Σπήλαιον Γρεβενών

103. Σπήλαιον, το

 Γράφει ο Βασίλης Αποστόλου

Από το βιβλίο μου "ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΓΡΕΒΕΝΩΝ" σελ. 386 Κοζάνη 2018

Γενικά: Είναι χτισμένος σε υψόμετρο 954 μέτρων με πλησιέστερους οικισμούς το Παρόρειο, Σταυρός, Ζάκας. Είναι ένα πανέμορφο χωριό το οποίο περιβάλλεται από μαύρη πεύκη, έλατα, βελανιδιές, καρυδιές, αποτελεί τουριστικό προορισμό.

 Διασχίζεται από τον ποταμό Βελονιά  ο οποίος καταλήγει στο Βενέτικο ποταμό. Οι βουνοκορφές του Σπήλαιου προσφέρουν μια ανεπανάληπτη θέα στις ομορφιές του τόπου μας. Το χωριό περικλείεται από κάστρο της εποχής του Ιουστινιανού το οποίο σώζεται μέχρι σήμερα. Με το ΦΕΚ 526 Β΄/8-5-1973 ο οικισμός αναγνωρίσθηκε ως τόπος ιστορικός  και ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους.

“Έχει 100 οικογένειες χριστιανικές, 2 εκκλησίες, Μονή Παναγίας με 30 κελιά και αφθονία χόρτου, κριθής και αχύρου” (Σχινάς 1866).

Με απόφαση του Νομάρχη στις 31 Δεκεμβρίου 1914 ορίσθηκε ως έδρα εκλογικού τμήματος: Το δέκατον με έδραν το χωρίον Σπήλαιον  ένθα θέλουσι ψηφίσει οι εκλογείς του χωρίου τούτου ως και οι των χωρίων Τίστα (Ζιάκας), Λεπενίτσα (Περιβολάκιον), Ριάχοβον (Παρόρειον), Ζάλοβον (Τρίκωμον), Κοσμάτι και Παλαιοχώρι (Σταυρός), τόπον δε  ψηφοφορίας ορίζομεν την δημοτικήν Σχολήν.

Κοινοτικά: Στις 31-12-1918 ορίστηκε ως έδρα της κοινότητος Σπηλαίου. Στις 4-12-1997 προσαρτάται στο Δήμο του Θεοδώρου Ζιάκα και στις 7-6-2010 στο Δήμο Γρεβενών. Στις κοινοτικές εκλογές του 1925 ψήφισαν 153 εκλογείς. Εκλέχτηκαν: Δημήτριος Κεχαγιάς 81, Θωμάς Σωτηρίου 81, Ηλίας Βολαγιώργος 76, Νικόλαος Αρχοντούλης 76, Γεώργιος Τζαρτζάνης 74, Γεώργιος Ράμμος 69, Ιωάννης Κοληβός 66, Ιωάννης Κυριάκου 63, Χρίστος Στυλιανός 58.

Ο οικισμός το 1922 σύμφωνα με έκθεση του Υποδιοικητή Γρεβενών που στάλθηκε στη Γενική Διοίκηση Κοζάνης –Φλωρίνης στις 5-7-22 αναφέρει ότι στο χωριό κατοικούν 700 περίπου κάτοικοι ασχολούμενοι εις την γεωργία και κτηνοτροφία.Ο καθορισμός του μύλου από το κοινοτικό συμβούλιο ως κοινοτικός βρήκε αντίθετους κατοίκους οι οποίοι ζητούν να γίνει εκκλησιαστικός. Το Σπήλαιον κείται ακριβώς εις το κέντρον της περιφερείας του ειρηνοδικείου Κρανιάς και είναι το ενδεικνυόμενο χωρίον εις ο δέον να μετατεθή η έδρα του ειρηνοδικείου Κρανιάς

Ο πρόεδρος κοινότητας Χρ. Στυλιανός στις 4-3-33 με έγγραφο προς το Νομάρχη Κοζάνης ζητά κατά τη σύνταξη του νέου προϋπολογισμού του ταμείου οδοποιίας να αναγραφεί πίστωση 25.000 δραχμών δια την επισκευή και επιδιόρθωση των ετοιμόρροπων γεφυρών της κοινότητας. Αν δεν επισκευασθούν κατά το τρέχον έτος θα κατακρημνισθούν η δε κοινότης λόγω του ότι κείται εντός των ποταμών Βενέτικου και παραποτάμων θα αναγκασθεί να αποκλειστεί τελείως μη δυνάμενοι οι κάτοικοι ούτε αυτούς τους αγρούς να καλλιεργήσουν, καθ’ ότι το πλείστον της καλλιεργησίμου γης ευρίσκεται πέραν των ποταμών οι οποίοι από το φθινόπωρο μέχρι το θέρος τυγχάνουν αδιάθετοι. Η κοινότης θέλει διαθέσει και προσωπική εργασία.

Ο Υπουργός των Εωτερικών Π. Ράλλης  στις 9-5-35 απορρίπτει την έφεση της κοινότητας Ζιάκα ως προς την έδρα του εκλογικού τμήματος Σπηλαίου στο οποίο υπήχθη η κοινότης Ζιάκα και ζητεί τη μεταφορά της έδρας αυτού εκ της κοινότητος Σπηλαίου στην κοινότητα Ζιάκα. Ο καθορισμός της κοινότητος Σπηλαίου ως έδρας του εκλογικού τμήματος εξυπηρετεί άπαντας τους εκλογείς των υπαχθέντων χωρίων, καθόσον κείται στο κέντρο ακριβώς αυτών.

Οι κάτοικοι των κοινοτήτων Μοναχητίου, Σπηλαίου, Μικρολίβαδου στις 4-3-36 με έγγραφο στον Έπαρχο εκφράζουν  την απόλυτο ανάγκη κατασκευής γεφύρας επί του ποταμού «Βενέτικον» μεταξύ του Παρορίου-Σπηλαίου-Μοναχητίου. Ζητούν την εισαγωγή του αιτήματος στο συμβούλιο του Επαρχιακού Ταμείου δια τη λήψη σχετικής αποφάσεως και επιχορήγηση τουλάχιστον εκατόν χιλιάδων δραχμών δια την κατασκευήν της. Η εν λόγω κατασκευασθησομένη γέφυρα θέλει τους απαλλάξει από την απόκρημνο και μεμακρυσμένη διαδρομή, για να φτάσουν στο Μοναχήτι κινδυνεύοντες ανά πάσα στιγμή να κατρακυλίσουν στον ποταμό.

Ο Σταθμός Χωροφυλακής το 1937 στεγαζόταν σε δημόσιο οίκημα το οποίο αποτελούνταν από  7 δωμάτια (60/619).

Ο οικονομικός Έφορος Γρεβενών στις 4-9-39 υποβάλλει στο Νομάρχη σχέδιο διακηρύξεως δια την ενοικίαση οικήματος, προκειμένου να στεγαστεί το δημ. σχ. Σπηλαίου. Αναφέρει ότι το οίκημα που στεγαζόταν το σχολείο κατέστη ακατάλληλο λόγω παλαιότητος και επικινδύνως ετοιμόρροπο. Εγκρίνεται από το υπουργείο οικονομικών στις 16-9 δαπάνη 20.000 δραχμών για την κεράμωση της στέγης του Σταθμού Χωροφυλακής Σπηλαίου (60/1893).

Η κοινότητα Σπηλαίου εγκρίνει 1000 δραχμές υπέρ μαθητικών συσσιτίων (23-4-40) (60/1544).

Αναφορά Αντωνίου Ν. Κισκίρα υπαλλήλου Νομαρχίας Κοζάνης στις 27-9-54 προς το Νομάρχη Κοζάνης περί υποβολής πορίσματος διενεργηθείσης διοικητικής εξετάσεως  προς βεβαίωση της προϋπηρεσίας του Γραμματέως της κοινότητας Σπηλαίου Νικολάου Γ . Ράμμου. Από την παραπάνω αναφορά λαμβάνουμε τις παρακάτω πληροφορίες: Αρχείο της κοινότητας Σπηλαίου υφίσταται από το Μάιο του 1950. Το αρχείο της κοινότητας κατεστράφη επί γερμανικής κατοχής το Φεβρουάριο του 1943. Μερικά διασωθέντα έγγραφα εκάησαν κατά την πυρπόληση του χωρίου υπό των Γερμανών τον Ιούλιο του 1944, οπότε κατεστράφη και το σχολείο στο κτίριο του οποίου στεγαζόταν το κοινοτικό γραφείο. Διεσώθησαν 50 οικίες μόνο από τις 187. Διεσώθη μόνο ένα ληξιαρχικό βιβλίο. Από το Σεπτέμβριο του 1943 στην ορεινή περιοχή επικράτησαν οι Ελασίτες όπου και κατελύθη η νόμιμος κοινοτική διοίκηση. Απελύθη του στρατού στις 11-9-26. Οι περισσότερες καταθέσεις τον φέρουν διορισθέντα το έτος 1927. Επεστρατεύθη ως κληρωτός από 26-8-39 έως 4-10-39  και από 4-10-40 μέχρι 1-5-41. Το αρχείο του Δημοσίου Ταμείου Γρεβενών το πρώτον κατεστράφη υπό των Γερμανών το έτος 1944. Το καταρτισθέν νέο απετεφρώθη εξ ολοκλήρου κατά την πυρκαγιά της 24^ης Δεκεμβρίου 1953. Αρχείο του Ειρηνοδικείου Γρεβενών υφίσταται μόνο από του έτους 1945, καθόσον τα αρχεία των Δικαστικών Αρχών Γρεβενών κατεστράφησαν κατά την πυρκαγιά του Δεκεμβρίου του έτους 1931 και τα ανασυσταθέντα τοιαύτα την άνοιξη του έτους 1944 υπό των ελασιτών (60/675).

Ακριδοπληξία: α) Το κ. σ στις 1/7/1930 με πρόεδρο το Χρίστο Στυλανό και μέλη τους Αθανάσιο Βαβρίτσα, Δημήτριο Κυριάκο, Νικόλαο Ρώσιο και Δημήτριο Ζαρκογιάννη συνήλθαν σε συνεδρίαση στην οποία αποφάσισαν να ανατεθεί η υπηρεσία καταπολεμήσεως της ακρίδας στην κοινότητα στο σύμβουλο Νικόλαο Ρώσιο.

β) Η τοπική επιτροπή καταπολεμήσεως ακρίδας στις 7/6/30 με έκθεσή της αναφέρει: Έχει παρουσιαστεί ακρίδα σε 74 θέσεις και έχει εξοντωθεί πλήρως με τέσσερις νέους ψεκαστήρες. Στην κοινότητα έχουν σταλεί 296 δοχεία νάφθας από τα οποία έχουν ξοδευτεί τα 200. Οι υπόχρεοι προς προσωπική εργασία ανέρχονται στους 165 και κανένας δεν έχει μηνυθεί για μη εκτέλεση καθηκόντων. Ο υπάλληλος της ακρίδας επισκεπτόταν την κοινότητα κατά διήμερο ή τριήμερο. Τονίζουν ότι ο αγώνας κατά της ακρίδας έληξε εκτός των νέων εκκολάψεων. Υπογράφεται η έκθεση από το Χρ. Στυλιανό και δύο υπογραφές είναι δυσανάγνωστες.

            Αρχαιότητες: Ονομαστή είναι η αρχαία ακρόπολη με τείχη ενός χιλιομέτρου, το οποίο χαρακτηρίστηκε ως διατηρητέο μνημείο. «ΑΠΟΦΑΣΗ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ(ΦΕΚ 455/Β/19-7-1985) "Αποφασίζουμε: Nα χαρακτηρισθεί ως αρχαίο μνημείο το Kάστρο Σπηλαίου Γρεβενών. Tο τείχος ανάγεται στους Bυζαντινούς χρόνους, αλλά τα αρχαιολογικά δεδομένα οδηγούν ως την Eλληνιστική και Pωμαϊκή εποχή. Aνασκαφικά ευρήματα στο χωριό δηλώνουν ότι η περιοχή κατοικήθηκε από την πρώϊμη εποχή του Σιδήρου  http://www.spileo.gr.

 Στην πλατεία  εντοπίστηκαν τάφοι της εποχής του σιδήρου με πλούσια κτερίσματα. Σε άλλες τοποθεσίες βρέθηκαν τάφοι ελληνιστικών, ρωμαϊκών χρόνων.

Βιβλιοθήκη: Με δαπάνη του ομογενούς Γεωργίου Βουλογιώργου το 1959 κατασκευάσθηκε βιβλιοθήκη. Η δαπάνη ανήλθε στο ποσό των 20.000 δραχμών εκ των οποίων η συμμετοχή της κοινότητας ανήλθε στο ποσό των 5.000 δραχμών.

Γεφύρια: Γεφύρι Πορτίτσας (1743), μονότοξο γεφύρι του κλέφτη ή Λιάτιστας (1800), Κατσογιάννη (1800).

Διαβατήρια: α) Βουλογεώργος Νικόλαος του Γεωργίου γεννηθείς το έτος 1888  ζητά στις 17-6-29 ζητά διαβατήριο για Αργεντινή. Υπογράφει ο πρόεδρος και ο εφημέριος Δημήτριος Γ. Βανιώτης. β) Ο  Διαμαντής Τζήμα Λόκου ή Δεληγιάνης στις 29-5-29 γεννηθείς το 1903 ζητά διαβατήριο για Αργεντινή. γ) Γεώργιος Ι. Μπλαχάβας στις 22-6-29 ζητά διαβατήριο για Αργεντινή, γεννηθείς το 1900. δ) Ο Βουλογεώργος Ηλίας του Γεωργίου γεννηθείς το 1899 ζητά στις 22-6-29 διαβατήριο για Αργεντινή. Ο εφημέριος Παπαγιόργης Τσόγιας. Ο πρόεδρος Δ. Κεχαγιάς.

Εκπαίδευση: Έχει 253 κατοίκους. Σ’ αυτό φέτος συστάθηκε αλληλοδιδακτικό σχολείο που έχει 30 μαθητές, ο ετήσιος μισθός του δασκάλου είναι 2500 γρόσια και ολίγα τρόφιμα.(Στο χωριό αυτό υπήρχε το Μοναστήρι του Σπηλαίου που στήριζε οικονομικά το σχολείο) (1873-74. Πηγή Ηλίας Γάγαλης greveniotiς.gr βλέπε Βιβλιογραφία).

Την ημέρα της πανηγύρεως της 15^ης Αυγούστου λειτούργησε ο αρχιμανδρίτης Άνθιμος Γεωργαντάς. Ακολούθησε γλέντι στην πλατεία. Ρίφθηκε η ιδέα της παράστασης “Γκόλφω” όπου και πραγματοποιήθηκε τη νύκτα της 15^ης προς τη 16^η Αυγούστου με μεγάλη επιτυχία (Μ.Β 10-9-33).

Διδακτηριακή κατάσταση του σχολείου το έτος 1937: «Οίκημα δημόσιον. Είναι διώροφον και ο μεν πρώτος όροφος αποτελείται από ένα δωμάτιον χρησιμεύοντος ως γραφείον του σχολείου και μίας πλατείας εισόδου, ο δε δεύτερος  από δύο αίθουσες 32 τετραγωνικών μέτρων και είναι αναγκασμένοι να μαθητεύουν ανά 75 μαθητές σε τοιούτο στενό χώρο. Δια τη μελλοντική στέγαση του σχολείου το σήμερον κατεχόμενον οίκημα είναι εντελώς ακατάλληλο, επικινδύνως ετοιμόρροπον. Εις το χωρίο ευρίσκεται νέο κτίριο υπό κατασκευή. Μέχρι τούδε αποπερατώθη το εξωτερικόν τείχος μετά της στέγης και υπολείπονται τα εσωτερικά κουφώματα» (60/619).

Ο Παναγιώτης Πάλλας διευθυντής του διτάξιου δημοτικού σχολείου εκ Παλιομοναστήρου Τρικκάλων με συνολική υπηρεσία 14 ετών υπηρετεί στο Σπήλαιο από το 1928. Έδειξε δραστηριότητα για την ανέγερση τετραταξίου δημοτικού, πέτυχε δεντροφύτευση από το σχολείο προς το κέντρο του χωριού,  βρήκε χώρο για τη λειτουργία σχ. κήπου (27-6-40 ΑΒΕ 70 ΣΑΕ 51).

Ο επιθεωρητής προτείνει την προαγωγή του διταξίου δημοτικού σχολείου σε τριτάξιο καθ’ ότι τα προηγούμενα τρία χρόνια ο αριθμός των μαθητών ανερχόταν σε 134, 144, 137 αντίστοιχα  (18-7-41 ΑΒΕ 70 ΣΑΕ 52)

Ιστορικά: Είναι η πατρίδα του Μακεδονομάχου Διαμάντη Μάνου (καπετάν Κόκκινος) (1864-1908) ο οποίος έδρασε στην περιφέρεια Γρεβενών, Καστανοχωρίων. Συνεργάστηκε με το ανταρτικό σώμα του καπετάν Βέργα. Πήρε μέρος σε πολλές μάχες εναντίον των Τούρκων, κομιτατζήδων, ρουμανιζόντων βλάχων. Αιχμαλωτισθείς από Τούρκους απαγχονίσθηκε στο Μοναστήρι (Μπιτόλια) το 1908 σε ηλικία 44 ετών. Στις 28-5-2000 πραγματοποιήθηκαν τα αποκαλυπτήρια της προτομής του στο Σπήλαιο.

Με αφορμή το ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1853 που είχε ως αφορμή την αφαίρεση δικαιωμάτων των ορθοδόξων χριστιανών πάνω στα προσκυνήματα των Αγίων Τόπων και η παραχώρησή τους στους καθολικούς οι Μακεδόνες διψώντας για ελευθερία επαναστατούν. Ο Θεόδωρος Ζιάκας με υπαρχηγό τον Κοζανίτη Μάρκο Σιακαβάρα πρωτοστατούν. Η τελευταία μάχη δίδεται στο Σπήλαιο. Οχυρωμένος στους απόκρημνους βράχους αντιμετωπίζει με γενναιότητα, αποφασιστικότητα και επιτυχία 1000 Τούρκους του Αβδή Πασά Ιωαννίνων. Αποχωρεί από το πεδίο της μάχης μετά από τη διαμεσολάβηση των προξένων Αγγλίας και Γαλλίας με το ένοπλο τμήμα του και τα γυναικόπαιδα του οικισμού.

Ακόμη έδρασε και ο Καραστέργιος ή καπετάν Στέργιος κατά το Μακεδονικό Αγώνα (Β.Ε 8-7-28).

Λεξικό Πατριάρχου Φωτίου: Γράφτηκε τον 9^ο αιώνα από τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Φώτιο (858-867 και 877-886). Περιλαμβάνει αποσπάσματα από συγγράμματα αρχαίων ελλήνων συγγραφέων. Φυλασσόταν στη μονή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου το οποίο μεταφέρθηκε στη Μονή Αγίου Νικάνορος  Ζάμπουρδας μετά τη διάλυση της Μονής. Ανακαλύφτηκε από τον καθηγητή τού πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Λίνου Πολίτη όταν το 1959 είχε πάει εκεί να καταγράψει τα φυλασσόμενα κειμήλια. Αντίγραφα τούτου διασώζονται άλλα δύο,  ένα στη βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Καίμπριτζ  της Αγγλίας και το  άλλο  στη βιβλιοθήκη τού Βερολίνου.

Ιερά: α)Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου, το Μέγα Μοναστήρι του Σπηλαίου:. Ιδρύθηκε το 1633, στις παρυφές του χωριού Σπήλαιον, σταυροπηγιακό, από Αρχιεπισκόπου Κλήμεντος Α΄  Ιουστιανιανής Αχριδών… επί βασιλέως Σουλτάν Μουράτ (Ενισλείδης Μ.Β 4-6-31). Εορτάζει την 15^ην Αυγούστου, κοιμήσεως της Θεοτόκου όπου διοργανώνονται τριήμερες πολιτιστικές εκδηλώσεις. Εσωτερικά καλύπτεται από πλήθος αγιογραφιών.

Ο Γρεβενών Αγαθάγγελος στις 22-8-1905  με επιστολή προς τον Σεβασμιότατο Μητροπολίτη Κοζάνης και Σερβίων Κωνστάντο παρακαλεί να επιτρέψει στον αιδεσιμότατο παπα Αχιλλέα, εφημέριο της κωμοπόλεως Σπηλαίου να περιέλθει στην επαρχία σας  προς σύναξη της προαιρετικής συνδρομής των Χριστιανών υπέρ της παλαιφύτου ιεράς μονής της Παναγίας του Σπηλαίου όπως ετησίως και παρέσχετε την ποιμαντορική κανονική άδεια υπέρ της αναξιοπαθούσης ιεράς Μονής ( Φ.12 Δημοτική βιβλιοθήκη Κοζάνης).

Η Μονή Σπηλαίου εκποιεί 2.500 οκάδες σταφυλών με πλειοδοτική δημοπρασία της αμπέλου της Μονής σε θέση “Καρούτι”. Η δημοπρασία θα ενεργηθεί στο χωρίο Ζιάκα  έξωθι του παντοπωλείου Σπύρου Μπούμπαρη και ενώπιον του συμβολαιογραφούντος Ερηνοδίκου Ζιάκα Βασιλείου Πατίστα ” (ΗΧΩ 2-9-28).

Η Ιερά Μονή Σπηλαίου από την ενοικίαση της Κυρά-Καλίτσης το δεύτερο έτος θα λάβει 114 λίρες. Το Εκκλησιαστικό Συμβούλιο με πρόεδρο το Μητροπολίτη Κύριλλο αποφάσισε να επιχορηγηθεί η Σχολή Σπηλαίου με 15 λίρες, η Σχολή Γρεβενών 40 λίρες,  πληρωμή τόκων ομολόγου εκκλησίας Γρεβενών 7 λίρες, ανέγερση Σχολής Κηπουρειού 10 λίρες, χρέος Μονής στην Ελενίτσα Μάγου εκ Ζαγορίου 42 οθωμανικές λίρες (Σιγάλας 13-3-1885, σελ. 441).

Η μονή διαλύθηκε με τον Ν. 4648/1930 και τα κειμήλια μεταφέρθηκαν στη Μονή Ζάβορδας (http://greekorthodoxreligioustourism.blogspot.gr).

β)Αγιος Αθανάσιος (1804) πολιούχος του χωριού, ενοριακός ναός. γ)Αγία Παρασκευή. δ)Άρχων Μιχαήλ (1961) ε)Αγία Αικατερίνη.

 Στον κώδικα αρ.201 της Μονής Μεταμορφώσεως του Σωτήρος  Ζάβορδας αναφέρεται ως Μοναστήριον Σπήλαιον χωρίον με 35 αφιερωτές της Α΄ Γραφής και τρεις της  Β΄ Γραφής.

    Οικονομία: Οι κάτοικοι ασχολούνται με τη γεωργία, μελισσοκομία, κτηνοτροφία και υλοτομία.

Νερόμυλοι λειτουργούσαν 9 (Αγίου Αθανασίου δύο, Μονής Σπηλαίου)[1].

Ιδρυτικά μέλη του Πανεπαρχιακού Αμπελουργικού Συλλόγου Γρεβενών με ημερομηνία ιδρύσεως 12 Σεπτεμβρίου 1926 ήταν Ζήσης Ιωάννης (πρόεδρος), Βαβρίτσας Αθανάσιος, Αναγνώστου Ι. Θωμάς, Βαβρίτσας Κ., Κολοβός Ιωάννης.

Το έτος 1936 καλλιεργήθηκαν σίτος κριμίνι με διατεθέντα σπόρο 200 οκάδες, κριθή 5 στρέμματα με 90 οκάδες σπόρο, βρώμη 20 στρέμματα με 200 οκάδες σπόρο, σίκαλη 10 στρέμματα με 200 οκάδες σπόρο, ρόβη 40 στρέμματα με 120 οκάδες σπόρο.

Ο Διοικητής της υποδιοικήσεως Πολυνερίου αναφέρει στις 31-5-39 στο Νομάρχη ότι από 3 Ιουνίου 1938 διάστημα μέχρι σήμερον, ιδρύθηκε στο Σπήλαιο εν σιδηρουργείο του Δημητρίου Αθαν. Σούλα (60/1621).  

Πανίδα: Αρκούδες, αγριόχοιροι διαβιούν στα δάση του Όρλιακα.

Πεσόντες: α)Ζαρκογιάννης Ζήσης του Δημητρίου, 1918, 27 ΣΠ, Μνήμα Γραίας Κάμια, 12-2-41 β)Ράμμος Δημήτριος του Νικολάου, 1917, 27 ΣΠ, Μνήμα Γραίας Κάμια 17-2-41 (ΔΙΣ).

Πληθυσμός: 1859=51 στεφάνια. 1913=717.1920=637. 1928=805. 1940=837. 1951=561. 1961=562. 1971=454. 1981=531. 1991=422. 2001=447. 2011=187. (30^ος κατά σειρά από τους 112 απογραφέντες οικισμούς της Π.Ε Γρεβενών με την απογραφή του 2011).

Σύλλογοι: α)Σύνδεσμος παλαιών πολεμιστών Σπηλαίου. Σκοπός αλληλοβοηθητικός (8-5-24). β)Πολιτιστικός Σύλλογος Σπηλαίου. Άναμμα κλαδαριάς 23 Δεκεμβρίου. Συνεστίαση με τη λήξη του καλοκαιριού. γ) Ιστορική και Λαογραφική Εταιρεία Σπηλαίου Γρεβενών (ΙΛΕΣ). Διοργάνωσε έκθεση με θέμα “παραδοσιακές φορεσιές του Σπηλαίου” στις 12 και13 Αυγούστου 2015 με τη συμμετοχή του Συλλόγου Σπηλαιωτών Θεσσαλονίκης (grevenamedia.gr). δ) Σύλλογος Σπηλαιωτών Θεσσαλονίκης. Διατηρεί χορευτικό τμήμα.

---

[1] Παπαδημητρίου. Σελίδες ιστορίας  Γ΄ σελ.40.

ΣΜΙΞΗ ΓΡΕΒΕΝΩΝ

102. Σμίξη, η

Γράφει ο Βασίλης Αποστόλου

Από το βιβλίο μου "ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΓΡΕΒΕΝΩΝ" σελίδες 386

Γενικά: Χτισμένο στην πλαγιά του όρους Βασιλίτσα σε υψόμετρο 1236 μέτρα. Γειτονεύει με τους οικισμούς Φιλιππαίοι, Αβδέλλα, Σαμαρίνα, Δίστρατο, Πολυνέρι, Πανόραμα, Λάβδα. Το όνομα σύμφωνα με το Χρήστο Ενισλείδη το πήρε από τη συμβολή τη «σμίξη» των δύο ποταμών που περνάνε από το χωριό και όχι από το σμίξιμο των δύο χωριών Μπίγκα» και «Πινακάδες». Χαρακτηριστικό του χωριού οι πολλές πηγές που αναβλύζουν γάργαρα νερά, λειτουργούσαν πολύ παλιά 6 νερόμυλοι, υδροτριβεία, μαντάνια, ντριστέλες, τα καρποφόρα δέντρα καστανιές, καρυδιές, αχλαδιές, οι οξιές, πεύκα, έλατα, κέδρα.

“Έχει 100 οικογένειες, 3 εκκλησίες, 2 χάνια, 8 χιλιάδες πρόβατα και 800 φορτηγά” (Σχινάς 1866).

Κοινοτικά: H κοινότης συστάθηκε με το ΦΕΚ 260^Α στις 31-12-1918 με έδρα τον οικισμό Σμήξη το οποίο διορθώνεται σε Σμίξη στις 16-10-1940. Ο οικισμός Σμίξη στις 7-6-2010 αποσπάται από την κοινότητα και προσαρτάται στο δήμο Γρεβενών. Η κοινότητα καταργείται.

Ο Υποδιοικητής της Υποδιοικήσεως Γρεβενών μετά από επίσκεψή του στον οικισμό στις 5/7/1922 αναφέρει ότι κατοικείται μόνο το καλοκαίρι από 1000 κατοίκους το μεν 1/3 εις την κτηνοτροφίαν τα δε 2/3 εις αγωγείς και συγκεντρωμένους από 1^ης Μαΐου και εφεξής όπως και οι  Σαμαρινιώται.

Το έτος 1925 διορίστηκε στην Αβδέλα ως κοινοτικός ιατρός ο Προκόπιος Διογένους για το χρονικό διάστημα από 20 Μαΐου μέχρι του τέλους του Οκτωβρίου με αποζημίωση 5.000 δραχμών.

Το κοινοτικό συμβούλιο με πρόεδρο τον Αθαν. Νασίκα  διορίζει στις 21-8-37 ληξίαρχο της κοινότητας το Μενέλαο Νασίκα με μηνιαίο μισθό δρχ. 80. (60/589).

Ο Έπαρχος Γρεβενών στις 15-11-40 υποβάλλει προς το υπουργείο Εσωτερικών αντίγραφο αποφάσεως της Διοικούσης Επιτροπής της Κοινότητας Σμίξης «περί διορισμού κοινοτικού φύλακος δια τη χειμερινή περίοδο προς φύλαξη των οικιών των κατοίκων» και ζητά να χορηγηθεί συναίνεση για την έγκριση της αποφάσεως, για τους παρακάτω λόγους. Η κοινότης Σμίξης τυγχάνει καθαρώς θερινή κοινότης. Άπαντες οι κάτοικοι παραχειμάζουν σε διάφορα μέρη της Θεσσαλίας και Μακεδονίας. Ο υπάρχων εις και μόνος κοινοτικός αγροφύλαξ δεν επαρκεί και δεν είναι δυνατή η παραμονή τούτου καθ’ όλον το χρονικό διάστημα. Η αποζημίωση του διορισθησομένου χειμερινού φύλακος θα καταβληθεί δι’ αναλόγου ανταποδοτικού τέλους προκειμένου να εξασφαλίσουν τα υπ’ αυτών εγκαταλειπόμενα οικιακά αντικείμενα».

Ο έρανος του Ε.Ε.Σ το έτος 1958 απέδωσε  180 δραχμές.

Διαβατήρια: Ο Γεώργιος Ιωάννου Πλιάτσικας έβγαλε διαβατήριο το έτος 1925 για Αλβανία  για εμπορικές υποθέσεις του. Γεννήθηκε το έτος 1867. Επίσης ο Χρήστος Γεώργιος Κουπατσιάρης το ίδιο έτος ανανέωσε το διαβατήριό του για Αλβανία, με σκοπό  εμπορικές υποθέσεις του. Γεννήθηκε το έτος  1878. 

Εκπαίδευση: ΄Εχει 309 κατοίκους  και αυτοί ξαναγυρίζοντας κοντά στο Μάιο συμφωνούν δάσκαλο αλληλοδιδάκτη που διδάσκει τα ελληνικά. Ο μισθός του είναι 1000 γρόσια αμειβόμενος από την  εκκλησία, φοιτούν γύρω στους 60 μαθητές (1873-74. Πηγή Ηλίας Γάγαλης greveniotiς.gr βλέπε Βιβλιογραφία).

Ο Νομάρχης στις 15-7-37 αναφέρει στον πρόεδρο της κοινότητας ότι μετά από έγγραφο του επιθεωρητή Δημοτικών Σχολείων Γρεβενών για την καλυτέρα και αρτιωτέρα λειτουργία του θερινού  σχολείου της κοινότητας όπως εισηγηθεί στο κοινοτικό συμβούλιο τη διάθεση του ποσού των 5000 δραχμών το οποίο θα υποβληθεί στον Έπαρχο για έγκριση.

Διδακτηριακή κατάσταση του σχολείου το έτος 1937: «Οίκημα κοινοτικόν. Αποτελείται εκ τεσσάρων δωματίων. Σύνολο μαθητών 182.(40, 66, 53, 23). Το σημερινό οίκημα είναι ακατάλληλο για τη μελλοντική στέγαση του σχολείου διότι η επιφάνεια των δωματίων και ο χώρος αυτών είναι δυσανάλογος προς τον αριθμό των φοιτώντων μαθητών. Τα διαμερίσματα των δωματίων είναι ξύλινα εκ σανίδων κατά το ήμισυ, άνωθεν ανοιχτά ώστε η διδασκαλία να καθίσταται δύσκολος. Το κτίριο είναι ετοιμόρροπο και βρίσκεται κτίριο υπό κατασκευή» (60/619).

Ο επιθεωρητής αποσπά για το θερινό σχολείο Σμίξης τον Ιωάννη Σαμπανίδη  του 1/ταξίου Τρικόρφου ως διευθυντής από 15^ης Ιουνίου μέχρι 15^ης Σεπτεμβρίου, το Νικόλαο Γκιάτα του 1/ταξίου Λάβδας από 13^ης Ιουνίου μέχρι 30 Σεπτεμβρίου, τον Ιορδάνη Υφαντίδη του 1/ταξίου Ελευθέρου Α΄  από 2 Ιουλίου μέχρι 15 Σεπτεμβρίου. Στο νηπιαγωγείο η νηπιαγωγός Βατολάκκου Κλεονίκη Ευθυμιάδου από 20 Ιουνίου μέχρι 30 Σεπτεμβρίου (30-6-1938 ΑΒΕ70 ΣΑΕ 49).

           Επισιτιστική βοήθεια: Ο Έπαρχος Γρεβενών με επείγον τηλεγράφημα προς τον πρόεδρο της κοινότητας Σμίξης στις 18-12-45  με έδρα τον Τύρναβο ζητά να προσέλθει για παραλαβή 135 τεμαχίων κλινοσκεπασμάτων προς διανομή σε πυροπαθείς οικογένειες (60/164). Σύμφωνα με το Μητρώο τροφοδοτουμένων κοινοτήτων 87 κάτοικοι του χωριού λάμβαναν τρόφιμα το καλοκαίρι του 1950 από το κέντρο διανομών τροφίμων. 

Ιερά: Αγίου Νικολάου ανατολικά με έτος κτίσης 1750 ενοριακός ναός, Αγίου Αθανασίου διακόσια μέτρα νοτίως (κοιμητηριακός), Αγίου Γεωργίου δυτικά 1870 και τα εξωκλήσια μικρότερα των εκκλησιών του Προφήτη Ηλία, της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, της Αγίας Παρασκευής, του Αγίου Παντελεήμονος. Πανηγύρι τέσσερις ημέρες τον δεκαπενταύγουστο. Στον κώδικα αρ.201 της Μονής Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Ζάβορδας αναφέρεται ως Σμήξη χωρίων με 6 αφιερωτές της Α΄ Γραφής και 5 της Β΄  Γραφής.

Κατοχή: 5-6 Ιουλίου οι Γερμανοί έκαψαν 185 σπίτια του χωριού.

Ξενητειά: Από το 1900 ως το 1912 λόγω ανεργίας ξενιτεύτηκαν για την Αμερική 144 άρρενες. Εκεί ίδρυσαν σύλλογο με την επωνυμία  “Άγιος Νικόλαος”.  

Οικονομία: Υλοτόμοι, κατασκεύαζαν οικιακά ξύλινα σκεύη, κτηνοτροφικά, γεωργικά εργαλεία. Κτηνοτρόφοι. Κυρατζήδες (μεταφορείς προϊόντων). Το 1937 λαναριστήριο υπήρχε του Δημητρίου Μπουκουβάλα. 

Πεσόντες:α)Λοχίας Μακρυγιάννης Στέργιος του Ιωάννη, 1913, ΙΧ όρχου Πυροβολικού, Ποντζάρε, 21-11-40. β) Παπαγεωργίου Απόστολος του Ιωάννη, 1916, 27ΣΠ, Μνήμα Γραίας Κάμια στις 5-4-41.γ)Σακελλαρίου Γεώργιος του Αθανασίου, 1918, 6^η Μοίρα Αντιαεροπορικού Πυροβολικού. Φονεύτηκε  στα Ιωάννινα σε αεροπορικό βομβαρδισμό στις 30-12-40 (ΔΙΣ).

Πληθυσμός: 1940=586. 1951=-. 1961=1. 1971=4. 1981=208. 1991=491. 2001=509. 2011=454. (6^ος κατά σειρά από τους 112 απογραφέντες οικισμούς της Π.Ε Γρεβενών με την απογραφή του 2011). Στο κατάστιχο του έτους 1564 (ΤΤ 350) των Οθωμανικών αρχείων της Κων/πολης ήταν 53 κατοικίες και ο φόρος ήταν 5.707 άσπρα ενώ το 1579 ήταν 87 κατοικίες και ο φόρος ήταν 5.100 άσπρα.

              Σύλλογοι: Φιλεκπαιδευτική αδελφότης Σμιξιωτών «ο Άγιος Νικόλαος» Σκοπός εκπαιδευτικός (27-12-1923). Σύλλογος αγωγέων Σμίξης «Άγιος Γεώργιος» (19-3-31). Μορφωτικός και Λαογραφικός Σύλλογος Σμιξιωτών η «Ωραία Βασιλίτσα» ιδρύθηκε το 1960. Διαθέτει ιδιόκτητο ξενώνα στη Σμίξη.  Από τις εκδηλώσεις η διοργάνωση το 8ο αντάμωμα των Βλάχων της Πίνδου  το Σάββατο 11 Αυγούστου 2012 στη Σμίξη Γρεβενών, με τη συμμετοχή χορευτικών των γειτονικών χωριών Αβδέλλα, Δίστρατο, Κρανιά, Περιβόλι και Σαμαρίνα. 

Σιταράς Γρεβενών

101.Σιταράς, ο 

Γράφει ο Βασίλης Αποστόλου (Από το βιβλίο μου "ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΓΡΕΒΕΝΩΝ" σελ.386 Κοζάνη 2018

Γενικά: Ο οικισμός είναι χτισμένος σε υψόμετρο 761 μέτρων με πλησιέστερους οικισμούς το Κηπουρείον, Αιμιλιανός, Γεωργίτσα.

“Έχει 40 οικογένειες, εκκλησία, άχυρο, κριθή, βρύση” (Σχινάς).

Κοινοτικά: Ο οικισμός στις 31-12-1918 ορίζεται ως έδρα της κοινότητος Σιτόβου. Μετονομάζεται στις 1-2-1927 σε Σιταράς. Στις 4-12-1997 εντάσσεται στο δήμο Γόργιανης και στις 7-6-2010 στο Δήμο Γρεβενών. Στις κοινοτικές εκλογές του 1925  ψήφισαν 49. Εκλέχτηκαν: Δημήτριος Β. Τόλιος 30, Δημήτριος Χρ. Ρίγγος 28, Γεώργιος Παπαδημητρίου 28, Ιωάννης Αλ. Αλεξίου 28, Στέργιος Ν. Μπάτζιος 28, Σωτήριος Δ. Αγόρου 26, Ιωάννης Αθ. Στεφανής 23, Δημήτριος Παπαϊωάννου 19  και Γεώργιος Δ. Ζυγούρας 18.

Ο έρανος υπέρ του Ε.Ε. Σταυρού  στις 21-9-1958 ανήλθε στο ποσό των 105 δραχμών, από το χωρίο Σιταρά 67 κι από το συνοικισμό της Γεωργίτσης 38. Η επιτροπή που πραγματοποίησε τον έρανο αποτελούνταν από το Δημήτριο Θεοχάρη πρόεδρο της κοινότητας, το Στάμο Στέργιο δάσκαλο του Σιταρά κι από τον ιερέα Νικόλαο Ρίγγο. 

Αρχαιότητες: Αρχαίος οικισμός  στο ύψωμα “Αγία Κυριακή” (Σαμσάρης).

Εκπαίδευση: Έχει 152 κατοίκους, υπάρχει κοινός δάσκαλος με ετήσιο μισθό 500 γροσίων, από την εκκλησία, μαθητές 15. (1873-74. Πηγή Ηλίας Γάγαλης greveniotiς.gr βλέπε Βιβλιογραφία).

Διδακτηριακή κατάσταση του σχολείου το έτος 1937: «Στεγάζεται σε παλαιό οίκημα ανήκον σήμερα στη σχ. Εφορεία Σιταρά. Ανηγέρθη το έτος 1885 δαπάνη του ιερού Ναού της κοινότητας «Αγίας Κυριακής» αποκλειστικώς για διδακτήριο. Είναι τελείως ακατάλληλον δια μελλοντική στέγαση του σχολείου, διότι οι τοίχοι, το δάπεδον, η οροφή, οι υελοστάται των παραθύρων και όλο το κτίριον με μία λέξη είναι μία τρώγλη και όχι διδακτήριον. Από το δάσκαλο κατεβλήθη υπεράνθρωπη προσπάθεια δια την ανέγερση τοιούτου αλλά εστάθη αδύνατον διότι η οικονομική κατάσταση των κατοίκων δεν επιτρέπει. Διατίθενται οι κάτοικοι ευχαρίστως να μετακομίσουν άπαντα τα υλικά  κι ακόμη διαθέτουν το ποσό των 15.000 δραχμών» (60/619).

Ο επιθεωρητής με απόφασή του αποσπά το διδάσκαλο Ιωάννη Κυρατζή  εκ του δημοτικού σχολείου Σιταρά στο τοιούτο του Αιμιλιανού για να μη διακοπεί η λειτουργία του λαϊκού συσσιτίου δεδομένου ότι εστρατεύθη ο υπηρετών δημοδιδάσκαλος Αθανάσιος Καραμίτζας (22-2-41 ΑΒΕ 70 ΣΑΕ 52).

Επισιτιστική βοήθεια: Αναφορά προέδρου κοινότητας Σιταρά στις 30-11-45  επαρχίας Γρεβενών, προς το Γενικό Διοικητή Δυτ. Μακεδονίας αναφέρει ότι η κοινότητα και ο συνοικισμός Γεωργίτσης απέχουν από τα Γρεβενά 30 χιλιόμετρα. Το χειμώνα φράζουν την οδό δύο μεγάλοι ποταμοί. Η οδός κατά τους τρεις μήνες του χειμώνος καθίσταται αδιάβατος λόγω της πολύ χιόνος που πίπτει. Δια τούτο ζητούν τα τρόφιμα της ΟΥΝΡΑ δια τον χειμώνα  να δοθούν όλα μαζί όπως συμβαίνει και σε άλλα ορεινά χωριά της περιφερείας.

Ιερά: Ενοριακός ναός είναι η Αγία Κυριακή και πανηγυρίζει στις 7 Ιουλίου. Εξωκλήσι Αγίου Νικολάου που περιβάλλεται από υπεραιωνόβιες βελανιδιές.

Το εκκλησιαστικό συμβούλιο ζητεί  από το νομάρχη μέσω Μητροπόλεως τη διενέργεια εράνου υπέρ της αποπεράτωσης του ναού της «Αγίας Κυριακής». Αναφέρει ότι η κοινότητα Σιταρά ευρίσκεται σε ακριτική περιοχή, ορεινή και οικονομικώς άπορη, οι οικογένειες συμποσούνται σε πεντήκοντα. Το χωρίον κατά τη διάρκεια της πολεμικής περιόδου 47-50 εδοκιμάσθη σκληρώς μετατρεπέντος σε ερείπια, εκ πυρκαϊών και βομβαρδισμών. Ο έρανος θα πραγματοποιηθεί από 10 Σεπτεμβρίου 1960 ως 30 Νοεμβρίου στην επαρχία Γρεβενών. Η ερανική επιτροπή θα απαρτίζεται από τους Νικόλαο Ρίγγο ιερέα, Νίκου Αθανάσιο, Μπάτζιου Παναγιώτη, Θεοχάρη Γεωργίου, Παναγιωτόπουλου Γεωργίου, Ρίγγου Βάιου και Ζέρβα Ηλία. Ο Μητροπολίτης αποστέλλει  αναφορά στο νομάρχη και η άδεια χορηγείται. Στην αναφορά του επισημαίνει ότι το χωριό στερείται άλλου ναού για εκκλησιασμό  κι ότι οι κάτοικοι αδυνατούν να αποπερατώσουν την εκκλησία εξ ιδίων πόρων.

Αφιερωτές στην πρόθεση 421 της Μονής Αγίου Νικάνορα ήταν για την Α΄ Γραφή 0 (1534-1692)  και στη Β΄ Γραφή 1 (από το 1692 και μετά).

Οικονομία: Οι κάτοικοι ασχολούνται με τη γεωργία, κτηνοτροφία και μελισσοκομία. Λειτουργούσε ένας νερόμυλος. Η προβλεπόμενη παραγωγή για καλλιέργειες το 1933  σύμφωνα  με τον πρόεδρο της κοινότητας Νικ. Πούλιο ήταν  σε οκάδες καπνός 25, γλεύκος 3.000, ρόβη 2.500, αραβόσιτος ξηρικός 60.000.

Πεσόντες: Μπάτζιος Δημήτριος του Στέργιου, γεν. 1917, 3^ου Μ/Κ Συντάγματος Ιππικού, απεβίωσε στο Νοσοκομείο Κιλκίς, 16-4-41.

            Πληθυσμός: 1913=178. 1920=160. 1928=176. 1940=207. 1951=195. 1961=186. 1971=117. 1981=101. 1991=63. 2001=84. 2011=20. (99^ος κατά σειρά από τους 112 απογραφέντες οικισμούς της Π.Ε Γρεβενών με την απογραφή του 2011). Στο κατάστιχο του έτους 1564 (ΤΤ 350) των Οθωμανικών αρχείων της Κων/πολης ήταν 22  κατοικίες και ο φόρος ήταν 2.305 άσπρα ενώ το 1579 ήταν 36 κατοικίες και ο φόρος ήταν 4.500  άσπρα.

            Δημήτριος Ρίγγος Από το Σιταρά καταγόταν ο ιατρός Δημήτριος Ρίγγος (1940-2013), αρχικά ως αγροτικός ιατρός στο ιατρείο Ζιάκα (1970-1973) και στη συνέχεια στο νοσοκομείο Γ. Παπανικολάου Θεσσαλονίκης. Διετέλεσε νομάρχης Γρεβενών την τετραετία 2003 - 2006, πρόεδρος του Συλλόγου των εν Θεσσαλονίκη Γρεβενιωτών 1975-80. ‘Εχει συγγράψει τρία ιατρικά βιβλία: Το σύνδρομο της αναπνευστικής δυσχέρειας (Θεσσαλονίκη, 1980, University), Η αιμοδυναμική αντιμετώπιση του πάσχοντα της Μ.Ε.Θ. (Θεσσαλονίκη, 1997, Μάιανδρος) και  Η ιστική οξυγόνωση (Θεσσαλονίκη, 2002, Α. Τσιατσάνης). 

Ασχολήθηκε με την παράδοση, τη λαογραφία του Νομού Γρεβενών, έγραψε δύο λαογραφικά βιβλία: Τα Πασχαλόγιορτα στα Γρεβενά και Τα Λαογραφικά του Σπηλαίου Γρεβενών (www.dhmhtriosriggos).