξενιτιά, την αρφανιά, την πίκρα, την αγάπη (Α΄ΟΜΑΔΑ)
τα τέσσερα τα ζύγιασαν, βαρύτερα είν’ τα ξένα.
41.Ο ξένος εις την ξενιτιά πρέπει να βάνει μαύρα
για να ταιριάζει η φορεσιά με της καρδιάς τη λάβρα.(Β΄ΟΜΑΔΑ)
42.Το 1750 δεσπόζει η μορφή του κλέφτη Ζήδρου από τα Γρεβενά. Τα παλικάρια του από Βλάστη, Σαμαρίνα, Σέρβια κυριαρχούν στην ευρύτερη περιοχή. Χαρακτηριστικό είναι το τραγούδι που τραγουδιέται στην περιοχή Κοζάνης, Γρεβενών.
« Ου Ζήντρους κάμνει τη χαρά, χαρά στουν ανιψιό του,
κι όλους τους κλέφτες κάλεσε κι όλα τα παλικάρια,
του Λάπα δεν τον κάλεσε τον πρώτο ψυχογιό του.
Όλοι πααίνουν κάλεσμα κριάρια με κουδούνια
κι ο Λάπας πάει ακάλεστος μ’ αλάφι στολισμένο
κανένας δεν το λόγιασε, κάνας δεν τον λογιάζει.
Η Ζήντρινα τον λόγιασε ψηλά απ’ του παραθύρι.
43.Ζήντρουμ ο Λάππας έρχεται μ’ αλάφι στολισμένο.
όλοι μας φέρνουν κάλισμα κριάρια με κουδούνια
κι ο Λάππας ο ακάλεστος αλάφι με στολίδια.
απ’ του φλουρί δε φαίνεται κι απ’ του μαργαριτάρι.
44.Καλημέρα σου, Ζήντρο μου
45.Καλώς του Λάππα πούρθε
46.Ζήντρουμ πού βάζεις τους ακάλεστους κι πού τους καλεσμένους;
47.Στην κόχ(η) είν’ οι ακάλεστοι, στον πάτου οι καλεσμένοι.
48.Το 1790 η Κοζανίτισσα Κατερίνα Χτζηκλήμου, μητέρα του Γεωργίου Λασσάνη, παντρεύτηκε τον Κοζανίτη Ιωάννη Λάτσκο-Σαπουντζή. Την παραμονή του γάμου της, απεσταλμένοι του Αλή Πασά με σχετικό διάταγμα «μπουγιουρντί» ήλθαν στην Κοζάνη, για να την πάρουν για το χαρέμι του. Ο θετός αδερφός της, ο γνωστός καπετάνιος του Ολύμπου, Πρασινο-Νικόλας θυμωμένος σκοτώνει τους απεσταλμένους, κάνει βιαστικά τους γάμους της αδερφής του κι ο ίδιος κάνει για κατοικία του τις ελεύθερες κορφές του Ολύμπου. Σχετικό είναι το ποίημα του Λασσάνη, στο οποίο αφηγείται ο θείος του Πρασινο-Νικόλας.
49.Δυο Τούρκοι εις τον Βοεβόδα ξεπέζευαν και δείχνουν
μπουγιουρντί τ’ Αλή Πασά την νύφη ν’ αρπάξουν
και εις το αισχρόν χαρέμι του να την ενταφιάσουν
το κάλλος της επρόδωκεν εχθρός συμπατριώτης.
Κι εις τα αυτιά μου έφτασε αυτή η αγγελία
φορώ τα χρυσοκάπνιστα πιστόλια εις την μέση
κι ευθύς από τον οίκον μας εις την αγορά εβγαίνω
κι αυτούς εσυναπάντησα τους Τούρκους ερχομένους
μαζί με τον Κοτζάμπαση το έργο ν’αποσώσουν.
Καιρόν ποσώς δεν έχασα, στο μέτωπο τον ένα
κι εις την καρδιά το δεύτερο την μολυβιά τους δίδω
και μ’ αστραπής ταχύτητα στον οίκον μας γυρίζω.
Τον γάμο τελειώσατε γονείς μου την ευχή μας!
Απόθαναν οι άρπαγες! Το καριοφίλι αδράχνω
και σαν αετός επέταξα στον Όλυμπο επάνω.
50. Ένας από τους μεγάλους άντρες που εργάστηκε για τη διαφώτιση του ελληνικού λαού ήταν ο Ρήγας Φεραίος. Γράφει πατριωτικά ποιήματα. Τα τυπώνει στη Βιέννη, στο τυπογραφείο των αδελφών Πούλιου από τη Σιάτιστα του Γεωργίου 32 ετών και Κων\νου 18 ετών.
51. Ο Κοζανίτης ιατροφιλόσοφος Γεώργιος Σακελλάριος γνωρίζεται το 1790 στη Βιέννη με το Ρήγα. Γίνεται ένθερμος οπαδός του, παίρνει μέρος στη σύνταξη των επαναστατικών εντύπων του Ρήγα. Τις εκδόσεις του Ρήγα τις χρηματοδοτούν ο Κοζανίτης Τακιατζής, οι Σιατιστινοί Τουρούντζιας, Δούκας.
52. Ο Ρήγας γυρίζει, μελετάει λαούς, γνωρίζει ανθρώπους
θρέφει την αντρειά του με της ξενιτιάς τους πόνους
και τα βάσανα των σκλαβωμένων.
53.Ο νους του οραματίζεται μεγάλα.
Νέα να πλάσει ζωή σε νόμο δίκιο στεριωμένη
μια πολιτεία λαμπρή να χτίσει στα Βαλκάνια
54. Αλλά ας αφήσουμε τον ίδιο το Ρήγα Φεραίο να μας μιλήσει.
55.Τα αδέλφια μας, κυρά μου, θέλω να ξυπνήσω
να ενώσω βάλθηκα ψυχές τυραννισμένες.
Να σηκωθούν να σπάσουν τα άτιμα τα δεσμά τους
μ’ αυτά τον τύραννο στα Τάρταρα να θάψουν.
Και σαν παιδιά της ίδιας μάνας, λεύτεροι όλοι,
να ζήσουν πλούσια τη ζωή κάτω από τον ήλιο.
Να απολαβαίνουν τη χαρά της εργασίας
και τη χαρά της Κοινωνίας την πιο μεγάλη
με την αγάπη, το τραγούδι και το γέλιο.
Μα τη χαρά τη δίνει μόνο η ΛΕΥΤΕΡΙΑ
κι όποιος τη χάσει, εχάθη κι ώρα του καλή.
56. Ο Ρήγας ετοιμάζεται να κατέβει στην Πελοπόννησο να κηρύξει την Επανάσταση. Τα σχέδιά του προδίνονται. Οι φιλότουρκοι Αυστριακοί προκειμένου να έχουν ελεύθερη ναυσιπλοΐα στο Δούναβη, παραδίδουν το Ρήγα με τους επτά Έλληνες συντρόφους στους Τούρκους. Αυτοί τους φυλακίζουν, τους στραγγαλίζουν, ρίχνουν τα πτώματά τους στο Δούναβη ποταμό τον Ιούνιο του 1798. Μεταξύ των 7 μαρτύρων ήταν ο Σιατιστινός Θεοχάρης Τουρούντζιας και οι Καστοριανοί Ιωάννης και Παναγιώτης Εμμανουήλ
57. Κατά την απολογία του ο Σιατιστινός Θεοχάρης Τουρούντζιας αναφέρει. «Παρέλαβα από το Γεώργιο Σακελλάριο το Θούριο για να τον αντιγράψω κι έψαλα αυτόν με τους φοιτητές της ιατρικής Καρακάση και Παναγιώτου κι ευχηθήκαμε την επαναφορά της ελευθερίας στην Ελλάδα.»
58. Αλλά ας ακούσουμε τα αθάνατα λόγια του Ρήγα πριν από την εκτέλεσή του.
59.ΡΗΓΑΣ
Δεν είμαστε ούτε οι πρώτοι, ούτε οι τελευταίοι
στης λευτεριάς πολλοί θα πέσουν το βωμό.
(Δυνατά κι αργά)
Ωραία, γλυκιά ζωή, πως σ’ έχουν κάμει κόλαση
το τέλος της αγάπης. Μάνα μου. Πατρίδα!
Πράσινοι κάμποι, ωραία βουνά, πλαγιές χλοϊσμένες!
Έρχονται να, με το τραγούδι οι θεριστάδες
Χορεύουν νιες και νέοι το λεύτερο τραγούδι.
Λεύτερος κόσμος, όμορφος. Χαρά Θεού. (πεθαίνει)
60. Του Ρήγα ο σπόρος έπιασε, έβγαλε τραγούδι
κι όλη η Ελλάδα λέει της λευτεριάς τραγούδι.
Έτσι κι η λευτεριά απ’ τα κόκαλα βγαλμένη
του Ελληνισμού, μια νέα Ελλάδα δημιουργεί.
61. Τραγούδι
Ως πότε παλικάρια θα ζούμε στα στενά
μονάχοι, σα λιοντάρια στις ράχες στα βουνά.
Καλύτερα μιας ώρας ελεύθερη ζωή
παρά σαράντα χρόνια σκλαβιά και φυλακή.
Σπηλιές να κατοικούμε, να βλέπουμε κλαδιά
να φεύγουμε απ’ τον κόσμο, για την πικρή σκλαβιά.
Καλύτερα μιας ώρας ελεύθερη ζωή
παρά σαράντα χρόνια σκλαβιά και φυλακή.
Να χάνουμε αδέρφια, Πατρίδα και γονείς
τους φίλους, τα παιδιά μας κι όλους τους συγγενείς
Καλύτερα μιας ώρας ελεύθερη ζωή
παρά σαράντα χρόνια σκλαβιά και φυλακή.
62.Συμβούλους προκομμένους με πατριωτισμό
να βάλουμε σε όλα να δίδουν ορισμό.
-------------
63.Όσοι απ’ την τυραννία πήγαν στην ξενιτιά
στον τόπο του καθένας ας έλθει τώρα πια.
64.Τα άπαρτα κάστρα της Λευτεριάς το Σούλι, η Μάνη, τα Σφακιά αντιστέκονται στον Τούρκο δυνάστη. Ηρωικές μορφές οι Σουλιώτισσες, η θρυλική Δέσπω Μπότση. Κλεισμένη στον πύργο του Δημουλά με τις κόρες της, τις νύφες της, τα εγγόνια της αντιστέκεται στο Τούρκικο ασκέρι που’ στειλε ο Αλή Πασάς καταπατώντας τη συμφωνία του με τους Σουλιώτες
65.Αχός βαρύς ακούεται πολλά ντουφέκια πέφτουν
Μήνα σε γάμο ρίχνονται, μήνα σε χαροκόπι;
66.Ουδέ σε γάμο ρίχνονται, ουδέ σε χαροκόπι
η Δέσπω κάνει πόλεμο με νύμφες και μ’ αγγόνια.
67.Γιώργαινα, ρίξε τα’ άρματα δεν είναι δω το Σούλι
Εδώ ’σαι σκλάβα του πασά, σκλάβα των Αρβανίτων
68. Το Σούλι κι αν προσκύνησε κι αν Τούρκεψε η Κιάφα
η Δέσπω αφέντες Λιάπηδες δεν έκανε δεν κάνει.
69. Δαυλί στο χέρι άρπαξε κόρες και νύφες κράζει.
70. «Σκλάβες Τουρκών μη ζήσουμε κι όλες μαζί μου ελάτε.»
71.Κι τα φουσέκια ανάψανε κι όλες φωτιά γενήκαν.
72. ΟΛΟΙ ΜΑΖΙ (σιγά)
Και τα φουσέκια ανάψανε κι όλες φωτιά γενήκαν.
73. Τα βάσανα του Λασσάνη δεν έχουν τελειωμό. Ο Αλή Πασάς επιδίωξε να πάρει στο χαρέμι του τη μητέρα του, την όμορφη Κατερίνα. Μετά από είκοσι χρόνια η ιστορία επαναλαμβάνεται. Ο Αλή Πασάς ενδιαφέρεται να πάρει για το χαρέμι του την αρραβωνιαστικιά του την πανέμορφη Αναστασία κόρη του Νικόλα Τακιατζή. Ο πατέρας της αναγκάζεται να την παντρέψει εσπευσμένα σ’ ένα βράδυ με το Δημήτριο Μεγδάνη γιο του Παπα -Χαρίση. Ο Λασσάνης εκείνη την περίοδο έλειπε στη Βουδαπέστη.
74.Το 1809 ο παπα-Θύμιος Βλαχάβας με το μοναχό Δημήτριο νεομάρτυρα της Αγίας Παρασκευής Σαμαρίνας ξεσηκώνουν τη Δυτική Μακεδονία. Στην επανάσταση συμμετέχει ο Κοζανίτης Κώστας Κασομούλης κι ο Βλατσιώτης Ιωάννης Φαρμάκης. Το κίνημα αποτυγχάνει. Οι πρόδρομοι του 1821 παπα-Βλαχάβας και μοναχός Δημήτριος βρίσκουν μαρτυρικό θάνατο στις φυλακές του Αλή Πασά.
75.Ο λαός τραγούδησε την αντρειοσύνη και το θάνατο του Θύμιου του Βλαχάβα.
76.« Ράσα και δισκοπότηρα κι αυτά τα θυμιατήρια
ο παπαθύμιος παρατά και τ’ άγια μοναστήρια
και μ’ ευλογία του θεού τη φουστανέλα βάζει,
κλέφτικο ζώνεται σπαθί, το καριοφίλι αρπάζει.
Σαν τον πατέρα του κι αυτός στα Χάσια κλέφτης βγαίνει
τ’ αδέλφια του Θεόδωρο και το Δημήτρη παίρνει.
Κοντά του έτρεξαν πολλοί κλέφτες γεροδεμένοι
ένας κι ένας διαλεχτοί, μπαρουτοκαπνισμένοι
Και κίνημα σχεδίαζε το Γένος ν’ αναστήσει
να διώξει τον Αλή Πασά ,αφού τον πολεμήσει.
77.Κι ήρθε η Άγια Μέρα ,οι λίγοι Κλέφτες γίνανε χιλιάδες. Όλοι οι Έλληνες γίνανε Επαναστάτες.
Σ’ αυτό βοήθησε η Φιλική Εταιρεία που ιδρύθηκε το 1814 στην Οδησσό της Ρωσίας, που ως μυστική επαναστατική οργάνωση, είχε σκοπό να προετοιμάσει και να διεξάγει τον απελευθερωτικό αγώνα.
78.Ορκίζομαι (΄Ολοι οι μαθητές σηκώνουν το δεξί χέρι )
79.ΟΛΟΙ ΜΑΖΙ. Ορκίζομαι.
80. Ενώπιον του αληθινού Θεού
81. ΟΛΟΙ ΜΑΖΙ. Ενώπιον του αληθινού Θεού.
82.Με τη θέλησή μου
83.ΟΛΟΙ ΜΑΖΙ. Με τη θέλησή μου
84. Σ’ όλη μου τη ζωή
85.ΟΛΟΙ ΜΑΖΙ. Σ’ όλη μου τη ζωή
86. Να είμαι πιστός εις την Εταιρεία
87. ΟΛΟΙ ΜΑΖΙ. Να είμαι πιστός εις την Εταιρεία.
88.Ορκίζομαι σε σένα, ιερά πατρίδα.
89.ΟΛΟΙ ΜΑΖΙ .Ορκίζομαι σε σένα ιερά πατρίδα.
90.Ορκίζεται ο Ιωάννης Φαρμάκης από τη Βλάστη Πτολεμαΐδας.(Με σηκωμένο το δεξί χέρι. Το ίδιο επαναλαμβάνεται και για τους άλλους φιλικούς)
91.Ορκίζεται ο Κοζανίτης φιλόλογος Γεώργιος Λασσάνης.
92.Ορκίζεται ο Κοζανίτης Νικόλαος Κασομούλης.
93.Ορκίζεται ο Μητροπολίτης Κοζάνης Βενιαμίν.
94.Ορκίζεται ο Μητροπολίτης Γρεβενών Άνθιμος.
95.Ορκίζεται ο ιεροδιάκονος Θεοφάνης από την Εράτυρα, μετέπειτα Μητροπολίτης Κυνουρίας.
96. Ορκίζεται ο Νικόλαος Λασπιάς από τη Σιάτιστα.
97. Ορκίζεται ο Μάρκος Δραγούμης από το Βογατσικό Καστοριάς, πρόγονος του Ίωνα Δραγούμη
98.Ορκίζεται ο ιερέας Χαρίσιος Μεγδάνης.
99.Ορκίζεται ο αρματολός των Γρεβενών Γιαννούλας Ζιάκας.
100.Ορκίζεται ο αρματολός των Γρεβενών Απόστολος Κυρίμης.
101.Ορκίζεται ο πρόκριτος Γεώργιος Νιόπλιος από τη Σιάτιστα.
102.«…Εδώ το λέγουν Σιάτιστα, το λεν Κεφαλοχώρι.
Έχει τριακόσιους στο σπαθί και χίλιους στο ντουφέκι.
Έχει τον Νιόπλιον αρχηγόν μ’ όλα τα παλικάρια…»
103.ΟΡΚΙΖΕΤΑΙ Ο ΜΟΡΙΑΣ
104. ΟΛΟΙ ΜΑΖΙ.
ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ Η ΘΑΝΑΤΟΣ
105.ΟΡΚΙΖΕΤΑΙ Η ΡΟΥΜΕΛΗ
106. ΟΛΟΙ ΜΑΖΙ.
ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ Η ΘΑΝΑΤΟΣ
107.ΟΡΚΙΖΕΤΑΙ Η ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
108.ΟΛΟΙ ΜΑΖΙ.
ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ Η ΘΑΝΑΤΟΣ
109.ΟΡΚΙΖΕΤΑΙ ΤΟ ΕΘΝΟΣ
110.ΟΛΟΙ ΜΑΖΙ.
ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ Η ΘΑΝΑΤΟΣ
111. ΟΛΟΙ ΜΑΖΙ.
Τον τύραννο να διώξουμε ή όλοι να χαθούμε
(χαμηλόφωνα) ή όλοι να χαθούμε.
112.Ο Γεώργιος Λασσάνης το 1818 μεταβαίνει στη Ρωσία και γίνεται μέλος της Φιλικής Εταιρείας, της μυστικής επαναστατικής οργάνωσης που ετοίμασε την Επανάσταση. Στον κατάλογο των Φιλικών αναφέρεται. «Γεώργιος Ιωάννη Λασσάνης. Από την Κοζάνη της Μακεδονίας. Σπουδαίος. Χρόνων 25. Φλωριά 30. α΄ Μαρτίου 1818»
113.Ο Γεώργιος Λασσάνης ως απεσταλμένος της Φιλικής Εταιρείας, διδάσκει στην Οδησσό της Ρωσίας στην εκεί Ελληνική Σχολή. Στην πραγματικότητα στάλθηκε στην Οδησσό να στρατολογήσει νέους για τον ιερό σκοπό της επανάστασης και απελευθέρωσης της πατρίδας. Ως δάσκαλος του Γένους γράφει πατριωτικά ποιήματα, οργανώνει διαλέξεις ,αρθρογραφεί, ανεβάζει στο γραικικό θέατρο της Οδησσού τα έργα του «Η Ελλάς και ο Ξένος» και «Αρμόδιος κι Αρειστογείτων», αγωνιά για τη σκλαβωμένη πατρίδα του, ανυπομονεί να τη δει ελεύθερη.
114. Τον Οκτώβριο του 1820 ο Γεώργιος Λασσάνης συντάσσει προκήρυξη προς τους θαλασσινούς πλοιάρχους την οποία υπογράφει ο Υψηλάντης.
«Γενναίοι πλοίαρχοι της Ελλάδας. Συμπατριώται. … Η δική σας αφοβία και ευτολμία αποκατάστησαν το ελληνικόν όνομα σεβαστόν εις όλον τον κόσμο. … Η ομόνοια είναι η μόνη ζωογόνος ψυχή, η μόνη ακαταμάχητος δύναμη οποιασδήποτε κοινωνίας. Προσπαθήστε να εφωδιάζητε τα καράβια σας μικρά είτε μεγάλα, με όσα δύναστε πολεμικά εφόδια…μπαρούτι, κανόνια, βόλια»
115. Έτσι προετοιμάσθηκε η Επανάσταση κι άναψε απ’ άκρη σ’ άκρη.
Η Επανάσταση αρχίζει από τη Μολδοβλαχία, τη σημερινή Μολδαβία και Ρουμανία στις 24 Φεβρουαρίου 1821. Την ξεκινά ο αρχηγός της Φιλικής Εταιρείας Αλέξανδρος Υψηλάντης. Ο υπασπιστής του, ο Κοζανίτης, Γεώργιος Λασσάνης γράφει την προκήρυξη του αγώνα.
116. Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος.(Α΄ΟΜΑΔΑ)
117. Η ώρα ήλθεν, ώ Έλληνες.(Β΄ΟΜΑΔΑ)
118. Εις τα όπλα λοιπόν, φίλοι.(Α΄ΟΜΑΔΑ)
119. Η Πατρίς μας προσκαλεί.(Β΄ΟΜΑΔΑ)
120. (ΟΛΟΙ ΜΑΖΙ)Την 24 Φεβρουαρίου 1821 εις το Γενικόν Στρατόπεδον του Ιασίου.
121.Οι επαναστάτες της Μολδοβλαχίας αντιμετωπίζουν με ηρωισμό τα πολυάριθμα στρατεύματα των Τούρκων. Η αποφασιστικότερη μάχη δόθηκε στο Δραγατσάνι στις 2 Ιουνίου 1821 όπου οι ιερολοχίτες ,οι Έλληνες φοιτητές των ευρωπαϊκών πανεπιστημίων έβαψαν με το αίμα τους το πεδίο της μάχης. Νεκροί 200.Αιχμάλωτοι 37. Διασωθέντες 136
122. Τον αγώνα στη Μολδοβλαχία τον συνέχισαν ο Γεωργάκης Ολύμπιος από το Λιβάδι Ελασσώνος απόγονος της αρματολικής οικογένειας των Λαζαίων και ο Ιωάννης Φαρμάκης από το Μπλάτσι της Πτολεμαΐδας. Στη Μονή του Σέκου δίδουν τον ύστατο αγώνα. Ο Γεωργάκης Ολύμπιος οχυρωμένος στο κωδωνοστάσιο με 11 συμπολεμιστές προτιμά τον ηρωικό θάνατο παρά την παράδοση. Ανατινάσσει την πυριτιδαποθήκη. Πεθαίνει ελεύθερος.
123. Ο Ιωάννης Φαρμάκης, έβδομος στη σειρά των δώδεκα αποστόλων της Φιλικής Εταιρείας, για 14 ημέρες οχυρωμένος στο μοναστήρι πολεμά τον εχθρό. Τα 235 παλικάρια του σκορπούν το θάνατο στους 7000 Τούρκους. Οι Τούρκοι με τη μεσολάβηση του Αυστριακού Βόλφ εξαπατούν το Φαρμάκη. Του διαβάζουν πλαστό φιρμάνι του Σουλτάνου περί συνθηκολογήσεως. Ο Φαρμάκης πέφτει στην παγίδα. Ήταν 23 Σεπτεμβρίου 1821 τότε που οι Έλληνες κατέλαβαν την Τροπολιτσά. Καταθέτει τα όπλα. Οι σύντροφοί του άοπλοι σφάζονται. Πολεμούν με πέτρες, με ξύλα. Ο Φαρμάκης σιδηροδέσμιος οδηγείται στην Κωνσταντινούπολη κι αποκεφαλίζεται.
124.Ο Σερβιώτης Ζήσης Σωτηρίου, κάτοικος Πέστης Ουγγαρίας, είναι από τους πρώτους Έλληνες που κατέβηκε στην Ελλάδα για να αγωνιστεί για την ανεξαρτησία της πατρίδας. Συμπολέμησε με τον Εμμανουήλ Παπά στην εξέγερση της Χαλκιδικής, όπως και σε πολλές άλλες μάχες στην Πελοπόννησο και Στερεά Ελλάδα. Πριν της καθόδου του στην επαναστατημένη Ελλάδα ντύθηκε την ελληνική ενδυμασία, μετέβη έφιππος στην πλατεία της Πέστης. Εκεί εν μέσω πολλού πλήθους Ελλήνων και Ούγγρων έστησε ομοίωμα Τούρκου και το πυρπόλησε κάτω από τις επευφημίες του πλήθους.
125.Η Επανάσταση φουντώνει σε όλα τα μέρη της Ελλάδας. 23 Μαρτίου απελευθερώνεται η Καλαμάτα. Ακολουθεί η Πάτρα, τα νησιά, η Ρούμελη, η Τροπολιτσά.
126.ΤΡΑΓΟΥΔΙ
Σαράντα παλικάρια
από τη Λει-από τη Λειβαδιά
Πάνε για να πατήσουνε
την Τροπο-βρε την Τροπολιτσά.
Στο δρόμο που πηγαίναν
γέροντα-βρε γέροντα ο’παντούν
-Ώρα καλή σου γέρο
-Καλώς τα τα- καλώς τα, τα παιδιά. (Μόνο του ένα αγόρι)
Πού πάτε παλικάρια,
που πάτε ωρές- που πάτε ωρές παιδιά.
-Πάμε για να πατήσουμε
την Τροπο-βρε την Τροπολιτσά.
127.Η Μακεδονία συμμετέχει στον αγώνα με κύρια επαναστατικά κέντρα το Άγιο Όρος, τον Όλυμπο, τη Νάουσα.
128.Στο Άγιο Όρος η επανάσταση με ηγέτη το φιλικό Εμμανουήλ Παπά ο οποίος είχε γραμματέα τον ιεροδιάκονο Θεοφάνη από την Εράτυρα άρχισε το Μάιο του 1821. Από τους 4000 επαναστάτες οι 1000 ήσαν μοναχοί. Στην επανάσταση του Αγίου Όρους συμμετέχει κι ο Γρεβενιώτης Απόστολος Κυρίμης με τα παλικάρια του.
129. Πέντε πασάδες πολεμούν την έρμη τη Κασσάνδρα
Κανένας δεν την πάτησε, κανένας δεν την πήρε.
Λουμπούτ πασάς την πάτησε, Λουμπούτ πασάς την πήρε…
Πήραν άσπρα, πήραν φλουριά, πήραν και κάρα γρόσια,
πήραν και την Αναστασιά, λουλούδι της Κασσάνδρας.
130. Το Σεπτέμβριο του 1821 οι πρόκριτοι της Σιατίστης εξουσιοδοτούν το Νικόλαο Κασομούλη να μεταβεί στην Πελοπόννησο να ζητήσει βοήθεια για την έναρξη του αγώνα στη Δυτική Μακεδονία.
Με 25 ενόπλους Σιατιστείς φτάνει στη μονή της Ζάμπουρντας στον εκεί ηγούμενο, στη συνέχεια στο Μεταξά συναντά τους αρματολούς Μπζιωταίους. Μέσω Βελβεντού φτάνει στις ακτές της Πιερίας, συναντάται στην Κασάνδρα με τον Εμμανουήλ Παπά κι από κεί μεταβαίνει στην Πελοπόννησο και συναντιέται με το Δημήτριο Υψηλάντη.
131. Στον Όλυμπο η εξέγερση των Ελλήνων με ηγέτη το Νικόλαο Κασομούλη κράτησε 25 ημέρες από τις 8 Μαρτίου ως τις 2 Απριλίου 1822. Οι συμπολεμιστές του στην Κατερίνη τον προτρέπουν να μεταβεί στην Κοζάνη και τη Σιάτιστα για να τις επαναστατήσει. Ο Κασομούλης δίδει την εξής απάντηση.
132.«Αν δεν ιδώ στρατό συγκεντρωμένο στην περιοχή δεν θα γίνω ο αίτιος να εξολοθρευτούν 2 πόλεις απ’ αιώνος ελεύθερες από Τούρκους»
133.Η Νάουσα για τρεις μήνες Φεβρουάριο, Μάρτιο, Απρίλιο του 1822 αγωνίζεται για την ελευθερία των Ελλήνων. Μαζί τους κι ο Κωνσταντίνος Κασομούλης πέφτει μαχόμενος. Δεκατρείς γυναίκες που είχαν περικυκλωθεί στη γέφυρα της Αραπίτσας, είδαν με τα μάτια τους τον τύραννο. Σκλαβιά κι εξευτελισμοί της περίμεναν. Κάτω από τα πόδια τους ο γκρεμός, η Αραπίτσα. Ό,τι έγινε στο θρυλικό Ζάλογγο με τις 63 γυναίκες το ίδιο έγινε κι εδώ. Σφιχταγκαλιασμένες με τα παιδιά τους, τραγουδώντας και χορεύοντας έπεσαν στον καταρράχτη. 124 άνδρες Ναουσαίοι και δύο γυναίκες μετά την καταστροφή βρίσκουν καταφύγιο στην πόλη της Κοζάνης.
134.Σηκώθηκε η Νιάουστα μαζί με την Κασσάνδρα,
χαλάστηκε η Νιάουστα και ρήμαξε η Κασάνδρα.
Πήραν μανούλες με παιδιά και πιθερές με νύφες
Πήραν και μια νυφόπουλη του Ζαφειράκη την κόρη.
Πέντε πασάδες τη βαστούν και τρεις την παραστέκουν
Κι ένα μικρό μπεόπουλο τη σέρνει από το χέρι.
135.«Περπάτα μήλο μ’ κόκκινο και ρόιδο μου γραμμένο
Μήνα τα ρούχα σε βαρούν, μήνα η φορεσιά σου
Που’ ναι γεμάτη από φλουριά κι από μαργαριτάρια.»
136.Ούτε τα ρούχα με βαρούν ούτε η φορεσιά μου
μον με βαρεί το ντέρτι μου, που έχω στην καρδιά μου.
Τον άντρα μου τον σκότωσαν του κόψαν το κεφάλι
στη Σαλονίκη τον πήγανε με τους Καπεταναίους
και τώρα σκλάβα θα γενώ και στο χαρέμι θα πάω.
137.Μετά την καταστροφή της Νάουσας 12.000 στρατιώτες στρατοπεδεύουν στο Δρέπανο Κοζάνης. Φοβούνται εξέγερση της περιοχής. Οι Κοζανίτες έντρομοι εγκαταλείπουν την πόλη. Ο μητροπολίτης Βενιαμίν κι ο πρόκριτος της πόλης Καραμάρκος στέλνουν στο Λουμπούτ Πασά δύο γαϊδουράκια φορτωμένα με πλούσια δώρα. Η πόλη σώζεται.
138. Το ίδιο γίνεται και στη Σιάτιστα. Ο Χουρσίτ Πασάς στέλνει 1600 άντρες να την καταλάβει. Οι Σιατιστινοί παρατάσσονται στους προμαχώνες της πόλης. Η μεσολάβηση του προκρίτου Νιόπλιου καταλυτική. Τα πλούσια δώρα αποτρέπουν την εισβολή των Τούρκων στη Σιάτιστα.
139. Το 1822 οι ιερείς και πρόκριτοι του Μεταξά και Δέλινου (Τριγωνικού) Κοζάνης σιδηροδέσμιοι στέλνονται στη Λάρισα, στην έδρα του Χουρσίτ Πασά, επειδή θεωρούνται υπαίτιοι επαναστατικής εξέγερσης στην περιοχή. Με τη μεσολάβηση του επισκόπου Βενιαμίν απελευθερώνονται.
140.Ο Μπλατσιώτης οπλαρχηγός Καραμήτσιος το Μάρτιο του 1822 με δύναμη 150 αντρών εξοντώνει τουρκικές δυνάμεις στους Πύργους της Εορδαίας.
141. Η διέλευση ισχυρών τουρκικών δυνάμεων που πήγαιναν να καταστείλουν την εξέγερση του Αλή Πασά στην Ήπειρο , το ηπειρωτικό του εδάφους μακριά από
θάλασσα, λιμάνια για ανεφοδιασμό αποτέλεσαν οι κυριότεροι αποτρεπτικοί παράγοντες εξέγερσης στη Δυτική Μακεδονία.
142. Με τη λήξη της επανάστασης στη Δυτική Μακεδονία οι Μακεδόνες κατέρχονται στη νότια Ελλάδα και παίρνουν ενεργό μέρος στον αγώνα. Σχηματίζουν τη Μακεδονική φάλαγγα. Ο Κοζανίτης Κωνσταντίνος Ναουμίδης ως υπολοχαγός της φάλαγγος διέπρεψε σε πολλές μάχες. Ο Νικόλαος Κασίμης ή Αρβανίτης διετέλεσε αξιωματικός της φάλαγγος. Ο Μιχαήλ Ιωάννου ή Λαγκόβρισμας υπερασπιστής του Μεσολογγίου κι εξοδίτης με τη λήξη της πολιορκίας επέστρεψε στην Κοζάνη. Ο Ιωάννης Τιάλιος από το 1825 και μετά μαζί με τους Κοζανίτες Μάρανδο και Μπαρούτα αγωνίζονται για την ανεξαρτησία του Γένους. Ο Εμμανουήλ Χατζηκωνσταντίνου έμπορος από την Κοζάνη εγκαταστημένος στις Κυδωνιές πουλάει το κατάστημά του και τάσσεται υπό τον Κολοκοτρώνη. Διακρίθηκε για το θάρρος του και την τόλμη. Φονεύθηκε το 1826
143. Στην Αλαμάνα ο Διάκος με τα 48 παλικάρια του μάχεται άνισα με 18.000 Τούρκους
144. «Γίνεσαι Τούρκος, Διάκο μου, την πίστη σου ν’ αλλάξεις
να προσκυνήσεις το τζαμί, την εκκλησιά ν’ αφήσεις.»
145. ΔΙΑΚΟΣ. «Πάτε κι εσείς κι η πίστη σας,
μουρτάτες να χαθείτε.
Εγώ Γραικός γεννήθηκα,
Γραικός θε ν’αποθάνω.»
146.Το Διάκο τον επαίρνουνε και στο σουβλί τον βάζουν
ολόρθο τονε στήσανε κι αυτός χαμογελούσε.
147.ΔΙΑΚΟΣ. Για δες καιρό που διάλεξε ο Χάρος να με πάρει
τώρα π’ ανθίζουν τα κλαριά και βγάζει η γης χορτάρι.
148.ΤΡΑΓΟΥΔΙ
Πηδάει φωτιά και σούβλες έτοιμες
κι αυτός ολόρθος στέκει.
Πεθαίνει αρνούμενος το θάνατο
και λευτεριά φωνάζει. (2)
Ελευθεριά για σένα χάνομαι
μα θάρθουν πίσω άλλοι. (2)
Στρατοί οι γιοί μου και τα εγγόνια μου
και θα σε λευθερώσουν (2)
Μην κλαις κυρά και γω θ’ αναστηθώ
και θα σ’αρπάξω πάλι(2)
Θα σπω τις αλυσίδες της σκλαβιάς
θα καταλυώ τα κάστρα (2)
Λίγοι είμαστε κι αλίμονο στη γης
αν ξοφληθεί η γενιά μας. (2)
Στρατοί οι γιοι μου και τα εγγόνια μου
και θα σ’ ελευθερώσουν.(4)
149.Κι ο Δυσέας Αντρούτσος στο χάνι της Γραβιάς
με 132 αντρειωμένους
πολεμάει και χορεύει,
χορεύει και πολεμάει.
150.Κάτω στου Βάλτου τα χωριά
βάλτε να πιούμε ορέ παιδιά
και στα πέντε βιλαέτια
φάτε πιέστε μωρ’ αδέρφια.
151. ΤΡΑΓΟΥΔΙ ή ΑΠΑΓΓΕΛΙΑ ΟΛΟΙ ΜΑΖΙ
Εκεί είν’ οι κλέφτες οι πολλοί
ούλοι ντυμένοι στο φλουρί
κάθονται και τρων και πίνουν
και την Άρτα φοβερίζουν.
152. Τον Ιούνιο του 1824 οι Τούρκοι πολιορκούν και καταστρέφουν το μικρό αλλά ένδοξο νησί των Ψαρών. Το νησί το υπερασπίζονται 1200 Μακεδόνες αγωνιστές. Αρχηγοί τους ο Κοζανίτης Νάνος Τσόντζας κι ο Σιατιστινός Τουρούντζιας. Σύμφωνα με την παράδοση ο καπετάν Νάνος την ώρα της καταστροφής των Ψαρών έβαλε φωτιά στις μίνες των κανονοστασίων, άναψε μόνο η μία και σκεπάστηκαν μαζί με τους Μακεδόνες πολεμιστές και πάνω από 4.000 Τούρκοι .Ο εθνικός μας ποιητής Διονύσιος Σολωμός συνέθεσε μετά την καταστροφή των Ψαρών το καλύτερο επίγραμμα της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Η προσωποποιημένη Δόξα μελετά τα λαμπρά παλικάρια πάνω στα κατεστραμμένα Ψαρά.
153.ΤΡΑΓΟΥΔΙ ή ΑΠΑΓΓΕΛΙΑ ΟΛΟΙ ΜΑΖΙ
Στων Ψαρών την ολόμαυρη ράχη
περπατώντας η δόξα μονάχη
μελετά τα λαμπρά παλικάρια
και στην κόμη στεφάνι φορεί(2)
γινωμένο από λίγα χορτάρια
πούχαν μείνει στην έρημη γη(2)
154.Ο ηρωισμός των επαναστατημένων Ελλήνων, η ίδια η ιστορία της συγκίνησαν την παγκόσμια κοινή γνώμη. Φιλέλληνες από την Αγγλία, Γερμανία, Ιταλία, Γαλλία, Ρωσία, Ελβετία, Αμερική ήλθαν και πολέμησαν στο πλευρό των Ελλήνων. 313 Φιλέλληνες έχασαν τη ζωή τους πολεμώντας τους Τούρκους στα πεδία των μαχών. Στις πατρίδες τους πραγματοποιούσαν εράνους, αγόραζαν όπλα, έγραφαν στις εφημερίδες, τα γραφεία τους λειτουργούσαν ως πρεσβείες του επαναστατημένου ελληνικού Έθνους.
Σαν σύμβολο του Φιλελληνισμού το Έθνος τοποθέτησε τη μεγάλη μορφή του Άγγλου ποιητή Λόρδου Βύρωνα. Ήλθε στο Μεσολόγγι το 1823. Με χρήματά του οργάνωσε στρατό, αγόρασε πυροβόλα, πολεμικό υλικό. Πέθανε το 1824 σε ηλικία 36 ετών. Ο εθνικός μας ποιητής Διονύσιος Σολωμός κλαίει το θάνατό του με τους αθάνατους στίχους.
155.Λευτεριά για λίγο πάψε
να χτυπάς με το σπαθί
τώρα σίμωσε και κλάψε
εις του Μπάυρον το κορμί.
-----------
άκου, Μπάυρον, πόσον θρήνον
κάνει, ενώ σε χαιρετά
η Πατρίδα των Ελλήνων
κλαίγε, κλαίγε, Ελευθεριά.
156.Ηρωική μορφή το Μεσολόγγι. Οι Τούρκοι με 20.000 στρατό το πολιορκεί από τον Απρίλιο του 1825.Από το Δεκέμβριο του 1825 προστίθενται κι άλλοι 15.000 Αιγύπτιοι. Οι 3.000 Έλληνες πολεμιστές υπερασπίζονται με γενναιότητα την ιερή πόλη. Όμως οι τροφές και το νερό τελειώνουν. Η πείνα θερίζει. Ο αέρας δε χορταίνει. Οι ελεύθεροι πολιορκημένοι σκελετωμένοι έμοιαζαν με φαντάσματα. Οι θάνατοι από την πείνα πολλαπλασιάζονται. Η νεκρώσιμη καμπάνα δεν χτυπά. Δε θέλουν να το μάθουν οι εχθροί.
157. Ο Κοζανίτης ποιητής Γεώργιος Λασσάνης γράφει για τα αποτελέσματα της πείνας.
158.Προσφέρουν τους ξηρούς μαστούς εις τα κλαίοντα βρέφη
και αχ! Εις τας αγκάλας των τα βλέπουν ξεψυχώντα.
Αι χείρες των παλικαριών σχεδόν εκνευρωθείσαι
μόλις ακόμη δύνανται τα όπλα να βαστάξουν.
159. Πού είσθε φίλοι, Έλληνες, ομογενείς, αδέλφια!
Βοήθεια δεν θέλομε, ψωμί! ψωμί! Ζητούμεν.
160. Ο Νικόλαος Κασομούλης υπερασπιτής στο Μεσολόγγι γράφει για την πείνα στα «Στρατιωτικά ενθυμήματα» όπως την έζησε ως πολιορκούμενος και εξοδίτης.
161. «Από τα μέσα Φεβρουαρίου 1826 άρχισαν πολλές φαμελιές να στερούνται το ψωμί. Μία Μεσολογγίτισσα Βαρβάρινα ωνομάζετο η οποία περιέθαλπε ασθενή και τον αδελφό μου Μήτρο, τελείωσε την τροφή της και μυστικά με δύο φαμελιές Μεσολογγίτικες, έσφαξαν ένα γαϊδουράκι ,πωλάρι και το έφαγαν.»
162. «Μια συντροφιά στρατιωτών είχαν ένα σκύλο και κρυφά τον έσφαξαν και τον μαγείρευσαν. Άλογα δεν είχαν μείνει παρά μόνο τρία. Οι στρατιώται πλέον αυθαδίασαν και άρπαζαν οποιονδήποτε σκύλο ή γάτα εύρισκαν στο δρόμο.»
163.Συνεχίζει ο συμπατριώτης μας Νικόλαος Κασομούλης στα Στρατιωτικά Ενθυμήματα για την κατάσταση των πολιορκημένων στο Μεσολόγγι.
«Αρχίσαμε, περί τις 15 Μαρτίου 1826 τις πικραλίθρες, χορτάρι της θάλασσας. Το βράζαμε πέντε φορές έως όπου έβγαινε η πικράδα και το τρώγαμε με λάδι και ξίδι σα σαλάτα. Εδόθησαν και στους ποντικούς, πλην ήταν ευτυχής όστις ηδύνατο να πιάσει έναν.»
«Για τα παιδιά αποφασίστηκε να τα ποτίσουν με αφιόνι, ώστε κατά την ώραν της εξόδου να μη κλαίγουσιν. Για τους ασθενείς αποφασίστηκε να παραμείνουν και να οχυρωθούν σε γερά σπίτια. Οι ίδιοι ζήτησαν τα παράθυρα να παραμείνουν ανοιχτά, για να μπορούν να πολεμούν.»
Το σχέδιο της εξόδου με 17 άρθρα το διάβασε ο Νικόλαος Κασομούλης σε όλα τα σώματα. Κατά την έξοδο σκοτώθηκε ο εικοσάχρονος αδελφός του Κασομούλη Μήτρος, ενώ σώθηκε ο αδελφός του Γιώργος. Στο Μεσολόγκι αγωνίστηκε κι ο Κοζανίτης Μιχαήλ Ιωάννου.
164. Για την πείνα στο Μεσολόγγι γράφει κι ο εθνικός μας ποιητής Διονύσιος Σολωμός.
165.ΤΡΑΓΟΥΔΙ
Άκρα του τάφου σιωπή
στον κάμπο βασιλεύει (2)
λαλεί πουλί, παίρνει σπυρί
κι η μάνα το ζηλεύει
Τα μάτια η πείνα εμαύρισε
στα μάτια η μάνα μνέει.
Στέκει ο Σουλιώτης ο καλός (2)
παράμερα και κλαίει.
Έρμο ντουφέκι σκοτεινό
ιι σ’ έχω εγώ στο χέρι
οπού σύ μου ’γινες βαρύ
κι ο Αγαρηνός το ξέρει (2)
Άκρα του τάφου σιωπή
στον κάμπο βασιλεύει (2)
λαλεί πουλί, παίρνει σπυρί
κι η μάνα το ζηλεύει»
166.Το τραγούδι «Παιδιά της Σαμαρίνας» αναφέρεται στον καπετάνιο Μίχο Φλώρο που με τα παλικάρια του στάλθηκε να ενισχύσει τον αγώνα των πολιορκημένων Ελλήνων στο Μεσολόγγι. Με τη λήξη της πολιορκίας ο θανάσιμα λαβωμένος καπετάνιος δίνει την τελευταία διαταγή στα παλικάρια του που θα επιστρέψουν στη Σαμαρίνα να μην πούνε τίποτε στη μάνα του και στην αδελφή του για το κακό που τον βρήκε αλλά να τις πούνε ότι παντρεύτηκε καλή γυναίκα.
167. ΤΡΑΓΟΥΔΙ
Εσείς παιδιά μωρέ κλεφτόπουλα,
παιδιά της Σαμαρίνας, μωρέ παιδιά καημένα
παιδιά της Σαμαρίνας κι ας είστε λερωμένα.
Σαν πάτε πάνω μωρέ στα βουνά
ψηλά στη Σαμαρίνα μωρέ παιδιά καημένα
ψηλά στη Σαμαρίνα κι ας είστε λερωμένα.
Μην πείτε πως μωρέ σκοτώθηκα
πώς είμαι σκοτωμένος μωρέ παιδιά καημένα
πως είμαι σκοτωμένος κι ας είστε λερωμένα.
Να πείτε πως μωρέ παντρεύτηκα
πήρα καλή γυναίκα μωρέ παιδιά καημένα
πήρα καλή γυναίκα κι ας είστε λερωμένα.
168.Το 1826 ΟΙ Ζιακαίοι Θεόδωρος και Γιαννούλας ξεσηκώνουν την περιοχή των Γρεβενών. Μάχονται εναντίον των Τούρκων. Σε μάχη στο Μαυρονόρος Γρεβενών σκοτώνεται ο Γιαννούλας. Ο Θόδωρος με το σώμα του αποσύρεται και συνεχίζει τον ένοπλο αγώνα στη νότια Ελλάδα όπως και πλήθος Μακεδόνων.
169. Τελευταία μάχη του Αγώνα.
12 Σεπτεμβρίου 1829 στην Πέτρα μεταξύ Θήβας και Λειβαδιάς.
Συμμετείχαν Δημήτριος Υψηλάντης, κι οι Κοζανίτες Γεώργιος Λασσάνης και ο Νικόλαος Κασομούλης.
170. Η Επανάσταση του γένους άρχισε με τον Αλέξανδρο Υψηλάντη και τον υπασπιστή του Γεώργιο Λασσάνη. Την προκήρυξη του αγώνα την έγραψε ο Γεώργιος Λασσάνης.
Η Επανάσταση τελείωσε με το Δημήτριο Υψηλάντη και το στρατοπεδάρχη της Ανατολικής Αττικής Γεώργιο Λασσάνη. Το πρωτόκολλο παράδοσης του τουρκικού στρατού στην Πέτρα της Βοιωτίας συντάχθηκε από το Γεώργιο Λασσάνη.
171. «Η ελευθεριά δε χαρίζεται παρά καταχτιέται.»
172. «Η λευτεριά δε δίνεται, μη σας πλανάει το ψέμα
Με το ντουφέκι παίρνεται, μονάχα με το αίμα»
173. «Όσοι γνωρίζουν την αξία της λευθεριάς
όχι μόνο με τα δόρατα πρέπει να πολεμάνε
παρά και με τα πελέκια τους.»
174. «Ελευθεριά είναι το θάρρος»
175.Κι ο Μακρυγιάννης μας άφησε υποθήκη.
«Τη λευτεριά μας τούτη δεν την ήβραμε στο δρόμο
και δε θα μπούμε εύκολα στου αυγού το τσόφλι
γιατί δεν είμαστε κλωσόπουλα
σ’ αυτό να ξαναμπούμε πίσω
μα εγίναμε πουλιά
και τώρα πια στο τσόφλι δε χωράμε.»
176.ΤΡΑΓΟΥΔΙ
Ραγιά, καημένε μου ραγιά, για σήκω το κεφάλι
τη δόξα που’ χες μια φορά απόκτησέ την πάλι(2)
Ξύπνα καημένε μου ραγιά ,ξύπνα να δεις τη λευτεριά(2)
-------
Διψούν οι κάμποι για νερό και τα βουνά για χιόνια
διψούνε και για λευτεριά οι σκλάβοι τόσα χρόνια(2)
Ξύπνα καημένε μου ραγιά, ξύπνα να δεις τη λευτεριά (2)
----------
Κοιμούμαι μ’ ένα όνειρο, ξυπνώ με μιαν ελπίδα
να δω και γω μια μέρα φως ελεύθερη πατρίδα(2)
Ξύπνα καημένε μου Ραγιά, ξύπνα να δεις τη Λευτεριά.(2)
177. 6 Ιανουαρίου 1828
Ο Ιωάννης Καποδίστριας με την ιδιότητα του Κυβερνήτη της Ελλάδας επιβαίνοντας σε αγγλική φρεγάτα αποβιβάζεται στο Ναύπλιο. Στρατεύματα Αιγυπτίων και Τούρκων λεηλατούν την Πελοπόννησο και τη Στερεά. Οι εμφύλιες διαμάχες συνεχίζονται. Έρχεται να διοικήσει μία χώρα χωρίς σύνορα.
Ιδρύει Τράπεζα. Κόβει καινούργιο νόμισμα τον Φοίνικα. Ιδρύει το ορφανοτροφείο της Αίγινας. Λειτουργεί σχολή για υποψήφιους δασκάλους. Ιδρύει 121 αλληλοδιδακτικά σχολεία. Ιδρύει τη στρατιωτική σχολή των Ευελπίδων.
178. 3 Φεβρουαρίου1830 (Αποκαλύπτεται η ελευθερωθείσα περιοχή με τον αριθμό 1.)
ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ
Λονδίνο. Υπουργείο Εξωτερικών.
«Παρόντες οι πληρεξούσιοι της Μεγάλης Βρετανίας, Γαλλίας, Ρωσίας.
Αποφασίζεται
Η Ελλάς θέλει σχηματίσει εν Κράτος ανεξάρτητον, και θέλει χαίρει όλα τα δίκαια πολιτικά, διοικητικά, εμπορικά. Περιοχές που απαρτίζουν το ελληνικό κράτος: Πελοπόννησος, Μέρος της Στερεάς Ελλάδας, Εύβοια, Κυκλάδες, Σκύρος, Αμοργός
Η Ελληνική κυβέρνηση θέλει είναι μοναρχική και κληρονομική.
Αμπερντήν ,εκπρόσωπος Αγγλίας
Λαβάλ, εκπρόσωπος Γαλλίας
Λιβέν εκπρόσωπος Ρωσίας
179. Πρωτόκολλο του Λονδίνου 26 Σεπτεμβρίου 1831
Βελτίωση των ελληνικών συνόρων. Ενσωματώνονται Αιτωλία, Ακαρνανία, Λαμία, Καρπενήσι.(Αποκαλύπτεται ο αριθμός 2)
180. 27 Σεπτεμβρίου 1831. Ο πρώτος κυβερνήτης της Ελλάδος Ιωάννης Καποδίστριας δολοφονείται στο Ναύπλιο από Έλληνες, ενώ πήγαινε στην εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα να λειτουργηθεί.
181. 6 Φεβρουαρίου 1833. Ο Όθωνας βασιλιάς της Ελλάδος αποβιβάζεται στην πρωτεύουσα της Ελλάδας στο Ναύπλιο. Ο πρίγκιπας της Βαυαρίας επιλέχτηκε από τις προστάτιδες δυνάμεις. Το πρώτο φύλλο της Κυβερνήσεως που κυκλοφόρησε ήταν δίγλωσσο. Ήταν γραμμένο στα Ελληνικά και στα Γερμανικά. Δημοσιεύει το διάγγελμα που απηύθυνε προς τον Ελληνικό λαό.
«ΟΘΩΝ
ΕΛΕΩ ΘΕΟΥ
ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ
Προς τους Έλληνες»
182.Το 1854 ξεσπά ρωσοτουρκικός πόλεμος. Ο Θόδωρος Ζιάκας με 300 ενόπλους εισβάλλει στη Δυτική Μακεδονία. Τιμωρεί τους Τούρκους ληστές. Υπαρχηγός του ο Κοζανίτης Μάρκος Σιακαβάρας. Μαζί του κι οι Κοζανίτες Λιούφης, Γκιούρκας, Στεργίου, Βαρδάκας. Η αποφασιστική μάχη δίδεται στο Σπήλαιο Γρεβενών. Με τη μεσολάβηση των προξένων Αγγλίας και Γαλλίας ο Ζιάκας αποχωρεί στην ελεύθερη Ελλάδα με το ένοπλο τμήμα του και τα γυναικόπαιδα.
183. Εσείς βουνά των Γρεβενών και πεύκα του Μετσόβου
λίγο για χαμηλώσετε, για δυο ντουφέκια τόπο,
για να φανούν τα Γρεβενά κι αυτό το Μέγα Σπήλιο
πως πολεμούν οι Έλληνες με το νιζάμ’ ασκέρι
184 Το 1863 οι προστάτριες Δυνάμεις επιλέγουν για βασιλιά τον πρίγκιπα της Δανίας Γεώργιο Γλίσμπουρκ. Η Αγγλία το 1864 παραχωρεί τα Επτάνησα στην Ελλάδα.(Αποκαλύπτεται ο αριθμός 3)
185. Φεβρουάριος του 1878. Με τη Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου (προάστιου της Κωνσταντινούπολης) οι Ρώσοι ως νικητές των Τούρκων δημιουργούν τη Μεγάλη Βουλγαρία. Όλη η Μακεδονία εκτός από τη Θεσσαλονίκη συμπεριλαμβάνεται στο Βουλγαρικό κράτος. Στην περιοχή μας τα σύνορα φτάνανε ως τον Κόμανο της Πτολεμαΐδας. Οι Κοζανίτες αντιδρούν. Κηρύσσουν την επανάσταση στο Μπούρινο εκεί που το μουσείο του Μακεδονικού αγώνα σήμερα. Το ίδιο κάνουν και οι επαναστάτες του Ολύμπου.
186.Οι έντονες διαμαρτυρίες των Ελλήνων αφυπνίζουν τους Ευρωπαίους ηγέτες. Τον Ιούλιο του 1878 συγκαλείται συνέδριο στο Βερολίνο. Η Βουλγαρία επανέρχεται στα προηγούμενα σύνορα. Μία από τις αποφάσεις του Συνεδρίου ήταν η παραχώρηση της Θεσσαλίας πλην της Ελασσόνας και της Άρτας στην Ελλάδα. Η ενσωμάτωση πραγματοποιήθηκε το 1881.(Αποκαλύπτεται ο αριθμός 4)
187. 28 Ιουλίου 1913. Συνθήκη του Βουκουρεστίου. Παραχωρούνται οι περιοχές που απελευθερώθηκαν από τον ελληνικό στρατό κατά τη διάρκεια των βαλκανικών πολέμων. Ήπειρος, Μακεδονία, Κρήτη, νησιά του Αιγαίου Πελάγους.(Αποκαλύπτεται ο αριθμός 5)
188. Η Ελλάδα νικήτρια του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου 1914-1918
Το 1920 με τη Συνθήκη των Σεβρών παραχωρείται στην πατρίδα μας όλη η Θράκη εκτός Κωνσταντινούπολης, η περιοχή της Σμύρνης, τα νησιά ΄Ιμβρος και Τένεδος (Αποκαλύπτεται ο αριθμός 6)
189. 24 Ιουλίου 1923.Με τη Συνθήκη της Λοζάννης η Ελλάδα έδωσε πίσω στην Τουρκία την Ανατολική Θράκη, τη Σμύρνη και τα νησιά Ίμβρο και Τένεδο. (Καλύπτονται οι περιοχές της Σμύρνης και Ανατολικής Θράκης))
190.Στις 10-2-1947 με τη συνθήκη Ειρήνης των Παρισίων μεταβιβάζεται η κυριαρχία των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα. Τα Δωδεκάνησα το τελευταίο τμήμα του Έθνους ενσωματώνεται στην Ελλάδα.(Αποκαλύπτεται ο αριθμός 7)
191. Η πατρίδα μας για να φτάσει στη σημερινή της μορφή πέρασε από πολλές δοκιμασίες. Για 400 περίπου χρόνια έμειναν υποδουλωμένοι στον άξεστο και απολίτιστο δυνάστη. Έχοντας ως εφόδια τη γλώσσα ,τον πολιτισμό της, τις παραδόσεις, τους πνευματικούς ανθρώπους ,τους εκπροσώπους της εκκλησίας κατόρθωσε να επιζήσει. Σε καμιά στιγμή δε χάθηκε η εθνική συνείδηση. Η πατρίδα μας είναι η πρώτη Βαλκανική χώρα που ένα τμήμα της απέκτησε την ανεξαρτησία της με καθολική εξέγερση του λαού της. Στην επίσπευση της εξέγερσης καταλυτικό ρόλο έπαιξαν οι μεγάλοι δάσκαλοι ου Γένους, ο Αδαμάντιος Κοραής με τις μεταφράσεις των αρχαίων, ο Ρήγας με το επαναστατικό τραγούδι, ο Λασσάνης με το θέατρο.
Αυτό το πρώτο μικρό ανεξάρτητο κράτος κατόρθωσε να ελευθερώσει σταδιακά τους υπόδουλους αδερφούς και να διαμορφωθεί στα σημερινά του όρια.
Κι εμείς με τη σειρά μας έχουμε χρέος να μοχθούμε σε καθημερινή βάση για την πρόοδο του τόπου μας. Σήμερα τον πατριωτισμό μας πρέπει να τον δείχνουμε σε έργα ειρήνης που είναι μονιμότερα και σταθερότερα. Η ευσυνειδησία του επιστήμονα, η εντιμότητα του εμπόρου, η υπευθυνότητα του εργάτη, η προστασία του περιβάλλοντος, η οικονομική ανάπτυξη, η δημιουργία θεσμών αποδεκτούς από την ολότητα, η δημιουργία παραγωγικών θέσεων εργασίας, ο σεβασμός της προσωπικότητας, η αλληλεγκύη προς τους αδυνάτους, η γνώση της ιστορίας τοπικής και εθνικής, είναι πράξεις πατριωτικές που συμβάλλουν στην ολοκλήρωση της προσωπικότητάς μας και την πρόοδο της πατρίδας μας.
192. ΤΡΑΓΟΥΔΙ
Όσοι το χάλκεον χέρι
Βαρύ του φόβου αισθάνονται
------------------------------------
Σημείωση. Οι διαδοχικές επεκτάσεις του Ελληνικού κράτους μπορούν να παρουσιαστούν με διαφάνειες χρησιμοποιώντας βιντεοπροβολέα ή με χάρτη της Ελλάδας καλύπτοντας με διαφορετικό χρώμα τα απελευθερωθέντα τμήματα του Ελληνικού κράτους κι αποκαλύπτοντάς τα χρονολογικά. Ο χ'άρτης μπορεί να κατασκευασθεί σε μουσαμά σε ειδικά καταστήματα κατασκευής επιγραφών, πανώ. Στην αφήγηση του αριθμού 189 καλύπτουμε τις περιοχές της Ανατολικής Θράκας και Σμύρνης οι οποίες σύμφωνα με τη Συνθήκη της Λοζάννης ξαναδόθηκαν στην Τουρκία.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ.
1.Μορφές Μακεδόνων αγωνιστών του 21 .Αριστοτέλη Κωστόπουλου
1.Ιστορία του Ελληνικού Έθνους. Εκδοτική Αθηνών.
2.Η Ελληνική Επανάσταση. Διονυσίου Κόκκινου.
3.Η Συμβολή της Δυτικής Μακεδονίας εις τους απελευθερωτικούς αγώνας του Έθνους. Αρίστου Χρ. Κωστόπουλου.
4.Αρχεία Δημοτικής Βιβλιοθήκης Κοζάνης.
5.Στα νεότερα χρόνια. Ιστορία Στ΄Δημοτικού Ο.Ε.Δ.Β
6.Η Νεοελληνική Λογοτεχνία. Περικλή Καλοδίκη.
7.Στρατιωτικά Ενθυμήματα. Ν.Κασομούλη.
8.Ιστορία της Κοζάνης. Παναγιώτη Λιούφη
9.Γεώργιος Λασσάνης. Λάζαρου Νάνου
10.Άπαντα Λασσάνη. Γρηγόριου Γερούκη
11.Οι Μακεδόνες στους αγώνες. Ι.Βασδραβέλης
12.Τουριστικός οδηγός Ν. Γρεβενών.
