Γράφει ο Βασίλειος Αποστόλου, δάσκαλος του Δημ. Σχολείου Γ. Κονταρής , Γραμματέας του Συλλόγου Γρεβενιωτών ν. Κοζάνης “Ο ΑΙΜΙΛΙΑΝΟΣ ” vasilisapostolou©yahoo.gr
Δημοσιεύτηκε στον τοπικό τύπο της Κοζάνης τον Οκτώβριο του 2008.
Στα πλαίσια του ενιαύσιου εορτασμού του Μακεδονικού Αγώνα μαθητές και δάσκαλοι των Δημοτικών σχολείων “Γ. ΚΟΝΤΑΡΗΣ” και 8ου Κοζάνης πραγματοποίησαν προσκύνημα στο κρησφύγετο του Παύλου Μελά στην πρώην οικία του Ν. Μαλούτα, επί της συμβολής των οδών Παύλου Χαρίση (αρ.32) και Ν. Μαλούτα. Ακολούθησε ομιλία από το γράφοντα με τρεις άξονες. Τι ήταν ο Μακεδονικός Αγώνας. Ποία η σχέση του Παύλου Μελά με την Κοζάνη. Προτάσεις για την αξιοποίηση και ανάδειξη του ιστορικού χώρου.
Μετά το πέρας της ομιλίας τηρήθηκε ενός λεπτού σιγή στη μνήμη του πρωτομάρτυρα Παύλου Μελά και όλων των Μακεδονομάχων με πρωτοβουλία του διευθυντή του 8ου Δημ. Σχολείου Αθανασίου Γκλαβίνα.
Ο Παύλος Μελάς στην Κοζάνη
Κατά τη δεύτερη είσοδο στη Δ. Μακεδονία επισκέπτεται αποκλειστικά την Κοζάνη από 19 Ιουλίου ως 31 του ιδίου μήνα του έτους 1904. Ήλθε, μετά από συστάσεις του Κοζανίτη Ιωάννη Μιχ. Τσιτσεκλή, γραμματέα της εισαγγελίας Λαρίσης. Σκοπός της επίσκεψής του ήταν να οργανώσει ανταρτική ομάδα από Κοζανίτες οι οποίοι θα δρούσαν κατά των Βουλγάρων κομιτατζήδων που τρομοκρατούσαν τους ορθόδοξους Έλληνες. Αρχικά χρησιμοποίησε ως κρησφύγετα το πανδοχείο του Δημ. και Χρίστου Μπουδρούμα, την Ιερά Μητρόπολη και τέλος την οικία του καθηγητή των Ιερών Ν. Μαλούτα. Σε τούτη την οικία παρουσία του ιερέως Αναστασίου Ζωγραφίδη, εκ Τριγωνικού, ορκίσθηκαν οι πρώτοι Κοζανίτες Μακεδονομάχοι.
Οι μαθητές του Δημοτικού σχολείου Γ. Κονταρής (πρώην 1ο Δημοτικό Σχολείο) κατά την επίσκεψη στον ιερό χώρο στις 13 Οκτωβρίου, ημέρα θανάτου του Παύλου Μελά.
Το αρχοντικό Νικολάου Μαλούτα
Ο Νικόλαος Μαλούτας με διαθήκη στις 9 Δεκεμβρίου 1932 δωρίζει την οικία, με κήπο και υπόγειο στο δήμο, η οποία θα περιέλθει στην κυριότητά του μετά το θάνατο του ιδίου και της γυναίκας του Περιστέρας. Στη διαθήκη αναφέρει να τη χρησιμοποιεί ο Δήμος για εθνικούς σκοπούς και κυρίως προς εγκατάσταση σ’ αυτή το Δημοτικό Εθνικό Μουσείο και τούτο στη μνήμη του αειμνήστου Εθνικού ήρωος Παύλου Μελά καθότι στην ανωτέρω οικία έθεσε τις βάσεις του Μακεδονικού Αγώνα. Ακόμη για το γεγονός ότι στην οικία φιλοξενήθηκαν και νοσηλεύτηκαν κατά τους χρόνους της δουλείας πλείστοι αγωνιστές. (Περισσότερα στο βιβλίο μου “ΠΡΟΤΟΜΕΣ-ΑΝΔΡΙΑΝΤΕΣ-ΜΝΗΜΕΙΑ ΚΟΖΑΝΗΣ”, Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Κοζάνης, 2006).
Η οικία λειτούργησε ως Εθνολογικό Μουσείο. Αναρτήθηκαν φωτογραφίες Μακεδονομάχων με σύντομο βιογραφικό. Σήμερα οι μορφές των ηρώων είναι αναρτημένες στο Ιστορικό-Λαογραφικό Μουσείο του Συνδέσμου Γραμμάτων και Τεχνών Ν. Κοζάνης.
Τούτη η οικία σήμερα δεν υφίσταται. Δυστυχώς ο Δήμος την κατεδάφισε. Υπάρχει ένας διαμορφωμένος χώρος με παγκάκια, πλούσιο ηλεκτροφωτισμό, πλακοστρωμένος ως και χώρος πρασίνου.
Οι μαθητές της Ε΄ και Στ΄ του 8ου Δημοτικού Σχολείου κατά την επίσκεψη-προσκύνημα στο κρησφύγετο του Παύλου Μελά στις 16-10-2008. Διακρίνονται ο διευθυντής του σχολείου Αθανάσιος Γκλαβίνας και οι δάσκαλοι: Ζαραμπούκας Απόστολος, Σαβαϊδου Αικατερίνη, Δινικούρη Γεωργία, Πεκρίδου Αναστασία.
Προτάσεις ανάδειξης του ιστορικού χώρου.
1. Στην οικία Ν. Μαλούτα να τοποθετηθεί μαρμαρίνη πλάξ με τα παρακάτω στοιχεία που να μας αναφέρει το γεγονός.
Η ΕΔΩ ΠΡΩΗΝ ΟΙΚΙΑ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΜΑΛΟΥΤΑ
ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΘΗΚΕ ΓΙΑ
3Ο ΚΡΗΣΦΥΓΕΤΟ ΠΑΥΛΟΥ ΜΕΛΑ
ΑΠΟ 24 ΙΟΥΛΙΟΥ (ΤΟ ΒΡΑΔΥ)
ΕΩΣ 31 ΙΟΥΛΙΟΥ 1904 (10 ΤΟ ΠΡΩΙ)
2. H προτομή του Παύλου Μελά να στηθεί σε τούτο τον τόπο τον οποίο χρησιμοποίησε για κρησφύγετο επί επτά συνεχή μερόνυχτα. Σήμερα έχει αφαιρεθεί από την πλατεία της 28ης Οκτωβρίου και βρίσκεται στις αποθήκες του Δήμου.(Σχετικές δημοσιεύσεις υπάρχουν και από το λαογράφο κ. Ιωάννη Κορκά)
3. Φιλοτέχνηση εικόνας όρκου Μακεδονομάχου με τις μορφές του Παύλου Μελά, του ιερέα Αναστάσιου Ζωγραφίδη και των Κοζανιτών Μακεδονομάχων.
4. Τα ονόματα των αγωνιστών της περιφέρειας Κοζάνης που συμμετείχαν στο ανταρτικό σώμα του Παύλου Μελά κατά την τρίτη είσοδό του στη Δ. Μακεδονία από 27 Αυγούστου ως 13 Οκτωβρίου 1904.
Κοζάνη: Θωμάς Λιόντας, Δημήτριος Πλόσκας, Αθανάσιος Γκάγκος, Κωνσταντίνος Βλάχου, Καραλίβανος, Βισβίκης, Κιουτσιούκης ή Ιωάννης Ντιούφας. Σιάτιστα: Γεώργιος Λιουλιάκης, Κωνσταντίνος Καλαμπούκας. Καταφύγι: Θεόδωρος Καραλιόλιος, Γρηγόριος Αγραφιώτης και Χρίστος Μαλέτσκος. Ζώνη Βοΐου: Μήτσιος Παπάς. Πεντάλοφος: Τσανάκας. Γρεβενά: Κατσαμάκας
5. Σε αναθηματική στήλη να γραφούν οι πεσόντες Μακεδονομάχοι της περιόδου 1904-1908
6. Να γραφούν σε μαρμάρινες πλάκες αποσπάσματα επιστολών του Παύλου Μελά. Ενδεικτικά αναφέρουμε.
Κοζάνη 19 Ιουλίου 1904
Νάτα μου
Η Κοζάνη είναι αρκετά μεγάλη πόλις 12.000 κατοίκων περίπου Οι δρόμοι όλοι στρωμένοι με καλντερίμι. Τα σπίτια αρχαιότατα αλλά καλά συντηρημένα. Κίνησις εις τους δρόμους πολλή. Ούτε ίχνος Τούρκου ή Εβραίου, εκτός 30 Τούρκων ιππέων και 6 διοικητικών υπαλλήλων. Οι άλλοι όλοι ΄Ελληνες ζωηρότατοι, ωραιότατοι ομιλούν καθαροτάτη ελληνική γλώσσα.
Κοζάνη 27 Ιουλίου 1904
Νάτα μου
Τα σημερινά νέα, αγαπητή μου, έγιναν αιφνιδίως καλά, αν όχι λαμπρά. Το πρωί μου παρουσιάσθηκαν άλλοι τέσσερις Κοζανίτες, που και οι τέσσερις εδέχθησαν να με ακολουθήσουν. Είναι και οι τέσσερις ηρακλείων διαστάσεων νέοι, με υπερήφανον φυσιογνωμίαν και δοκιμασμένης ανδρείας.
7. Δημιουργία δύο σειρών κερκίδων στο χώρο για να μπορούν οι μαθητές ή και ακόμη ακροατές να παρακολουθούν τις εθνοπρεπείς εκδηλώσεις που περιοδικά θα πραγματοποιούνται.
Η υπάρχουσα είναι σε μεγάλο ύψος από το δάπεδο. Κατά την επίσκεψή μας δεν μας εξυπηρέτησε.
8. Η επιγραφή με την οδό Ν. Μαλούτα την τελευταία εβδομάδα έχει αφαιρεθεί. Πρόταση να ονομασθεί η οδός “Πλατεία Ν. Μαλούτα”, και οι ολιγοστές οικίες να διατηρήσουν τον αριθμό τους ως “Πλατεία Ν. Μαλούτα ” κατά τα πρότυπα της “Πλατείας Λασσάνη”
9. Επίσης σήμερα στην ανακαινισμένη Μητρόπολη πρέπει να εντοιχισθεί η παρακάτω μαρμάρινη πλάκα.
Απόψεις-προτάσεις μαθητών
Ηλιαδέλης Δημήτριος (Δ. Σχολείο Γ. Κονταρής Τάξη Στ΄): «Στην επίσκεψή μας στο αρχοντικό του Νικολάου Μαλούτα, καθηγητή της Θεολογίας, καθώς και κρησφύγετο του Παύλου Μελά είχα πολλές εντυπώσεις και συναισθήματα. Αρχικά αισθάνθηκα περήφανος για τους αγώνες και τη θυσία του σπουδαίου ήρωα του Μακεδονικού Αγώνα Παύλου Μελά. Όμως αισθάνθηκα λύπη, στενοχώρια και αγανάκτηση, γιατί στο χώρο εκείνο δεν υπάρχει ούτε ένα μνημείο που να μας θυμίζει τον ήρωα. Κύριε δήμαρχε φροντίστε να στηθεί η προτομή του ήρωά μας Παύλου Μελά».
Από το 8ο Δημοτικό Σχολείο Κοζάνης
Μαρίνα Διάφα: «Δεν περίμενα πώς το κρησφύγετο του Παύλου Μελά θα ήταν σε τέτοια κατάσταση. Θα μπορούσε να αξιοποιηθεί πολύ καλύτερα αυτό το ιστορικό μέρος, όπως να στηθεί η προτομή του και να γίνει γνωστό σε όλους τους κατοίκους της Κοζάνης. Αν γίνει αυτό, θα μείνει η μνήμη του Παύλου Μελά αξέχαστη και θα γίνει γνωστή σε όλους γνωστή η τοπική ιστορία».
Θανάσης Λιάκος: «Είναι ντροπή ένα σπουδαίο ιστορικό μνημείο να είναι σε τέτοια κατάντια. Εγώ θα σας παρακαλούσα να το καθαρίσετε και να βάλετε ένα άγαλμα με τον Παύλο Μελά που να λέει από κάτω ότι εδώ ήταν το κρησφύγετό του».
Κατερίνα Ελευθεριάδου: «Από την ομιλία που άκουσα στο σημείο όπου βρισκόταν το κρησφύγετο του Παύλου Μελά μου έκανε εντύπωση ότι δεν υπήρχε τίποτα να διευκρινίζει στον κόσμο ότι εδώ οργάνωσε το Μακεδονικό Αγώνα ο Παύλος Μελάς. Ελπίζω η προτομή του να μεταφερθεί σε τούτο το σημείο».
Κων/νος Παπαδόπουλος: «Αυτός ο χώρος είναι σήμερα μια μικρή πλατεία. Γιατί άραγε δεν υπάρχει ένα άγαλμα για να μας θυμίζει ότι από εκεί είχε περάσει ένας εθνικός ήρωας».
Κων/νος Τσανίδης: «Το κρησφύγετο του Παύλου Μελά βρίσκεται στην οδό Παύλου Χαρίση. Είναι ντροπή σε κείνο το μέρος να μην υπάρχει ένα άγαλμα του Παύλου Μελά, δηλαδή άμα έρθει ένας Αθηναίος και καθίσει να ξεκουραστεί θα θεωρήσει ότι αυτό είναι ένα απλό πάρκο. Ελπίζω αυτό το πρόβλημα να λυθεί γρήγορα».
Εύη Γιαννακοπούλου: Σήμερα το μέρος όπου συναντούσε τους τοπικούς αγωνιστές ο Παύλος Μελάς έχει γίνει μια μικρή πλατεία. Τώρα όλοι έχουν ξεχάσει ότι εκεί ήταν το 3ο κρησφύγετο του Παύλου Μελά και το μόνο που υπάρχει είναι πλακάκια και λουλούδια. Αναρωτιόμαστε, γιατί δεν υπάρχει εκεί ένα άγαλμα του Παύλου Μελά που να γράφει: «Εδώ ήταν το κρησφύγετο του Παύλου Μελά».
Σοφία Αγγελίδου: Εντυπωσιάστηκα πολύ από αυτά που άκουσα γιατί είμαι και γω Μακεδόνισα. Θα πρότεινα να κάνουν ένα άγαλμα του Παύλου Μελά. Η κατάθεση στεφανιών να γίνεται στο χώρο εκείνο.
Βαβλιάρα Ζωή: Μου έκανε εντύπωση που ο Μαλούτας χάρισε την ιδιοκτησία του στο Δήμο για να είναι χρήσιμη στους συμπατριώτες του. Χάρισε δηλαδή το σπίτι του το οποίο έγινε κρησφύγετο για τον Αγώνα.
Στέλλα Δαβιδοπούλου: Δεν περίμενα αυτός ο χώρος να είναι ένα πάρκο που να παίζουν τα παιδιά. Πρέπει να νιώθουμε ντροπή που έχουμε ένα τέτοιο κρησφύγετο του Παύλου Μελά και δεν το φροντίζουμε. Θα πρέπει να καθαρίσουν το χώρο και να στήσουν την προτομή του Παύλου Μελά.
Ελευθερία Πόλογλου: Εντυπωσιάστηκα από αυτά που άκουσα. Η ιστορία του Π. Μελά είναι συγκινητική. Το κρησφύγετο έπρεπε να διατηρηθεί. Το άγαλμα πρέπει να στηθεί σε τούτο το χώρο.
Κατερίνα Κάτανα: Εντυπωσιάστηκα πολύ και θεωρώ ότι το άγαλμα πρέπει να στηθεί στο κρησφύγετο του Π. Μελά. Να φύγουν τα γκράφιτι, ο χώρος να είναι καθαρός, να βάλουν προβολείς να φωτίζουν το άγαλμα και εκεί να γίνονται οι καταθέσεις στεφανιών.
Ραφαέλα Κωνσταντινίδου: Είμαι πολύ συγκινημένη. Κατά τη γνώμη μου θα έπρεπε να κρατηθεί το σπίτι κι όταν είναι η Μακεδονική επέτειο να γίνονται καταθέσεις στεφανιών.
Δήμζας Βάιος: Μου έκανε εντύπωση πως το κρησφύγετο του Παύλου Μελά τώρα είναι ένα καθημερινό μέρος που περνάμε συνέχεια, γι’ αυτό θέλω η προτομή του να στηθεί στο συγκεκριμένο μέρος.
Νίκος Φτάκας: Η ιστορία του μεγάλου αυτού ήρωα είναι πολύ συγκινητική και πολύ μεγάλη. Αλλά έκαναν κάτι λάθος. Δεν έπρεπε να κατεδαφίσουν το κτίριο. Πρέπει τουλάχιστον να στήσουν το άγαλμα, να τοποθετήσουν μερικές φωτογραφίες, να καθαρίσουν το χώρο και να βάλουν λουλούδια.
Γκουλέτσος Κων/νος: Στο τρίτο κρησφύγετο, στην οδό Παύλου Χαρίση, πρέπει να στηθεί η προτομή του Π.Μελά, γιατί πρέπει να τον τιμήσουμε για τους αγώνες που έκανε για την Ελλάδα.
Ελισάβετ Ζώρου: Εντυπωσιάστηκα πολύ από την ιστορία του και γι’ αυτό που έκανε για την Ελλάδα. Προτείνω να τιμήσουμε τον ήρωά μας Παύλο Μελά με ένα άγαλμα.
Γιώργος Πολύζης: Κατά τη γνώμη μου δεν έπρεπε να γκρεμίσουν το σπίτι όπου δόθηκε για κρησφύγετο στο Μελά, αλλά τώρα που το γκρέμισαν πρέπει να βάλουν ένα άγαλμα στη θέση του, να καθαρίσουν το μέρος, να βάλουν έναν προβολέα να το φωτίζει.
Επίσκεψη με τους μαθητές μου του 1ου Δημοτικού Σχολείου πραγματοποίησα για πρώτη φορά τον Οκτώβριο του 2004.
Οι τότε μαθητές μου έγραψαν, όπως δημοσιεύτηκε στον τοπικό τύπο.
Αθανασία Σβώλη: «Κατά την επίσκεψή μου στον τόπο που ο Παύλος Μελάς χρησιμοποίησε ως κρησφύγετο ένιωσα ένα δέος να με τυλίγει στη σκέψη ότι στο χώρο αυτό είχαν ορκιστεί οι πρώτοι Μακεδονομάχοι για να παλέψουν για την ελευθερία του τόπου μας. Αισθάνθηκα υπερήφανη για όλους εκείνους τους ανθρώπους που έδωσαν τη ζωή τους, για να είμαστε εμείς ελεύθεροι και ιδιαίτερα για τον Παύλο Μελά που αν και δεν καταγόταν από τη Μακεδονία αγωνίστηκε και θυσιάστηκε για την ελευθερία. Θα πρέπει να μεταφερθεί η προτομή του Παύλου Μελά και να τοποθετηθεί μια μαρμάρινη πλάκα που πάνω να είναι χαραγμένη η φράση «Εδώ ορκίσθηκαν οι πρώτοι Μακεδονομάχοι» για να μην ξεχνάμε τον πατριωτισμό των συμπατρωτών μας».
Τρίτσκα Κατερίνα: «Κατά την επίσκεψη ένιωσα συγκίνηση, γιατί είδα το χώρο όπου εκεί ο Παύλος Μελάς με πολλούς προγόνους Κοζανίτες οργάνωσαν την ελευθερία της πόλης μου. Πρτοτείνω να στηθεί η προτομή του Παύλου Μελά και οι πολίτες να διατηρούν το χώρο καθαρό».
Ραφαέλα Τσεκρέζη: «Πρέπει να τιμήσουμε τον Παύλο Μελά, γιατί κατά τη δεύτερη έξοδό του στη Μακεδονία ήλθε αποκλειστικά στην Κοζάνη, για να οργανώσει ανταρτικά σώματα».
Νιάκα Βασιλική: «Όταν επισκεφθήκαμε εκείνο το μέρος αμέσως ένιωσα συγκίνηση, δέος και μια εθνική περηφάνια να διαπερνάει τη ραχοκοκαλιά μου. Σκεφτόμουν ότι σ’ αυτό το μέρος στεκόταν ο Παύλος Μελάς. Ένας μεγάλος Μακεδονομάχος.
Μαριάννα Βαργιάμη: Αισθάνθηκα περηφάνια και συγκίνηση που ο Παύλος Μελάς επέλεξε την πόλη μας ανάμεσα σε τόσες πόλεις της Μακεδονίας, για να οργανώσει το Μακεδονικό Αγώνα. Στο χώρο αυτό θα πρέπει να στηθεί η προτομή του Παύλου Μελά…».
Γαζής Ευάγγελος: «Όταν πήγα εκεί, ένιωσα τρία συναισθήματα: χαρά, λύπη, περηφάνια. Χαρά ένιωσα γιατί εκείνο το μέρος έγινε μία πλατεία προς τιμή του, λύπη γιατί κατεδαφίστηκε το σπίτι αυτό και δεν έγινε μουσείο και περηφάνια γιατί βρισκόμουν στο κρησφύγετο ενός ήρωα του Μακεδονικού Αγώνα».
Σημασία της αξιοποίησης του χώρου.
Η πόλη της Κοζάνης θα αποκτήσει ένα ιστορικό χώρο επισκέψιμο. Όλοι οι νέοι θα νιώθουν υπερηφάνεια για την καταγωγή τους, για το γεγονός ότι ο Παύλος Μελάς για 11 ημέρες διέμενε στην Κοζάνη και προπαρασκεύασε το Μακεδονικό Αγώνα ιδρύοντας επιτροπές Εθνικής Άμυνας στις κωμοπόλεις και σε όλα τα Ελληνοχώρια της περιοχής.
Οι μαθητές θα δύνανται να επισκέπτονται το χώρο και να πραγματοποιούν στον ιστορικό τόπο τη διδασκαλία της ενότητας του Μακεδονικού Αγώνα στο μάθημα της Ιστορίας.
Κατά τον εορτασμό της επετείου του θανάτου του Παύλου Μελά, από εχθρικό βόλι στις 13 Οκτωβρίου 1904, οι μαθητές της Στ΄ τάξης των σχολείων να επισκέπτονται το χώρο, να καταθέτουν στεφάνια, να γίνονται απαγγελίες, να γίνεται σχετική ομιλία. Η επίσκεψη λόγω της μικρότητας του χώρου να γίνεται κατά ομάδες σχολείων.
Οι επισκέπτες του Μουσείου του Συνδέσμου των Γραμμάτων και Τεχνών και κυρίως οι μαθητές, λόγω γειτνίασης των δύο ιστορικών χώρων, θα δύνανται να επισκέπτονται το κρησφύγετο, να ενημερώνονται για τα ιστορικά γεγονότα που συνέβησαν στο συγκεκριμένο τόπο, σύμφωνα με τις ενδεικτικές προτάσεις οι οποίες δύνανται να εμπλουτισθούν από μελετητές της ιστορίας.
Τα ποσά για την ανάδειξη του ιστορικού τόπου δεν είναι μεγάλα. Δια τον ιερό τούτο σκοπό κάθε δαπάνη δεν είναι περιττή. Κι όλοι μας γνωρίζουμε ότι η ανάδειξη των ιστορικών τόπων συμβάλλουν στη δημιουργία της ιστορικής συνείδησης.
Δημοσιεύτηκε στον τοπικό τύπο της Κοζάνης τον Οκτώβριο του 2008.
Στα πλαίσια του ενιαύσιου εορτασμού του Μακεδονικού Αγώνα μαθητές και δάσκαλοι των Δημοτικών σχολείων “Γ. ΚΟΝΤΑΡΗΣ” και 8ου Κοζάνης πραγματοποίησαν προσκύνημα στο κρησφύγετο του Παύλου Μελά στην πρώην οικία του Ν. Μαλούτα, επί της συμβολής των οδών Παύλου Χαρίση (αρ.32) και Ν. Μαλούτα. Ακολούθησε ομιλία από το γράφοντα με τρεις άξονες. Τι ήταν ο Μακεδονικός Αγώνας. Ποία η σχέση του Παύλου Μελά με την Κοζάνη. Προτάσεις για την αξιοποίηση και ανάδειξη του ιστορικού χώρου.
Μετά το πέρας της ομιλίας τηρήθηκε ενός λεπτού σιγή στη μνήμη του πρωτομάρτυρα Παύλου Μελά και όλων των Μακεδονομάχων με πρωτοβουλία του διευθυντή του 8ου Δημ. Σχολείου Αθανασίου Γκλαβίνα.
Ο Παύλος Μελάς στην Κοζάνη
Κατά τη δεύτερη είσοδο στη Δ. Μακεδονία επισκέπτεται αποκλειστικά την Κοζάνη από 19 Ιουλίου ως 31 του ιδίου μήνα του έτους 1904. Ήλθε, μετά από συστάσεις του Κοζανίτη Ιωάννη Μιχ. Τσιτσεκλή, γραμματέα της εισαγγελίας Λαρίσης. Σκοπός της επίσκεψής του ήταν να οργανώσει ανταρτική ομάδα από Κοζανίτες οι οποίοι θα δρούσαν κατά των Βουλγάρων κομιτατζήδων που τρομοκρατούσαν τους ορθόδοξους Έλληνες. Αρχικά χρησιμοποίησε ως κρησφύγετα το πανδοχείο του Δημ. και Χρίστου Μπουδρούμα, την Ιερά Μητρόπολη και τέλος την οικία του καθηγητή των Ιερών Ν. Μαλούτα. Σε τούτη την οικία παρουσία του ιερέως Αναστασίου Ζωγραφίδη, εκ Τριγωνικού, ορκίσθηκαν οι πρώτοι Κοζανίτες Μακεδονομάχοι.
Οι μαθητές του Δημοτικού σχολείου Γ. Κονταρής (πρώην 1ο Δημοτικό Σχολείο) κατά την επίσκεψη στον ιερό χώρο στις 13 Οκτωβρίου, ημέρα θανάτου του Παύλου Μελά.
Το αρχοντικό Νικολάου Μαλούτα
Ο Νικόλαος Μαλούτας με διαθήκη στις 9 Δεκεμβρίου 1932 δωρίζει την οικία, με κήπο και υπόγειο στο δήμο, η οποία θα περιέλθει στην κυριότητά του μετά το θάνατο του ιδίου και της γυναίκας του Περιστέρας. Στη διαθήκη αναφέρει να τη χρησιμοποιεί ο Δήμος για εθνικούς σκοπούς και κυρίως προς εγκατάσταση σ’ αυτή το Δημοτικό Εθνικό Μουσείο και τούτο στη μνήμη του αειμνήστου Εθνικού ήρωος Παύλου Μελά καθότι στην ανωτέρω οικία έθεσε τις βάσεις του Μακεδονικού Αγώνα. Ακόμη για το γεγονός ότι στην οικία φιλοξενήθηκαν και νοσηλεύτηκαν κατά τους χρόνους της δουλείας πλείστοι αγωνιστές. (Περισσότερα στο βιβλίο μου “ΠΡΟΤΟΜΕΣ-ΑΝΔΡΙΑΝΤΕΣ-ΜΝΗΜΕΙΑ ΚΟΖΑΝΗΣ”, Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Κοζάνης, 2006).
Η οικία λειτούργησε ως Εθνολογικό Μουσείο. Αναρτήθηκαν φωτογραφίες Μακεδονομάχων με σύντομο βιογραφικό. Σήμερα οι μορφές των ηρώων είναι αναρτημένες στο Ιστορικό-Λαογραφικό Μουσείο του Συνδέσμου Γραμμάτων και Τεχνών Ν. Κοζάνης.
Τούτη η οικία σήμερα δεν υφίσταται. Δυστυχώς ο Δήμος την κατεδάφισε. Υπάρχει ένας διαμορφωμένος χώρος με παγκάκια, πλούσιο ηλεκτροφωτισμό, πλακοστρωμένος ως και χώρος πρασίνου.
Οι μαθητές της Ε΄ και Στ΄ του 8ου Δημοτικού Σχολείου κατά την επίσκεψη-προσκύνημα στο κρησφύγετο του Παύλου Μελά στις 16-10-2008. Διακρίνονται ο διευθυντής του σχολείου Αθανάσιος Γκλαβίνας και οι δάσκαλοι: Ζαραμπούκας Απόστολος, Σαβαϊδου Αικατερίνη, Δινικούρη Γεωργία, Πεκρίδου Αναστασία.
Προτάσεις ανάδειξης του ιστορικού χώρου.
1. Στην οικία Ν. Μαλούτα να τοποθετηθεί μαρμαρίνη πλάξ με τα παρακάτω στοιχεία που να μας αναφέρει το γεγονός.
Η ΕΔΩ ΠΡΩΗΝ ΟΙΚΙΑ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΜΑΛΟΥΤΑ
ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΘΗΚΕ ΓΙΑ
3Ο ΚΡΗΣΦΥΓΕΤΟ ΠΑΥΛΟΥ ΜΕΛΑ
ΑΠΟ 24 ΙΟΥΛΙΟΥ (ΤΟ ΒΡΑΔΥ)
ΕΩΣ 31 ΙΟΥΛΙΟΥ 1904 (10 ΤΟ ΠΡΩΙ)
2. H προτομή του Παύλου Μελά να στηθεί σε τούτο τον τόπο τον οποίο χρησιμοποίησε για κρησφύγετο επί επτά συνεχή μερόνυχτα. Σήμερα έχει αφαιρεθεί από την πλατεία της 28ης Οκτωβρίου και βρίσκεται στις αποθήκες του Δήμου.(Σχετικές δημοσιεύσεις υπάρχουν και από το λαογράφο κ. Ιωάννη Κορκά)
3. Φιλοτέχνηση εικόνας όρκου Μακεδονομάχου με τις μορφές του Παύλου Μελά, του ιερέα Αναστάσιου Ζωγραφίδη και των Κοζανιτών Μακεδονομάχων.
4. Τα ονόματα των αγωνιστών της περιφέρειας Κοζάνης που συμμετείχαν στο ανταρτικό σώμα του Παύλου Μελά κατά την τρίτη είσοδό του στη Δ. Μακεδονία από 27 Αυγούστου ως 13 Οκτωβρίου 1904.
Κοζάνη: Θωμάς Λιόντας, Δημήτριος Πλόσκας, Αθανάσιος Γκάγκος, Κωνσταντίνος Βλάχου, Καραλίβανος, Βισβίκης, Κιουτσιούκης ή Ιωάννης Ντιούφας. Σιάτιστα: Γεώργιος Λιουλιάκης, Κωνσταντίνος Καλαμπούκας. Καταφύγι: Θεόδωρος Καραλιόλιος, Γρηγόριος Αγραφιώτης και Χρίστος Μαλέτσκος. Ζώνη Βοΐου: Μήτσιος Παπάς. Πεντάλοφος: Τσανάκας. Γρεβενά: Κατσαμάκας
5. Σε αναθηματική στήλη να γραφούν οι πεσόντες Μακεδονομάχοι της περιόδου 1904-1908
6. Να γραφούν σε μαρμάρινες πλάκες αποσπάσματα επιστολών του Παύλου Μελά. Ενδεικτικά αναφέρουμε.
Κοζάνη 19 Ιουλίου 1904
Νάτα μου
Η Κοζάνη είναι αρκετά μεγάλη πόλις 12.000 κατοίκων περίπου Οι δρόμοι όλοι στρωμένοι με καλντερίμι. Τα σπίτια αρχαιότατα αλλά καλά συντηρημένα. Κίνησις εις τους δρόμους πολλή. Ούτε ίχνος Τούρκου ή Εβραίου, εκτός 30 Τούρκων ιππέων και 6 διοικητικών υπαλλήλων. Οι άλλοι όλοι ΄Ελληνες ζωηρότατοι, ωραιότατοι ομιλούν καθαροτάτη ελληνική γλώσσα.
Κοζάνη 27 Ιουλίου 1904
Νάτα μου
Τα σημερινά νέα, αγαπητή μου, έγιναν αιφνιδίως καλά, αν όχι λαμπρά. Το πρωί μου παρουσιάσθηκαν άλλοι τέσσερις Κοζανίτες, που και οι τέσσερις εδέχθησαν να με ακολουθήσουν. Είναι και οι τέσσερις ηρακλείων διαστάσεων νέοι, με υπερήφανον φυσιογνωμίαν και δοκιμασμένης ανδρείας.
7. Δημιουργία δύο σειρών κερκίδων στο χώρο για να μπορούν οι μαθητές ή και ακόμη ακροατές να παρακολουθούν τις εθνοπρεπείς εκδηλώσεις που περιοδικά θα πραγματοποιούνται.
Η υπάρχουσα είναι σε μεγάλο ύψος από το δάπεδο. Κατά την επίσκεψή μας δεν μας εξυπηρέτησε.
8. Η επιγραφή με την οδό Ν. Μαλούτα την τελευταία εβδομάδα έχει αφαιρεθεί. Πρόταση να ονομασθεί η οδός “Πλατεία Ν. Μαλούτα”, και οι ολιγοστές οικίες να διατηρήσουν τον αριθμό τους ως “Πλατεία Ν. Μαλούτα ” κατά τα πρότυπα της “Πλατείας Λασσάνη”
9. Επίσης σήμερα στην ανακαινισμένη Μητρόπολη πρέπει να εντοιχισθεί η παρακάτω μαρμάρινη πλάκα.
Απόψεις-προτάσεις μαθητών
Ηλιαδέλης Δημήτριος (Δ. Σχολείο Γ. Κονταρής Τάξη Στ΄): «Στην επίσκεψή μας στο αρχοντικό του Νικολάου Μαλούτα, καθηγητή της Θεολογίας, καθώς και κρησφύγετο του Παύλου Μελά είχα πολλές εντυπώσεις και συναισθήματα. Αρχικά αισθάνθηκα περήφανος για τους αγώνες και τη θυσία του σπουδαίου ήρωα του Μακεδονικού Αγώνα Παύλου Μελά. Όμως αισθάνθηκα λύπη, στενοχώρια και αγανάκτηση, γιατί στο χώρο εκείνο δεν υπάρχει ούτε ένα μνημείο που να μας θυμίζει τον ήρωα. Κύριε δήμαρχε φροντίστε να στηθεί η προτομή του ήρωά μας Παύλου Μελά».
Από το 8ο Δημοτικό Σχολείο Κοζάνης
Μαρίνα Διάφα: «Δεν περίμενα πώς το κρησφύγετο του Παύλου Μελά θα ήταν σε τέτοια κατάσταση. Θα μπορούσε να αξιοποιηθεί πολύ καλύτερα αυτό το ιστορικό μέρος, όπως να στηθεί η προτομή του και να γίνει γνωστό σε όλους τους κατοίκους της Κοζάνης. Αν γίνει αυτό, θα μείνει η μνήμη του Παύλου Μελά αξέχαστη και θα γίνει γνωστή σε όλους γνωστή η τοπική ιστορία».
Θανάσης Λιάκος: «Είναι ντροπή ένα σπουδαίο ιστορικό μνημείο να είναι σε τέτοια κατάντια. Εγώ θα σας παρακαλούσα να το καθαρίσετε και να βάλετε ένα άγαλμα με τον Παύλο Μελά που να λέει από κάτω ότι εδώ ήταν το κρησφύγετό του».
Κατερίνα Ελευθεριάδου: «Από την ομιλία που άκουσα στο σημείο όπου βρισκόταν το κρησφύγετο του Παύλου Μελά μου έκανε εντύπωση ότι δεν υπήρχε τίποτα να διευκρινίζει στον κόσμο ότι εδώ οργάνωσε το Μακεδονικό Αγώνα ο Παύλος Μελάς. Ελπίζω η προτομή του να μεταφερθεί σε τούτο το σημείο».
Κων/νος Παπαδόπουλος: «Αυτός ο χώρος είναι σήμερα μια μικρή πλατεία. Γιατί άραγε δεν υπάρχει ένα άγαλμα για να μας θυμίζει ότι από εκεί είχε περάσει ένας εθνικός ήρωας».
Κων/νος Τσανίδης: «Το κρησφύγετο του Παύλου Μελά βρίσκεται στην οδό Παύλου Χαρίση. Είναι ντροπή σε κείνο το μέρος να μην υπάρχει ένα άγαλμα του Παύλου Μελά, δηλαδή άμα έρθει ένας Αθηναίος και καθίσει να ξεκουραστεί θα θεωρήσει ότι αυτό είναι ένα απλό πάρκο. Ελπίζω αυτό το πρόβλημα να λυθεί γρήγορα».
Εύη Γιαννακοπούλου: Σήμερα το μέρος όπου συναντούσε τους τοπικούς αγωνιστές ο Παύλος Μελάς έχει γίνει μια μικρή πλατεία. Τώρα όλοι έχουν ξεχάσει ότι εκεί ήταν το 3ο κρησφύγετο του Παύλου Μελά και το μόνο που υπάρχει είναι πλακάκια και λουλούδια. Αναρωτιόμαστε, γιατί δεν υπάρχει εκεί ένα άγαλμα του Παύλου Μελά που να γράφει: «Εδώ ήταν το κρησφύγετο του Παύλου Μελά».
Σοφία Αγγελίδου: Εντυπωσιάστηκα πολύ από αυτά που άκουσα γιατί είμαι και γω Μακεδόνισα. Θα πρότεινα να κάνουν ένα άγαλμα του Παύλου Μελά. Η κατάθεση στεφανιών να γίνεται στο χώρο εκείνο.
Βαβλιάρα Ζωή: Μου έκανε εντύπωση που ο Μαλούτας χάρισε την ιδιοκτησία του στο Δήμο για να είναι χρήσιμη στους συμπατριώτες του. Χάρισε δηλαδή το σπίτι του το οποίο έγινε κρησφύγετο για τον Αγώνα.
Στέλλα Δαβιδοπούλου: Δεν περίμενα αυτός ο χώρος να είναι ένα πάρκο που να παίζουν τα παιδιά. Πρέπει να νιώθουμε ντροπή που έχουμε ένα τέτοιο κρησφύγετο του Παύλου Μελά και δεν το φροντίζουμε. Θα πρέπει να καθαρίσουν το χώρο και να στήσουν την προτομή του Παύλου Μελά.
Ελευθερία Πόλογλου: Εντυπωσιάστηκα από αυτά που άκουσα. Η ιστορία του Π. Μελά είναι συγκινητική. Το κρησφύγετο έπρεπε να διατηρηθεί. Το άγαλμα πρέπει να στηθεί σε τούτο το χώρο.
Κατερίνα Κάτανα: Εντυπωσιάστηκα πολύ και θεωρώ ότι το άγαλμα πρέπει να στηθεί στο κρησφύγετο του Π. Μελά. Να φύγουν τα γκράφιτι, ο χώρος να είναι καθαρός, να βάλουν προβολείς να φωτίζουν το άγαλμα και εκεί να γίνονται οι καταθέσεις στεφανιών.
Ραφαέλα Κωνσταντινίδου: Είμαι πολύ συγκινημένη. Κατά τη γνώμη μου θα έπρεπε να κρατηθεί το σπίτι κι όταν είναι η Μακεδονική επέτειο να γίνονται καταθέσεις στεφανιών.
Δήμζας Βάιος: Μου έκανε εντύπωση πως το κρησφύγετο του Παύλου Μελά τώρα είναι ένα καθημερινό μέρος που περνάμε συνέχεια, γι’ αυτό θέλω η προτομή του να στηθεί στο συγκεκριμένο μέρος.
Νίκος Φτάκας: Η ιστορία του μεγάλου αυτού ήρωα είναι πολύ συγκινητική και πολύ μεγάλη. Αλλά έκαναν κάτι λάθος. Δεν έπρεπε να κατεδαφίσουν το κτίριο. Πρέπει τουλάχιστον να στήσουν το άγαλμα, να τοποθετήσουν μερικές φωτογραφίες, να καθαρίσουν το χώρο και να βάλουν λουλούδια.
Γκουλέτσος Κων/νος: Στο τρίτο κρησφύγετο, στην οδό Παύλου Χαρίση, πρέπει να στηθεί η προτομή του Π.Μελά, γιατί πρέπει να τον τιμήσουμε για τους αγώνες που έκανε για την Ελλάδα.
Ελισάβετ Ζώρου: Εντυπωσιάστηκα πολύ από την ιστορία του και γι’ αυτό που έκανε για την Ελλάδα. Προτείνω να τιμήσουμε τον ήρωά μας Παύλο Μελά με ένα άγαλμα.
Γιώργος Πολύζης: Κατά τη γνώμη μου δεν έπρεπε να γκρεμίσουν το σπίτι όπου δόθηκε για κρησφύγετο στο Μελά, αλλά τώρα που το γκρέμισαν πρέπει να βάλουν ένα άγαλμα στη θέση του, να καθαρίσουν το μέρος, να βάλουν έναν προβολέα να το φωτίζει.
Επίσκεψη με τους μαθητές μου του 1ου Δημοτικού Σχολείου πραγματοποίησα για πρώτη φορά τον Οκτώβριο του 2004.
Οι τότε μαθητές μου έγραψαν, όπως δημοσιεύτηκε στον τοπικό τύπο.
Αθανασία Σβώλη: «Κατά την επίσκεψή μου στον τόπο που ο Παύλος Μελάς χρησιμοποίησε ως κρησφύγετο ένιωσα ένα δέος να με τυλίγει στη σκέψη ότι στο χώρο αυτό είχαν ορκιστεί οι πρώτοι Μακεδονομάχοι για να παλέψουν για την ελευθερία του τόπου μας. Αισθάνθηκα υπερήφανη για όλους εκείνους τους ανθρώπους που έδωσαν τη ζωή τους, για να είμαστε εμείς ελεύθεροι και ιδιαίτερα για τον Παύλο Μελά που αν και δεν καταγόταν από τη Μακεδονία αγωνίστηκε και θυσιάστηκε για την ελευθερία. Θα πρέπει να μεταφερθεί η προτομή του Παύλου Μελά και να τοποθετηθεί μια μαρμάρινη πλάκα που πάνω να είναι χαραγμένη η φράση «Εδώ ορκίσθηκαν οι πρώτοι Μακεδονομάχοι» για να μην ξεχνάμε τον πατριωτισμό των συμπατρωτών μας».
Τρίτσκα Κατερίνα: «Κατά την επίσκεψη ένιωσα συγκίνηση, γιατί είδα το χώρο όπου εκεί ο Παύλος Μελάς με πολλούς προγόνους Κοζανίτες οργάνωσαν την ελευθερία της πόλης μου. Πρτοτείνω να στηθεί η προτομή του Παύλου Μελά και οι πολίτες να διατηρούν το χώρο καθαρό».
Ραφαέλα Τσεκρέζη: «Πρέπει να τιμήσουμε τον Παύλο Μελά, γιατί κατά τη δεύτερη έξοδό του στη Μακεδονία ήλθε αποκλειστικά στην Κοζάνη, για να οργανώσει ανταρτικά σώματα».
Νιάκα Βασιλική: «Όταν επισκεφθήκαμε εκείνο το μέρος αμέσως ένιωσα συγκίνηση, δέος και μια εθνική περηφάνια να διαπερνάει τη ραχοκοκαλιά μου. Σκεφτόμουν ότι σ’ αυτό το μέρος στεκόταν ο Παύλος Μελάς. Ένας μεγάλος Μακεδονομάχος.
Μαριάννα Βαργιάμη: Αισθάνθηκα περηφάνια και συγκίνηση που ο Παύλος Μελάς επέλεξε την πόλη μας ανάμεσα σε τόσες πόλεις της Μακεδονίας, για να οργανώσει το Μακεδονικό Αγώνα. Στο χώρο αυτό θα πρέπει να στηθεί η προτομή του Παύλου Μελά…».
Γαζής Ευάγγελος: «Όταν πήγα εκεί, ένιωσα τρία συναισθήματα: χαρά, λύπη, περηφάνια. Χαρά ένιωσα γιατί εκείνο το μέρος έγινε μία πλατεία προς τιμή του, λύπη γιατί κατεδαφίστηκε το σπίτι αυτό και δεν έγινε μουσείο και περηφάνια γιατί βρισκόμουν στο κρησφύγετο ενός ήρωα του Μακεδονικού Αγώνα».
Σημασία της αξιοποίησης του χώρου.
Η πόλη της Κοζάνης θα αποκτήσει ένα ιστορικό χώρο επισκέψιμο. Όλοι οι νέοι θα νιώθουν υπερηφάνεια για την καταγωγή τους, για το γεγονός ότι ο Παύλος Μελάς για 11 ημέρες διέμενε στην Κοζάνη και προπαρασκεύασε το Μακεδονικό Αγώνα ιδρύοντας επιτροπές Εθνικής Άμυνας στις κωμοπόλεις και σε όλα τα Ελληνοχώρια της περιοχής.
Οι μαθητές θα δύνανται να επισκέπτονται το χώρο και να πραγματοποιούν στον ιστορικό τόπο τη διδασκαλία της ενότητας του Μακεδονικού Αγώνα στο μάθημα της Ιστορίας.
Κατά τον εορτασμό της επετείου του θανάτου του Παύλου Μελά, από εχθρικό βόλι στις 13 Οκτωβρίου 1904, οι μαθητές της Στ΄ τάξης των σχολείων να επισκέπτονται το χώρο, να καταθέτουν στεφάνια, να γίνονται απαγγελίες, να γίνεται σχετική ομιλία. Η επίσκεψη λόγω της μικρότητας του χώρου να γίνεται κατά ομάδες σχολείων.
Οι επισκέπτες του Μουσείου του Συνδέσμου των Γραμμάτων και Τεχνών και κυρίως οι μαθητές, λόγω γειτνίασης των δύο ιστορικών χώρων, θα δύνανται να επισκέπτονται το κρησφύγετο, να ενημερώνονται για τα ιστορικά γεγονότα που συνέβησαν στο συγκεκριμένο τόπο, σύμφωνα με τις ενδεικτικές προτάσεις οι οποίες δύνανται να εμπλουτισθούν από μελετητές της ιστορίας.
Τα ποσά για την ανάδειξη του ιστορικού τόπου δεν είναι μεγάλα. Δια τον ιερό τούτο σκοπό κάθε δαπάνη δεν είναι περιττή. Κι όλοι μας γνωρίζουμε ότι η ανάδειξη των ιστορικών τόπων συμβάλλουν στη δημιουργία της ιστορικής συνείδησης.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου