Άγιος Δημήτριος, ο (Τοπτσιλάρ) Δήμου Κοζάνης

 

Άγιος Δημήτριος, ο  (Τοπτσιλάρ)

Από το βιβλίο του Βασίλη Αποστόλου “Οικισμοί Δήμου Κοζάνης”

Σελίδες 226 Έτος έκδοσης 2022

 

Γενικά: Χτισμένος σε υψόμετρο 780 μέτρων, με πλούσια κοιτάσματα λιγνίτη, όπου λειτουργεί ο ομώνυμος ατμοηλεκτρικός Σταθμός Αγίου Δημητρίου. Απέχει από την Κοζάνη 22 χιλιόμετρα. Πλησιέστεροι οικισμοί: Ρυάκι, Κλείτος, Ακρινή. Βρίσκεται στη διαδρομή Κοζάνη, Δρέπανο, Κοιλάδα, Τετράλοφο, Ρυάκι, Άγιος Δημήτριος. Προσφυγικός οικισμός, αρχικά εγκαταστάθηκαν από τη Θράκη 40 οικογένειες. Ακολούθησαν 278 οικογένειες από τον Πόντο (Ματσούκα, Αργυρούπολη, Αδάπαζαρ) κι από τη Μ.Ασία 3 οικογένειες. Ανήκει στη Δημοτική Ενότητα Ελλησπόντου. Μαζί με το Άγιον Πνεύμα (ένας κάτοικος) αποτελούν την τοπική κοινότητα Αγίου Δημητρίου.

Σύμφωνα με τον Κ.Γουναρόπουλο το 1872 στον οικισμό κατοικούσαν 80 τουρκικές οικογένειες.

Με την απογραφή που πραγματοποιήθηκε από την Ελληνική Στατιστική Αρχή το 2011 από τους 71 κατοικημένους οικισμούς που απογράφηκαν  στο Δήμο Κοζάνης ο Άγιος Δημήτριος ως προς τον πληθυσμό βρισκόταν στην 14^η θέση.

Σύμφωνα με οθωμανικό κατάστιχο του έτους 1528 ο οικισμός κατοικούνταν από Μουσουλμάνους, 11 εστίες γιουρούκων (Τσότσος Ελιμειακά 64).

Αρχαιολογικά: Ο Δημήτριος Χασάπης, δημοτικός υπάλληλος με αναφορά στο δήμαρχο Κοζάνης Τέρπου στις 6-9-38 αναφέρει ότι μετέβη το παρελθόν έτος με τον Κων. Τσιτσελίκη, πρόεδρο της Εταιρείας Επιστημονικών Ερευνών και τον Αμερικανό αρχαιολόγο GH. EDSON  ότι παρά την οδό Κοζάνης-Βεροίας και επί της κοινοτικής οδού προς Άγιον Δημήτριον εντός του αγρού του κληρούχου Κων. Γαβρίδη, παρά τη θέση  Μεγάλη Τούμπα, σε απόσταση 300 μέτρων από τη δημόσια οδό και ισαρίθμων από τη λίμνη Σαρή Γκιολ προς ανατολάς βρίσκεται κεχωσμένος σπόνδυλος λείος εκ λευκού μαρμάρου διαμέτρου 0,50 εκατοστόμετρων κατακορύφως στημένος. Το ύψος ανέρχεται στα 80 εκατοστόμετρα.

Εκλογικά: Στις πρώτες βουλευτικές εκλογές 30-5-1915 οι άρρενες εκλογείς ψήφισαν στο 5^ο εκλογικό κέντρο με τόπο ψηφοφορίας το Μουσουλμανικό τέμενος Δρεπάνου. Το πέμπτον με έδραν το χωρίο Καρατζηλάρ (Δρέπανον), ένθα θέλουσι ψηφίσει οι εκλογείς του χωρίου τούτου και των χωρίων Μορανλή (Ρυάκιον), Σαρμουσαλάρ (Πτελέα), Ιλεσλή (Οινόη), Ραχμανλή (Γαλιάνα), Τσακιρλλή (Γαλάνιον), Τοπτσιλάρ (Ά. Δημήτριος), Ισκιουλέρ (Κοιλάς), Χατζιλάρ (Άνυδρον), Καραμανλή (Κρεμαστή) και Σαϊνλάρ (διαλυμένος οικισμός περιοχής Καπνοχωρίου), τόπον δε ψηφοφορίας ορίζομεν το Μουσουλμανικόν τέμενος (Αποστόλου Δ.Μ 1912-15).

Στον εκλογικό κατάλογο της Υποδιοικήσεως Κοζάνης του 1915 ήταν εγγεγραμμένοι 251 άρρενες εκλογείς μουσουλμάνοι και 15 άρρενες χριστιανοί.

Εκπαιδευτικά: Το διδακτήριο πρώην τουρκικό είναι ακατάλληλο. Πρόκειται ήδη να επισκευασθεί και μεταρρυθμισθεί το τζαμίον, το οποίον είναι κεντρικότερο και καταλληλότερο. Η επίπλωσις πενιχρά. Κάτοικοι 855 πρόσφυγες. Μαθητές 72 άρρενες και 37 θήλεις (4-10 ως 18/12/1926  ΑΒΕ 70 ΣΑΕ73).

Το διδακτήριο είναι παλαιόν τουρκικό τζαμί, το οποίο έχει επιδιορθωθεί και χωρισθεί σε δύο αίθουσες. Το ανώτερο τμήμα στεγάζεται στο κοινοτικό κατάστημα το οποίο διαθέτει μία αίθουσα. Έχει ανάγκη 30 θρανίων ακόμη. Μαθητές  Α΄94, 39, 45, 33, 23,16. Απουσίαζον μερικοί λόγω της καταπεσούσης χιόνος και του ψύχους. Διδάσκαλοι Κωνσταντίνος Ματσαρίδης εκ Δρεπάνου, Ελένη Θεοδωρίδου εκ Κάρς Καυκάσου. Ευανθία Τζίτσα, η οποία λόγω της χιόνος έχει αποκλεισθεί εις Κοζάνη όπου μετέβη προς λήψιν του μισθού της (30/11/37).

Το διδακτήριο νεόδμητο, τύπου μονοταξίου κατασκευασθέν υπό της Ε.Α.Π. Μαθητές 90. Σχολικός κήπος δεν υπάρχει, ψήφισε η σχολική εφορεία 2000 δρχ. για περίφραξη (24/2/1938).

Διδάσκαλοι: Ματσαρίδης Κων/νος εκ Δρεπάνου, 1913, πτυχιούχος 5/ξίου διδασκαλείου (Α.Δημήτριος 37).

Σαντετσίδης Γεώργιος προσωρινός διευθυντής του δημοτικού σχολείου Τοπτσιλάρ (Άγιος Δημήτριος). 21/1/1924 με μηνιαίο διευθυντικό επίδομα δραχ.20. (Α.Δημήτριος 36).

Τζίτσα Ευανθία  (Άγιος Δημήτριος 37).

Δημητριάδης Χαράλαμπος εκ Τραπεζούντος1901, απολυτήριο γυμνασίου Τραπεζούντος (Α.Χαράλαμπος 37, Α.Δημήτριος 39).

Θεοδωρίδου Ελένη, εκ Καρς του Καυκάσου,1908,  πτυχιούχος 3/ξίου διδασκαλείου (Α.Δημήτριος 37).

Έρανος: Ο πρόεδρος της κοινότητας Αγίου Δημητρίου στις 5-11-1928 διαβιβάζει  προς τη Δ/ση Ελλην. Ερυθρού Σταυρού (Αθήνα) εκατό  (100) δραχμές  προϊόν ετησίου εράνου της κοινότητος υπέρ του ελληνικού Ερυθρού Σταυρού και ζητά να τους αποσταλεί η σχετική απόδειξη παραλαβής.

Για τον έρανο του Παναγίου Τάφου Άγιος Δημήτριος 250 δρχ. Το ποσόν απεστάλη στο υπουργείο Εξωτερικών στις 25-5-1929.

Για τον έρανο του Παναγίου Τάφου Άγιος Δημήτριος 1257,80 και μισή λίρα χρυσή Ρωσική (Β.Ε 1-10-39).

Ιερά: Το 1924 οι πρόσφυγες μετέτρεψαν το τζαμί σε ναό, που τον ονόμασαν Άγιο Δημήτριο, όπως ήταν η εκκλησιά τους στον πόντο (Λαπαρίδης). Ενοριακός ναός του Αγίου Δημητρίου που πανηγυρίζει την 26^η Οκτωβρίου. Το 1940-41 λειτούργησε ως αποθήκη τροφίμων δια τον ελληνικό στρατό (Γνωριμία με το Νομό Κοζάνης).  Ιερός ναός Αγίας Παρασκευής, πανηγυρίζει την 26^η Ιουλίου.  Ο νεόκτιστος ιερός ναός του Αγίου Παντελεήμονος (πανηγυρίζει 27 Ιουλίου) κείται ύπερθεν του χωρίου εις μαγευτική θέση με κρυστάλλινο νερό και δεντρόφυτο έδαφος, εκεί που είχαν οι Μακεδόνες Έλληνες Βασιλείς  θερινή έπαυλη με ναόν  (Β.Ε 25-7-37).  Άγιος Ελευθέριος, ανηγέρθη το 1970. Εξωκλήσι Αγίας Παρασκευής 1964.

Ιερά Μονή Βαζελώνα, βρίσκεται στις παρυφές του Βερμίου όρους σε απόσταση 5 χιλιομέτρων από τον οικισμό, ανιστορήθηκε το 1970 από το σωματείο «Βαζελών». Η παλιά μονή ήταν κοντά στα χωριά της Ματσούκας, 40 περίπου χιλιόμετρα νότια της Τραπεζούντας. Πανηγυρίζει την εορτή του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου στις 24 Ιουνίου κάθε χρόνο.

Κατοχή: Ο Γεώργιος Στρατόγλου του Ευστρατίου πρόσφυγας των Βουλγαροκρατουμένων περιοχών (Ανατολικής Μακεδονίας) διέμενε στα Σέρβια στην οικία του πεθερού του μέχρι τον Απρίλιο του 1943 όπου και η οικία εκάη με  όλα τα είδη αυτής. Σήμερα διαμένει στον Άγιο Δημήτριο Κοζάνης και με αίτησή του με ημερομηνία 25-1-44 ζητά βοήθεια από το τμήμα περιθάλψεως πυροπαθών προσφύγων.

   Κοινοτικά: Σύσταση της κοινότητας στις 31/12/1918  με έδρα τον οικισμό Τοπτσιλάρ. Στις 1/12/1927 μετονομάζεται σε Άγιος Δημήτριος. Στις 4/12/1997 προσαρτάται στο δήμο Ελλησπόντου και στις 7/6/2010 στο δήμο Κοζάνης.

Στις κοινοτικές εκλογές της 25-10-1925 έλαβαν ψήφους οι Παναγιωτίδης Ιωάννης 113, Ιωάννης Εντεσίδης 105, Χαράλαμπος Μαυροματίδης 93, Χαράλαμπος Δημητριάδης 86, Ιωάννης Αραμπαντζής 84, Αθανάσιος Τριανταφύλλου 82.

 Κατά τη δημοπρασία του βοσκήσιμου τόπου στον Άγιο Δημήτριο στις 16-5-27 τελευταίος πλειοδότης ήταν ο Γεώργιος Ι. Κυργιάνης από τον Πολύγυρο του Ν. Χαλκιδικής με το ποσό των 70.000 δρχ.

Οι κάτοικοι της κοινότητος στις 20-5-28 με αίτησή τους στο Νομάρχη Κοζάνης αναφέρουν ότι το κοινοτικό συμβούλιο αποφάσισε να μην εκμισθώσει δια την τρέχουσα θερινή περίοδο τη θερινή βοσκή της κοινότητός μας, με τη δικαιολογία ότι δεν επαρκεί δια τη βοσκή μικρών και μεγάλων ζώων της κοινότητος. Η ως άνω δικαιολογία είναι τελείως αστήρικτος διότι τα ζώα της κοινότητος εκτός του ότι έχουν και άλλην βοσκή εξαιρετικώς δε εφέτος το χόρτο της κοινοτικής βοσκής είναι υπέρ αρκετόν και δια τα ζώα της κοινότητος και δια τον κτηνοτρόφο Γ. Κυργιάννη. Κατά την περυσινή κτηνοτροφική θερινή περίοδο οι κάτοικοι της κοινότητας πέρασαν χωρίς προστριβές μετά του κτηνοτρόφου χωρίς να ενοχληθούν ούτε εις την βοσκή και ούτε ζημιά τινα επροξένησεν εις τους αγρούς. Επειδή δια της εκμισθώσεώς της ως άνω βοσκής εισρέουν εις το ταμείο της κοινότητος αρκετές χιλιάδες δραχμών τις οποίες η κοινότης θα χρησιμοποιήσει δια διάφορα κοινοτικά έργα τελείως απαραίτητα δια τις ανάγκες των κατοίκων αυτής. Παρακαλούν τον κ. Νομάρχη όπως ενεργήσει ότι δει και ενοικιασθεί η ως άνω βοσκή υπερασπίζοντες τοιουτοτρόπως το πραγματικό της κοινότητος συμφέρον. Οι αιτούντες συνολικά 22. Ευδιάκριτα Θ. Κύρου, Θ. Παπαθεοφίλης, Πασχάλης Τσολάκης…(60/1700).

Επιβάλλει φόρο 25 δρχ. για κάθε οικογένεια στις 20-1-29.

Εισφορά της κοινότητας στις 24-4-1930 υπέρ του οικοτροφείου θηλέων Κοζάνης δρχ. 500.

         Το κ. σ Αγίου Δημητρίου στις 24-2-31 με πρόεδρο το Χαράλαμπο Μαυροματίδη ψήφισε πίστωση 12.000 δραχμών για την αγορά του «τεκέ» από την Εθνική Τράπεζα. Ο τουρκικός τεκές ήταν πάνω από το χωριό απέχον ¾ της ώρας, εκεί υπάρχουν οι πηγές της κοινότητας (60/1700).

   Η Υπεραστική Κοινή Διεύθυνση Λεωφορείων  στις 21-3-34 ζητά από το Νομάρχη οι κάτοικοι του Αγίου Δημητρίου και Τετραλόφου με προσωπική εργασία να διορθώσουν τμήμα της οδού 1000 μέτρων το οποίο δυσχεραίνει τη συγκοινωνία κατά τις βροχερές ημέρες (60/1643).

Στις  στις 7-7-1921 ψήφισε πίστωση 250 δραχμών για συντήρηση

του γραφείου Μουφτή Κοζάνης (Μουφτηλίκιο).

Οικονομικά: Ο δημαρχών Κοζάνης παραχωρεί  στις 25-10-1916 άδεια υλοτομίας εκ του Εθνικού δάσους Τοπτσιλάρ της περιφερείας του χωριού Τοπτσιλάρ υπέρ του υλοτόμου Στεργίου Τζήμου διαμένοντος στην Κοζάνη, ο οποίος φέρει πιστοποιητικό εγγραφής στον κατάλογο των επιτηδευματιών. Η άδεια της υλοτομίας είναι για 35 ημέρες μέχρι της 28 Νοεμβρίου 1916. Η άδεια δίδεται με απόφαση της Νομαρχίας, η δε ξυλεία (πεύκη ορεινή κατεργασμένη) θα χρησιμοποιηθεί για την κατασκευή της γεφύρας Λειψίστης παρά τον Αλιάκμονα ποταμό (Αποστόλου 1912).

Ο  Έφορος Κοζάνης αναφέρει στο Νομάρχη στις 23-9-35 ότι οι κάτοικοι του Αγίου Δημητρίου αποφάσισαν να μην πειθαρχήσουν στις δίκαιες αποφάσεις των Αρχών περί κατανομής των αποξηρανθεισών γαιών καθ’ όσον καταλαβόντες οι κάτοικοι της κοινότητας έκταση 1000 στρεμμάτων νέμονται ταύτη από τετραετίας, μη προθυμοποιηθέντες να καταβάλουν το ανήκον δικαίωμα στο δημόσιο και αφ’ ετέρου μη θέλοντες να εννοήσουν ότι υπάρχουν και γεωργοί στις όμορες κοινότητες εντελώς ακτήμονες.

Πάρκο ελαφιών και ζαρκαδιών στο ξωκλήσι του Αγίου Παντελεήμονος στους πρόποδες του Βερμίου (σε απόσταση περίπου 150 μ. από την Ι. Μ. Αγίου Ιωάννου Βαζελώνος), που φιλοξενεί περισσότερα από πενήντα (50) πανέμορφα ελάφια και ζαρκάδια σε ένα περιφραγμένο χώρο 60 στρεμμάτων. Απέχει 30 χλμ. από την Κοζάνη, 3,5 χλμ. ΒΑ της κοινότητας του Αγίου Δημητρίου. Είσοδος ελεύθερη. Τα ζώα τα φροντίζουν οι κάτοικοι, η εκκλησιαστική επιτροπή, η τοπική κοινότητα και οι πολυάριθμοι επισκέπτες.

Παρχάρια: Πρόκειται για οροπέδιο του Βερμίου σε υψόμετρο 1500 μ. που αποτελείται από ηλεκτροδοτούμενες κτηνοτροφικές καλύβες και μάντρες. Εδώ ανεβάζουν οι κτηνοτρόφοι το καλοκαίρι ως το Φθινόπωρο τα ζώα, τις αγελάδες. Την Πεντηκοστή γίνεται πολιτιστική εκδήλωση η οποία διοργανώνεται από την «Ένωση Ποντίων της Ματσούκας» με έδρα τη Θεσσαλονίκη.

Πεσόντες: Στις 23 Μαρτίου 1944, αντάρτες του ΕΛΑΣ πυρπόλησαν τον Άγιο Δημήτριο με 18 θύματα εκ των οποίων 3 γυναίκες. Στον εμφύλιο πόλεμο 46-49 σκοτώθηκαν υπηρετούντες τη στρατιωτική τους θητεία οι Παναγιωτίδης Σωτήριος, Πασχαλίδης Κων/νος κι από τον ΕΛΑΣ οι Τσακαλίδης Θεόδωρος, Αποστολίδης Σταύρος. Στον πόλεμο του 1940 έπεσαν στα πεδία των μαχών οι Παυλίδης Αναστάσιος, Σαλματωνίδης Τριαντάφυλλος (Λαπαρίδης).

   Προσφυγικά:  Ο πρόεδρος της κοινότητας συνέταξε στις 12-1-24 κατάλογο με τις οικογένειες που δικαιούνται κλινοσκεπάσματα:  Οικογένειες 146. Άτομα 454. Οι σύμβουλοι Δημ. Παναγιωτίδης, Χαρ. Μαυρομάτης, Χ. Ράπτης.

Ο Επιθεωρητής Εποικισμού στις 19-2-24 αναφέρει προς το Νομάρχη Κοζάνης ότι στο Συνοικισμό Τοπτσιλάρ περιφερείας Κοζάνης «υπάρχουν αποθήκες άχυρου οι οποίες ανήκουν εις ολιγάριθμους Μουσουλμάνους υποκειμένους εις ανταλλαγή.

Οι πρόσφυγες του ιδίου Συνοικισμού και των περιχώρων εξαντλήσαντες τα αποθέματά των εις νομήν κινδυνεύουν να χάσουν  τα ζώα των, των οποίων  η αντικατάσταση καθίσταται όχι μόνον δαπανηρά αλλά και ουσιαστικώς αδύνατος. Προ της καταστάσεως ταύτης ζητήσαμε ν’ αγοράσουμε την υπάρχουσα εκεί ποσότητα αχύρου προσενεγκόντες εις τους κατόχους των 35 λεπτά κατ’ οκάν. Ατυχώς διεπιστώθη ότι οι ειρημένοι κάτοχοι ως και οι λοιποί συγχώριοί των πνεόμενοι υπό αισθημάτων εχθρικών προς τους πρόσφυγας φθάνουν μέχρι του σημείου ώστε να καύσουν τούτο εις τους κλιβάνους των αντί να το πωλήσουν.

Δεδομένων των σημερινών δυσκόλων περιστάσεων των μεταφορών και της απολύτου ανάγκης προς εξασφάλισιν της υπάρξεως τόσον πολυτίμων ζώων, έχομεν την τιμήν να προτείνουμε όπως επιταχτεί η υπάρχουσα ποσότης εφ’ όσον άμα τη παραλαβή της θα εξασφαλίσουμε την άμεσο και ικανοποιητική πληρωμή της και παρακαλούμε όπως εκδοθούν αι δέουσαι προς τούτο διαταγαί» (60/1228).

Ο Νομάρχης στις 25-8-25 αναφέρει προς τη Διεύθυνση Εποικισμού Δ. Μακεδονίας ότι κατά τη μετάβασή του εις Τοπτσιλάρ επισκέφθηκε οικία στην οποία διέμεναν  οι πρόσφυγες Γεώργιος Λαπαρίδης (άτομα 3) και Κωνσταντίνος Πασχαλίδης (άτομα 4) και αντελήφθη ότι δεν δύναται να διαμένουν δύο οικογένειες εις την αυτήν οικία  και παρακαλεί τον Εποικισμό  όπως ο εις μεταφερθεί εις άλλην οικία. Ομοίως εις την οικία στην οποία  διαμένουν οι Γεώργιος Παταρίδης (άτομα 3) και Γεώργιος Σαβουλίδης (άτομα 2) δεν δύναται να διαμένουν δύο οικογένειες και δέον να μεταφερθεί η μία εις άλλη οικία (60/1599).

Ο Ιωάννης Αραβόπουλος κάτοικος Τοπτσιλάρ στις 16-8-24  αναφέρει στο Νομάρχη ότι προ ημερών απεστάλησαν στο συνοικισμό νέοι αφιχθέντες πρόσφυγες προς εγκατάσταση. Ελλείψει οικημάτων διετάχθησαν όπως έκαστος κατά το δυνατόν παραχωρήσει δωμάτια. Ο παραπάνω παραχώρησε δύο δωμάτια αφήσας δια τον ίδιο δύο. Ο επιστάτης του Συνοικισμού απαίτησε να εκκενωθεί και τρίτο δωμάτιο. Ο ίδιος δεν πειθάρχησε καθότι ως γεωργός του χρειάζονται τα δύο δωμάτια. Ο επιστάτης διέταξε αμέσως τον εκεί ευρισκόμενο χωροφύλακα και τον ξυλοκόπησε ανηλεώς εν απουσία του Προέδρου και της Επιτροπής. Ζητά από το Νομάρχη να διατάξει την μη εκκένωση του δωματίου και την παραδειγματική τιμωρία του χωροφύλακα.

Ο προϊστάμενος του Εποικισμού Κοζάνης αναφέρει ότι οι  εγκατεστημένοι πρόσφυγες  στις 2/10/1928 ήταν  Θράκες 54,  Μικρασιάτες 3, πόντιοι 182 (ΔΑΠ ΣΑΕ 58, ΑΒΕ 22). Σύμφωνα με τον Προϊστάμενο Εποικισμού Κοζάνης 2-10-1928 εγκατεστημένοι πρόσφυγες συνολικά  είναι: Θράκες 447, Μικρασιάτες 1359, Πόντιοι 2058   (ΔΑΠ ΣΑΕ 58, ΑΒΕ 22).

Πληθυσμός:1913=846. 1920=852. 1928=850. 1940=1375. 1951=1247. 1961=1376. 1971=964. 1981=985. 1991=1034. 2001=1077. 2011=830.

Πυροπαθείς: Ο πρόεδρος της κοινότητας Αγίου Δημητρίου βεβαιώνει ότι ο Χριστόφορος Μαυροματίδης κάτοικος της κοινότητας είναι τελείως πυροπαθής καείσης της οικίας του με όλα τα είδη του ρουχισμού, επίπλων και σκευών και της αχυρώνος και του στάβλου (60/446).

Οι πυροπαθείς Γεώργιος Λογγινίδης, Ιωάννης Τσαβδαρίδης, Νικόλαος Σαχταρίδης (ως αντιπρόσωποι των τελείων πυροπαθών της κοινότητος) αναφέρουν ότι οι τελείως πυροπαθείς εις την κοινότητα ανέρχονται περί τις 85 οικογένειες και έχουν πολλές  ανάγκες τροφής υποδήσεως και ενδυμάτων. Ζητούν να εκλεγεί επιτροπή πυροπαθών για δικαιότερη κατανομή των ειδών του ερυθρού Σταυρού και  της κρατικής προνοίας ή να διαταχθεί η υπάρχουσα επιτροπή να κατανείμη εις κατηγορίας τους πυροπαθείς για να λάβουμε  περισσότερα διότι έχομεν και ανάγκες περισσότερες.

Ο Γεώργιος Τσακλίδης από Άγιο Δημήτριο με αίτηση στην Επιτροπή Διανομών Κοζάνης στις 10-4-46 διαμαρτύρεται για τη μη παροχή ιματισμού αν και τυγχάνει πατήρ υιού φονευθέντος υπό των Γερμανών.

Επίσης ο πρόεδρος της κοινότητας Θωμάς Παλατίου πιστοποιεί ότι ο Αναστάσιος Ιωάν. Κοτσαλίδης κάτοικος της κοινότητας τυγχάνει τελείως αποτεφρωμένος από την επιδρομή των ανταρτών την 25^η Μαρτίου του 1944, στερείται αροτριώντος ζώου για την καλλιέργεια των αγρών του, είναι εξαντλημένος από κάθε οικονομική άποψη (ρουχισμό, κλινοσκεπάσματα), τυγχάνει ανάπηρος Αλβανικού πολέμου. Η οικογένειά του αποτελείται από 7 μέλη.

Φιλοξενία απόρων: Το 1942 αφίχθησαν στον Άγιο Δημήτριο 13 άπορες οικογένειες από παλιά Ελλάδα (Πειραιάς) με 48 μέλη έχοντα ανάγκη περιθάλψεως. Στις 17-12-43 οι οικογένειες ζητούν από το Νομάρχη Κοζάνης εν όψει των εορτών των Χριστουγέννων  να λάβουν κάποιο βοήθημα προς αντιμετώπιση των αναγκών όπως ρουχισμός που παίρνουν οι άλλοι πρόσφυγες εκ διαφόρων Περιφερειών της Κοινότητας (60/841).

Σύλλογοι:  Με μέριμνα του Μορφωτικού Ποντιακού Συλλόγου Αγίου Δημητρίου – Ρυακίου, πραγματοποιούνται κάθε χρόνο: Τριήμερες εκδηλώσεις κατά τον πανηγυρικό εορτασμό του πολιούχου του χωριού Αγίου Δημητρίου από 26 – 28 Οκτωβρίου, στην κεντρική πλατεία. Ετήσιος χειμερινός χορός την 25 Δεκεμβρίου σε κατάστημα της περιοχής. Ετήσιος θερινός χορός την 27 Ιουλίου στον χώρο του εξωκκλησιού του Αγίου Παντελεήμονα. Εκδήλωση προς τιμήν των ατόμων τρίτης ηλικίας την Τσικνοπέμπτη.

Στην τοποθεσία «Παρχάρια» διοργανώνεται κάθε χρόνο η ετήσια εκδήλωση του Συλλόγου Ποντίων «Ματσούκας» την τελευταία Κυριακή του Ιουνίου. http://agiosdimitrioskoz.blogspot.com/

Το δωδεκαήμερο των Χριστουγέννων αναβιώνουν τα Μωεμόρια, ομάδα φουστανελοφόρων, με χορό, θέατρο, μουσική προερχόμενο από την ορεινή Τραπεζούντα. Συνολικά οκτώ χωριά της Π.Ε Κοζάνης (Τετράλοφος, Άγιος Δημήτριος, Αλωνάκια, Σκήτη, Πρωτοχώρι, Κομνηνά, Ασβεστόπετρα, Καρυοχώρι) αναβιώνουν το έθιμο των μωμόερων. Το έθιμο εγγράφηκε στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς το 2013 και στον Κατάλογο Άυλης Κληρονομιάς της UNESKO το 2015.

 

 

 

Αγία Κυριακή (Σκούλιαρη) Δήμου Βελβεντού Κοζάνης

 

Αγία Κυριακή (Σκούλιαρη) Δήμου Βελβεντού Κοζάνης

 

Από το βιβλίο του Βασίλη Αποστόλου “Οικισμοί Δήμων Σερβίων-Βελβεντού”  σ. 177 Κοζάνη 2022

 

Γενικά: Η Αγία Κυριακή βρίσκεται στο ανατολικό τμήμα του νομού Κοζάνης, στα ΒΔ. Πιέρια, σε υψόμετρο 760 μ, σε ορεινή τοποθεσία που δεσπόζει στο βόρειο τμήμα της τεχνητής λίμνης του Αλιάκμονα, στη διαδρομή Βελβεντού- Αγία Κυριακή αποστάσεως 8 χλμ. με πλησιέστερο οικισμό τον Πολύφυτο. Απέχει από την Κοζάνη, 75 χλμ. περίπου, προς τα ανατολικά. Στον οικισμό μένουν ελάχιστοι. Οι περισσότεροι μετακόμισαν στο Βελβεντό, Κοζάνη, Βέροια. Στον οικισμό λειτουργεί κοινοτικός ξενώνας.

Εκλογικά: Στις πρώτες βουλευτικές εκλογές 30-5-1915 οι άρρενες εκλογείς  ψήφισαν στο 8^ο εκλογικό κέντρο της Υποδιοικήσεως Σερβίων με τόπο ψηφοφορίας τον οικισμό Καταφύγι.

Για το δημοψήφισμα της 3^ης Νοεμβρίου 1935  ψήφισαν Βασιλευομένη δημοκρατία  165. Αβασίλευτη δημοκρατία 0  Λευκά 0

Εκπαιδευτικά: Έκθεση του Επιθεωρητή Δημοτικών Σχολείων Κοζάνης Ι .Μαργαρώνη στις 15-5-17 «Μονοτάξιον μικτόν. Τάξεις 5. Το διδακτήριον είναι κοινοτικόν, νεόδμητον, διώροφον και ευήλιον. Εν τω κάτω ορόφω είναι δωμάτιον προς κατοικίαν του διδασκάλου και αποθήκη. Εν τω άνω 3 αίθουσαι παραδόσεως επαρκείς τον τε χώρον και τον φωτισμόν. Παρά το σχολείον σχολικός κήπος, την κυριότητα του οποίου αμφισβητεί γείτων τις, όστις δια προσωρινών μέτρων κατεδίκασε την εναγομένην κοινότητα. Ένεκα τούτου οι αντιπρόσωποι της κοινότητος ητήσαντο την αντίληψιν ημών επί του προκειμένου προς αναθεώρησιν της δίκης.

Υλικόν του σχολείου: 1 έδρα, 2 καθίσματα, 3 πίνακες, 1 κώδων, 6 χάρται γεωγραφικοί, 17 θρανία καινουργή παλαιού τύπου και 2 θερμάστραι. Αρχείον: Μαθητολόγιον, γεν. έλεγχος και πλέον ου. Μαθηταί εγγεγραμμένοι 110, λίαν ευφυείς. Ο διδάσκαλος Αδ. Ηλιάδης, τριτοβ. δημοδιδάσκαλος του λυκείου Κων/πόλεως. Οι μαθητές του έχουσι πλουσίας γνώσεις, απαιτεί δε ν’ απαντώσι αυτώ οι μαθηταί τάχιστα, ως οι εβραίοι, κατά την έκφρασίν του».

            Η Σχολική Επιτροπή που συγκροτήθηκε τον Αύγουστο  του 1928 αποτελούνταν από τους  Γεώρ. Παπαμάρκου πρόεδρο,  Αστ.Κακούλης ταμίας, Νικολ. Παπαδημητρίου  μέλος.

            Οι είκοσι εννέα μαθητές του δημ σχ,. Σκούλιαρης στις 2-2-41 εισέφεραν για τα μαθητικά συσσίτια 1940-41 από 15 δρχ. (60/1443).

            Ο Επιθεωρητής Δημοτικών Σχολείων με πράξη στις 27-10-42 μετά από πρόταση του διευθυντή του Δημοτικού σχολείου επεβλήθη  χρηματικό πρόστιμο  σε 23 γονείς για πλημμελή φοίτηση των παιδιών τους στο σχολείο (70/88).

Διδάσκαλοι

Παπαβασιλείου Ελένη εκ Βελβενδού, 1912. πτυχιούχος 3/ξίου διδασκαλείου (Σκούλιαρη 34,  38)

Το εποπτικό συμβούλιο στις 30-6-39 προτείνει όπως απονεμηθεί έπαινος και τιμητική διάκρισις στον Αθανάσιο Μανωλή του διταξίου δημοτικού σχολείου Σκούλιαρης

«Αθανάσιος Μανωλής. Κατάγεται εκ Σκούλιαρης, είναι ετών 30 υγιής και έγγαμος, κέκτηται πτυχίον τριταξίου Διδασκαλείου, υπηρετεί με βαθμόν Γραμματέως Β΄και έχει συνολικήν υπηρεσίαν 13 ετών. Η γενική και επαγγελματική αυτού μόρφωσις είναι πολύ καλή. Από απόψεως διδακτικής ικανότητος είναι διδάσκαλος ικανός. Από διοικητικής λίαν δεξιός. Από απόψεως φιλοπονίας λίαν φιλόπονος και πολύ καλός ως προς την εξωτερικήν εμφάνισιν. Κατορθώνει να έρχεται σε ψυχικήν επαφήν με τους μαθητάς και γονείς αυτών. Μολονότι τυγχάνει πτωχός οικογενειάρχης, εκ ζήλου προς περεταίρω αυτοβελτίωσιν, εξοδεύει διαρκώς προς προμήθειαν παιδαγωγικών και άλλων βιβλίων, καταρτίζων ούτω πλουσίαν ατομικήν βιβλιοθήκην.  Έξωθι του σχολείου του, όπερ στεγάζεται εις νεόδμητον διδακτήριον, δια την αποπεράτωσιν του οποίου ούτε ολίγον συνετέλεσε, ίδρυσε θαυμάσιον σχολικόν κήπον, ον δεν χρησιμοποιεί μόνον δια διδακτικούς και παιδαγωγικούς σκοπούς αλλά προς διδασκαλίαν και διαφώτισιν των κατοίκων της κοινότητος ως προς την ανάπτυξιν και αξίαν της δενδροκομίας, ην θέλει να καταστήσει την σπουδαιοτέραν πλουτολογικήν πηγήν αυτής, διότι το έδαφός της, ως λίαν κατωφερές είναι ακατάλληλον δια πάσαν σχεδόν άλλην καλλιέργειαν. Προς τούτο ωργάνωσε θαυμασίως τον σχολικόν κήπον ου μόνον δια φυτεύσεως οπωροφόρων και άλλων  δέντρων και δια καλλιεργείας λαχανικών και ανθέων, αλλά και δια πολλών σπορείων και φυτωρίων οπωροφόρων και άλλων καλλωπιστικών και δασικών, τα οποία διαρκώς διανέμει εις τους μαθητάς και τους κατοίκους, επαυξάνων διαρκώς την δενδροκομίαν της κοινότητός του. Δεν πρέπει δε να παραλείψωμεν να τονίσωμεν ότι, λόγω του χθαμαλού πολιτιστικού επιπέδου των κατοίκων της Κοινότητος, εργάζεται υπό τας πλέον δυσμενείς συνθήκας. Εν τούτοις πιστεύων εις την δυναμικότητά του δεν αποθαρρύνεται επιμένει, εργάζεται».

 Έρανοι: Υπέρ του οικοτροφείου θηλέων Κοζάνης 100 δρχ. το 1927

Ιερά: Ενοριακός Ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου όπου και πανηγυρίζει.  Ανηγέρθη το 1875. Άγιος Αθανάσιος, Άγιος Μερκούριος, Αγία Κυριακή.

Μέλη του Ιερατικού Συνδέσμου Κοζάνης  στις 28-3-27 ήταν οι Γεώργιος…και Κων/νος Ανθίτσης (60/1472).

         Κατανομή περιουσίας:  Στις 2-9-1926 η επιτροπή αποτελούμενη από Αστέριο Κακούλη και Δημ. Παπαμάρκου παραχωρεί στην εκκλησία το ήμισυ εξ αδιαιρέτου του υπ΄αυτής διαχειριζομένου λειβαδίου εκ πέντε στρεμμάτων στη δε σχολική παραχωρεί κατά κυριότητα προς συντήρηση του σχολείου το έτερον ήμισυ.

Κατοχή: Η Αναστασία χήρα Δημητρίου Χρήστου Σγούρου κάτοικος Σκούλιαρης  δηλώνει στις 10-10-46 στο Γενικό Διοικητή Μακεδονίας ότι ο σύζυγός της εφονεύθη υπό Γερμανών στρατιωτών στη Γέφυρα της κοινότητας Λεπτοκαργιάς το Φεβρουάριο μήνα του έτους 1944. Ο ειρηνοδίκης Πιερίας στις 27-9-46 έδωσε παραγγελία στο Ληξίαρχο της Λεπτοκαργιάς να συντάξει ληξιαρχική πράξη. Την ίδια ημέρα την γνωστοποίησαν ότι το κοινοτικό κατάστημα και το Ληξιαρχείο κατεστράφη υπό των αναρχικών (60/1053).

Η Επιτροπή Μητέρων απόρων τέκνων της Σκούλιαρης με υπόμνημα στο Γενικό Διοικητή Μακεδονίας στις 5-5-1952 μεταξύ άλλων αναφέρει. «Το χωρίο κείμενο επί αποκρήμνων ορέων έγινε παρανάλωμα του πυρός υπό των Γερμανών, οι δε κάτοικοι τούτων πεινώντες και γυμνητεύοντες διασκορπίσθηκαν προσπαθούντες έκαστος να εξοικονομήσει το ψωμί των πεινώντων παιδιών». Ζητούν να συμπεριληφθούν σε καταστάσεις διανομής τροφίμων τα άπορα τέκνα ,60 τον αριθμό (60/1246).

Κοινοτικά: Σύσταση της κοινότητας στις 31/12/1918  με έδρα τον οικισμό Σκούλιαρη. Στις 20/6/1961 μετονομάζεται σε Αγία Κυριακή.  Στις 7/10/1985 προσαρτάται στο δήμο Βελβεντού.

Στις κοινοτικές εκλογές που διεξήχθησαν στις 25-10-25 ψήφισαν 89 εκλογείς και έλαβαν ψήφους οι Ιωάννης Μπαλατζής 63, Δημ. Σγουρός 61, Αθαν. Ρηγ. Νατσιούλας 55, Δημήτριος Παπαμάρκου 54, Δήμος Λόγας 48, Γεώργιος Σταμάτης 26, Αθανάσιος Καραμανώλας 23, Αθανάσιος Μανώλας 22, Δημήτριος Δούπουλος 22, Αντώνιος Ανθίτης 21, Αναστάσιος Βέιος 14, Αθανάσιος Βέιος 13, Γρηγόριος Πγιάλας 10, Χρίστος Κακούλης 3, Λάμπρος Λόγας 3.

Διενέξεις  ως προς τα όρια το 1926 είχε και η κοινότητα Σκούλιαρης με τις κοινότητες Καταφυγίου και Φυτίβιανης.

Ο Νομάρχης Κοζάνης στις 23-3-39 ζητά από τους προέδρους των κοινοτήτων Σκούλιαρης, Καταφυγίου, Παλιογρατσάνου να διαθέσουν από 100 τουλάχιστο ημερομίσθια προσωπικής εργασίας δια την καταδίωξη της κάμπιας ήτις επικινδύνως εξηπλώθη επί των δασών πεύκης της περιφέρειας Σερβίων. Παρακαλεί επίσης να συστήσουν στα μέλη της Ε.Ο.Ν να συμβάλλουν στο έργο της καταπολεμήσεως της κάμπιας (60/1675).

Πληθυσμός:1913=675. 1920=585. 1928=560. 1940=. 1951=. 1961=. 1971=. 1981= 24. 1991=46. 2001=59. 2011=14

 

 

Αγία Σωτήρα,η (Σβόλιανη) Δήμου Βοΐου Κοζάνης

 

Αγία Σωτήρα,η (Σβόλιανη) Δήμου Βοΐου Κοζάνης

 

Από το βιβλίο του Βασίλη Αποστόλου  “ ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΒΟΪΟΥ ΚΟΖΑΝΗΣ” σελ. 336 Κοζάνη 2022)

Γενικά: Χτισμένος σε υψόμετρο 881 μ. σε περιοχή ορεινή, με πετρόχτιστα σπίτια,   στο δρόμο  Τσοτυλίου- Πενταλόφου (παλιά εθνική οδός Κοζάνης-Ιωαννίνων), πολύ κοντά στη Μόρφη, στα ανατολικά του όρους Βοΐου, πάνω από τον ποταμό Πραμόριτσα. Απέχει από το Τσοτύλι 20 χμ. Ανήκει στη δημοτική ενότητα Πενταλόφου μαζί με τους οικισμούς Βυθού, Διλόφου, Πενταλόφου.

Στον εκλογικό κατάλογο της Υποδιοικήσεως Ανασελίτσης του 1915 ήταν εγγεγραμμένοι 75 άρρενες  ψηφοφόροι εκ των οποίων οι 31 κτίστες.

Στις πρώτες βουλευτικές εκλογές που διεξήχθησαν μετά την απελευθέρωση και ενσωμάτωση στις 31 Μαΐου 1915 οι άρρενες ψηφοφόροι ψήφισαν στο ενδέκατο τμήμα Πενταλόφου (Βον) στο ναό του Αγίου Αχιλλείου.

Με την απογραφή που πραγματοποιήθηκε από την Ελληνική Στατιστική Αρχή το 2011 από τους 76 κατοικημένους οικισμούς που απογράφηκαν  στην περιφέρεια Βοΐου (νυν δήμος Βοΐου) η Αγία Σωτήρα ως προς τον πληθυσμό βρισκόταν στη 63^η θέση με 28 κατοίκους. Στην απογραφή αναφέρονται και τρεις (3) ακατοίκητοι οικισμοί: Παρόχθιον, Ρόκαστρο, Παναγία Χορηγού (πρώην παιδικές κατασκηνώσεις).

“Έχει 230 ψυχάς  Ελληνικάς, σχολή τετρατάξιον μικτήν στην οποία διδάσκονται 35 μαθητές, μαθήτριες 12 υπό 1 διδάσκαλον, ιερέα 1”  (Εν Σιατίστη 30 Αυγούστου 1912. Παμμεκεδονικόν Ημερολόγιον 1913).

         Γεφύρι: Είναι δίτοξο, πέτρινο, μνημείο αρχιτεκτονικής, γνωστό ως γεφύρι της Σβόλιανης. Χτίστηκε το 1851 επί του ποταμού Πραμόριτσα, με μήκος 26 μ. και ύψος 8,5 μ. Ένωνε την Αγία Σωτήρα με το Δίλοφο, Χρυσαυγή, Δασύλλιο.

 

Εκπαιδευτικά:  “Αγία Σωτήρα-Σβόλιανη 1/τάξιον, (γηγενής)

Μαθητές: 23, 60, 51, 44, 45, 54, 55, 41, 44, 38, 39 (Αντίστοιχες ημερομηνίες στα βιβλία επιθεωρήσεων:11/5/1925, 29/6/1930, 12/11/1930, 11/4/1932, 2/5/1933, 3/3/1934, 24/5/1937, 2/6/1938, 17/10/1938, 19/3/1940).

Διδακτήριο: Νέο, επί ανεπαρκούς χώρου, διαλείμματα γίνονται στο δρόμο (Σεπτ. 1919)  (Το διδακτήριο ανηγέρθη το 1912 με δαπάνη του συλλόγου με την επωνυμία: «ΑΓΑΘΟΕΡΓΟΣ ΑΔΕΛΦΟΤΗΣ ΣΒΟΛΙΑΝΙΤΩΝ ΕΝ ΑΜΕΡΙΚΗ Η ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΙΣ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΟΣ», Αδαμίδη, Α. (1984) Η Αγία Σωτήρα Βοΐου Κοζάνης, σ.41). 

Κείται στο κέντρο του χωρίου, διώροφο, νέου τύπου. Αποτελείται από μία ευρυχωροτάτη αίθουσα παραδόσεως και από άλλα 2 δωμάτια προς διαμονή του διδασκάλου. Κάτωθεν υπάρχει υπόγειο προς αερισμό του κτηρίου και εναποθήκευση της καυσίμου ύλης. Το όλο οικοσύστημα με τις πελεκητές πέτρες, τα ωραία παράθυρα, τη συμμετρία του προκαλεί έκπληξη στον επισκέπτη. Είναι το ωραιότερο κτήριο του χωριού (Σεπτέμβριος 1923),  Nεότευκτο. Αποτελείται από αίθουσα  ευρύχωρη. Είναι εστραμμένο προς ανατολάς. Το σχολείο δεν εχρίσθη με γάλα ασβέστου προ της ενάρξεως των μαθημάτων του σχ. έτους, αιτιολογία η έλλειψη ύδατος. Η αυλή δεν είναι περιορισμένη (9/10/1923). Διδακτήριο ανηγέρθη διτάξιο το 1911-12 με δαπάνη κατοίκων, χωρίς σχέδιο του υπουργείου (29/6/1930).

 

Υλικό: 7 θρανία, 1 έδρα, 1 πίνακα, άπαντα καινουργή (Σεπτ.1919). Βάθρα ακατάλληλα, μία θερμάστρα, χάρτης (9-10-1923). Έχει θρανία επαρκή (11/5/1925). Θρανία νέα αλλά όχι νέου συστήματος, χάρτες, εικόνες (2/6/1927). Θρανία 16 δίεδρα, 4 πολύεδρα, 2 πίνακες, αριθμητήριο, έδρα, 2 καθίσματα, γεωγραφικοί χάρτες, αρκετές εικόνες της επαναστάσεως του 1821, ωρολόγιο τοίχου (29/6/1930). Αρχειοθήκη, αριθμητήριο, 2 μαυροπίνακες, θερμάστρα, ωρολόγιο εκκρεμές, χάρτες 7 (Ελλάδος, Μακεδονίας, 5 ηπείρων), 38 εικόνες ελληνικής επαναστάσεως (22/11/1930). Προσετέθη εις χάρτης της Ελλάδος μεγάλος (11-4-1932). Έπιπλα επαρκή, ελλιπή εποπτικά μέσα και διδακτικά όργανα (2/6/1938). Λείπουν εποπτικά μέσα και διδακτικά όργανα (17-10-1938). Στερείται εποπτικών μέσων και οργάνων Φυσικής και Χημείας (19-3-1940).

Υπηρεσιακά βιβλία-Βιβλιοθήκη: Τα υπάρχοντα υπηρεσιακά βιβλία τηρούνται εν τάξει. Συνεστήθη και η αγορά των ελλειπόντων (9-10-1923). Υπηρεσιακά βιβλία εν τάξει (29/6/1930). Σχολική βιβλιοθήκη δεν υπάρχει (22/11/1930). Επλουτίσθη με 145 τόμους δωρηθέντες από Φιλεκπαιδευτικό Σύλλογο (11-4-1932). Ελλείψει εσόδων του σχολικού ταμείου δεν επλουτίσθη (2-5-1933). Επλουτίσθη μόνο με το περιοδικό "Εκπαιδευτικά Χρονικά" και "Βιβλιοθήκη Κοινωνικής Αγωγής" (3-3-1934). Η υπάρχουσα παιδαγωγική και μαθητική πενιχρά (2-6-1938). Πενιχρά σχολική και μαθητική πενιχροτέρα. Υπηρεσιακά βιβλία σχολείου, εφορείας παρουσιάζουν αταξία και αμελή τήρηση (17-10-1938).

Σχολικός κήπος: Καλλιεργήθηκε 1/2 στρέμμα ο οποίος εξηράνθη διότι δεν έχει ύδωρ ούτε και για πόσιν (29-6-1930). Δεν καλλιεργείται ελλείψει χώρου (11-4-1932). Εξ ανικανότητος και γήρατος του διδασκάλου δεν καλλιεργήθηκε (2-5-1933). Μικρά έκταση, ανεπαρκώς καλλιεργουμένη ελλείψει νερού (24/5/1937). Περιεφράχθη αρκετή έκταση δια δενδροκομία (2-6-1938). Δύναται να αποβεί καλύτερος και αποδοτικότερος αν περιφραχθεί και καλλιεργηθεί εντατικότερα (17-10-1938). Υπάρχει σε μικρά απόσταση από το σχολείο (19-3-1940).

Φοίτηση: Όχι τακτική, απόντες 11 (29/6/1930). Τα υπόλοιπα έτη τακτική.

Άλλες πληροφορίες: Τα τεχνικά μαθήματα, η γραμματική και οι εκθέσεις δεν διδάχθηκαν. Καλά αποτελέσματα στην Ανάγνωση της Α,Β. Στην Αριθμητική οι τάξεις υστερούν. Στα υπόλοιπα μαθήματα αποτελέσματα μέτρια (9-5-1931).

Διδάσκαλοι: Αστερίου Μιλτιάδης. Κρυσταλλίδης Πρόδρομος. Ζηκόπουλος Ιωάννης.”(Αποστόλου Τάνια).

Ιερά: Ενοριακός ναός Αγίων Κων/νου και Ελένης. Εντυπωσιάζει η  παραδοσιακή λιθόστρωτη πλατεία. Ανηγέρθη το 1867.

Ιερός ναός Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, κοιμητηριακός, στην είσοδο του χωριού,  όπου και πανηγυρίζει στις 6 Αυγούστου. Ο αγιογράφος Μιχαήλ του Μιχαήλ (1764-1805) από Χιονάδες Ιωαννίνων το 1783 αγιογράφησε το ναό της Μεταμορφώσεως του Σωτήρα. (http://odysseus.culture.gr).

Δια πρώτη φορά γιορτάσθηκε η εορτή του Προφήτου Ηλιού εις την ομώνυμο κορυφή «Αηλιάς» ένθα προσήλθον πλήθος προσκυνητών τόσον εκ του χωρίου όσον εκ των γειτονικών οικισμών. Στη θέση ταύτη προ πολλού ετών υπάρχει εικόνισμα του Μεγάλου Προφήτου.  Μετά τη θεία λειτουργία ο εφημέριος Παπαστέργιος Πουλιόπουλος συνέστησε στους κοινοτάρχες όπως εντός του έτους ιδρυθεί παρεκκλήσιον του προφήτη (Μ.Β 8-8-37).

 

Ο πρόεδρος της κοινότητας Παναγιώτης Κοντονικόλας με ενέργειές του εθεράπευσε τον ετοιμόρροπον ναόν του «Αγίου Κων/νου και Ελένης». Προ πολλού ενεπιστεύθησαν άλλοτε  οι εν Αμερική συμπατριώτες κατά τη διάλυση του εκεί Σωματείου των το εναπομείναν ποσό των 500 δολ. το οποίον το ηύξησε με τόκους ανελθών στις 90.000 δρχ. ειδική Επιτροπή συσταθείσα εκ των Παν. Κοντονικόλα, του εφημερίου Στεργίου Πουλιοπούλου, του Αποστ. Γκοτζαμάνη, του Δημ. Ζηκόπουλου, του Κων/νου Ξενιάδου, του Δημ. Τσιακμάκη, του Ευαγ. Σιμοπούλου άρχισε η επισκευή η οποία έφθασε στις 102 χιλιάδες. Το υπόλοιπο ποσό των 12.000 για να μη μείνει ημιτελής τις διέθεσε ο Παν. Κοντονικόλας. Το παράδειγμα του προέδρου μιμήθηκαν και άλλοι συγχωριανοί (Β.Ε 10-5-36).

 

 

Εικονοστάσια: Μεταμόρφωσης του Σωτήρος. Αγίου Ελευθερίου. Αρχάγγελου Μιχαήλ. Αγία Αικατερίνη, Προφήτη Ηλία. Αγίας Κυριακής. Αγίας Παρασκευής. Αγίου Γεωργίου (Αδαμίδη).

Κοινοτικά: Σύσταση της κοινότητας  στις 24/9/1919 με την απόσπαση του οικισμού Σβόλιανη από την κοινότητα Μοιρασάνης. Ο οικισμός Σβόλιανη μετονομάζεται στις 30-8-1927 Αγία Σωτήρα. Στις 4-12-1997 προσαρτάται στην κοινότητα Πενταλόφου. Από το 2010 ανήκει στο διευρυμένο Δήμο Βοΐου, με έδρα τη Σιάτιστα.

Το κ.σ στις 25-3-1928 αποφάσισε μετά από πρόταση των κατοίκων να απαγορευθεί δια άπαντας τους κατοίκους για μια δεκαπενταετία η διατροφή, η διατήρησις, η βόσκηση των αιγών σε ιδιωτικές και κοινοτικές γαίες. Χορηγήθηκε προθεσμία οκτώ μηνών, μέχρι τέλους Νοεμβρίου  1928 να πουλήσουν τις αίγες των που έχουν στην κατοχή των (60/1644).

Υπό του κοινοτικού συμβουλίου ανεδείχθη Πρόεδρος ο Μιχ. Σιμόπουλος και αντιπρόεδρος ο Αν. Τζημούλης (Το Βόιον 14-8-1932).

Απαγόρευση βοσκής στην τοποθεσία «Καστανιές». Η κατασκευή των δρόμων δια της προσωπικής εργασίας ανέλαβε ο εργολάβος ο Λουκάς Ζηκόπουλος. Την εκβάθυνσιν του πηγαδιού στην πλατεία του χωριού ανέλαβον οι Λεων. Μητσόπουλος και Δ. Ζηκόπουλος αντί 800 δρχ. το μέτρον (Το Βόιον 23/10/1932).

Στις 7-6-36 το κ.σ με πρόεδρο  το Δημ. Ζηκόπουλο συμφώνησε με το γιατρό Γεώργιο Πανταζόπουλο αντί δρχ. 500 να προχωρήσει σε εμβολιασμό τους κατοίκους της κοινότητας Αγ. Σωτήρας με δαμαλικό ορό (60/1735).

Ο πρόεδρος της κοινότητος Ζηκόπουλος υποβάλλοντας το Δελτίο Κοινοτικής Απογραφής στις 12-8-45  αναφέρει  ότι οι κατοικίες ανέρχονται στις 60, ο πληθυσμός σε 315 κατοίκους, η κυριότερη νόσος που εμφανίζεται είναι η ελονοσία. Τα θύματα της περιόδου 1940-44 ήταν έξι: τέσσερις άντρες και δύο παιδιά.

Οικονομία: Ο τρυγητός σύμφωνα με απόφαση της κοινότητος έγινε την 9^η Σεπτεμβρίου. Οι αμπελουργοί αναρωτιούνται τι είδος κρασί θα έχουμε από σταφύλια τα οποία τρυγήθηκαν μισοφαγωμένα (Β.Ε 22-9-35).

Στον οικισμό δραστηριοποιείται ο ξενώνας Τζαβέλλα σε έκταση δέκα στρεμμάτων.

Πεσόντες: Στο Μικρασιατικό πόλεμο έπεσαν οι: Φώτιος Θεοδ. Ζηκόπουλος, Αθανάσιος Αντ. Λότσιος και Αντώνιος Νικ. Ξενόπουλος. Στην περίοδο της κατοχής 1941-44 σκοτώθηκαν οι Κων. Καραγιάννης, Μιλτιάδης Λότσιος, Αναστάσιος Μαυρομάτης, ο δάσκαλος Ιωάννης Ζηκόπουλος, ο Χρίστος Αθαν.Μαυρομάτης και από νάρκες οι Χρίστος Γρηγορίου Κοντονικόλας και ο Βασίλειος Βασιλείου Κυριαζής. Στον εμφύλιο σπαραγμό δώδεκα συνολικά  (Αδαμίδης).

 

Στον ελληνοϊταλικό πόλεμο ο Φώτιος Θεόδ.Ζηκόπουλος, γεννηθείς το 1918, 53 ΣΠ, Σέγουλα Μόροβας, στις 14-11-1940 (Δεληγιάννης).

Σημαντικό ρόλο στον ελληνοϊταλικό πόλεμο διαδραμάτισαν οι 52 γυναίκες του οικισμού. Μετέφεραν τρόφιμα, είδη ρουχισμού, πολεμοφόδια προς τον τόπο των επιχειρήσεων.

Πληθυσμός: 1913=267.1920=12. 1928=236. 1940=249. 1951=192. 1961=148. 1971=92. 1981=77. 1991=81. 2001= 32. 2011=28.

   Σύλλογοι: Οι ξενιτεμένοι ίδρυσαν το 1910 σύλλογο με την επωνυμία: «Αγαθοεργός Αδελφότης Σβολιανιωτών εν Αμερική η Μεταμόρφωσις του Σωτήρος» (Αδαμίδης).

Τα μέλη του Συλλόγου “Ένωσις Νεολαίας Αγίας Σωτήρας”  συνήλθαν σε Γενική Συνέλευση με σκοπό την ταχυτέρα έγκρισή του ως νομικού προσώπου παρά του Πρωτοδικείου Γρεβενών (Β.Ε 16-2-1928). Πέρυσι κατεσκεύασεν μίαν βρύσην έξω του χωρίου μας, τώρα κατασκευάζει και άλλην εντός του χωρίου μας (Το Βόιον 11-10-1931). Σήμερα δραστηριοποιείται ο Πολιτιστικός Σύλλογος Αγίας Σωτήρας "Η Μεταμόρφωση" Αναβιώνει κατ’ έτος τη γιορτή τσιγαρίδας. Διοργανώνει παραδοσιακό πανηγύρι το διήμερο 5 και 6 Αυγούστου με τίτλο «Τρανό φεγγάρι στον κόσμο». Γιορτή νεολαίας

.