Κυδωνιές Γρεβενών

58. Κυδωνίαι, αι (Βαντσικόν)

 Γράφει ο Βασίλης Αποστόλου (Από το βιβλίο μου "ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΓΡΕΒΕΝΩΝ" σελ. 386 Κοζάνη 2018

Γενικά: Ο οικισμός είναι χτισμένος σε ένα πανέμορφο δρυοδάσος με υψόμετρο 900 μέτρων με κοντινούς οικισμούς τον Άγιο Κοσμά, τα Αηδόνια, τη Ροδιά, γειτνιάζει με την περιοχή της Ανασελίτσας. Πρόκειται για ένα παραδοσιακό χωριό με ανθρώπους ταξιδευτές για μια καλύτερη τύχη στο εσωτερικό και εξωτερικό. Εντυπωσιάζουν τα πέτρινα σπίτια χτισμένα από τοπικούς τεχνίτες, η πέτρινη βρύση στην πλατεία, το σχολείο με το καμπαναριό.

Με απόφαση του Νομάρχη στις 31 Δεκεμβρίου 1914 ορίσθηκε ως έδρα εκλογικού τμήματος: Το πέμπτον με έδραν το χωρίον Βαντσικόν (Κυδωνιές)  ένθα θέλουσι ψηφίσει οι εκλογείς του χωρίου τούτου ως και οι των χωρίων Στιχιάζι (Αηδόνια), Παλαιοκόπρια (Δασάκιον), Ραδοσίνιστα (Μέγαρον), Λείψι και Βηλιά (Οροπέδιον) τόπον δε ψηφοφορίας ορίζομεν την δημοτικήν Σχολήν.

Κοινοτικά: Στις 31-12-1918 ορίζεται έδρα κοινότητας Βαντσικού. Στις 1-2-1927 μετονομάζεται σε Κυδωνιές. Στις 4-12-1927 προσαρτάται στο Δήμο Κοσμά Αιτωλού και στις 7-6-2010 στο Δήμο Γρεβενών.

Στον εκλογικό κατάλογο της Υποδιοικήσεως Γρεβενών του 1914 ήταν εγγεγραμμένοι 223 χριστιανοί.

Στις κοινοτικές εκλογές του 1925 ψήφισαν 76. Εκλέχτηκαν: Βασίλειος Παπαλέξης 40, Ιωάννης Καλαμπούκας 33, Χρίστος Χριστόπουλος 28, Νικόλαος Ντινόπουλος 26, Αντώνιος Αντωνόπουλος 23.

Ο έπαρχος Γρεβενών στις 28-6-28 προς το Υπουργείον Εσωτερικών: «Λαμβάνομεν την τιμήν να αναφέρομεν Υμίν ότι εις αντικατάστασιν του κοινοτικού συμβούλου Κυδωνιών Νικολάου Αντωνοπούλου κηρυχθέντος εκπτώτου του αξιώματος τούτου, απουσιάσαντος άνευ αδείας πλέον των τριών μηνών, εκλήθη παρά του Ειρηνοδίκου Γρεβενών ο εκ των αναπληρωματικών της πλειοψηφίας Αντώνιος Αντωνόπουλος».

Υποβολή πίνακα προς την ΙΧ Μεραρχία στις 28-1-31 στην οποία τα απαλλασσόμενα ζώα για την υπηρεσία της κοινότητας ήταν 140 όνοι.

Απεφασίσθη η αναγνώριση της κοινότητας ως έδρα του εκλογικού τμήματος με τις κοινότητες Αηδόνια, Ροδιά, Οροπέδιο, Άγιο Κοσμά μετά των συνοικισμών αυτών (12-12-31).

Πρόεδρος κοινότητας ο επιχειρηματίας, κτηματίας Παπατόλιος με γραμματέα το διδάσκαλο Μακρή και διδασκάλισσα την Ελένη Νικολάου εργάζονται από κοινού με αγάπη και θέληση για την πρόοδο του χωριού (Μ.Β 22-1-33).

Ο Νομάρχης με έγγραφο στην κοινότητα Κυδωνιών  στις 4-10-38 τον παρακαλεί να συγκαλέσει κοινοτικό συμβούλιο και να εισηγηθεί την επιβολή δεκαημέρου προσωπικής εργασίας επί των κατοίκων, προκειμένου να ανοιχθούν λάκκοι για φύτευση αμυγδαλιών στη θέση «Προσήλιο». Ο επαρχιακός γεωπόνος παρακαλείται όπως μεριμνήσει για τη χάραξη των γραμμών, στο μέρος που θα φυτευτούν ο δε σταθμάρχης χωροφυλακής να παρακολουθήσει την εκτέλεση της προσωπικής εργασίας παρά πάντων των κατοίκων. Ο κοινοτικός γεωπόνος στις 11-12-38 αναφέρει ότι η χάραξη δεν είναι δυνατή, γιατί στη θέση που θα ιδρυθεί ο οπωρώνας υπάρχουν 60 δέντρα δρυός τα οποία χρήζουν υλοτομήσεως. Πληροφορεί ότι η υλοτόμηση άρχισε και μετά το πέρας θα προβεί στη χάραξη των γραμμών (60/2021).

            Το κ.σ στις 14-3-39 διόρισε δικηγόρους τον Ιωάννη Αντωνιάδη με νόμιμο αμοιβή από το κοινοτικό ταμείο και το Στέφανο Γκορτσούλη με αμοιβή από τους κατοίκους της κοινότητας με το παρακάτω προκύψαν θέμα «Λήψις αποφάσεως περί των πρακτέων δια το δάσος, το βοσκότοπο και καλλιεργησίμους γαίας και αμφησβητουμένας υπό της κοινότητος Ροδοχωρίου κατόπιν της κοινοποιήσεως υπό της κοινότητος Ροδοχωρίου αποφάσεως Τουρκικού δικαστηρίου του έτους 1911, ήτις διατάσσει να απόσχωμεν του δάσους και βοσκοτόπου».

Οι κάτοικοι της κοινότητας στις 13-8-39 με αναφορά στο Νομάρχη Κοζάνης αναφέρουν ότι το κοινοτικό συμβούλιο δεν εκτελεί τον προορισμό και την αποστολή δια την οποία ετάχθη. Τα κύρια γνωρίσματα είναι η αδράνεια, η αδιαφορία και η ολιγωρία. Τονίζουν ότι ένεκα της αδιαφορίας έγιναν πρόξενοι μεγάλης ζημιάς στην κοινότητα με την απώλεια μιας δικαστικής απόφασης. Συγκεκριμένα τονίζουν: Δικαστικός κλητήρ κοινοποίησε δικαστική απόφαση Δικαστηρίου Κοζάνης ή οποία αφορούσε επίδικο υπόθεση Κοινότητος Κυδωνιών και κοινότητος Ροδοχωρίου. Ο πρόεδρος και το κοινοτικό συμβούλιο αντί να αποστείλουν την απόφαση ταύτη στους Πληρεξουσίους δικηγόρους θεώρησαν καλό να αδιαφορήσουν τελείως αφήνοντας την απόφαση στο Αρχείο της κοινότητας, η οποία απόφαση χάθηκε. Έτσι η κοινότητα έχασε το δικαίωμα της εφέσεως στο Εφετείο Λαρίσης και η κοινότητα ζημιώθηκε άνω των 600.000 δραχμών. Ζητούν από το Νομάρχη την απόλυση του κ.σ και διορισμό τριμελούς επιτροπής (60/2021).

Η κοινότητα Κυδωνιών στις 19-11-40 ψηφίζει πίστωση 100 δραχμών υπέρ του Κρατικού Νοσοκομείου Γρεβενών. Επίσης 150 δρχ. δια έξοδα συμμετοχής του Νομού Κοζάνης στην 15^η Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης(60/1464).

Αίτησις κατοίκων κοινότητος Κυδωνιών  στις 3-4-51 προς τη Γενική Διοίκηση Βορείου Ελλάδος: «Λαμβάνομε την τιμή να σας γνωρίσουμε τα κάτωθι: Οι επιδρομείς Γερμανοί κατέστρεψαν  το χωρίον μας εξ ολοκλήρου κατά το έτος 1944 παραδώσαντες αυτό εις το πυρ. Λεηλάτησαν εξ ολοκλήρου τις περιουσίες μας, ήρπασαν άπαντα τα ζώα μας μικρά και μεγάλα. Εν συνεχεία ως να μην ήρκει η καταστροφή αύτη συνεπληρώθη υπό των συμμοριτών η καταστροφή. Ολόκληρο το χωρίον ηναγκάσθη να φύγει εις διάφορα κέντρα ασφαλείας ατυχώς όμως δεν κατόρθωσε να περισώσει την κινητή του περιουσία. Επανεπατρίσθημεν το Μάρτιο του 1950. Βρήκαμε το χωρίον σε αθλιεστάτη κατάσταση. Επειδή δεν είχαμε ουδένα μεγάλο ζώο δια την καλλιέργεια των αγρών οίτινες ανέκαθεν ήσαν άγονοι λόγω του αδυνάτου και ανωμάλου ως και ορεινού εδάφους. Ετράπημεν εις την καλλιέργεια της κάθε κτηνοτροφίας και κάθε οικογένεια απέκτησε από 3-4-5 και τινές οικογένειες από 7 και 8 αιγοπρόβατα. Δι’ αυτών δε εσώθημεν πράγματι διότι εξασφαλίσαμε τα είδη διατροφής των οικογενειών μας ήτοι γάλα, τυρί, βούτυρο, λίπος κλπ. Εις τούτο συνετέλεσε και η ορεινή μας περιοχή ήτις είναι πολύ καλώς δασωμένη κατά τοιούτο τρόπο  ώστε να επιβάλλεται η κλαδονομή και η εκκαθάριση πολλών περιφερειών αναδασωμένων. Παρότι όμως ούτως έχουν τα πράγματα , εντούτοις το Δασαρχείο Γρεβενών στο οποίο υπαγόμεθα  έλαβε μέτρα εξοντώσεως των αιγών μας όπερ σημαίνει δι’ ημάς τελεία καταστροφή διότι ουδένα πόρο ζωής έχουμε. Όθεν θερμώς παρακαλούμε υμάς όπως ευαρεστούμενοι ότι δει δια την αναβολή της Διαταγής του Δασαρχείου Γρεβενών περί απαγορεύσεως των αιγών στο χωρίο μας». Υπογράφεται από 43 κατοίκους (ΓΑΚ Κοζάνης)

Ο νομάρχης Κοζάνης  απευθυνόμενος στο αστυνομικό σταθμαρχείο Κυδωνιών  τον Ιούνιο του 1953 γνωστοποιεί ότι η κοινότητα ήγειρε προσωρινά μέτρα κατά της κοινότητας Ροδοχωρίου για το βοσκότοπο «Ρογκοζι-Ανήλιο». Τα δικαστικά έξοδα και την αμοιβή του δικηγόρου ανέλαβαν να καταβάλλουν απ’ ευθείας οι κάτοικοι. Επομένως η ενέργεια τούτη δεν πρόκειται περί εράνου αλλά περί εθελουσίας εισφοράς προς προστασία των συμφερόντων των κατοίκων και δεν υφίσταται νομικό κώλυμα πληρωμής των εξόδων από τους κατοίκους της κοινότητας.

Ο έρανος του Ε.Ε.Σ το έτος 1958 απέδωσε 304 δραχμές και το 1960  δρχ. 369.

Με δημοσίευση στην εφημερίδα Ένωσις στις 26-5-63 ζητούν ιατρό. Γράφουν συγκεκριμένα «Υψώσατε φωνήν διαμαρτυρίας δια την έλλειψιν ιατρικής περιθάλψεως εις την ύπαιθρον. Την παροιμίαν “θα πεθάνω σαν το σκυλί” δεν θα την έχουμε τώρα διότι αυτά τα τετράποδα λύσανε την περίθαλψή των και εξησφάλισαν τη ζωή των, χάρις εις τα Κυνομεία που συνεχώς ιδρύονται εις την πρωτεύουσα και τα ασθενοφόρα αυτοκίνητα που προμηθεύεται η εταιρεία ζωοφίλων… Τα χωριά που μοχθούν ολημερίς, είναι χωρίς ιατρό, χωρίς φάρμακο…”

Διαβατήρια: α) Μητσόπουλος Κωνσταντίνος του Δημητρίου γεννηθείς το 1896 εκ Κυδωνιών, στις 6-3-27 ζητά διαβατήριο για αποδημία στην Κωνσταντινούπολη (60/1628). β) Ιωάννης Χρ. Τσιάτσιας εκ Κυδωνιών στις 27-5-32 έλαβε διαβατήριο για Κων/πολη  γεννηθείς το 1880. Πρόεδρος κοινότητας Γεώργιος Γεωργαντάς, εφημέριος Παπαθανάσης.

 γ) Γουλόπουλος Θωμάς του Αθανασίου με έτος γεννήσεως 1879 για αποδημία δια Ηνωμένας Πολιτείας Β. Αμερικής στις 2-3-27, κάτοικος Βαντσικού Γρεβενών.

δ) Καλαμπόκας  Γεώργιος του Βασιλείου και της Κυράτσως το γένος Τζήρου από Βαντσικό  με έτος γεννήσεως 1876 2 Μαΐου 1929 ζητά διαβατήριο για Κωνσταντινούπολη. ε) Χρίστος Π. Κυρατζόπουλος γεννηθείς το 1878 στο Βαντσικό επαγγέλματος ξυλουργού ζητά στις 24-5-29 διαβατήριο για Κωνσταντινούπολη. Ο πρόεδρος Παύλος Τσομπαρλής, ο ιερέας Παπακόστας. στ)  Βασίλειος Κυρατζόπουλος του Ιωάννου από Βαντσικό  με έτος γεννήσεως 1893 ζητά στις 20-5 από το Νομάρχη διαβατήριο για Κωνσταντινούπολη. ζ) Γρηγόριος Αντωνόπουλος του Δημητρίου από Βαντσικό  έτος γέννησης 1918  έλαβε διαβατήριο στις 26-8-31 για Κωνσταντινούπολη υπό τη συνοδεία του Θεμιστοκλή Πατσακά. η) Κων/νος

 Γ.Δέσου εκ Βαντσικού στις 23-10-26 διαβατήριο για Αργεντινή, γεν. το 1890. Πρόεδρος Χ. Χριστόπουλος, ιερεύς Παπακώστας. θ) Μιχαήλ Χρίστου Βαρσάμης στις 22-10-26 διαβατήριο για Αργεντινή  γεν. το 1900 εν Βαντσικώ. ι) Γεώργιος Ευαγγέλου Ντώνας κάτοικος Κυδωνιών κλάσεως 1925 στις 28-8-29 ζητά διαβατήριο για Κωνσταντινούπολη. ια) Κυρατζόπουλος Δημήτριος του Ιωάννου γεννηθείς το 1872 στο Βαντσικό επαγγέλματος αμμοκονιαστού (σοβατζή) στις 26-8-29 ζητά διαβατήριο για Κωνσταντινούπολη. ιβ) Μηνάς

Κουταλής του Νικολάου επαγγέλματος κτίστου εκ Κυδωνιών γεννηθείς το 1894 ζητά στις 15-7-29 διαβατήριο για Κωνσταντινούπολη. ιγ) Χρήστος Δημητρίου Χρηστόπουλος γεννηθείς το 1897 στο Βαντσικό εξασκών το επάγγελμα του κτίστου στις 21-7-1929 ζητά διαβατήριο για Κωνσταντινούπολη (παπαθανάσης και πρόεδρος Τσαμπαρλής). ιδ) Μπάρμπας Ιωάννης του Δημητρίου γεννηθείς το 1871 στο Βαντσικό  επαγγέλματος ξυλουργού ζητά στις 21-7-29 διαβατήριο για Κωνσταντινούπολη. ιε) Παπαλέξης Βασίλειος του Δημητρίου με έτος γεννήσεως 1892 στο Βαντσικό, εξασκών το επάγγελμα του κτίστη στις 16-6-29 ζητά διαβατήριο δια Κωνσταντινούπολη. ιστ) Στέργιος Ν. Τσιαπάρας κάτοικος Κυδωνιών στις 21-5-29 ζητά διαβατήριο για Κωνσταντινούπολη με έτος γεννήσεως 1906.

Η Μαρία σύζυγος Αλεξάνδρου Βέργου κάτοικος Κυδωνιών στις 22-5-34 ζητά ανανέωση του διαβατηρίου του υιού Κωνσταντίνου Αλεξάνδρου Βέργου για Τουρκία, προκειμένου να συναντήσει τον εκεί ευρισκόμενο πατέρα. Στο ταξίδιον θέλει να συνοδεύσει αυτόν ο θείος του Θεόδωρος Δέσσος.

Ο πρόεδρος της κοινότητος Κυδωνιών στις 15-5-29 πιστοποιεί υπευθύνως ότι ο Τζήρος Γεώργιος του Βασιλείου γεννηθείς το έτος 1886 είναι εγγεγραμμένος στα Μητρώα αρρένων της κοινότητας δυνάμει της Συνθήκης των Αθηνών του 1914  περί πολιτογραφήσεως. Είναι τίμιος και φιλήσυχος και του παραχωρείται πιστοποιητικό για αναχώρησή του στη Γερμανία. Υπογράφει και ο ιερεύς Παπακώστας.

Εκπαίδευση: Έχει 241κατοίκους, αλληλοδιδακτικό σχολείο, μαθητές γύρω στους 40, ο μισθός  του δασκάλου είναι 20 λίρες, οι  10 λίρες από την εκκλησία. (1873-74. Πηγή Ηλίας Γάγαλης greveniotiς.gr βλέπε Βιβλιογραφία).

Είκοσι Κυδωνιώτες παρεπιδημούντες στο Ροδολίβους Σερρών  ζητούν την ανάκληση της μεταθέσεως του διδασκάλου Ν.Μακρή ο οποίος επί ενδεκαετίαν υπηρετεί στις Κυδωνιές υπήρξεν πρότυπο χρηστού πολίτου και εμπνευσμένου διδασκάλου  (Μ.Β 9-8-36).

 Έχει απονεμηθεί στο Θωμά Τζήρο, πτυχιούχο διδασκαλείου, βραβείο γέρατος, έχει γενική μόρφωση καλή. Μεταχειρίζεται την εμπειρία των μαθητών και μέσα εποπτείας. Είναι διδακτικώς επαρκής, διοικητικώς δεξιός, λίαν φιλόπονος (6-5-39).

Ο επιθεωρητής εισηγείται την απονομή επιδόματος 193,30 δρχ. στο διδάσκαλο Βασίλειο Κελέση του διταξίου δημοτικού σχολείου Κυδωνιών. Ούτος έχει υπηρεσία 6 ετών, είναι πτυχιούχος διδασκαλείου, κατόρθωσε να πλουτίσει το σχολείο με εποπτικά μέσα, καλλιέργησε σιτάρι στο μικρό κήπο. Οι μαθητές  ανέρχονται σε 133 αν και διτάξιο λειτουργεί ως μονοτάξιο. Κατά το παρελθόν έτος του απενεμήθη έπαινος και διάκριση μετά γέρατος, αγαπάται από τους κατοίκους (1-7-1941 ΑΒΕ 70 ΣΑΕ 52).

Ο επιθεωρητής προτείνει την προαγωγή του διτάξιου δημοτικού σχολείου σε τριτάξιο καθ’ ότι τα προηγούμενα τρία χρόνια ο αριθμός των μαθητών ανερχόταν σε 141, 143, 132 αντίστοιχα  (18-7-41 ΑΒΕ 70 ΣΑΕ 52).

Ιερά: Άγιος Αθανάσιος (1935), Άγιος Απόστολος. Στο κατάστιχο της ιεράς Μονής των Παμμεγίστων Ταξιαρχών του Ταξιάρχη Γρεβενών καταγράφονται το 1833 τέσσερις αφιερωτές.

Η Ενοριακή Επιτροπεία Ιερού Ναού Αγίου Αθανασίου Κοινότητος Κυδωνιών αναφέρουν στις 21-6-38  στο Νομάρχη Κοζάνης ότι επειδή ο κεντρικός Ιερός Ναός της Κοινότητος τυγχάνει υπό ανέγερση και επειδή εκκλησιαζόμεθα σε παρεκκλήσιο μακράν του χωρίου και πλείστοι των κατοίκων αδυνατούν να προσέλθουν στον εκκλησιασμό λόγω της αποστάσεως, παρακαλώ να διατάξετε τον κ. Επιθεωρητή των Δημοτικών Σχολείων να μας παραχωρήσει το Δημοτικό Σχολείο της Κοινότητας για να εκκλησιαζόμεθα κατά τις θερινές διακοπές.

Οι πρόεδροι κοινότητας Νικ.Τσιαπάρας, Σχολ. Εφορείας Αθ.Χριστόπουλος, Συλλόγου Ένωσις Κ.Χονδρογιάννης, εκκλησιαστικής επιτροπής Ι.Παπατόλιου με τηλεγράφημα σε αρμόδιες αρχές ζητούν  από το κράτος οικονομική ενίσχυση για την ανέγερση ναού του προ διετίας καταρρεύσαντος, να μην κρατείται ούτε οβολός υπέρ Τ.Α.Κ.Ε,  επίσπευση ενεργειών από Μητρόπολη εκποιήσεως ακινήτων του ναού, έγκριση για διεξαγωγή εράνου από δωδεκαμελή επιτροπή[1] (Β.Ε 14-6-36).

Το διοικητικό συμβούλιο του συλλόγου “Η Ένωσις” συνέβαλε στη Γενική συνέλευση την ψήφιση 25.000 δραχμών για την ανέγερση του κεντρικού ιερού ναού. Ακόμη το χρηματικό ποσό εκ της εορτής του Αγίου Βασιλείου το διέθεσε για τον ίδιο σκοπό. Η κοινότης συνέλεξε το ποσό των 100.000 δραχμών (Β.Ε 21-1-1937).

Η Ενοριακή Επιτροπή Κυδωνιών ανακηρύσσει δωρητή τον Ιωάννη Μπουσιώτη γυμνασιάρχη γυμνασίου Πατρών δια την προσφορά 2000 δραχμών υπέρ ανεγέρσεως του καθεδρικού ναού “Άγιος Αθανάσιος” (Β.Ε 10-10-37).                                                 

Στις 2 Ιανουαρίου 1938 συνήλθαν στη Θεσσαλονίκη οι εν Θεσσαλονίκη Κυδωνιώτες στο καφενείο του Στεργ. Χαριζοπούλου με πρωτοβουλία του Νικ. Αντωνοπούλου μέλους της ερανικής επιτροπής οι οποίοι συνέδραμαν οικονομικά δια την αποπεράτωση της νέας εκκλησίας μιας και η παλιά εκκλησία ανεγερθείσα το 1918 κατέρρευσε (Β.Ε 9-1-1938).

Η Ενοριακή Επιτροπεία Ιερού Ναού Αγίου Αθανασίου Κοινότητος Κυδωνιών αναφέρουν στις 21-6-38  στο Νομάρχη Κοζάνης ότι επειδή ο κεντρικός Ιερός Ναός της Κοινότητος τυγχάνει υπό ανέγερση και επειδή εκκλησιάζονται σε παρεκκλήσιο μακράν του χωρίου και πλείστοι των κατοίκων αδυνατούν να προσέλθουν στον εκκλησιασμό λόγω της αποστάσεως, παρακαλεί τον κ. Επιθεωρητή των Δημοτικών Σχολείων να διατάξει την παραχώρηση του Δημοτικού Σχολείου της Κοινότητας για εκκλησιασμό κατά τις θερινές διακοπές.

Ιατρείο: Ο έπαρχος Γρεβενών το 1962  λαμβάνοντας πληροφορίες από δημοσίευμα τοπικής εφημερίδας ότι επικρατεί αναβρασμός για την μη πλήρωση ακόμη της θέσεως του κοινοτικού ιατρού τους ενημερώνει ότι από τα οκτώ ιατρεία της επαρχίας Γρεβενών λειτουργεί μόνο το ένα. Η νομαρχία προσφέρεται να χορηγήσει το ανώτατο μισθό και οδοιπορικά έξοδα στους ιατρούς. Παρά τις επανειλημμένες δημοσιεύσεις ουδείς ιατρός παρουσιάζεται. Ατυχώς οι γιατροί προτιμούν τις πόλεις με εξευτελιστικούς μισθούς και όχι την ύπαιθρο με μισθούς ικανοποιητικούς. Υπό το δημοκρατικό πολίτευμα της Ελλάδος δεν επιτρέπεται εκβιασμός στην εργασία παρά τη θέληση του ενδιαφερομένου.

Κοινοτικό Δελτίο Απογραφής: Πρόεδρος Γεώργιος Γιωργαντάς. Συνεδρίαση 12-8-45. Κατοικίες 135. Πληθυσμός 650. Καταστραφείσες οικίες ολοσχερώς 115 μερικώς 4  δια πυρκαγιάς παρά των Γερμανών στις 7-10 Ιουλίου 1944. Νόσοι τύφος, ελονοσία. Θύματα 8. Οι κάτοικοι διαμένουν σε εναπομείναντα μαγειρεία και καλύβες.

Μακεδονομάχοι: Στέργιος Χαριζόπουλος, Αλέξανδρος Κυρατζόπουλος, Ιωάννης Μπασδέκης, Δημήτριος Μπασδέκης μεταφορείς πολεμοφοδίων (Παπαδημητρίου. Σελίδες Ιστορίας Γρεβενών σ. 306).

Πεσόντες: α)Στρατ. Καλκατζής Γρηγόριος του Γεωργίου, 1916, 53 ΣΠ, Υψ.1878 Μόροβα 17-11-1940. β)Στρτ. Τσώτσης Στέργιος του Θεοχάρη, 1914, πέθανε αιχμάλωτος των Ιταλικών Δυνάμεων στις 18-7-41.

Πληθυσμός:1854=78 στεφάνια. 1913=695. 1920=604. 1928=641. 1940=612. 1951=409. 1961=340. 1971=219. 1981=258. 1991=177. 2001=363. 2011=81. (61^ος κατά σειρά από τους 112 απογραφέντες οικισμούς της Π.Ε Γρεβενών με την απογραφή του 2011). Στο κατάστιχο του έτους 1564 (ΤΤ 350) των Οθωμανικών αρχείων της Κων/πολης ο οικισμός είχε 42 κατοικίες και το ποσό φόρου που πλήρωνε ήταν 6.900 άσπρα ενώ το 1579 ήταν 72 κατοικίες και ο φόρος ήταν 6.900 άσπρα.

Σύλλογοι: «Σύλλογος Βαντσιωτών η Ελπίς» (2-5-1926). Μετονομάζεται εις Σύλλογο Κυδωνιωτών η «Ελπίς» στις 1-5-1927.

Ο σύλλογος Κυδωνιωτών  «Η ΕΛΠΙΣ»  με αναφορά στον έπαρχο Γρεβενών στις 12 Μαρτίου 1929 ζητά άδεια λαχειοφόρου αγοράς.

Σύλλογος των από το Βαντσικό καταγομένων στην Κωνσταντινούπολη «Οι Τρεις Ιεράρχαι».

Σύλλογος Κυδωνιωτών «Η Ενωσις» στις  21-1-57 ανακοινώνει τον απολογισμό εσόδων και εξόδων. Έσοδα 2266,50. Έξοδα 100 δρχ.  Το προς χρήση ποσό των 2166,50 με απόφαση των μελών διετέθησαν προς επίπλωση του καφενείου του συλλόγου Κυδωνιωτών. Το ανωτέρω ποσό προέρχεται από συνδρομές και από εισφορές των μελών του νέου έτους 1957. Το Σωματείο «η Ένωσις Κυδωνιωτών» έχει ιδρυθεί το έτος 1951 (60/773).

Τα αποκαλυπτήρια της προτομής του ευεργέτη Γιώργου Βασιλειάδη πραγματοποίησε το Σάββατο 27 Οκτωβρίου 2001 στις Κυδωνιές ο δήμος Κοσμά του Αιτωλού και ο πολιτιστικός σύλλογος Κυδωνιωτών Θεσσαλονίκης. Ο ευεργέτης Γιώργος Βασιλειάδης διέθεσε σημαντικό ποσό (3000 λίρες) στα μέσα του περασμένου αιώνα για να λύσει το πρόβλημα λειψυδρίας της ιδιαίτερης πατρίδας του. http://www.fora.gr/grevena.

---

[1] Η δωδεκαμελής επιτροπή αποτελούνταν από τον πρόεδρο Σπ. Δέσσος, ταμία Στ.Κυρατζόπουλος, Γραμματέας Θ.Τζήρος και μέλη Ευαγ. Οικονόμου, Θωμάς Αντωνόπουλος, Χρ.Τσιάτας, Παπαθαν. Τόσκας, Δημ.Τσιάτας, Κων/νος Μητσιόπουλος. Ο εκκλησιασμός τώρα γίνεται στο νάρθηκα της εκκλησίας και στο Δημοτικό Σχολείο (Β.Ε 14-10-36).

Κρανέα Γρεβενών

 

57. Κρανέα, η

Γράφει ο Βασίλης Αποστόλου (Από το βιβλίο μου "ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΓΡΕΒΕΝΩΝ" σελ.386 Κοζάνη 2018

Γενικά: Η Κρανέα, με τις πολλές κρανιές, βρίσκεται σε υψόμετρο 962 μ. στις πλαγιές του Ζυγού 32 χλμ. από τα Γρεβενά και περίπου 20 χλμ. από το Μέτσοβο. Είναι ένα από τα έξι πανέμορφα βλαχοχώρια των Γρεβενών με πλούσιο υδροφόρο ορίζοντα (τα άλλα Σαμαρίνα, Περιβόλι, Σμίξη, Αβδέλλα, Καλλιθέα). Δημιουργήθηκε από τη συνένωση των οικισμών της Τούργιας και Παλαιοχωρίου. Κοντινοί οικισμοί Καλλιθέα, Πριόνια, Μικρολίβαδο, Μοναχήτι, Κηπουρειό, Μηλιά Ιωαννίνων, Παλαιά Κουτσούφλιανη (Πλατανιά) Τρικάλων (http://www.vlahoi.net).

Ο επισκέπτης μπορεί να επισκεφτεί τα χιονοδρομικά κέντρα Μετσόβου και Βασιλίτσας, να πραγματοποιήσει οδοιπορικές διαδρομές μέσα στο δάσος, να συναντήσει κρυσταλλένιες βρύσες,  να δραπετεύσει στον εθνικό δρυμό της Πίνδου, στη Βάλια Κάλντα, με τα μεγάλα δέντρα, πεύκη, οξιά, ρόμπολα. Στα ρέματα υπάρχουν πολλά είδη ψαριών μεταξύ των οποίων και η άγρια πέστροφα.

“Το χωρίο έχει 250 οικογένειες χριστιανικές, 3 εκκλησίες, σχολείο αρρένων, παρθεναγωγείο, 4 χάνια χωρούντα 200 ζώα μετά 15 δωματίων  χωρούντων 150 άντρες, άφθονο άχυρο, χόρτο, κριθή, τρεις υδρόμυλοι” (Σχινάς).

Με απόφαση του Νομάρχη στις 31 Δεκεμβρίου 1914 ορίσθηκε ως έδρα εκλογικού τμήματος: Το δέκατον τρίτον με έδραν του χωρίου Κρανιά θέλουν ψηφίσει οι εκλογείς του χωρίου τούτων ως και των χωρίων Βελώνη, Μπάλτινον (Καλλιθέα), Μπόζιοβον (Πριόνια), Μοναχήτι, Λαβανίτσα (Μικρολίβαδον), τόπον ψηφοφορίας ορίζομεν την δημοτικήν σχολήν.

Κοινότητα: Στις 31-12-1918 ορίζεται έδρα της κοινότητας Κρανιάς. Στις 16-10-1940 διορθώνεται σε Κρανέα. Στις 5-4-1981 προσαρτάται ο καταργούμενος οικισμός Βελόνιον της κοινότητας Κρανέας. Στις 4-12-1997 προσαρτάται στο δήμο Γόργιανης και στις 7-6-2010 στο Δήμο Γρεβενών.

Στον εκλογικό κατάλογο της Υποδιοικήσεως Γρεβενών του 1914 ήταν εγγεγραμμένοι 374 χριστιανοί.

Στις κοινοτικές εκλογές του 1925 ψήφισαν 80 εκλογείς.  Εκλέχτηκαν: Ειρ. Γρεβενών. Ιωάννης Κυραλέους 49, Κων/νος Βλαχιώτης 48,  Νικόλαος Γιώτης 47, Ευθύμιος  Στερ. Γιώτης 41, Κων/νος Πατέλας 39, Γεώργιος Τζήμος 36, Σταμάτιος Κυραλέος 23, Στέργιος Βανιώτης 22, Βασίλειος Τσιάτσιος 22.

Ο πρόεδρος της κοινότητας Κρανιάς με έγγραφο στις 7-12-30 προς τον κ. Νομάρχη Κοζάνης αναφέρει ότι στην κοινότητα υπάρχει οίκημα του Δημοσίου, το οποίο επί Τουρκοκρατίας χρησιμοποιούνταν ως τηλεγραφείο και ταχυδρομείο. Μετά την απελευθέρωση χρησιμοποιήθηκε ως ειρηνοδικείο και κατοικία των υπαλλήλων του ειρηνοδικείου. Αργότερα όταν μετετέθη η έδρα του ειρηνοδικείου εκ της κονότητας εις το χωρίον Ζιάκα εγκατελείφθη το εν λόγω οίκημα αφέθηκε  στην τύχη του και ευρίσκεται ήδη υπό κατάρρευση. Το οίκημα είναι διώροφο αξίζει πλέον των 100.000 δραχμών, για την επισκευή απαιτείται το ποσό των 10.000 δραχμών και ζητά από το Νομάρχη να ενεργήσει παρά της Επιτροπής συντηρήσεως Δημοσίων έργων την επισκευή του οικήματος (60/552).

Στην κοινότητα Κρανιάς Γρεβενών εγένετο έρανος υπέρ των Εθνικών οικοτροφείων και ορφανοτροφείων του Κράτους την 25^ην Μαρτίου 1932  πλην όμως το προϊόν του εράνου εκ δραχμών 868 διετέθη παρ’ επιτροπής εις απόρους οικογένειες της κοινότητας (60/1437).

Υπέρ της Διεθνούς Εκθέσεως Θεσσαλονίκης  στις 14-8-36 η κοινότης κατέβαλε το ποσό των 300  δρχ. (60/1735).

Ο Επαρχών στις 8-3-37 διαβιβάζει στον πρόεδρο της κοινότητας Κρανιάς αναφορά του ληξιάρχου Αριστοτέλη Τσιουμπλέκου ο οποίος γνωρίζει ότι δωρίζει στην κοινότητα το επιμίσθιο το οποίο λαμβάνει επί μία συνεχή τετραετία αρχομένη από της 1^ης Απριλίου 1936 και λήγει την 31^ην Μαρτίου 1940 δια την αντικατάσταση των ξυλίνων υδροσωλήνων δια σιδηρών του υδραγωγείου της βρύσεως «Νικολή» και ζητά όπως θέσει υπόψη του κοινοτικού συμβουλίου προκειμένου να λάβει απόφαση περί αποδοχής ή μη της δωρεάς συμφώνως προς τας διατάξεις του άρθρου 27 του κώδικος.

Το κ.σ εγκρίνει  στις 18-9-38 τα πρακτικά μειοδοτικής δημοπρασίας για την κατασκευή στολών φαλαγγιτών δύο μάλλινων για τους αρχηγούς και 2 βαμβακερών. Εκάστη μάλλινη δρχ. 320 και βαμβακερή 255 (60/2021).

Η κοινότητα Κρανιάς Γρεβενών στις 29-2-40 ψηφίζει πίστωσιν 300 δραχμών υπέρ του κρατικού νοσοκομείου Γρεβενών (60/1464).

Από αυτοψία που πραγματοποίησε ο Λουκιανός Μακρυνιώτης Δασάρχης Γρεβενών αναφέρει ότι στις 23 Αυγούστου 1958 εξερράγη πυρκαγιά στη θέση Καζάρμα του δημοσίου δάσους Κρανιάς. Η  πυρκαγιά λόγω του πνέοντος ισχυρότατου λίβα  επεξετάθη ταχύτατα καταστρέψασα εις διάστημα 4 ωρών έκταση 1500 στρεμμάτων καλυπτομένη από δάσος πεύκης και ελάτης. Η κατάσβεση πραγματοποιήθηκε με τη βοήθεια των προσδραμόντων κατοίκων Κρανιάς και πέριξ χωρίων και ισχυρών δυνάμεων Στρατού. Η πυρκαγιά ξεκίνησε από αναμμένο τσιγάρο.

Στην Κρανιά ορίσθηκε εκπρόσωπος ταξινομήσεως κτηνών για το έτος 1960  ο Λάμαρης Γεώργιος του Αθανασίου.

Γεφύρι Κρανιάς (Σταμπέκη): Χτίστηκε περίπου το 1850. Βρίσκεται κοντά στο χωριό, στο δρόμο Κρανιάς-Μηλιάς Μετσόβου. Γεφυρώνει ρέμα που εκβάλλει στο Βενέτικο ποταμό. Αποκαταστάθηκε το γεφύρι το 2006.

Γεφύρι Ματσαγκάνη: Βρίσκεται στο δρόμο Γρεβενών - Κρανιάς, λίγο πριν το χωριό, κοντά στις πηγές του Βενέτικου. Το γεφύρι είναι μονότοξο επί ρέματος κοντά στις πηγές του Βενέτικου ποταμού. Έχει μήκος 16μ., πλάτος 2,50μ., και ύψος 5,50μ.

Εκπαίδευση: Το κοινοτικό συμβούλιο ανακηρύσσει ευεργέτες για οικονομική συνδρομή υπέρ ανεγέρσεως ελληνικού διδακτηρίου από Αμερική Κρανιώτου κ. Δημητρίου Ι.Γκιζέλη  δρχ. 2646 και  είκοσι Κρανιωτών ευρισκομένων στο Βουκουρέστι Ρουμανίας  με το ποσό των 6.600 λεϊα (Μ.Β 21-12-30).

Με πρωτοβουλία του Διευθυντή του σχολείου Αριστοτέλους Τσιομπλέκου δόθηκε θεατρική παράσταση στις 27 Αυγούστου του δράματος «Γκόλφω» (Μ.Β 10-9-33).

Διδακτηριακή κατάσταση του σχολείου το έτος 1937: Στεγάζεται σε δημόσιο οίκημα. Είναι διώροφον.  Κάθε όροφος αποτελείται από δύο δωμάτια. Στην ΑΒ΄ τάξη φοιτούν 79 μαθητές. Στο δωμάτιο της Γ΄ και Δ΄ 42 μαθητές. Οι μαθητές της Ε΄ και Στ΄ τάξης 18. Στο άλλο δωμάτιο στεγάζονται τα νήπια. Το οίκημα καταλληλότατο. Ευρίσκεται υπό κατασκευή ο δεύτερος όροφος (60/619).

Μετά από διενεργηθείσα πλειοδοτική δημοπρασία στις 2-3-38 αφορώντα την εκποίηση 1063 οκάδων μεταχειρισμένου κασσιτέρου (μεταχειρισμένος τσίγκος στέγης διδακτηρίου) του Δημ. σχ. Κρανιάς. Τελευταίος πλειοδότης ανεδείχθη ο Ιωάννης Ζυγουρίκας με τιμή 10,70 δρχ. κατ’ οκά.

Σήμερα στο σχολείο φοιτούν επτά μαθητές (25-11-2016).

Κοινοτικό Δελτίο Απογραφής: Πρόεδρος Ευθύμιος Αθ. Στάμου. Έλλειψη μελών λόγω ομηρίας και θάνατος. Συνεδρίαση 7-7-45. Κατοικίες 237. Πληθ. 980. Καταστραφείσες οικίες 225 δια εμπρησμού  υπό των Γερμανών στις 7-10-43 και 7-7-44. Θύματα 23 (άνδρες 17, γυναίκες 4, παιδιά 2).

 Οικονομία: Κύριες πηγές βιοπορισμού είναι η εκμετάλλευση του δασικού πλούτου της περιοχής με την κατασκευή προϊόντων ξύλου, η κτηνοτροφία, ο αγροτουρισμός καθότι η περιοχή αποτελεί σημαντικό βιότοπο με πλήθος άγριων ζώων όπως αρκούδες, λύκοι, ζαρκάδια. Εβδομαδιαία αγορά καθ’ εκάστη Κυριακή τελείται από το 1930[1]. Λειτουργούσαν τρεις νερόμυλοι[2]. ΔΑΣ Κρανιάς Γρεβενών “Η Πίνδος” με δραστηριότητα δασοκομία με έναρξη το 2008. Δασικός Αγροτικός Συνεταιρισμός η Τούργια με έναρξη το 2008.

ΟΥΝΡΑ: Ο Έπαρχος Γρεβενών  στις 18-2-45 με αναφορά στην Επιτροπή Γενικών Διανομών Θεσσαλονίκης αναφέρει  ότι ο πρόεδρος της κοινότητας Κρανιάς Γρεβενών με αναφορά που του έστειλε αναφέρεται στην οικτρά κατάσταση που βρίσκονται οι πυροπαθείς κάτοικοι του χωριού οι οποίοι υπέστησαν ολοκληρωτική καταστροφή. Ζητά να χορηγηθούν κλινοσκεπάσματα στους κατοίκους καθ’ ότι κατά την τελευταία κατανομή που έγινε από τις υπηρεσίες Διανομών Θεσσαλονίκης δεν συμπεριελήφθη η κοινότητα άγνωστο δια ποία αιτία. Οι πυρποληθείσες οικίες ανέρχονται σε 240 (60/2018).

Πληθυσμός:1859=185 στεφάνια. 1913=1137. 1920=853. 1928=988. 1940=1128. 1951=752. 1961=760. 1971=526. 1981=489. 1991=608. 2001=589. 2011=385. (10^ος κατά σειρά από τους 112 απογραφέντες οικισμούς της Π.Ε Γρεβενών με την απογραφή του 2011). Στο κατάστιχο του έτους 1564 (ΤΤ 350) των Οθωμανικών αρχείων της Κων/πολης ο οικισμός είχε 91 κατοικίες και το ποσό φόρου που πλήρωνε ήταν 7500 άσπρα.

Ιερά: Ενοριακός ναός Αγίων Πάντων 1790, Αγίου Νικολάου, Αγίας Παρασκευής, Αγίου Γεωργίου με πολλές αγιογραφίες, Προφήτη Ηλία, Αγίου Αθανασίου. Αφιερωτές στην πρόθεση 421 της Μονής Αγίου Νικάνορα ήταν για την Α΄ Γραφή 26 (1534-1692)  και στη Β΄ Γραφή 33 (από το 1692 και μετά).

Πεσόντες Ε.Π: α)Γκουνέλας Δημήτριος του Χρήστου 1919, 27 ΣΠ, Μνήμα Γραίας Κάμια 4-4-41.(Κρανιά)  β)Ζέρβας Αλέξανδρος του Νικολάου, 1909, 53 ΣΠ, Μάχη Κορίτσας  4-1-1941. γ)Ζέρβας Θεόδωρος του Αστερίου, 1915, 27ΣΠ,  Γκούρι Τοπίτ Κάμια 4-4-1941 (ΔΙΣ).

        Σύλλογοι: Ο Εκπολιτιστικός Σύλλογος Κρανιάς “Η Τούργια” ιδρύθηκε το 1980. Συμμετέχει  σε ανταμώματα και εκδηλώσεις της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Βλάχων, όπως και των Βλάχων της οροσειράς της Πίνδου.

---

[1] Μ.Β 28-8-1930.

[2] Παπαδημητρίου. Σελίδες ιστορίας  Γ΄ σελ. 39.

Κοσμάτιον Γρεβενών

55.Κοσμάτιον, το

 Γράφει ο Βασίλης Αποστόλου (Από το βιβλίο μου "ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΓΡΕΒΕΝΩΝ" σελ. 386. Κοζάνη 2018

 

Γενικά: Το χωριό είναι χτισμένο σε υψόμετρο 724 μέτρων με πλησιέστερους οικισμούς το Τρίκωμο, Παρόρειο, Σταυρό, Σπήλαιο.

Κοινοτικά: Στις 31-12-1918 ορίσθηκε ως έδρα κοινότητος Κοσματίου. Στις 4-12-1997 προσαρτάται στο δήμο Θεοδώρου Ζιάκα και στις 7-6-2010 στο δήμο Γρεβενών.

Στον εκλογικό κατάλογο της Υποδιοικήσεως Γρεβενών του 1914 ήταν εγγεγραμμένοι 128 χριστιανοί.

Στις εκλογές του 1925 ψήφισαν 66 εκλογείς και εκλέχτηκαν οι Κων/νος Παπαϊωάννου 52, Ανδρέας Τσιρίκας 49, Κωνσταντίνος Παπαποστόλου 47, Χρήστος Κερατζής 34, Δημήτριος Κόκκινος 29, Δημήτριος Χρ. Βλέτσιος 22,  Στέργιος Χαντάβας 21, Δημήτριος Τζαμετρούλας 19, Στέργιος Τολίκας 17.

Το Δασαρχείο Γρεβενών  στις 14-3-35 αναφέρει στον  Έπαρχο ότι στην περιφέρεια Κοσματίου όλα τα δάση είναι  δημόσια. Στη θέση Γέφυρα-Σπανού περιοχής Κοσματίου ασβεστοκάμινοι κατοίκων Κοσματίου λειτουργούν με καυσόξυλα ξηρά τα οποία οι ενδιαφερόμενοι συλλέγουν εκ καθορισμένης θέσεως (60/718).

Το κ.σ  στις 19-2-39 ψήφισε οδοιπορικά έξοδα 175 δραχμών υπέρ του προέδρου καθ’ ότι  στις 10-8-1938 συνόδευσε τους κληρωτούς στο Κηπουργιό, προκειμένου να εξετασθούν παρά του περιοδεύοντος Στρατιωτικού Συμβουλίου (60/2021).

Για συμμετοχή στη ΔΕΘ το Δεκέμβριο του 1939 το κ.σ  ψήφισε 100 δρχ., (60/2021).

Ο Νομάρχης στις 15-4-40 εγκρίνει πίστωση πεντήκοντα δραχμών ως εισφορά της κοινότητας Κοσματίου υπέρ των σεισμοπαθών της φίλης Τουρκίας (60/1464).

Ο πρόεδρος της κ. Κοσματίου στις 30-4-40 αναφέρει ότι εμβολιάστηκαν δέντρα υπό την Ε.Ο.Ν  (60/1464).

Ο πρόεδρος της κοινότητας αναφέρει στις 10-12-55 προς τη Γενική Διοίκηση Βορείου Ελλάδος, υπηρεσία παραμεθορίων περιοχών Θεσσαλονίκη αναφέρει “ότι η κοινότης Κοσματίου επαρχίας Γρεβενών αριθμούσα 400 κατοίκους είναι τελείως απομονωμένη από απόψεως Συγκοινωνίας και η μετάβασή  μας εκ του χωρίου εις την πόλη Γρεβενών και τ’ ανάπαλιν καθίσταται κατά το χειμώνα μαρτυρική. Ιδιαιτέρως μας είναι αδύνατο να μεταφέρουμε τα αγροτικά μας προϊόντα είτε εις τις αποθήκες της Αγροτ. Τραπέζης είτε στην αγορά προς πώληση και τούτο συμπληρώνει την αθλιότητα εις την οποία περιήλθομε μετά την τελεία καταστροφή του χωριού μας.

            Κατεστραμμένοι, στερούμενοι ζώων και μεταφορικών μέσων, υποφέρομε τα πάνδεινα δια τούτο παρακαλούμε όπως δια την εις διάθεση υλικών πόρων, διατάξετε τη σύνδεση του χωριού μας δια κατασκευής μιας αγροτικής οδού μήκους 5 χιλιομέτρων εν όλω μετά της δημοσίας οδού Γρεβενών-Ζιάκα, εις το σημείο Ταμπούρι Κοσματίου.

            Τόσα είναι τα δεινά άτινα υποφέρωμεν εκ των άνω ελλείψεων ώστε οι κάτοικοι απελπισμένοι αντιμετωπίζουν το πρόβλημα εγκαταλείψεως του χωριού μας. Τρέφομεν την ελπίδα ότι η πατρική κυβέρνηση θα θεραπεύσει δια μικρής δαπάνης τις άνω ελλείψεις μας δια τούτο ευχαριστούμε θερμώς”.

Εκπαίδευση: ΄Εχει 160 κατοίκους, υπάρχει κοινό σχολείο, φοιτούν 20 μαθητές, ο διδάσκαλος παίρνει μισθό 5 λίρες από τα εισοδήματα της εκκλησίας (1873-74. Πηγή Ηλίας Γάγαλης greveniotiς.gr βλέπε Βιβλιογραφία).

Με επιστολή ο πρωτοσύγκελος Γρεβενών Αθανάσιος προς το Σεβασμιότατο Μητροπολίτη Κοζάνης και Σερβίων  στις 4-8-1909 ζητά να μάθει αν υπάρχουν δύο διαθέσιμοι  διδάσκαλοι για τα χωρία Κοσμάτι και Στιζάχιο. Απαιτούνται δύο διδάσκαλοι τελειόφοιτοι γυμνασίου πείραν έχοντες και συνετοί. Παρέχονται κατοικία και καύσιμος ύλη, μισθός 20-25 λίρες (Φ.1888 ΔΒΚ).

 Διδακτηριακή κατάσταση του σχολείου το έτος 1937:  “Στεγάζεται σε οίκημα ανήκον εκ κοινού και αδιαιρέτου με κοινότητα και εκκλησία και σχολική εφορεία χωρίς να καταβάλλεται ουδέν μίσθωμα. Το σχολείο είναι διώροφο και αποτελείται από τέσσερα δωμάτια εκ των οποίων δύο χρησιμοποιούνται δια αίθουσες διδασκαλίας, εν δια τη στέγαση του κοινοτικού γραφείου και εν κοινόν χρησιμεύον δια διαμονή του δημοδιδασκάλου του σχολείου. Κάθε όροφος αποτελείται από δύο δωμάτια. Στο δεύτερο όροφο στεγάζονται οι μαθητές και σε κάθε δωμάτιο με αριθμό μαθητών 45 ανά δωμάτιο. Το κατεχόμενο οίκημα είναι ακατάλληλο δια τη στέγαση του σχολείου, διότι ευρίσκεται εις το κέντρο ακριβώς περιστοιχούμενον υπό οικιών και στερουμένων παντελώς της προβλεπομένης σχολικής αυλής εις ην οι μαθηταί του σχολείου θα καταφύγουν κατά τας προ των μαθημάτων ώρας και κατά τα διαλείμματα ή δια να παίξωσι διαφόρους χρησίμους παιδιάς ή να ασχοληθώσι με την σωματικήν αγωγή και τα τοιαύτα. Ομοίως είναι ακατάλληλον δι’ ότι λόγω της τοπογραφικής του θέσεως περιορίζεται κατά το μέγιστον το ηλιακόν φως, καθιστάμενον αισθητόν κατά την 10^ην π.μ και μόνον ώραν και δεν αερίζεται προσηκόντως. Ο προσανατολισμός του, δυτικομεσημβρινός δεν ανταποκρίνεται προς υγιεινούς όρους. Ακατάλληλον ομοίως είναι διότι δεν έχει χώρο όπως χρησιμοποιηθεί δια κτίσιν αποχωρητηρίου και ως εκ τούτου αναγκάζονται οι μαθητές να εξέρχονται σε απόσταση 500 τ.μ του σχολείου και εις τους παρακειμένους αγρούς όπως εκπληρώσουν τας σωματικάς ανάγκας, πράγμα δύσκολον για το μαθητή και ιδίως κατά τους χειμερινούς μήνες. Υπό κατασκευήν δεν ευρίσκεται νέο κτίριο (60/619).

            Ο Διευθυντής του δημοτικού σχολείου Κοσματίου Γρεβενών στις 15-12-39, προς το Νομάρχη Κοζάνης μεταξύ άλλων αναφέρει ότι «το σχολείο Κοσματίου στο οποίο τοποθετήθηκα  από την αρχή του τρέχοντος τούτου Σχολικού έτους, μετατεθείς εκ Τρικόρφου Γρεβενών δεν έχει σχολικό κήπο. Στο Τρίκορφο  επί 12 ετίαν ειργάσθην και κήπον ίδρυσα με φυτώρια και με 300 καρποφόρα δενδρύλλια. Από της 15^ης Σεπτεμβρίου ημερομηνία αφίξεώς μου ενταύθα έστρεψα τας ενεργείας μου στην  ίδρυση σχολικού κήπου. Δε συνάντησα δυσκολίες διότι έκταση υπήρχε. Συνεννοηθείς μετά του  προέδρου και καθαρίσαντες την έκταση ζήτησα να με συνδράμει στην εκχέρσωσή του. Πράγματι ο κ. πρόεδρος έδειξε προθυμία  και τεθείς επικεφαλής των κατοίκων συνδραμούσης και της Ε.Ο.Ν  Κοσματίου μετέβημεν και ξεχερσώσαμε την έκταση, εκτάσεως 2 στρεμ. περίπου, λόγω του καιρού η περίφραξή του καθυστερεί εισέτι. Πλην του σχολικού κήπου υπάρχει και ετέρα σχολική έκταση την οποία θα καλλιεργήσουμε δια φυτών μεγάλης καλλιεργείας (αραβοσίτου ή σικάλεως οψίμου) την άνοιξη. Από του Σεπτεμβρίου, έχω υπόψη μου την ίδρυση σχολικού κήπου, μερίμνησα δια τη συλλογή σπόρων καρποφόρων δένδρων. Με  τους μαθητές  μου προέβην στη συλλογή σπόρων εξ αγρίων μηλεών και κάρυα και αμύγδαλα δια να σπαρούν σε σπορεία αρχές ανοίξεως. Ως προς την περίφραξη ο κ. πρόεδρος έχει τη γνώμη να περιφραχθεί δια πασάλων πυκνών τοποθετημένων. Εγώ έχω τη γνώμη ότι η ούτω περίφραξη θα είναι πλημμελής και ουχί μόνιμη διότι οι πάσσαλοι θα πέσουν, θα σπάσουν, θα σαπίσουν, ενώ η δια συρματοπλέγματος περίφραξη είναι καλυτέρα. Επειδή το σχολικό Ταμείο δεν έχει πόρους δια την προμήθεια συρματοπλέγματος, παρακαλώ θερμώς όπως προέλθητε στην ενέργεια και γίνει σύσταση στον κ. πρόεδρο να γίνει η περίφραξη δια συρματοπλέγματος με έξοδα του Κοινοτικού Ταμείου. Ούτω κ. Νομάρχα, τον κήπο που ίδρυσα στον  Τρίκορφο όπου εργάσθηκα επί 22 ετίαν, εύρεν έτοιμον ο νεαρός συνάδελφος ο έχων 3ετή υπηρεσία, εγώ δε τοποθετηθείς εις την θέσιν που αρχίζω εκ του α κατά την λαϊκή έκφραση».

Ο επιθεωρητής με απόφαση εισηγείται την απονομή επιδόματος εκ δραχμών 160 μηνιαίως στο διδάσκαλο Ιωάννη Σιαμπανίδη  πτυχιούχο μονοετούς μετεκπαιδεύσεως στο Διδασκαλείο  με υπηρεσία 17 ετών (1-7-1941 ΑΒΕ 70 ΣΑΕ 52).

Έκθεση Επιθεωρητή Γ. Σακελλάρη (10-12-41): «Το χωρίο κτίσθηκε το 1630-1650 από κατοίκους των πέριξ συνοικισμών. Το όνομά του Κοσμάτι=κόσμος-στολίδι. Η μικρή εκκλησία του Αγίου Νικολάου η οποία ήταν κτισμένη στην άκρη του χωριού και χρησίμευε για τον εκκλησιασμό κατεστράφη. Πλησίον ταύτης ανηγέρθη πάλι εκκλησία του Αγίου Νικολάου το 1806. Εντός της εκκλησίας υπάρχει η επιγραφή: «Ιστορήθη η παρούσα ιστορία παντοκράτορα πλατυτέρα Κοίμησις της Θεοτόκου της Μεγαλομάρτυρος γύρωθεν επί έτους 1847 Ιουλίου 20 αρχιερατεύοντος του πανιερωτάτου κυρίου Ιωανικίου ιερατεύοντος δε του αιδεσιμοτάτου Παπαδημήτρη επιτροπεύοντος δε Μιχαήλ Καραλιτζά και δια συνδρομής πάντων των χριστιανών της χώρας ταύτης”. Επί του τέμπλου αναγράφεται ότι ο τέμπλος έγινε το 1807  από το μαστοροβαγγέλη. Ο γυναικωνίτης “ηστορίθη… δια συνδρομής και επιστασίας του αιδεσιμοτάτου επιτρόπου κυρίου Παπαϊωάννου το έτος 1864».  Σχολείο ανηγέρθη το 1840, οι δε διδάσκαλοι πληρώνονταν υπό των εσόδων της εκκλησίας.  Την αποχώρηση του οπλαρχηγού Ζιάκα εκ Σπηλαίου ακολούθησαν και οι κάτοικοι του Κοσματίου, οι οποίοι ήταν συγκεντρωμένοι εκεί και κατέφυγαν στα Τζουμέρκα. Δια απεσταλμένου κατόπιν έλαβαν την άδεια από τις Τουρκικές αρχές να επανέλθουν στις εστίες των. Το σημερινό σχολείο κτίστηκε το 1919».

Ιερά: Άγιος Νικόλαος 1806, ενοριακός ναός με το ΦΕΚ με ημερομηνία 5-2-1969 κρίθηκε ιστορικό διατηρητέο μνημείο. Α. Δημήτριος. Α. Αθανάσιος. Αφιερωτές στην πρόθεση 421 της Μονής Αγίου Νικάνορα ήταν για την Α΄ Γραφή 14 (1534-1692)  και στη Β΄ Γραφή 5 (από το 1692 και μετά).

Οικονομία: Ο οικισμός φημίζεται για το καλό κρασί, τσίπουρο, μανιτάρια. Λειτουργούν πέντε αποστακτήρια τσίπουρου.

Ιδρυτικά μέλη του Πανεπαρχιακού Αμπελουργικού Συλλόγου Γρεβενών με ημερομηνία ιδρύσεως 12 Σεπτεμβρίου 1926 ήταν οι Τζιότζιορας Χρ., Παπαδημητρίου Ιωάν., Τσιρίκας Χρίστος.

Στα όρια Κοσματίου-Τρικώμου λειτουργούσε νερόμυλος  (Παπαδημητρίου. Σελίδες ιστορίας  Γ΄ σελ. 40).  Σε απόσταση 500 μέτρων από το Κοσμάτι λειτουργεί το ξενοδοχείο "Δρυάδες" με  επιπλωμένα διαμερίσματα, σε μια έκταση 7 στρεμμάτων.

Ο πρόεδρος της κοινότητας στις 10-2-55 αναφέρει στον  Έπαρχο Γρεβενών ότι

στην περιοχή της κοινότητός μας κατ’ έτος γίνονται περί τα 50 ασβεστοκάμινα εκ κατοίκων της κοινότητας με αποτέλεσμα οι προξενηθείσες ζημίες σε ξυλεία κατέστρεψαν πάντα τα δάση. Ζητά να σταματήσουν οι καύσεις των ασβεστοκαμίνων.

Πεσόντες Ε.Π: Στρατ. Ψάρρας Στέργιος του Χρήστου, 1908, 27 ΣΠ, Υψ. 1548 Μόροβα 21-11-1940. Κοντά στην εκκλησία του Α. Νικολάου  βρίσκεται μνημείο των 33 που κάηκαν ζωντανοί στην εκκλησία στις 9-7-44  υπό των Γερμανών κατακτητών.

Πληθυσμός: 1913=396. 1920=323. 1928=387. 1940=409. 1951=312. 1961=339. 1971=263. 1981=323. 1991=299. 2001=330. 2011=134. (41^ος κατά σειρά από τους 112 απογραφέντες οικισμούς της Π.Ε Γρεβενών με την απογραφή του 2011). Στο κατάστιχο του έτους 1564 (ΤΤ 350) των Οθωμανικών αρχείων της Κων/πολης ο οικισμός είχε 35 κατοικίες και το ποσό φόρου που πλήρωνε ήταν 5.845 άσπρα ενώ το 1579 ήταν 34 κατοικίες και ο φόρος ήταν 3.000 άσπρα.

Σύλλογοι: Ιδρύεται Προοδευτικός Σύλλογος με πρωτοβουλία του διδασκάλου κ.Κ.Χανιώτη (Β.Ε 19-4-1936). Σήμερα δραστηριοποιείται ο Πολιτιστικός Σύλλογος Κοσματίου.