Πολύδεντρον Γρεβενών

---

91. Πολύδεντρον, το

Γράφει ο Βασίλης Αποστόλου (Από το βιβλίο μου ¨ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΓΡΕΒΕΝΩΝ" σελ. 386 ΚΟΖΑΝΗ 2018

Γενικά: Το Πολύδεντρο είναι χτισμένο σε υψόμετρο 656 μέτρων. Βρίσκεται πολύ κοντά στον ποταμό Αλιάκμονα. Προήλθε από τη συνένωση των οικισμών «Σπάτα» και «Παλιόσπιτα». Πανέμορφο χωριό με πλούσια χλωρίδα και πανίδα με πτερωτά πουλιά και καφετιά αρκούδα.

Κοινοτικά: Στις 31-12-1918 προσαρτάται στην κοινότητα Σουμπίνου (Κοκκινιάς). Ο Διευθυντής της Τοπικής Αυτοδιοικήσεως στις 25-2-27 αναφέρει στο Νομάρχη ότι με διάταγμα της 14ης Φεβρουαρίου αναγνωρίσθη ο συνοικισμός Σπάτα υπό το όνομα «Κοινότης Σπάτα» με έδρα τον ομώνυμο συνοικισμό αποσπασθείς της κοινότητος Κοκκινιάς. Στις 28-9-1927 μετονομάζεται σε Πολύδεντρον, το 1997 προσαρτάται στο Δήμο Ηρακλεωτών και το 2010 στο Δήμο Γρεβενών.

Μέλη γεωργικής απογραφής το Νοέμβριο του 1929 ήταν οι Αθανάσιος Καζαμίας πρόεδρος, Παναγιώτης Ζούκος ιερεύς, Πολυξένη Γιακουμή δημοδιδασκάλισσα, Αντώνιος Γκιουλέκας δάσκαλος, Ανδρέας Βητσιώτης ιδιώτης.

Πρόεδρος Αναστάσιος Καζαμίας. Μέλη: Βασίλειος Καρανίκος, Σαράντης Ζάχος, Χρήστος Καζαμίας, Στέργιος Γιώτας. Αποφασίζει όπως υποδειχθεί η μεταφορά της έδρας του εκλογικού τμήματος εκ της κοινότητος Κιβωτού στην κοινότητα Κοκκινιάς (7-12-1931).

Αναφέρεται από την κοινότητα στις 12-1-39 ότι το Νοέμβριο  του π.έ  έγινε έρανος υπέρ του Ερυθρού Σταυρού υπό της επιτροπής εράνου αποτελούμενης εκ του προέδρου, του ιερέως και του δημοδιδασκάλου.  Το προϊόν του εράνου ήτο εις είδος 2 ¾ του κοιλού[1] αραβόσιτος, όστις εκποιηθείς απέφερε το ποσό των τριακοσίων δραχμών το οποίο κατετέθη στο υποκατάστημα της Εθνοτραπέζης (60/1990).

Οι ακτήμονες κάτοικοι αναφέρουν στις 26-9-37 στο Νομάρχη Κοζάνης ότι από τη Γεωργική υπηρεσία παρεχωρήθησαν προς διανομή περί τα 700 στρέμματα καλλιεργησίμου γης εκ της Κοινότητος Κιβωτού εις την οποία  επερατώθη η διανομή υπό του Τοπογραφικού Συνεργείου. Επειδή τα ως άνω στρέμματα παραμένουν ακόμη αδιανέμητα και επειδή υπάρχει φόβος να καταληφθούν και εφέτος υπό των επιτηδείων προς ζημία ημών των ακτημόνων οι οποίοι  στερούμεθα παντελώς κλήρου προς καλλιέργεια και εξοικονόμηση του άρτου των οικογενειών μας, παρακαλούμε να μεριμνήσετε δια το ζήτημα τούτο της οριστικής διανομής των ως άνω αγρών (60/1990).

Ο Πρόεδρος της κοινότητας στις 14-10-50  παρακαλεί το Δασάρχη να τροποποιήσει την απαγορευτική διάταξη  και επιτρέψει τη βοσκή εντός της περιοχής της κοινότητας ανά 5 αίγας δια εκάστην οικογενειών καθότι είναι απαραίτητος η κτηνοτροφία στους κατοίκους όντες άπαντες γεωργοί. Στα δάση δεν προξενείτε καμία ζημία διότι τα υπάρχοντα είναι παλαιά και από πολλών ετών δένδρα δρυός.

Ο έρανος του Ε.Ε.Σ το έτος 1958 απέδωσε 196 δραχμές.

Αρχαιότητες: Αρχαίοι οικισμοί στις θέσεις  “Παναγιά” και “Παλιομανάστηρο” με πολλά θραύσματα κεραμιδιών[2].

Εκπαίδευση: Έχει 86 κατοίκους, κοινό σχολείο, που μισθοδοτείται με μισθό 250 γρόσια από την εκκλησία και τους μαθητές οι οποίοι είναι γύρω στους 20 (1873-74. Πηγή Ηλίας Γάγαλης greveniotiς.gr βλέπε Βιβλιογραφία).

Διδακτηριακή κατάσταση του σχολείου το έτος 1937: Οίκημα δημόσιον. Στη μία αίθουσα 53 τ.μ διδασκαλίας στεγάζονται 120 μαθητές. Η άλλη αίθουσα 11 τ.μ χρησιμοποιείται ως γραφείο. Το οίκημα είναι ακατάλληλο δια μελλοντική στέγαση του σχολείου, διότι πρώτο είναι ανεπαρκές ως προς τον αριθμό των μαθητών που παρουσιάζει η κοινότης και δεύτερο είναι ετοιμόρροπο (60/619).

Απονέμεται τιμητική διάκρισις μετά γέρατος μετά από πρόταση του επιθεωρητή στο δημοδιδάσκαλο Βασίλειο Γερασόπουλο του μονοταξίου Πολυδέντρου, διότι η γενική μόρφωσίς του είναι αρκετή και διαρκώς επαυξανομένη δια της μελέτης εγκυκλοπαιδικών βιβλίων. Χρησιμοποιεί τα δυνατά μέσα εποπτείας, καλλιεργεί κήπο με αρκετά φυτά αποκλειστικώς δια τη διδασκαλία. Έχει φοιτήσει επί διετία εις το Πανεπιστήμιον της Σορβόννης και έτυχε δίπλωμα ψυχολογίας και παιδαγωγικής (30-6-1938 ΑΒΕ 70 ΣΑΕ 49).

Ο Δημήτριος Σαμαράς δημοδιδάσκαλος Πόρου Βοΐου με αίτηση στο Νομάρχη στις 14-3-39 δηλώνει ότι πριν ένα έτος εργάσθηκε ως κοινοτικός δάσκαλος στο Πολύδεντρο για δύο μήνες με μηνιαίο μισθό 1000 δραχμών. Η απόφαση του κοινοτικού συμβουλίου για πληρωμή μου υποβλήθηκε στον Έπαρχο Γρεβενών προς έγκριση αλλά όμως δεν ενεκρίθη (60/1990). 

Ο επιθεωρητής Δημοτικών σχολείου Βοΐου  στις 18-12-39 σε συνεδρίαση σχετικά με την απόσπαση του δασκάλου του σχολείου Ηλία Γερασόπουλου στο Β΄ δημ. σχολείο Κοζάνης αναφέρει ότι το δημοτικό σχολείο Πολυδέντρου έχει 101 μαθητές και δεν πρέπει να παραμείνει επί στιγμή κλειστό. Μετά την εισήγηση του επιθεωρητή το εποπτικό συμβούλιο αποφάσισε να αποσπασθεί στο δημοτικό σχολείο Πολυδέντρου ο Παναγιώτης Αντωνίου δάσκαλος του Δημοτικού σχολείου Περδίκα (107/33).          

Σύμφωνα με έκθεση του επιθεωρητή στις 27-11-51 και 4-12-52  το διδακτήριο είναι ιδιωτικό με ενοίκιο το οποίο καταβάλλεται υπό του δημοσίου. Άπαντες οι 60 εγγραφέντες μαθητές κατά την επιθεώρηση ήταν παρόντες. Το ήθος των μαθητών και η εντός και εκτός του σχολείου διαγωγή των καλή. Ομοίως και η επίδοσή των στα μαθήματα. Διδάσκαλος Παλασόπουλος Κων/νος του Δημητρίου εκ Κριμηνίου. Πρωτοστατεί σε μορφωτικές διαλέξεις, έλαβε μέρος στις μαθητικές κατασκηνώσεις, σε δενδροφυτεύσεις, αναδασώσεις. Γεννήθηκε το έτος 1913. Κατέχει τη διδασκομένη ύλη, παρακολουθεί την εξέλιξη της επιστήμης δια της μελέτης διαφόρων βιβλίων. Εργάζεται ευσυνειδήτως και κρατεί το κύρος του. Προσπαθεί δια την ανέγερση νέου διδακτηρίου.Οι μαθητές είναι ευγενείς, κόσμιοι. ευπαρουσίαστοι, τακτικοί, φιλαλήθεις, δίκαιοι Τα τετράδιά των καθαρά..

 «Μαθητές: 101, 98[3].

Διδακτήριο: Μετρία κατάσταση ανθυγιεινή, ανάγκη ανεγέρσεως νέου ((107/33, 8/11/1939). Παλαιό, πλινθόκτιστο, σχεδόν ακατάλληλο. Ανάγκη ανεγέρσεως νέου (30/5/1940).

Υλικό: Έπιπλα λίγα μη επαρκούντα δια ανάγκες, εποπτικά μέσα ελάχιστα

(30/5/1940).

Σχολική βιβλιοθήκη: Υπάρχει προς χρήση του διδασκάλου, στερείται μαθητικής (8/11/1939).

Σχολικός κήπος: Υπάρχει σε αρκετή απόσταση (8/11/1939).

Φοίτηση: Τακτική απόντες 4 (8/11/1939), απόντες 5 ( 30/5/1940).

Διδάσκαλοι: Γερασόπουλος Βασίλειος, Χριστοδούλου Μαρία»[4].

Ιερά: Ενοριακός ναός Παμμεγίστων Ταξιαρχών όπου και πανηγυρίζει. Κοίμησις της Θεοτόκου. Στον κώδικα  αρ.201 της Μονής Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Ζάβορδας αναφέρεται ως Σηπάτα χωρίον με 7 αφιερωτές της Α΄ Γραφής (1534-1692) 6 της Β΄ Γραφής μετά το 1692.

Κατοχή: Ο εκ Πολυδέντρου Βασίλειος Ν. Γερασόπουλος αναφέρει στις 5 Ιουνίου 1943  ότι «κατά τα τελευταία δημιουργηθέντα πολεμικά γεγονότα Μαρτίου-Απριλίου υπέστη τις κάτωθι σοβαρές ζημίες κατά την πυρπόλησιν του χωρίου. Καταστράφησαν άπαντα τα έπιπλα και τα είδη ρουχισμού. Άπασα η βιβλιοθήκη αποτελουμένη από 312 τόμους επιστημονικών βιβλίων ήδη δε ευρίσκομαι γυμνός τελείως μετά της οικογενείας μου αποτελούμενη εκ της συζύγου μου και των δύο τέκνων μου. Παρακαλώ ενεργήστε ότι δει και ανακουφιστεί η θέση μου ως υπαλλήλου» (60/1943).

Κοινοτικό Δελτίο Απογραφής: Πρόεδρος Βασ. Τζήκας. Κατοικίες 72. Πληθυσμός 380. Καταστραφείσαι οικίαι ολοσχερώς 67. Μερική καταστροφή 3 οικίες.  Κατεστράφησαν δια πυρκαϊάς παρά των Ιταλών στις 24 Μαρτίου 1943. Νόσος ελονοσία. Θύματα 1.

Οικονομία: Το  πεδινό έδαφος προσφέρεται για  καλλιέργεια σιτηρών.

«Αγέλη λύκων εντός 15 ημερών κατεσπάραξε στο Πολύδεντρο 147 πρόβατα. Στον Ταξιάρχη 4 βόδια, δύο αγελάδες και 60 πρόβατα. Στην Κοκκινιά 27 πρόβατα. Στο Παρώρειον 97 πρόβατα και τρεις ημιόνους. Στο Τρίκωμον 4 ημιόνους, στο Δασύλλιον 6 ημιόνους και δύο αγελάδες, στο Μοναχίτιον 36 πρόβατα και 6 ημιόνους (Εφημερίς Βόιον 1-1-1933)».   

Πληθυσμός: 1859=31 στεφάνια. 1913=242. 1920=236. 1928= 324. 1940=391. 1951=364. 1961=368. 1971=320. 1981=296. 1991=245. 2001=250. 2011=172. (33^ος κατά σειρά από τους 112 απογραφέντες οικισμούς της Π.Ε Γρεβενών με την απογραφή του 2011. Τον ίδιο πληθυσμό εμφανίζει και το Ελεύθερο Προσφύγων). 

Σύλλογοι: Αθλητική Ένωση Κοκκινιάς-Πολυδένδρου.

---

[1] Μέτρο χωρητικότητας δημητριακών 20-22 οκάδων.

[2] Σαμσάρης.

[3]Αντίστοιχες ημερομηνίες επιθεωρήσεως: 8/11/1939, 30/5/1940.

[4] Τάνια Αποστόλου. Η εκπαίδευση στην επαρχία Βοΐου (Ανασελίτσης) στην περίοδο του μεσοπολέμου. Μεταπτυχιακή εργασία ΠΔΜ 2015.

.

Πηγαδίτσα Γρεβενών

89.Πηγαδίτσα, η (προσφυγικός οικισμός)

 Γράφει ο Βασίλης Αποστόλου (Από το βιβλίο μου "ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΓΡΕΒΕΝΩΝ" σελ. 386 ΚΟΖΑΝΗ 2018

Γενικά: Ο οικισμός είναι χτισμένος αμφιθεατρικά  σε υψόμετρο 700 μέτρων με πλησιέστερους οικισμούς το Δεσπότη, Μαυραναίοι, Γρεβενά. Πρόσφυγες από Κερασούντα, Τραπεζούντα εγκαταστάθηκαν σε σπίτια Βαλαάδων την περίοδο 1922-1925.

Κοινοτικά: Στις 31-12-1918 ορίζεται ως έδρα κοινότητας, στις 4-12-1997 προσαρτάται στο Δήμο Γόργιανης και το 2010 στο Δήμο Γρεβενών. Στον εκλογικό κατάλογο της Υποδιοικήσεως Γρεβενών του 1914 ήταν γραμμένοι 116 μουσουλμάνοι οι οποίοι αναχώρησαν από την Πηγαδίτσα  σύμφωνα με το  άρθρο 3 της σύμβασης της Λοζάνης που υπογράφτηκε στις 30-1-1923 περί ανταλλαγής των ελληνικών και τουρκικών πληθυσμών  στις 5-4-1924.

Στις κοινοτικές εκλογές του 1925  ψήφισαν  41 εκλογείς. Εκλέχτηκαν: Παυλίδης Ιω. 35, Παπαδόπουλος Νεόφυτος 30, Ασλανίδης Γεώργιος 29, Μηχαηλίδης Χαράλαμπος 28, Κοντίδης Ηλίας 17, Τσεντόγλου Παντελής 15, Κουτίδης Ιωά. 13, Σιδηρόπουλος Κων. 13, Παραστατίδης Σαβ. 7. Πρόεδρος Εφορευτικής επιτροπής Νεόφυτος Παπαδόπουλος.

Έρανος υπέρ του Ερυθρού σταυρού στις 12-12-28  δρχ.15 με πρόεδρο τον Παναγ. Πηγατσιώτη.

Ο Έπαρχος Γρεβενών Ζαρκάδας στις 29-4-31 με τηλεγράφημα στο Νομάρχη αναφέρει ότι ο πρόεδρος Πηγαδίτσης τηλεγραφεί ότι από τριημέρου ενέσκηψε νόσος προσβάλλουσα βρέφη, νήπια, παιδιά. Πιθανόν να πρόκειται περί ιλαράς. Υπάρχουν 6 κρούσματα άνευ θανάτου. Παρακαλείται ο νομίατρος να λάβει μέτρα (60/1666).

Επισκευή του κοινοτικού υδρόμυλου (Β.Ε 15-9-35).

 Ο πρόεδρος αναφέρει στο Νομάρχη  στις 28-2-52  ότι οι κάτοικοι εξηρέθησαν της ενισχύσεως της βοηθείας ανά 5 οκάδων αλεύρου κατ’ άτομο προερχομένη εκ Καναδικής βοηθείας

Υπόμνημα των κατοίκων Πηγαδίτσας  στις 30-1-59 προς το Νομάρχη Κοζάνης: «Στο χωριό αυτό έχουμε εγκατασταθεί δια της ανταλλαγής του 1923. Ταλαιπωρημένοι, κατεστραμμένοι, ελεεινοί και τρισάθλιοι ύστερα από τόσα που περάσαμε από τους Τούρκους που δεν περιγράφεται και ούτε η ιστορία θα μπορέσει να εξακριβώσει την ακρίβεια των πραγμάτων και ούτε ποτέ ξεφεύγουν μα ούτε θα ξεφύγουν  από το μυαλό μας ακριβώς τα βασανιστήρια των σημερινών πατριωτών μας της Κύπρου και ακόμη πιο φρικιαστικά υπεστήκαμε. Σκοτωμοί, διωγμοί, εξορίες, λεηλασίες, ξυλοδαρμοί, αρπαγή των υπαρχόντων μας και άλλα πολλά. Ολόκληρες οικογένειες από 5/μελείς και 8/μελείς δεν κατόρθωσαν να φτάσουν στην Ελλάδα ούτε το τέταρτο. Τέτοια στοιχεία υπάρχουν τόσα πολλά που κανείς δεν μπορεί να τα διαψεύσει. Μόλις φθάσαμε εδώ το Κράτος φρόντισε με κάθε φτώχια που είχε, να τακτοποιήσει και τον τελευταίο πρόσφυγα, με στέγη, αροτριώντα ζώα, τροφές και ρουχισμό. Μόλις πάτησε το πόδι μας στο χωριό αυτό αμέσως ριχτήκαμε με τα μούτρα στη δουλειά και ο καθένας με την εργασία του, κατόρθωσε μέσα σε λίγα χρόνια να φτάσει σε τέτοιο οικονομικό στάδιο που ποτέ δεν μπορεί εύκολα ένας λαός να προοδεύσει. Συγκεκριμένα από το 1923 έως το 1927 η γεωργική παραγωγή προόδευσε αρκετά και η κτηνοτροφία ξεπέρασε τα 100%. Το 1928 η Πηγαδίτσα είχε περί τα 5000 αιγοπρόβατα και τα 200 αγελάδια και βόδια. Όμως η κακή μοίρα δεν μας άφησε να προχωρήσουμε διότι ακολούθησε ο πόλεμος του 1940 και η κατοχή μετά δε ο επακολουθήσας πόλεμος που μας αφάνισε κυριολεκτικώς. Ακόμη και ανθρώπινα θύματα είχαμε. Το 1946, ύστερα από τη συντριβή κάθε ξενοκίνητου εχθρού, το κράτος προσπάθησε να μας αποκαταστήσει και πάλι στο χωριό.

            Το 1950-52 με όλα τα τραύματά του το κράτος φρόντισε με κάθε θυσία να ορθοπατήσει βοηθώντας μας με τα αναγκαιότερα, στέγη, αροτριώντα και παραγωγικά ζώα. Ακόμη και τρόφιμα και ρουχισμό διέθετε κατά καιρούς. Όμως κι εμείς αντάξιοι της ενισχύσεως προσπαθήσαμε και προσπαθούμε  καθημερινώς να βελτιώσουμε τους όρους της διαβιώσεώς μας και ούτω χρόνω συν τω χρόνω να αποκτήσουμε την οικονομική μας ανεξαρτησία και να συμβάλλουμε στην οικονομική ανεξαρτησία του Έθνους.

            Το χωριό μας τη θέση την οποία κατέχει, μπορεί μέσα σε λίγα χρόνια ν’ αναπτυχθεί ακόμη πολύ.

            Μα για να βρεθεί στα τέλη της ακμής αυτής, ένα πρόβλημα το απασχολεί και το οποίον είναι ο Γόρδιος Δεσμός.

            Εάν το ζήτημα αυτό λυθεί και είμαστε πεπεισμένοι πως θα εισακουσθεί το αίτημά μας αυτό, πλέον γινόμαστε ένα χωριουδάκι από τα πλέον παραγωγικά και προοδευτικά και ακόμη. Τουριστικά, διότι σε υψόμετρο 750 μέτρων και με τα κρύα νερά μας και την προοδευτική δεντροφυτεία την Άνοιξη και το καλοκαίρι, το χωρίο μας παρουσιάζει εν μικρό παράδεισο μέσα στην πλαγιά της Πίνδου.

            Ένα και μόνο απαιτούμε ακόμη. Απέχουμε από την κωμόπολη των Γρεβενών 12 χιλιόμετρα. Στο διάστημα αυτό και σε 3 ώρες απόσταση 4 χιλιομέτρων όπως περνάει ο Δημόσιος δρόμος Θεσ/νίκης -Γρεβενών-Ιωαννίνων μας διακόπτει ο Βενέτικος ποταμός ο οποίος μας υποχρεώνει κάθε χρόνο να πληρώνουμε φόρο με τη ζωή ενός και περισσοτέρων ανθρώπων.

            Εάν στο σημείο αυτό ανεγερθεί μία γέφυρα όπως ήτο και επί Τουρκοκρατίας εξασφαλίζονται πλέον συγκοινωνιακώς η Πηγαδίτσα, ο Δεσπότης, Αιμιλιανός, Διάκος, Γεωργίτσα και ο Σιταράς. Διότι στο διάστημα ενός έτους επί 8 μήνες κινδυνεύουμε κάθε στιγμή όλοι οι κάτοικοι όλων των χωρίων αυτών. Και η συγκοινωνία με την πόλη των Γρεβενών  είναι αδύνατος.

            Δια την ανέγερση της Γεφύρας αυτής, οι κάτοικοι απάντων των αναφερομένων ανωτέρω χωρίων είναι πρόθυμοι να διαθέσουν 5000 ημερομίσθια δια προσωπικής των εργασίας. Είμαστε βέβαιοι πως στο σημείο αυτό θα μας βοηθήσει το κράτος, διότι το έργον αυτό δια το ελληνικό κράτος είναι εν από τα μικρότερα έργα που καθημερινά φτιάχνει σε όλα τα Διαμερίσματα της λοιπής Ελλάδας. Και σε περίπτωση που θα αδυνατήσει το κράτος να μας τελειοποιήσει το έργο αυτό εμείς αρκούμεθα την ανέγερση εκ τσιμεντένιων κολώνων. Το δε κατάστρωμα αναλαμβάνομε να στρώσουμε προσωρινώς δια ξυλείας και συν τω χρόνω θα το τελειοποιήσουμε δια τσιμεντένιας πλάκας. Είμαστε βέβαιοι άπαντες οι κάτοικοι των ανωτέρω χωρών πώς το αίτημά μας θα εισακουστεί και θα είμαστε ευγνώμονες δια την χειρονομία του Κράτους».

Αρχαιότητες: Αρχαίος οικισμός στις θέσεις “Κάστρο” και “Παναγία” (Σαμσάρης).

Βάπτιση παιδιού δωδέκατου: Ο Υπασπιστής Προέδρου της Δημοκρατίας Πλοίαρχος Δ.Γ.Φωκάς στις 30-1-29 προς το Νομάρχη Κοζάνης: «Εντολή του κυρίου Προέδρου της Δημοκρατίας έχω την τιμήν να γνωρίσω  υμίν ότι ο κύριος Πρόεδρος της Δημοκρατίας ηυδόκησε ν’ αναδεχθεί εκ της κολυμβήθρας το νεογεννηθέν θυγάτριον, 12^ον τέκνον, του δημοδιδασκάλου Πηγαδίτσης της περιφερείας Γρεβενών κ. Κω. Τα. Κατόπιν τούτου ο Κύριος Πρόεδρος της Δημοκρατίας Σας παρακαλεί όπως τον αντιπροσωπεύσετε εις την βάπτισιν ταύτην. Αν καθίσταται αδύνατος η αυτοπροσώπως παρουσία σας, παρακαλεί όπως τον αντιπροσωπεύσει ο Επιθεωρητής των Δημοτικών Σχολείων Γρεβενών.  Ως προς το όνομα το οποίον θα δοθεί εις την νεοφώτιστον ο Κύριος Πρόεδρος παρακαλεί να ορίσουν τούτο οι γονείς. Παρακαλεί  συγχρόνως ο Κύριος Πρόεδρος όπως καταβάλετε εκ μέρους του τα ως αναδόχου έξοδα της βαπτίσεως, άτινα δέον να μην υπερβούν τας 2500 δραχ., γνωρίσητε δε ημίν το δαπανηθέν ποσόν ίνα σας εμβασθεί  εγκαίρως».

Η Βάπτιση έγινε στις 1 Απριλίου 1929 στην Πηγαδίτσα ενώπιον του Μητροπολίτη, του Διοικητού της Χωροφυλακής και του Διευθυντή της Νομαρχίας. Δόθηκε το όνομα «Ιφιγένεια». Τα έξοδα περιορίστηκαν ακριβώς στο ποσό των 2500 δραχμών. Ο Ταμίας του προέδρου της δημοκρατίας απέστειλε στις 1 Μαΐου επιταγή της Τραπέζης Αθηνών με το ποσό των 2500 δραχμών.

Εκπαίδευση: Ο Επιθεωρητής Δημοτικών Σχολείων Γρεβενών με επιστολή στη Γενική Διοίκηση Θεσσαλονίκης στις 9/11/1924 αναφέρει ότι «το εν Πηγαδίτση διδακτήριον κατέχεται υπό παντοπώλου, όστις ισχυρίζεται ότι το έχει ενοικιάσει παρά του μουφτή. Ζητά από το Διοικητή να μεριμνήσει δια την ευρυθμοτέρα λειτουργία των σχολείων, την τελεία αποκατάσταση των προσφύγων και να διατάξει να δοθούν τα εκπαιδευτήρια στην  υπηρεσία της εκπαιδεύσεως…» (60/629).

Διδακτηριακή κατάσταση του σχολείου το έτος 1937:  «Διδακτήριον  δημόσιον. Ο εγοδηγός Μ.Υ.Κ Γρεβενών εξήτασε το εν λόγω διδακτήριον και ευρίσκεται ετοιμόρροπον και ουδεμίαν επισκευήν επιδέχεται. Άπασαι αι πλευραί αυτού παρουσιάζουσιν παρέκκλησιν προς τα έξω 0,15 μ. Επίσης οι γωνιαίοι λίθοι έχουσι καταστραφεί εκ των παγετώνων και γενικώς ελέχθη το διδακτήριον εν ετοιμορρόπω καταστάσει. Δια το τρέχον σχολικό έτος το σχολείο θα στεγασθεί σε ιδιωτικό οίκημα με μισθωτική αξία δραχμάς 400 μηνιαίως. Νέον διδακτήριο υπό κατασκευή δεν ευρίσκεται». (22-9-37) (60/619).

Ιερά: Ενοριακός ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Άγιος Δημήτριος, Άγιος Κωνσταντίνος[1]. Αφιερωτές στην πρόθεση 421 της Μονής Αγίου Νικάνορα ήταν για την Α΄ Γραφή 4 (1534-1692)  και στη Β΄ Γραφή 0 (από το 1692 και μετά).

Κοινοτικό Δελτίο Απογραφής 1945: Το κοινοτικό Συμβούλιο με πρόεδρο το Γεώργιο Ασλανίδη και μέλη Ιωάννη Παυλίδη, Χρίστο Πουχλίδη, Χαρ.Μαντεντζίδη, Κυριάκο Σιδηρόπουλο αναφέρουν ότι κατά την κατοχή εκ των 75 οικιών κατεστράφησαν ολοσχερώς οι 61 δια πυρπολήσεως παρά των Γερμανικών στρατευμάτων την 12^η Ιουλίου 1944. Θύματα ήταν 25 εκ των οποίων 10 άντρες, 6 γυναίκες, 9 παιδιά-κορίτσια.

Μαγδαληνή: Η Μυγδάλω καταγόταν από την Πηγαδίτσα, ήταν κόρη του χριστιανού προκρίτου του χωριού Πλιόκου. Εκεί τη συνάντησε ο Μεχμέτ Αγάς γιος του Βαλή (νομάρχη), τον οποίο διαδέχθηκε αργότερα ως βαλής, αρχές του 19^ου αιώνα, την ερωτεύτηκε, την έκλεψε, την παντρεύτηκε παρά τη θέλησή της. Η Μυγδάλω με την ελληνική συνείδηση ενίσχυε τα ελληνικά σχολεία, τις ελληνικές εκκλησίες.  Συνέβαλε στην ανέγερση εκ θεμελίων του ναού του Αγίου Γεωργίου Βαροσίου (1837) ο οποίος είχε καεί το 1750. Βοήθησε την επαναλειτουργία του σχολείου των Γρεβενών που είχε κλείσει με την επανάσταση του 1821 ( Ράχου σ. 49. Γούση σ.110).

Οικονομία: Οι κάτοικοι ασχολούνται με γεωργία, κτηνοτροφία, μελισσοκομία. Λειτουργούσε ένας νερόμυλος.

Πληθυσμός: 1913=469. 1920=418. 1928=350. 1940=376. 1951=414. 1961=290. 1971=210. 1981=191. 1991=185. 2001=166. 2011=96. (53^ος κατά σειρά από τους 112 απογραφέντες οικισμούς της Π.Ε Γρεβενών με την απογραφή του 2011). Στο κατάστιχο του έτους 1564 (ΤΤ 350) των Οθωμανικών αρχείων της Κων/πολης ήταν 45 κατοικίες και ο φόρος ήταν 2.000 άσπρα ενώ το 1579 ήταν 59 κατοικίες και ο φόρος ήταν 3.100 άσπρα.

Σύλλογοι: Εκπολιτιστικός Επιμορφωτικός Σύλλογος Πηγαδιτσιωτών Γρεβενών (1983).

---

[1] Τουριστικός Οδηγός Δήμος Γόργιανης Νομός Γρεβενών.

Περιβόλιον Γρεβενών

88.Περιβόλιον, το 

Γράφει ο Βασίλης Αποστόλου (Από το βιβλίο μου "ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΓΡΕΒΕΝΩΝ" σελ. 386 Κοζάνη 2018)

Γενικά: Το Περιβόλιον, χτισμένο σε πλαγιά της Πίνδου, είναι ένα πανέμορφο βλαχοχώρι το οποίο βρίσκεται περίπου 45  χιλιόμετρα μακριά από τα Γρεβενά, σε ύψος 1251 μέτρα, μέσα σε ένα καταπράσινο πυκνό δάσος από οξιές, ρόμπολα (επτακοσίων χρόνων), έλατα, με ποικιλία μανιταριών, με πλούσια πανίδα από αρκούδες, λύκους, αγριόγιδα, μέσα στο «Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου» Βάλια  Κάλντα (ζεστή κοιλάδα), με τις δίδυμες λίμνες Φλέγκα σε υψόμετρο1960 μ. Περικλείεται από τα βουνά Σμόλικα, Βασιλίτσα, Αυγό. Στην πλατεία του δεσπόζει η προτομή του Ρήγα Φεραίου. Ο παππούς του Κωνσταντίνος Κυριαζής ή Κυρατζής μετεγκαταστάθηκε με την οικογένειά του στο Βελεστίνο που είχε μεταβληθεί σε Περιβολιώτικη παροικία.

Συνορεύει με τα χωριά Αβδέλα, Δίστρατο, Λάϊστα, Λάβδας, Βoβούσα, Φλαμπουράρι, Μέτσοβο, Μηλιά, Κρανιά, Λαβανίτσα, Μοναχίτι, Σπήλαιο.

Η κωμόπολη Περιβολίου έχει 650 οικογένειες χριστιανικές, 5 εκκλησίες, 2 χιλιάδες φορτηγά (ζώα), το καλοκαίρι κατοικείται υπό αγωγέων και υλοτόμων, οι οποίοι το χειμώνα κατέρχονται στις πεδιάδες Θεσσαλίας και Μακεδονίας[1].

Από πρωτόκολλο καταμετρήσεως μικρών και μεγάλων ζώων στην κοινότητα Περιβολίου από το Σταθμό Χωροφυλακής Σπηλαίου στις 24-7-37 συνάγεται ότι τα μικρά ζώα ανέρχονταν στα 13.732 και τα μεγάλα στα 274.

Το υπουργείο οικονομικών στις 11-8-39 δεν εγκρίνει πίστωση δια την κατασκευή μιας επιγραφής προς χρήση του Σταθμού Χωροφυλακής Περιβολίου (60/1893).

 

Κοινοτικά: Στις 31-12-1918 ορίζεται ως έδρα κοινότητος Περιβολίου. Στις 7-6-2010 προσαρτάται στο Δήμο Γρεβενών. Χριστιανικές οικογένειες σύμφωνα με την απογραφή του 1859, προκειμένου να συνεισφέρουν στην κατ’ έτος Αρχιερατική και Πατριαρχική επιχορήγηση ήταν συνολικά 300.

Με απόφαση του Νομάρχη στις 31 Δεκεμβρίου 1914 ορίσθηκε ως έδρα εκλογικού τμήματος: Το δέκατον τέταρτον με έδραν το χωρίον Περιβόλι ένθα θέλουσι ψηφίσει οι εκλογείς του χωρίου  τούτου τόπον δε   ψηφοφορίας ορίζομεν την δημοτικήν Σχολήν.

Ο Υποδιοικητής της Υποδιοικήσεως Γρεβενών μετά από επίσκεψή του στον οικισμό στις 5/7/1922 αναφέρει ότι στον οι/κισμό κατοικούν 450 οικογένειες, το 1/3 των κατοίκων τρέφουν 25-30 χιλιάδες αιγοπρόβατα, τα 2/3 είναι αγωγείς εκ των οποίων λίγοι υλοτόμοι, λειτουργεί  ελληνικόν σχολείον αρρένων και θηλέων και ρουμανικόν τοιούτον. Η συγκοινωνία θα αποβεί πηγή πλούτου για την Ελλάδα διότι εκτός των πλουσίων δασών έχει μεταλλείο χαλκού και εσχάτως δε ηλέχθη μετά βεβαιότητος ότι εν τη περιφερεία του υπάρχουν και πηγές πετρελαιοφόρες. Παρίσταται αναγκαία η εγκατάστασις τηλεφωνικής συγκοινωνίας.

 Διορίζεται από το υπουργείο Πρόνοιας και Αντιλήψεως ο Β. Δεληγιώργης ως κοινοτικός ιατρός με αποζημίωση 5.500 δρχ. για το διάστημα από 10 Ιουνίου ως τέλος Οκτωβρίου 1925.

Υπέρ του Ειδικού Ταμείου Τηλεφωνικής Συγκοινωνίας Μακεδονίας Θράκης στις 16/10/25 η κοινότης προσέφερε 200 δρχ. (60/995).

Η Επιτροπή της κοινότητας αποτελούμενη από τους  Ζήσης Καλογιώργος, Στέργιος Τόντος, Συ. Καλογιώργος, Ιωάν Πατακόγιας, Γ.Πατακόγιας, Γ.Παπαρίζος με τηλεγράφημα στις 9/7/26 προς τον Εξοχότατο πρόεδρο Δημοκρατίας, Υπουργόν  Εσωτερικών  αναφέρουν ότι οι προσδιορισθείσες εκλογές δια την 25^ην Οκτωβρίου 1925 ανεβλήθησαν δια άλλην ημέρα ένεκα απουσίας εκλογέων (ορεινή κοινότης). Κατάλληλη ημερομηνία εκλογών η 25 Ιουλίου ή πρώτη Αυγούστου 1926. Άπαντες οι εκλογείς λόγω τοπικής εορτής βρίσκονται ενταύθα (60/893).

Ο αντιπρόεδρος Περιβολίου στις 10-7-31 τηλεγραφεί στο Νομάρχη: «Σημειωθέντων αθρόων κρουσμάτων οστρακιάς εις περίχωρα παρακαλούμεν διατάξητε αποστολήν εμβολίου το ταχύτερον προς εμβολιασμόν προληπτικώς τετρακοσίων παιδιών» (60/1666).

Αίτησις κοινότητος Περιβολίου στις 5-7-35 εκπροσωπουμένης υπό του προέδρου αυτής κ. Θεοδώρου Καλογήρου. Προς το Ειδικόν Ταμείον Επαρχιακής Οδοποιίας Γρεβενών[2]: «Επί του χειμάρρου μεγάλου ρέματος και εις θέση Βολάντα διέρχεται ημιονική οδός συνδέουσα το χωρίον μας μετά των ομόρων  χωρίων Αβδέλλης, κ.λ.π ως και το χωρίον Μπριάζα της Ηπείρου μεθ’ ων συχνότατα συναλασσόμεθα.

            Επειδή επί της ως άνω θέσεως η κοίτη του χειμάρρου είναι τοσαύτη ώστε κατά τις εποχές άνοιξη και φθινόπωρο, καθ’ ότι την πρώτη της ανοίξεως ανέρχονται οι εις τα διάφορα μέρη της Θεσσαλίας παραχειμάζοντες και παρεπηδημούντες κατά δε την δευτέρα του Φθινοπώρου τανάπαλιν κατέρχονται, κατακλύζει αύτη τόσον εκ των ομβρίων υδάτων όσον και εκ των τηκομένων χιόνων και καθιστά τη διέλευση αδύνατον.

            Επειδή η κατασκευή γεφύρας επί της ως άνω θέσεως είναι επιβεβλημένη και επειδή η ημετέρα κοινότης στερείται των απαιτουμένων πόρων δια την κατασκευήν αυτής, σας παρακαλούμε όπως με την ιδιότητά σας ως προέδρου του Ε.Τ.Ε.Ο.Γ εισηγηθείτε  αναλόγου ποσού δια την κατασκευήν της γεφύρας υποσχόμενοι να συμβάλει η ημετέρα κοινότης εις την δια προσωπικής εργασίας μεταφορά απάντων των απαιτηθησομένων υλικών».

            Η Διοικητική Επιτροπή Ειδικού Ταμείου Επαρχιακής Οδοποιίας Γρεβενών στις 13-8-35 με παρόντα μέλη τους Γεωργίου Πασσαδέλη Επαρχούντος Γρεβενών, Ιωάννου Τσίκα αναπληρωτού οικονομικού Εφόρου, Αθανασίου Παπαποστόλου προέδρου κοινότητος Γρεβενών, Θεοδώρου Καλογήρου προέδρου κοινότητος Περιβολίου, Θεμιστοκλέος Σπίρτου φαρμακοποιού, Βασιλείου Λαδά εμπόρου, Θωμά Δημητριάδου τεχνικού βοηθού του γραφείου Νομομηχανικού Κοζάνης αποφάσισαν: Επί της αναφοράς του προέδρου της κοινότητας Περιβολίου (12-8-35) αιτουμένου τη διάθεση πιστώσεως δι’ εκβραχισμόν 250 μέτρων οδού αγούσης από Γρεβενών - Περιβολίου, εγκρίνει όπως διατεθεί το ποσό των 4.000 δραχμών.

Ο Έπαρχος Γρεβενών υποβάλλει στο Νομομηχανικό Κοζάνης στις 13-8-1935

σχεδιάγραμμα στην υπό κατασκευή της γέφυρας Περιβολίου στη θέση «Παπαδήμα».

Ο πρόεδρος της κοινότητας  στις 18-3-57 αναφέρει  στη Νομαρχία Κοζάνης ότι στην κτηματική περιφέρεια της κοινότητας ταύτης προπολεμικώς με δαπάνη του επαρχιακού ταμείου κατασκευάσθηκε επί του ποταμού Ασπροπόταμος γέφυρα με βάθρα εκ λιθοδομής και κατάστρωμα ξύλινο  στη θέση «Παληάμπελα» προς εξυπηρέτηση τόσον των κατοίκων Περιβολίου όσων και των γειτονικών κοινοτήτων Μοναχητίου, Μικρολειβάδου, Κρανιάς και Βωβούσης.

            Η γέφυρα ένεκα των εξαιρετικών πλημμυρών του εν λόγω ποταμού κατά τον παρελθόντα Νοέμβριο παρεσύρθη εξ ολοκλήρου και ως εκ τούτου επιβάλλεται η άμεσος ανακατασκευή της διαφορετικά καθίσταται αδύνατος η υποχρεωτική δια του σημείου τούτου  του ποταμού διάβαση τόσον των κατοίκων όσον και των ποιμνίων προς μετάβαση στη  λοιπή περιφέρεια της κοινότητος και του οικισμού. Παρακαλούν όπως τους διατεθεί μέρος της εξ  20.000 δραχμών απαιτουμένης δαπάνης δια την κατασκευήν της.

Το κοινοτικό συμβούλιο  μετά από συνεδρίαση αποφάσισε τη σύσταση συνεργείου με δύο φύλακες με σκοπό τη διαφύλαξη της αστικής και αγροτικής περιουσίας από 1^ης Οκτωβρίου μέχρι τέλους Μαΐου 1958-59, διάστημα που ο οικισμός μένει ακατοίκητος.

Απογραφή: Ο έπαρχος Γρεβενών στις 26-2-34 με έγγραφο  προς το Υπουργείο των Στρατιωτικών Γενικόν Επιτελείον Στρατού αναφέρει επειδή στις κοινότητες Περιβολίου, Σαμαρίνης, Σμίξης, Αβδέλης και Μεσολουρίου δεν καθίσταται δυνατή η απογραφή των υποζυγίων, οχημάτων και αυτοκινήτων μέχρι της 28 Φεβρουαρίου 1934 επί τω λόγω ότι οι κοινότητες είναι θερινές και άπαντες οι κάτοικοι μηδέ αυτών των μελών των συμβουλίων εξαιρουμένων παραχειμάζουν σε  πόλεις και χωρία της Μακεδονίας και Θεσσαλίας παρακαλεί να ορισθεί ως χρονική περίοδο της απογραφής των υποζυγίων των κοινοτήτων τούτων το μήνα Ιούνιο του 1934 οπότε επιστρέφουν άπαντες.

Αρχαιότητες: Αρχαίος οικισμός στη θέση “Παλιομονάστηρο” βρέθηκαν αιχμές από δόρατα, χάλκινος λέβητας[3].

Διαβατήρια: α) Αικατερίνη Μιχαήλ Μούσιου το γένος Τζήμα Μάρκου  εκ Περιβολίου ετών 28, νόμιμος σύζυγος εις Ουαντένα Μενισότα της Αμερικής του Μιχαήλ Μούσιου και ότι ενυμφεύθη τούτον κατά μήνα Ιούλιον του έτους 1914.  Ζητά αποδημία για Αμερική στις 23-2-27 (60/1628). β) Δημήτριος Κων/νου Πατακιούτας με έτος γεν. 1906, εκ Περιβολίου στις 25-9-34 έλαβε διαβατήριο για Ρουμανία. γ) Αικατερίνη χήρα Ιωάννου Πουσπουρίκα ηλικίας 46 από Περιβόλι. Τέκνα Αλεξάνδρα ετών 18, Θωμάς γεν. το 1917, Αντιγόνη 12, Ελένη 11, Γεωργία ετών 8. Εφημέριος Οικονόμος Ν. Ευαγγελίδης στις 1-10-31 έλαβε διαβατήριο για Ρουμανία για τον εκεί εγκατεστημένο υιό της.

Εκπαίδευση: Κωμόπολη που έχει 1521 κατοίκους  οι οποίοι εξαιτίας της  ορεινής  θέσης του οικισμού και του ποιμενικού βίου αναγκάζονται το χειμώνα να μεταβαίνουν οικογενειακώς στη Θεσσαλία. Όταν ξαναγυρίζουν το Μάιο επανερχόμενοι διορίζουν δύο δασκάλους, μαθητές 210, ο μισθός τους 20 οθωμανικές λίρες από τα εισοδήματα των εκκλησιών και από συνεισφορές. (1873-74. Πηγή Ηλίας Γάγαλης greveniotiς.gr βλέπε Βιβλιογραφία).

Έχει πλήρες δημοτικό σχολείο Ελληνικόν και Ρουμουνικόν, τα οποία λειτουργούν μόνο το καλοκαίρι (Β.Ε 27-5-28).

Λειτουργεί πεντατάξιο δημοτικό σχολείο και νηπιαγωγείο. Το ρουμανικό σχολείο λειτουργεί με 20-25 μαθητές[4].

Ο Νομάρχης στις 15-7-37 αναφέρει στον πρόεδρο της κοινότητας ότι μετά από έγγραφο του επιθεωρητή Δημοτικών Σχολείων Γρεβενών για την καλυτέρα και αρτιωτέρα λειτουργία του θερινού  σχολείου της κοινότητας όπως εισηγηθεί στο κοινοτικό συμβούλιο τη διάθεση του ποσού των 7000 δραχμών το οποίο θα υποβληθεί στον Έπαρχο για έγκριση. Σαμαρίνα δρχ. 5000, Σμίξη 5.000.

Διδακτηριακή κατάσταση του σχολείου το έτος 1937: Στεγάζεται σε οίκημα της σχολικής εφορείας. Αποτελείται από 4 δωμάτια των 15,66 τ.μ. Στεγάζονται 126 μαθητές. Είναι ακατάλληλο, κατασκευάζεται νέον διδακτήριον (60/619).

Ο επιθεωρητής προτείνει για τη λειτουργία του θερινού σχολείου  τον Παναγιώτη Καραγιάννη εκ του 2/ταξίου Κηπουργιού, ως Δ/ντής  από 3^ης Ιουνίου μέχρι 30 Σεπτεμβρίου, το Δημήτριο Δελφινόπουλο του 1/ταξίου Δοξαρά, από 6^ης Ιουνίου μέχρι 15 Σεπτεμβρίου, τον Ηλία Τάσιο του 2/ταξίου Ζιάκα από 10 Ιουνίου μέχρι 15 Σεπτεμβρίου, τον Κλεάν. Ακριτίδη του Α΄ 3/ταξίου Αγίου Γεωργίου από 2ας Ιουλίου μέχρι 30 Σεπτεμβρίου, την Αντωνία Μπασέα του 6/ταξίου Α΄ Γρεβενών από 6^ης Ιουνίου μέχρι 15 Σεπτεμβρίου. Στο νηπιαγωγείο, η νηπιαγωγός Μηλέας Μετσόβου Δέσποινα Σιδηροπούλου από 13 Ιουνίου μέχρι 30 Σεπτεμβρίου (30-6-38 ΑΒΕ70 ΣΑΕ 49).

Ο  επιθεωρητής αποσπά από 16^ης Ιουλίου 1941 και για ένα μήνα  για τη λειτουργία θερινών σχολείων  για το δημοτικό σχολείο Περιβολίου  το Xρήστο Τόλη εκ του μονοταξίου Μαυραναίων ως διευθυντή, το Ν.Γκιάτα εκ του μονοταξίου Παλαιοχωρίου Μαυραναίων, το Σωτήριο Δρόσο εκ του διταξίου δημ. σχ. Ροδιάς (18-7-41 ΑΒΕ 70 ΣΑΕ 52).

Ιερά[5]: α)Εκκλησία του Αγίου Γεωργίου με το ξυλόγλυπτο τέμπλο του 1770 με αγιογραφίες της εποχής εκείνης, ενοριακός ναός. Πανηγυρίζει την δεύτερη μέρα του πανηγυριού στις 27 Ιουλίου καθώς επίσης και της μικρής Παναγίας 8 Σεπτεμβρίου (Γενέσιο της Θεοτόκου).

β)Άγιος Νικόλαος, έξι χιλιόμετρα ανατολικά από το περιβόλι ήταν μοναστήρι του 13^ου αιώνα έως τους  Βαλκανικούς πολέμους. Τελευταίος καλόγερος μόνασε το 1907[6].

γ)Αγία Παρασκευή, κτίσμα του 18^ου αιώνα πυρπολήθηκε υπό των Γερμανών το 1943. Χτίστηκε νέα μεταπολεμικά. Πανηγυρίζει στις 26 Ιουλίου.

δ)Προφήτης Ηλίας. Πυρπολήθηκε υπό των Γερμανών το 1943. Ανοικοδομήθηκε νέα. Πανηγυρίζει στις 20 Ιουλίου.

ε)Παναγία. Ανηγέρθη  το 1955 στη θέση «Πάδες» 2 χλμ. νοτιοδυτικά του χωριού, με την ευγενή χορηγία του Δημητρίου Ι. Μπαλαμώτη και Γεωργίου Χ. Λαΐτσου.

στ)Μεταμόρφωση του Σωτήρος. Ανηγέρθη το 1925 σε θέση παλιότερης, πυρπολήθηκε υπό των Γερμανών το 1943, ανοικοδομήθηκε νέα, πανηγυρίζει 6 Αυγούστου.

ζ)Άγ. Παντελεήμονας, πυρπολήθηκε το 1906, οικοδομήθηκε νέα.

η)Άγ. Αθανάσιος. Πυρπολήθηκε υπό των Γερμανών το 1943, ανηγέρθη νέα

θ) Μοναστήρι της Αγίας Τριάδος το οποίο βρίσκεται 8 χλμ. περίπου βορειοανατολικά του χωριού και αποτελεί σημείο των εδαφικών συνόρων μεταξύ της κοινότητας του Περιβολίου και της Αβδέλλας, το μισό της εκκλησίας ανήκει στο Περιβόλι  και το άλλο μισό στην Αβδέλλα.

           ι)Παρεκκλήσι των Αγίων Αναργύρων το οποίο βρισκόταν στον αυλόγυρο του Αγ.Γεωργίου.

            ια)Το παρεκκλήσι των Ταξιαρχών.

ιβ)Το Μοναστήρι του Αγίου Λουκά (παλιομονάστηρο). Καταστράφηκε ολοσχερώς το 1634 (Τόζιου).

ιγ)Το Μοναστήρι του Οσίου Ναούμ ή  Κουρμπέτι όπου κατά την παράδοση έδεναν τους τρελούς για να θεραπευτούν. Καταστράφηκε από τους Αρβανίτες στα γεγονότα  με τον καπετάνιο Νάσιο Μάνταλο το 1753.

Στον κώδικα αρ.201 της Μονής Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Ζάβορδας αναφέρεται ως Περιβόλη με 39 αφιερωτές της Α΄ Γραφής 1534-1692 και 5 της Β΄ Γραφής πέντε αφιερωτές.

Κοινοτικό Δελτίο Απογραφής:  Το κοινοτικό συμβούλιο στις 20-8-45 με πρόεδρο τον Θεόδωρο Καλόγερο αναφέρει ότι από τις 360 οικίες κατεστράφησαν εκ θεμελίων 351 παρά των Γερμανών στις 20-12-1943. Θύματα άνδρες 10, γυναίκες 15, παιδιά 4.

Οικονομία: Στις 22 Ιουνίου εξερράγη πυρκαϊά στη δασική θέση “Σέλωμα” επεκταθείσα επί πυκνοτάτου δάσους εκ πεύκων περίπου δέκα χιλιάδων μέσης ηλικίας (ΗΧΩ 29-6-16).

Ο Υποδιοικητής Γρεβενών στις 26-4-26 προς το Νομάρχη Κοζάνης δίδει εξηγήσεις για την απόφασή του να αυξήσει το δικαίωμα βοσκής επί των ζώων των κατοίκων της ανωτέρω κοινότητας. «Η κοινότης έχει απέραντους βοσκήσιμες εκτάσεις, αριθμεί υπέρ τα 25.000 αιγοπρόβατα και όχι ευκαταφρόνητον αριθμόν μεγάλων ζώων μέχρι του τρέχοντος οικονομικού έτους ουδέν αξιοσημείωτο έσοδο πραγματοποίησε εκ των εκτάσεων τούτων και τούτο λόγω της κακής συνηθείας των κατοίκων της, όπως αφ’ ενός μεν δεν επιβάλουν υπέρ της Κονότητος  ανάλογο δικαίωμα βοσκής επί των ζώων των, αφ’ ετέρου δεν προβαίνουν στην ενοικίαση του περισσεύματος των βοσκησίμων γαιών (60/893)»..

Οικότροφοι του Εθνικού Ορφανοτροφείου Γρεβενών, πενήντα μαθητές, κατασκήνωσαν το καλοκαίρι του 1938  με σκηνές στις δασώδεις πλαγιές του λόφου του οικισμού (Β.Ε 21-8-1938).

Οι κτηνοτρόφοι με ψήφισμα στις 26/6/1932 διαμαρτύρονται με διάταξη του Δασαρχείου Γρεβενών που τους απαγορεύει τη βοσκή των ποιμνίων στο δάσος Περιβολίου  (Μ.Β 10-7-32).

Πεσόντες ΕΙ πολέμου: α)Στρ. Γούσης Μιχαήλ του Γεωργίου, 1912,27 ΣΠ, Μνήμα Γραίας Κάμια 4-4-41. β)Μέρμυγκας Γεώργιος του Απόστολου, 1912, 27 ΣΠ, Μνήμα Γραίας Κάμια, 4-4-41. γ) Μπασιαρδάνης Ιωάννης του Δημητρίου 1911, 52 ΣΠ, XV ορεινό χειρουργείο (Κοσίνα), 31-12-40.  δ)Μπέλλου Χρήστος του Μιχαήλ, 1912, ΙΧ Συντ. Πυρ/κού, Οσνάτι Κάμιας, 8-3-41. ε) Μπούτσης Δημήτριος του Ζήση, 1917, 2^ου Κινητού Εμπέδου, Στρατιωτικό Νοσοκομείο Κοζάνης, 21-3-41. στ)Σαμαράς Ιωάννης του Νικολάου, γεννηθείς το 1906,53 ΣΠ,ύψ.1370 Δ.Πόγραδετς στις 30-12-40. η)Τεγουγιάννης Βασίλειος του Ιωάννη γεννηθείς το 1907, 53ΣΠ, Πέθανε στο ΙΧ Νοσηλευτικό Τμήμα στις 19-11-40. θ)Καλόγερος Δημήτριος του Γεωργίου, γεννηθείς το 1919 του 27^ου ΣΠ. Εξαφανίσθηκε στο Μνήμα Γραίας (Κάμια Πόγραδετς) στις 4-4-1941(ΔΙΣ).

Πληθυσμός: 1859=300 στεφάνια. 1913=2354. 1920=21. 1928=164. 1940=699. 1951=26. 1961=15. 1971=5. 1981=165. 1991=312. 2001=454. 2011=21. (98^ος κατά σειρά από τους 112 απογραφέντες οικισμούς της Π.Ε Γρεβενών με την απογραφή του 2011). Στο κατάστιχο του έτους 1564 (ΤΤ 350) των Οθωμανικών αρχείων της Κων/πολης ήταν 37 κατοικίες και ο φόρος ήταν 3.700 άσπρα ενώ το 1579 ήταν 41 κατοικίες και ο φόρος ήταν 4.500 άσπρα.

            Σύλλογοι: Στο διάβα του χρόνου δραστηριοποιήθηκαν οι παρακάτω σύλλογοι: α)Επαγγελματικός σύλλογος αγωγέων Περιβολίου. Σκοπός: «Η μεταξύ των μελών σύσφιγξη των σχέσεων, η προαγωγή του επαγγέλματος και της θέσεως αυτών, η αλληλοβοήθεια και η αλληλοϋποστήριξη των μελών» (18-9-1919). β)Κτηνοτροφικός σύλλογος Περιβολίου (31-10-26). Πανηγυρίζει την Αγία Παρασκευή όπου  χορεύεται ο τοπικός χορός “Κίνικ” στην τοποθεσία-πλατεία λίγο έξω από το χωριό 6-8 στρεμμάτων. Δραστήριοι νέοι έπειτα από επίμονη προπαρασκευαστική εργασία έδωσαν την πρώτη τους θεατρική παράσταση με το υπέροχο οικογενειακό έργο “Νυξ ελεημοσύνης” (B.E 15-8-36). γ)Συνεταιρισμός Υλοτόμων. Υλοτομούν κάθε χρόνο διαφορετικές εκτάσεις με υπόδειξη από το Δασαρχείο. Παράγουν ξύλα γενικής χρήσης: πόρτες, παράθυρα, οικοδομική ξυλεία, σκεπές, κολόνες ΔΕΗ –ΟΤΕ, υποστυλώματα μεταλλείων, υποπροϊόντα για καύσιμη ύλη. δ)Εκπολιτιστικός Εξωραϊστικός Πολιτιστικός  Σύλλογος Περιβολίου “ΒΑΛΙΑ ΚΑΛΝΤΑ” ιδρύθηκε το 1976. Σκοπός του συλλόγου είναι η διατήρηση και η ανάπτυξη του δεσμού των ανθρώπων που κατάγονται από το Περιβόλι. ε)Σύλλογος Γυναικών Περιβολίου. στ)Σύλλογος Περιβολιωτών Μαγνησίας,1976, με έδρα το Βελεστίνο. ζ)Σύλλογος Περιβολιωτών Γρεβενών. η)Σύλλογος  Περιβολιωτών  Αττικής. θ)Σύλλογος  Περιβολιωτών Θεσσαλονίκης “Η Πίνδος”. ι)Σύνδεσμος Περιβολιωτών Τρικάλων. ια)Ο Σύλλογος Βλάχων Περιβολιωτών νομού Ημαθίας ιδρύθηκε το 1977 με έδρα το παλιό Σκυλίτσι. Οικισμοί που κατοικούνται από Περιβολιώτες όπου δραστηριοποιούνται σύλλογοι: ιβ)Πολιτιστικός Σύλλογος Μικρού Περιβολακίου Μαγνησίας. ιγ)Πολιτιστικός Σύλλογος Νέου Περιβολίου Λάρισας "Η ΠΡΟΟΔΟΣ". ιδ)Μορφωτικός Εκπολιτιστικός Σύλλογος Καλοχωρίου Λάρισας.

---

[1] Σχινάς 1866.

[2] μετεξελίχθηκε σε ΤΥΔΚ

[3] Σαμσάρης.

[4] Β.Ε 30-8-1936.

[5] http://www.fora.gr

[6] Είχε 15 κελιά. (Σχοινάς 1866).