Κέντρον Γρεβενών (Βέντζι)

49. Κέντρον, το  (Βέντζι-προσφυγικός οικισμός) 

Γράφει ο Βασίλης Αποστόλου

Από το βιβλίο μου "ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΓΡΕΒΕΝΩΝ" Κοζάνη 2018. σελ.386. ISBN:978-618-83098-0-7

Γενικά: Ο οικισμός  Κέντρο, περικλείεται από δύο άλλους  οικισμούς σε πολύ κοντινή απόσταση Νησί και Αγαλαίοι. Η παλιά του ονομασία Βέντζι  είναι ταυτόσημη με την ονομασία της ευρύτερης περιφέρειας Βέντζια την περίοδο του Βυζαντίου και Τουρκοκρατίας. Βρίσκεται 638 μέτρα πάνω από τη θάλασσα. Επί Τουρκοκρατίας ήταν το ζωτικότερο κέντρο της περιφέρειας Βεντζίων με εγκαταστημένες εδώ τις αστυνομικές, δικαστικές, τουρκικές αρχές. Οι κάτοικοι όλοι Έλληνες ασπάστηκαν το 1650 περίπου το Μουσουλμανισμό. Είναι οι γνωστοί μας Βαλαάδες, καθ’ ότι γνώριζαν μόνο μία τουρκική λέξη  Βαλαχί=μα το Θεό.

Αποτελείται εκ 33 οικογενειών με σύνολο κατοίκων 184 εκ των οποίων 146 ομιλούν τη λαζική διάλεκτο και 38 την ελληνική (15/7/1938 ΑΒΕ 70 ΣΑΕ 49).

Στον εκλογικό κατάλογο της Υποδιοικήσεως Γρεβενών του 1914 ήταν εγγεγραμμένοι 74 μουσουλμάνοι οι οποίοι αναχώρησαν από το Κέντρο  σύμφωνα με το  άρθρο 3 της σύμβασης της Λοζάνης που υπογράφτηκε στις 30-1-1923 περί ανταλλαγής των ελληνικών και τουρκικών πληθυσμών  στις 31-3-1924.

Κοινότητα: Αναγνωρίστηκε αρχικά ως κοινότης Βέντσιας με Β.Δ στις 19-12-1918 (το οποίο διορθώθηκε στο ορθόν Βεντζίων με Β.Δ στις 11-10-1919) με τους συνοικισμούς Βέντσια, Αγαλαίοι, Νασσινίκος. Ο οικισμός και η κοινότητα μετονομάσθηκαν σε συνοικισμό και κοινότητα Κέντρου στις 20-1-1927. Στις κοινοτικές εκλογές της 25^ης Οκτωβρίου 1925 ψήφισαν 49 άρρενες κάτοικοι και εκλέχτηκαν οι Ψωμάς Σπυρίδων, Κακουλίδης Κοσμάς,  Ιερεμιάδης Ιωάννης, Μασμανίδης Ιορδάνης, Αϊβατίδης Ισαάκ.

Στις πρώτες εκλογές  που πραγματοποιήθηκαν μετά τη νικηφόρα έκβαση των Βαλκανικών πολέμων του 1912-13, στις 31 Μαΐου 1915 οι ψηφοφόροι του οικισμού  ψήφισαν στο εκλογικό κέντρο Σαρακίνας μαζί με τα όμορα χωριά Αγαλαίοι, Νησηνίκος, Χολένιστα, Τουρνίκη, Γουρουνάκι, Μονή Ζάμπουρδας, Παλαιοχώρι, Βούρμποβον.

Ο Σάββας Παπαδόπουλος με επιστολή προς το Διοικητή Χωροφυλακής αναφέρει  ότι ο Σταθμός Χωροφυλακής Κέντρου παραμένει ερείπιο. Υπάρχει πίστωση 30.000 δρχ. από το 1927 για ανέγερση νέου. Από τη στέγη αφηρέθησαν οι κέραμοι και η ξυλεία για μα μην καταστραφύν από ενδεχομένη κατάπτωση. Οι χωροφύλακες διαμένουν  σε άλλο ετοιμόρροπο οίκημα ανταλλάξιμο εκτεθειμένοι στο δριμύ ψύχος του χειμώνος, υποφέροντες πάντοτε από κρυολογήματα και πυρετούς, μακράν πάσης ιατρικής περιθάλψεως λόγω του αποκέντρου του μέρους. Η κοινότης ψήφισε για την κατασκευή του έργου 100 ημερομίσθια.(Β.Ε 10-3-29)

Ο αγροφύλαξ  Πέτρος Μπαμπουλίδης  στις 1-3-31 τοιχοκόλλησε πίνακα αρένων γεννηθέντων το 1930. Ο εφημέριος Ιωακείμ Παπαδόπουλος ανέγνωσε στην εκκλησία το μητρώο αρένων των γεννηθέντων το 1930.

Ο πρόεδρος της κοινότητας Χ. Παρασκευαΐδης υποβάλλει στην επαρχία Γρεβενών στις 1-4-31  τα μητρώα αρένων της κοινότητας και τα αποδεικτικά τοιχοκολλήσεως και επ’ εκκλησία αναγνώσεως.

Πρόεδρος Σάβ. Εταιρίδης. Μέλη Χαρ. Παρασκευαΐδης, Ν. Θεοδωρίδης, Ι. Μακρίδης, Π. Σιδηρόπουλος, αποφάσισαν να παραμείνει το εκλογικό τμήμα Σαρακίνης ως έχει (20-12-31),( (60/668).

Στις 27-4-32 ο πρόεδρος της κοινότητας Σάββας Εταιρίδης με έγγραφο στο Νομάρχη Κοζάνης ζητά να μειωθεί η καθορισθείσα συνεισφορά των 1100 δραχμών υπέρ της Μηχανικής Υπηρεσίας καθ’ ότι η κοινότης πραγματοποιεί ετήσια έσοδα 7-8.000 δραχμές τα οποία επαρκούν δια τις βασικές ανάγκες.

            Πρόεδρος και Αντιπρόεδρος κοινότητας στις 29-6-35 αντίστοιχα Σταμπολίδης Ευδόκιμος, Ιωαννίδης Ευδόκιμος (ΓΑΚ 60/1378).

Τα παρά τον Αλιάκμονα χωρία τα αποτελούντα την περιφέρεια Βεντζίων, ήτοι το Κέντρον, Νισινίκο, Σαρακίνα, Ιτιά, Χρώμιον και Ποντινή δοκιμάζονται εφέτος από φτώχια μεγάλη λόγω της παντελούς καταστροφής των δημητριακών καρπών, της ελλείψεως των κτηνοτροφικών προϊόντων λόγω του ότι το γάλα είχε στειρεύσει από την ξηρασία των χορταρικών και από την μη ευδοκίμηση του αραβοσίτου, ωσαύτως λόγω της ανομβρίας. Ούτω οι χωρικοί των μνημονευομένων χωρίων, νοικοκυραίοι πάντες θα πεινάσουν τον χειμώνα και αλλοίμονο αν και λόγω του χειμώνος αποκλεισθούν των κέντρων των Γρεβενών και της Κοζάνης. Ο κ. Νομάρχης καλόν θα ήτο να έστελνε ένα υπάλληλο ν’ αντιληφθεί την πραγματική κατάσταση των χωρικών και να καταγράψει πόσο αραβόσιτο θέλει το κάθε σπίτι δια να περάσει το χειμώνα και να γίνει η δέουσα ενέργεια στην Αγροτική τράπεζα να εφοδιάσει τα χωρία όλα. Τα χρήματά της θα πληρωθεί με το παραπάνω διότι ως είναι γνωστό όλα τα χωριά κατοικούνται από νοικοκυραίους και τιμίους ανθρώπους. (Γεωργικτηνοτρόφοι εκ Κέντρου Β.Ε 27-10-35)

Από το 1925 περιμένουν  να έλθουν τα συνεργεία διανομής, να μοιράσουν οριστικώς τα χωράφια που καλλιεργούν και σήμερα 1936 ακόμη περιμένουν. «Καταντήσαμε ελεεινοί από τη φτώχια, από την γκρίνια και την εγκατάλειψη. Τα χωριά των Βεντζίων είναι δυστυχισμένα, φτωχά, απομακρυσμένα. Κανείς δε μας επισκέπτεται , αλλά και να θελήσει κανείς να μας επισκεφτεί δεν μπορεί να έλθει όλο το χειμώνα και την Άνοιξη διότι γέφυρα στον Αλιάκμονα δεν έχουμε. Ημείς  εδώ τα  όνειρά μας  σταματούν στη διανομή και στη γέφυρα!! » (Β. Ε 10-5-36  ΧΩΡΙΚΟΣ)».

Ο Έπαρχος Γρεβενών Ι. Ριζοδήμος το 1938 σε έκθεση επιθεωρήσεως της κοινότητας αναφέρει ότι  πρόεδρος της κοινότητας ήταν ο Ευδόκιμος Ιωαννίδης, ότι το κοινοτικό συμβούλιο εργάζεται εν συμπνοία και ομονοία. Ανήγειρε κοινοτικό κατάστημα. Με προσωπική εργασία στο συνοικισμό Κέντρο μετεφέρθησαν υλικά για τον ανεγερθέντα ναό. Στους Αγαλαίους συναθροίσθηκαν ύδατα πηγών και έγινε βρύση. Στο Νησινίκο επισκευάσθη το ετοιμόρροπο διδακτήριο, η εκκλησία και έγιναν πολλά λιθόστρωτα. Η μεγαλύτερη ανάγκη της κοινότητας είναι η οριστική διανομή γαιών. Δεύτερο αίτημα η επανίδρυση της εμποροπανήγυρης η οποία αφαιρέθηκε από την κοινότητα Κνίδης.

Το 1938 ψήφισε εισφορά δια τη ΔΕΘ για τη συμμετοχή του Ν. Κοζάνης η κοινότητα  150 δρχ. (60/1976).

Η κοινότητα Κέντρου στις 31-5-39 προμηθεύεται για την κοινοτική βιβλιοθήκη της το βιβλίο «Η συμμετοχή της Μακεδονίας εις τον υπέρ Ελευθερίας των Ελλήνων ιερόν αγώνα» με το ποσό των 50 δραχμών.

Ο έπαρχος εγκρίνει τα πρακτικά  της ενεργηθείσης δημοπρασίας στις 26 Νοεμβρίου 1939 για την ενοικίαση της βοσκοτόπου εκτάσεως «Κοντάκι-Σακαβάρα-Κουρί» στον τελευταίο πλειοδότη Μανώλη Παρασκευά, κατοίκου Χτενίου Κοζάνης για το συνολικό μίσθωμα 5800 δραχμών (ΓΑΚ Κοζάνης 60/1464).

Εγκρίνεται στις 13-2-40 πίστωση 550 δραχμών για την πληρωμή δύο στολών φαλαγγιτών χορηγηθεισών υπό της κοινότητος Γρεβενών.

            Στις 30 Μαρτίου 1940 εγκρίνεται πίστωση 100 δραχμών ως εισφορά της κοινότητας υπέρ του Κρατικού Νοσοκομείου Γρεβενών και 100 δρχ. υπέρ του Εθνικού Οικοτροφείου Γρεβενών.

Στις 28-9-1940 ο έπαρχος Γρεβενών Ι. Ριζοδήμος εγκρίνει τα πρακτικά της ενεργηθείσης δημοπρασίας του Κοινοτικού συμβουλίου Κέντρου η οποία έγινε την 18^η Αυγούστου για την ενοικίαση φόρου επί των αγοραπωλουμένων μικρών και μεγάλων ζώων κατά τις ημέρες της εμποροπανηγύρεως στις 24 και 25 Αυγούστου 1940 στο όνομα του τελευταίου πλειοδότη Χρήστου Ισπογλίδου, κατοίκου Ποντινής με εγγύηση του Αθανασίου Τασιοπούλου, κατοίκου Σαρακίνης για το συνολικό μίσθωμα των 5000 δραχμών.

Η  επιτροπή διανομών στις 4-6- 1950 με Ευδόκιμο Ιωαννίδη και Ιωάννη Χασπερίδη διένειμε όρυζα ½ οκά προς 1500 δρχ. τη μερίδα και 75 δρχ. τα μεταφορικά, έλαιο η μερίδα 328/400 της οκάς  η αξία της μερίδας ήταν δωρεάν ενώ τα εκφορτωτικά ήταν 241 δρχ. κατά μερίδα και ζάκχαρη μισή οκά  η αξία της μερίδας ήταν 3000 δρχ. και τα εκφορτωτικά 150 δρχ. ανά μερίδα σε 192 τροφοδοτούμενους.

Ο πρόεδρος της κοινότητος  Βασίλειος Εταιρίδης στις 27-9-55 προς το Νομομηχανικό Κοζάνης αναφέρει: «Επειδή επείγει η ύδρευση των συνοικισμών Νησίου και Αγαλαίων της ημετέρας κοινότητος υπό υδραγωγείων καταλλήλων και υγιεινών, έχομε την τιμή να σας παρακαλέσουμε δια τρίτη φορά, όπως κατατάξετε τα έργα κατασκευής υδραγωγείων, εν εις συνοικισμό Νησίου και έτερον εις Αγαλαίους, της ως άνω κοινότητος εις σειράν επειγούσης προτεραιότητας και έλθετε  ενταύθα προς εκπόνηση της μελέτης αυτών. Ούτω θα δυνηθείτε να παραλάβετε το διδακτήριο και το υδραγωγείο Κέντρου».

Υπόμνημα της κοινότητος Κέντρου εκπροσωπουμένης υπό του προέδρου του κοινοτικού Συμβουλίου Κέντρου, Ελευθεριάδου Μιχαήλ στις 22-10-57 «περί επεκτάσεως συγκοινωνιακής γραμμής Σαρακίνας εις κοινότητα Κέντρου (ήτις αποτελείται από τρία χωριά, Κέντρον, Αγαλαίοι, Νησί) και ήτις στερείται παντελώς κάθε συγκοινωνιακής γραμμής καθ’ όλον το έτος και δη κατά τη χειμερινή περίοδο όπου καθίσταται αδύνατος η επικοινωνία ημών με καθοιονδήποτε συγκοινωνιακό μέσο.

            Προς τούτο σας παρακαλούμε όπως ευαρεστούμενοι ενεργήσετε αρμοδίως 1^ον) Την επέκταση της συγκοινωνιακής γραμμής και την επικοινωνία ημών με την πόλη της Κοζάνης. 2) Την κατασκευή γεφύρας ήτις θα ενώνει την εις θέση «Παληομονάστηρα» με συνοικισμό Καρπερού ήτις σήμερον εις ημάς καθίσταται αδύνατος η μετάβασή μας εις ολόκληρο την περιοχή Γρεβενών, Καλαμπάκας και λοιπών περιοχών λόγω της μη δυνατής διαβάσεως του ποταμού Αλιάκμονος, όστις μας χωρίζει κατά τη χειμερινή ιδίως περίοδο. Και ως εκ τούτου είμεθα αποκλεισμένοι καθ’ ολοκληρία εις τα χωρία μας, στερούμενοι κάθε επικοινωνίας και επαφής με τα πλησίον αστικά και εκπολιτιστικά κέντρα προς εξυπηρέτηση και ικανοποίηση των στοιχειωδών εισέτι αναγκών μας αλλά και αυτής ακόμη της εκπολιτιστικής προσαρμογής και εξομοιώσεως.

            Νομίζομε ότι είναι πρέπον και δίκαιον να μας παραχωρήσετε το δικαίωμα, με τις ενέργειές σας, της απολαύσεως μιας καλύτερης ανθρώπινης και κοινωνικής ζωής εφόσον θεωρούμεθα και ημείς μέλος του ελληνικού έθνους και κάτοχοι των πολιτικών και κοινωνικών δικαιωμάτων».

Αρχαιότητες:  Το Φεβρουάριο του 1935  οι κάτοικοι  ανοίγοντας θεμέλια για περιτοίχιση αυλής στο σχολείο  βρήκαν τάφο κενό λαξευμένο εντός μαρμάρου (σαρκοφάγος) μήκους 2 μέτρων, πλάτος 1,30 μ. και βάθος 1 μέτρο. Το εξωτερικό μέρος του μαρμάρου φέρει  επιγραφές ελληνικές, παραστάσεις κυνηγού έφιππου καταδιώκοντα έλαφο κι έναν άλλο κυνηγό να πλήττει με ακόντιο αγριόχοιρο τον οποίο δαγκώνουν δύο σκύλοι. Στην άλλη πλευρά υπάρχει λαξευμένο ένα λιοντάρι και δύο νεαρά πρόσωπα, τον Ορφέα με τη λύρα. Το βάρος υπολογίζεται στις 2000 οκάδες. Εκτός της σαρκοφάγου βρέθηκε και άγαλμα μαρμάρινο εκ δύο γυναικών με ελληνική αμφίεση (Αποστόλου . Έξαρχος). Πλαξ στην οποία παριστάνονται ανάγλυφα τρεις μορφές Περσεφόνη, θεά Δήμητρα, Τριπτόλεμος (Ράχου σ. 21).

Αστυνομία: Διαμαρτυρία το έτος 1935 για πληροφορίες μεταφοράς του αστυνομικού σταθμού στη Σαρακήνα. Προτείνουν να κατασκευάσουν οι ίδιοι κτήριο με προσωπική εργασία.

Αφιερωτές στη Ζάβορδα: Στην Ιερά Μονή του Αγίου Νικάνορος αφιερωτές χριστιανοί από Βέντζι για τη χρονική περίοδο από 1534 ως 1692 ήταν 56 και από το 1692 και μετά 8 και στο Τρανοβέντζι της Α΄ Γραφής 24.  Ο μικρός αριθμός αφιερωτών οφείλεται στη μουσουλμανοποίηση των κατοίκων.

Γεφύρι: Το μοναδικό πέτρινο γεφύρι στην περιφέρεια Βεντζίων  βρίσκεται 200 μέτρα στο δρόμο από Κέντρο προς Σαρακήνα. Αποτελεί μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς με ιδιαίτερη αρχιτεκτονική  και χρήζει συντήρησης και επισκευής[1].

Εκκλησίες: Ο ενοριακός ναός και πολιούχος του χωριού Άγιος Γεώργιος βρίσκεται στο κέντρο του χωριού και πάνω στο λόφο ο Άγιος Αθανάσιος.

Εκπαίδευση: Αποφασίστηκε (25-10-26) η συγκρότηση της σχολικής ενορίας Βεντζίων στην οποία θα υπαχθούν οι συνοικισμοί Αγαλαίοι και Νησηνίκος. Καταργήθηκε το σχολείο Νησηνίκου συγχωνευομένου με αυτό των Βεντζίων και Γουρνακίου διότι δεν έχει το νόμιμο αριθμό (107/16).

Οι πρόεδροι των Σχολικών Επιτροπών  Νησίου Νικ. Θεοδωρίδης και Κέντρου Κοσμάς Κακουλίδης ευχαριστούν τους από τριετίας υπηρετούντες δημοδιδασκάλους κ.κ Αστέριον Κατσόχην και Μαρία Πούπη οίτινες μετά ζήλου και προθυμίας εξετέλεσαν την ιεράν αυτών αποστολήν διαπαιδαγωγήσαντες την μέλλουσαν γενεάν, την ελπίδα του Έθνους μας, τα τέκνα μας και μορφώσαντες αυτά Ελληνοπρεπέστατα. (Μ.Β 9-7-31).

Ο επιθεωρητής προτείνει την προαγωγή του μονοταξίου δημοτικού σχολείου  σε διτάξιο καθ’ ότι τα προηγούμενα τρία χρόνια ο αριθμός των μαθητών ανερχόταν σε 62, 66, 80 αντίστοιχα  (18-7-41 ΑΒΕ 70 ΣΑΕ 52).

«Μαθητές: 15, 16, 13, 17, 20, 57, 62, 65[2].

Διδακτήριο: Ευρύχωρο τουρκικό, εγκαταλειφθέν κατέστη ερείπιο, πρωτεύουσα του τμήματος Βεντζίων επί Τουρκοκρατίας (1/4/1927). Κατάσταση υποφερτή. Αποτελείται από αίθουσα διδασκαλίας, διάδρομο, γραφείο ημιτελές (13/3/1931). Μετρία κατάσταση. Ανάγκη προσωρινής διευρύνσεως αιθούσης και ανεγέρσεως νέου σε θέση μεταξύ Κέντρου και του εγγύς συνοικισμού Αγαλαίων  τύπου 2ταξίου (24/6/1937). Ουδεμία προώθηση εγένετο για την ανάγκη ανεγέρσεως 2ταξίου διδακτηρίου μεταξύ Κέντρου και Αγαλαίων δια τη συνυπηρέτηση αμφοτέρων των συνοικισμών και διευκόλυνση των μαθητών Αγαλαίων (16/5/1938). Στάσιμος, αποθαρρυντική κατάσταση (19/5/1939).

Υλικό: Θρανία, πάγκοι υπάρχουν τίποτε άλλο, σχολείο παραμελημένο, αίθουσα ασάρωτη προ χρόνου, μεστή χαρτίων, λίθων, χωμάτων (1/4/1927). 4 θρανία πολύεδρα,1 θερμάστρα, 2 μαυροπίνακες, τραπεζάκι (13/3/1931). Θρανία παλαιού τύπου, ανθυγιεινά, ελλιπή, πίναξ, 3 χάρτες, τίποτε άλλο (24/6/1937). Θρανία παλαιού τύπου, ανθυγιεινά, ελλιπή, πίναξ, 3 χάρτες, τίποτε άλλο (19/5/1939).

Υπηρεσιακά βιβλία-Βιβλιοθήκη: Σχολική βιβλιοθήκη δεν υπάρχει (19/5/1939).

Σχολικός κήπος: Δεν καλλιεργείται (13/3/1931). Καλλιεργείται (24/5/1932). Υπάρχει και καλλιεργήθηκε καλώς εφέτος (16/5/1938). Υπάρχει και καλλιεργείται ουχί καλώς και αποδοτικώς (19/5/1939).

Φοίτηση: Όχι τακτική, μαθητές όλοι της Α΄τάξης (1/4/1927), τακτική (13/3/1931), τακτική (0) παρ’ όλη την πείνα που μαστίζει το χωριό (24/5/1932), τακτική (3), δυσχεραίνεται τις χειμερινές ημέρες από τους μαθητές Αγαλαίων (16/5/1938). Δυσχερής η φοίτηση τις βαρείες χειμερινές ημέρες, η φοίτηση των μαθητών του παρακειμένου συνοικισμού Αγαλαίων (19/5/1939).

Διδάσκαλοι: Παπαδόπουλος Σάββας, Κατσόχης Αστέριος, Τζουρέλλας Κοσμάς»[3].

Οικονομία: Με την εγκατάστασή τους οι κάτοικοι επιδόθηκαν στην  καλλιέργεια αραβοσίτου, αμπελιών, φακής, ρόβης, ρεβιθιών, σιτηρών, φάβας, καπνού, κρομμύων, κύαμοι (κουκιά), σκόρδα.  Το 1933 παράχθησαν 800 οκάδες σταφυλές φαγητού και 17000 οκάδες αραβόσιτου ξηρού. Το 1945 καλλιεργήθηκαν 400 στρέμματα αραβόσιτου, σιτάρι, κριθάρι, σίκαλη, τριφύλλια, φακές, ερέβινθοι, ρόβη, βρώμη, κρόμμυα, γεώμηλα.

 Υδροκίνητος αλευρόμυλος ιδιοκτησία κοινότητος με κινητήριο δύναμη από ρέμα Γκιώνης. Σημαντικές  πληροφορίες  λαμβάνουμε από το πρωτόκολλο ενοικίασης του υδρόμυλου την  11^η  Δεκεμβρίου 1925 με ετήσιο μίσθωμα 2500 δραχμών, από την Εθνική Τράπεζα  με μισθωτή το Γεώργιο Παυλίδη. Ο υδρόμυλος έχει μία μυλόπετρα λειτουργεί καθ’ όλον το έτος δύναται να αλέσει 400 οκάδες το 24ωρον. Απέχει από το χωρίον περί τα 2 χιλιόμετρα. Στον κήπο 300 τ.μ υπάρχουν 1 μουριά, 11 δαμασκηνέαι, 2 κλήματα. Σε έτερον κήπο 1500 τ.μ  3 καρυαί, 1 ιτέα, 1 πεύκο, 1 απιδέα. Σε αγρό 4500 τ.μ, 8 καρυαί, 6 λεύκαι, 1 ιτέα, 1 δαμασκηνέα. Υπήρχαν και άλλοι τρεις νερόμυλοι. Στις 10-8-1957 τον διαχειρίζεται με ενοίκιο ο Κοσμίδης Δημήτριος. Σταματά  κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού λόγω στειρότητας του τροφοδοτούντος  ρέματος «Γκιώνης». Στις 16-1-60 διαχειριζόταν από τον Τακόγλου Νικόλαο (60/2022).

Τον Αύγουστο του 1947 οι  ανταρτόπληκτοι της κοινότητας Κέντρου που διέμεναν στην Κοζάνη ήταν 8 οικογένειες με 29 μέλη. Διανεμήθηκε αλεύρι από 6,5 οκάδες αλεύρι για κάθε μήνα (60/588).

Στις 21-9-1957  η επιτροπή βιομηχανίας της Νομαρχίας γνωμοδοτεί υπέρ της χορηγήσεως αδείας στους Σωτήριο, Βασιλική, Γεώργιο, Θεόδωρο Χατζημεωνίδη κατοίκους Κέντρου για ίδρυση στο Κέντρο μηχανοκίνητου αλευρομύλου. Ωστόσο ο πρόεδρος του Συνδέσμου ιδιοκτητών αλευρομύλων με έδρα τη Θεσσαλονίκη γνωμοδοτεί ότι το χωριό Κέντρο και με ορεινή περιοχή 557 κατοίκων δε θα δυνηθεί να καλύψει τις ανάγκες συντηρήσεως και αφήνεται η παραχώρηση άδειας στην κρίση της Νομαρχίας.

Στις 8 Μαρτίου 1960 η νομαρχία Κοζάνης χορηγεί άδεια στον Ευδόκιμο Στεφ. Ιωαννίδη για ίδρυση μηχανοκίνητου αλευρομύλου. Στην αίτηση αναφέρει ότι θα εξυπηρετεί τους κατοίκους του Κέντρου.

Παζάρι: Ένα από τα ονομαστότερα παζάρια στην Περιφέρεια Γρεβενών και το μοναδικό στα Βέντζια  στα χρόνια της Τουρκοκρατίας ήταν το Βέντζι  παζάρ που τελούνταν κατ’ έτος στον οικισμό Βέντζι (νυν Κέντρο). Πωλητές, αγοραστές, πανηγυριώτες προσέρχονταν όχι μόνο από την περιφέρεια Βεντζίων αλλά κι από Κοζάνη, Σιάτιστα, Δεσκάτη.

Η κοινότητα Κνίδης  με ενέργειές  της κατόρθωσε το 1929 να μεταθέσει τον τόπο της πανηγύρεως στην Κοπρίβα με πρώτο έτος τέλεσης το 1930.

Ο κλητήρ της κοινότητας Ελάτης Αθ. Κούσιας επέδωκε στις 3 Μαΐου 1937 ημέρα Τρίτη στους κοινοτικούς συμβούλους κ.κ. Φώτιο Νάνο, Ιωάννην Μπούνταν και Κων/νον Γρίβαν την πρόσκλησιν του προέδρου «περί τελέσεως ετησίας εμποροπανηγύρεως εν Κέντρω Γρεβενών». Το κ.σ με πρόεδρο το Χρ.Κούσια παμψηφεί αποφασίζει την τέλεση εν Κέντρω ετησίας εμποροπανηγύρεως διαρκείας τριών ημερών κατά το από 25^ης Αυγούστου μέχρι της 5^ης Σεπτεμβρίου εκάστου έτους χρονικό διάστημα προς εξυπηρέτηση των κατοίκων της περιφέρειας Κέντρου οι οποίοι τυγχάνουν κυρίως κτηνοτρόφοι, διότι η κοινότης απέχει 12 ώρες από την επαρχιακή πόλη των Γρεβενών, 15 ώρες από τη Σιάτιστα και 12 ώρες από Κοζάνη και δε δύναται  η περιφέρεια να διαθέσει τα γεωργικά και κτηνοτροφικά προϊόντα αυτής εις άλλας εμποροπανηγύρεις.

Ο Υπουργός οικονομικών Ι. Αρβανίτης στις 13-10-37  έχοντας υπόψη το έγγραφο της Νομαρχίας Κοζάνης γνωρίζει ότι δεν εγκρίνει την τέλεση ετήσιας εμποροπανήγυρης στην κοινότητα Κέντρου καθ’ όσον η τελουμένη στην κοινότητα Κνίδης εξυπηρετεί πλήρως τα συμφέροντα της περιφέρειας Βεντζίων.

Ο Έπαρχος Γρεβενών  στις 18-6-38 υποβάλλει στο Νομάρχη Κοζάνης τις αποφάσεις των συμβουλίων των κοινοτήτων Ποντινής, Σαρακίνης, Παλαιοχωρίου και Ελάτης περί τελέσεως ετησίας εμποροπανηγύρεως εν Κέντρω κατά το από 25^ης Αυγούστου μέχρι 5 Σεπτεμβρίου εκάστου έτους. Σύμφωνα με τον Έπαρχο  ο ορισθείς χρόνος δια την τέλεση της εμποροπανηγύρεως Κέντρου δε θεωρείται κατάλληλος, καθόσον κατά την ιδίαν περίπου εποχή ήτοι κατά το Αον ή Βον δεκαήμερο του Σ/μβρίου τελείται ετησία εμποροπανήγυρις και εις την γειτονική κοινότητα Κνίδης και κατά συνέπεια  η ταυτόχρονος σχεδόν τέλεση  εμποροπανηγύρεων εις αμφοτέρας τις ανωτέρω κοινότητες θέλει παραβλάψει ουσιωδώς τα συμφέροντα της κοινότητας Κνίδης (60/670).

Η κοινότης με ενέργειες του προέδρου κ. Ε. Ιωαννίδη κατόρθωσε με νόμο «Περί συστάσεως εμποροπανηγύρεως εν τη κοινότητι Κέντρου ΦΕΚ 467 της 2 Νοεμβρίου 1939 (Τεύχος Α΄) η τέλεσις  ετησίας εμποροπανηγύρεως εν τη κοινότητι Κέντρου του Νομού Κοζάνης από της 9^ης μέχρι της 12^ης Αυγούστου  εκάστου έτους», να τελεσθεί το 1940 η γνωστή εμποροπανήγυρη.

Η εμπορική πανήγυρη μετά την ανασύστασή της πραγματοποιήθηκε στις 24 και 25 Αυγούστου 1940 (Μ.Β 28-7-40).

Πληθυσμός: 1913=254. 1920=261.1928=131. 1940=204. 1951=156. 1961=198. 1971=163. 1981=136. 1991=107. 2001=114. 2012=102. (50^ος κατά σειρά από τους 112 απογραφέντες οικισμούς με την απογραφή του 2011).

 Το έτος 1564 σύμφωνα με οθωμανικό κατάστιχο  στα 151 χωριά της επαρχίας Γρεβενών φορολογήθηκαν 5564 χριστιανικά νοικοκυριά. Το μεγαλύτερο χωριό της επαρχίας Γρεβενών ήταν το Βέντζι  με 206 χριστιανικές οικογένειες ενώ το 1579 ήταν 103 κατοικίες και ο φόρος ήταν 9.100 άσπρα.

Σύμφωνα με το κατάστιχο αυτή την περίοδο κανένα χωριό των Γρεβενών δεν κατοικούνταν από Μουσουλμάνους[4].

Πεσόντες: Παπαδόπουλος Σωκράτης του Νικολάου 1915, 53ΣΠ, φονεύτηκε στη μάχη Γκορίτσας στις 4-1-41. Σιδηρόπουλος Ιωάννης του Ιορδάνη γεννηθείς το 1915, 27 ΣΠ σκοτώθηκε στη Δέρβη 20-12-40.

Σύλλογος: Σημαντική παρέμβαση στα πολιτιστικά δρώμενα του οικισμού και της ευρύτερης περιοχής αποτελεί ο πολιτιστικός Σύλλογος που ιδρύθηκε το έτος 1983 και είχε μία έντονη παρουσία ως τον καταστροφικό σεισμό της 13-5-1995.  Με πρωτοβουλία φιλοπρόοδων κατοίκων ο σύλλογος επανιδρύθηκε το 2001 και μέχρι σήμερα πραγματοποίησε ποικίλες εκδηλώσεις.

---

[1] Αργύρη Παφίλη. Περιοδικό ΜΠΟΥΡΙΝΟΣ  του Ε.Ε.Ε Συλλόγου Εξάρχου Τεύχος 3^ον, 2011.

[2]Αντίστοιχες ημερομηνίες επιθεωρήσεως: 1/4/1927, 13/3/1931, 24/5/1932, 2/6/1933, 14/3/1934, 24/6/1937, 16/5/1938, 19/5/1939.

[3] Τάνια Αποστόλου. Η εκπαίδευση στην επαρχία Βοϊου (Ανασελίτσης) στην περίοδο του μεσοπολέμου. Μεταπτυχιακή εργασία ΠΔΜ 2015

[4] Πηγή Κώστας Καμπουρίδης. Εισήγηση στο Συνέδριο του Δήμου Κοζάνης  στις 28-9-2012.

 

Κατάκαλη Γρεβενών

48. Κατάκαλη,η 

Γράφει ο Βασίλης Αποστόλου (Από το βιβλίο μου "ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΓΡΕΒΕΝΩΝ σελ. 386 Κοζάνη 2018)

Γενικά: Χτισμένος σε υψόμετρο 529 μέτρων με πλησιέστερους οικισμούς το Τριφύλλι, Διασελλάκι, Δήμητρα. Εντυπωσιάζουν τα τρία ποτάμια η Σιούτσα με το πλατανόδασος, η Ποταμιά και η Καραβίδα (πηγάζει από την περιοχή του Γηλόφου) με την πανέμορφη τεχνητή λίμνη. Στα πυκνά δάση της βελανιδιάς βρίσκουν καταφύγιο λύκοι, αγριογούρουνα, αλεπούδες, αγριόγατοι, κουνάβια, αρκούδες, λαγοί[1].

Στον εκλογικό κατάλογο της Υποδιοικήσεως Γρεβενών του 1914 ήταν εγγεγραμμένοι 71 χριστιανοί.

“Έχει 20 οικογένειες” (Σχινάς 1866).

Κοινοτικά: Ορίζεται στις 31-12-1918 έδρα κοινότητας Κατάκαλης. Στις κοινοτικές εκλογές του 1925 εκλέχτηκαν: Αθανάσιος Θ. Ζιάκας 22, Κων/νος Γκατζούρας 21, Παναγιώτης Κ. Ζιάκας 21, Ιωάννης Σ. Λαζαριώτης 16, Αντώνιος Φασούλας 14[2].

Στις 4-12-1997 προσαρτάται στο Δήμο Χασίων και στις 7-6-2010 στο Δήμο Δεσκάτης. Υπέρ του Ειδικού Ταμείου Τηλεφωνικής Συγκοινωνίας Μακεδονίας Θράκης στις 16/10/25 η κοινότης προσέφερε 300 δρχ. (60/995). Έρανος υπέρ του Ερυθρού σταυρού στις 12-12-28 δρχ.20. Έρανος κατοίκων υπέρ ανέγερσης τρούλου στον Πανάγιο Τάφο 25 δρχ. (24-10-30).

            Ο πρόεδρος της Τρικοκκιάς στις 28-8-34  ζητά από το ταμείο Επαρχιακής Οδοποιίας την ανέγερση μιας λιθίνης γέφυρας επί της οδού Τριφυλλιού-Κατάκαλης. Δαπάνη 14.000 δραχμών με υλικά λίθους, άμμο, άσβεστο, ξυλεία, καρφιά.

Ο σταθμός Χωροφυλακής στεγαζόταν το 1937 σε οίκημα της εκκλησιαστικής επιτροπής του Αγίου Γεωργίου με μίσθωμα 6000 δρχ. Στρατωνίζονταν 3 οπλίτες (60/619)

Για συμμετοχή στη ΔΕΘ το Δεκέμβριο του 1939 το κ.σ  ψήφισε 50 δρχ., Καλόχι 100 δρχ., Καρπερό 200 δρχ., Κοσμάτι 100 δρχ., Κοκκινιά 200 δρχ., (60/2021).

Το έτος 1957 με προσωπική εργασία λιθοστρώθηκαν οι οδοί εντός του χωριού.

            Αίτησις κατοίκων χωρίου Κατάκαλης  στις 12-10-52 προς την Α.Μ. Βασίλισσα των Ελλήνων Φρειδερίκη. Αθήνα: Αναφέρουν ότι εργάσθηκαν στην κατασκευή της οδού Καλαμπάκας-Δεσκάτης επί δύο και πλέον μήνες Ιούλιο και Αύγουστο ε.έ με γλίσχρα ημερομίσθια. «Δεν πληρωθήκαμε  μέχρι σήμερα και τρέχουμε Δεσκάτη, Ασπροκλλησιά και Γάγροβον και παντού όπου και αν αποτανθώμεθα δεν μπορούμε να πάρομε τα λεφτά μας, με την απάντηση, ότι πότε λείπει ο αρμόδιος μηχανικός πότε αντικατεστάθη και πότε δε μας δίδεται ουδεμία απάντηση. Επειδή είμεθα οικογενειάρχες πολυμελών οικογενειών, πυροπαθείς, λεηλατημένοι και έχομε άμεσο ανάγκη και της μιας ακόμη δραχμής και ουχί του χιλιοδράχμου, στερούμενοι του καθημερινού άρτου και ελλείψει χρημάτων διακόψαμε την παραλαβή των τροφίμων εκ του Κέντρου Διανομών Γρεβενών στερουμένων των τέκνων μας σακχάρεως, ορύζης, αλεύρου, ελαίου κ.λ.π

Δια ταύτα

Ευλαβώς υποβάλλομε θερμή παράκληση όπως διαταχθούν οι προς τούτο αρμόδιοι και μας πληρώσουν τα οφειλόμενα ημερομίσθια». 

Αρχαιότητες: Αρχαίοι οικισμοί στις θέσεις “Παλιόχωρα” μελανόμορφα αγγεία, μαρμάρινο άγαλμα, “Μαυρομαντήλι” θραύσματα κεραμίδων σε έκταση 50 στρεμμάτων (Σαμσάρης).

Εκπαίδευση: Διδακτηριακή κατάσταση του σχολείου το έτος 1937: Το σχολείο στεγάζεται σε οίκημα ανεγερθέν υπό της κοινότητος και με επιχορήγηση του κράτους. Μαθητεύονται 30-40 μαθητές (60/619).

Ο Δημήτριος Αντ. Καραλής στις 2-7-39 με αίτηση στον Επιθεωρητή Δημοτικών Σχολείων Γρεβενών αναφέρει ότι δίδαξε στη νυκτερινή σχολή από 13 Νοεμβρίου 1938 μέχρι 30 Απριλίου 1939. Το κ.σ ανέγραψε στον προϋπολογισμό πίστωση, η επαρχία Γρεβενών όμως τη διέγραψε. Ζητά από το Νομάρχη να πληρωθεί γιατί μόχθησε, τυγχάνει πτωχός υπάλληλος και οικογενειάρχης 6 ατόμων (60/2021).

Στις 26-9-1960 συγκροτείται επιτροπή, προκειμένου να προβεί στην εκλογή γηπέδου κατάλληλου για την ανέγερση του διδακτηρίου. Πρόεδρος της επιτροπής ορίστηκε ο επιθεωρητής δημοτικών σχολείων Αναστάσιος Τακάς. Το 1962 κατασκευάσθηκε ο σκελετός και η στέγη του κτιρίου του σχολείου. Εμπειροτέχνης ήταν ο Απόστολος Γάσταρης. 

Ιερά: Εκκλησία Αγίου Γεωργίου (1100) με παλιές τοιχογραφίες με το ΦΕΚ με ημερομηνία 5-2-1969 κρίθηκε ιστορικό διατηρητέο μνημείο, είναι ενοριακός ναός, ο οποίος και πανηγυρίζει. Προφήτης Ηλίας, Αγία Παρασκευή.

Στον κώδικα της Μονής Ζάβορδας αναφέρεται ως Κατάκαλη, Κατάκαλου με 11 αφιερωτές  Α΄ Γραφής 1534-1691 και 30 αφιερωτές μεταξύ των οποίων και της μοναχής Αναστασίας της Β΄ Γραφής 1692 και εντεύθεν. 

Κοινοτικό Δελτίο Απογραφής: Πρόεδρος Χαράλαμπος Παπαγεωργόπουλος. Συνεδρίαση 5-8-45. Κατοικίες 44. Πληθυσμός 296. Κατοικίες καταστραφείσες 1 από τυχαία πυρκαγιά. Θύμα ουδέν.

Οικονομία: Βασική απασχόληση η γεωργία, και λιγότερο η κτηνοτροφία, η μελισσοκομία. Υπάρχει εσωτερική και εξωτερική μετανάστευση. Η προβλεπόμενη παραγωγή για καλλιέργειες το 1933  ήταν  σε οκάδες  γλεύκους σταφυλών φαγητού 4.000, ρόβη 300, ερέβινθοι 200, κρόμμυα  700, καπνός 25,  αραβόσιτος ξηρικός 50.000.

Πληθυσμός: 1913=248. 1920=208. 1928=218. 1940=267. 1951=269. 1961=351. 1971=344. 1981=270. 1991=219. 2001=220. 2011=176. (32^ος κατά σειρά από τους 112 απογραφέντες οικισμούς με την απογραφή του 2011).

Πεσόντες: Παπάρας Δημήτριος του Απόστολου, 1913, 27 ΣΠ, υψ. 1548 Μόροβας 21-11-1940 (ΔΙΣ). Η Βάια, χήρα Δημ. Κακάλη πολεμική συνταξιούχος, κάτοικος χωριού Κατάκαλης με έγγραφο στη Νομαρχία Κοζάνης στις 16-4-1925 αναφέρει ότι της απονεμήθηκε σύνταξη 240 δραχμών μηνιαίως το οποίο πρέπει να πληρώνεται από το Ταμείο Ανασελίτσης. Ζητά από το Νομάρχη να πληρώνεται από το Ταμείο Γρεβενών, γιατί η Ανασελίτσα απέχει από την κατοικία της περί τις 20 ώρες. Στο μεσοχώρι του χωριού στήθηκε «Αναμνηστική στήλη» με δέκα πεσόντες από 1919 ως 1949 (Λιόλιος).

Σύλλογοι: Στην Κατάκαλη δραστηριοποιείται ο Πολιτιστικός Σύλλογος Κατάκαλης με πλήθος δραστηριοτήτων όπως παραλίμνιες εκδηλώσεις στην τεχνητή λίμνη Καραβίδα, αναβίωση παραδοσιακών εθίμων (ρογκατσιάρια πρωτοχρονιάς), κηποτεχνικές εργασίες, ανθρωπιστικές δράσεις, πολυχώρος νεολαίας.

---

[1] Πηγές:www.katakali.net.

[2] Περιοδικό “ΜΠΟΥΡΙΝΟΣ” του Επιμορφωτικού Εξωραϊστικού Εκπολιτιστικού Συλλόγου Εξάρχου Γρεβενών Τεύχος 6^ον 2014. Οι εκλογές πραγματοποιήθηκαν στις 13/12/25 καθ’ ότι στις κανονικές στις 25 Οκτωβρίου 1925 ματαιώθηκαν λόγω έλλειψης δικαστικού αντιπροσώπου.

---

Κάστρον Γρεβενών

47.Κάστρον, το (προσφυγικός οικισμός)

 Γράφει ο Βασίλης Αποστόλου (Από το βιβλίο μου "ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΓΡΕΒΕΝΩΝ" σελ. 386. Κοζάνη 2018

Γενικά: Είναι χτισμένος σε υψόμετρο 802 μέτρα. Κατοικείται από πρόσφυγες της περιοχής Τραπεζούντας (Λιβάδια, Γαλίανος), Αμάσειας.

“Έχει 150 οικογένειες οθωμανικές” (Σχινάς 1866). 

Κοινοτικά: Στις 31-12-1918 προσαρτάται στην κοινότητα Δόβρανης (Ελάτου) και στις 4-12-1997 στο Δήμο Γρεβενών.

Στον εκλογικό κατάλογο της Υποδιοικήσεως Γρεβενών του 1914 ήταν εγγεγραμμένοι 44 μουσουλμάνοι  οι οποίοι αναχώρησαν από το Κάστρο  σύμφωνα με το  άρθρο 3 της σύμβασης της Λοζάνης που υπογράφτηκε στις 30-1-1923 περί ανταλλαγής των ελληνικών και τουρκικών πληθυσμών  στις 7-4-1924.

Αίτησις Χρήντου  στις 14-3-1921 γεωργού κατοίκου Κάστρου. Προς την Ειδικήν Στρατολογικήν Επιτροπήν Κοζάνης δια τους στρατευμένους Μουσουλμάνους: «Εκλήθην υπό τα όπλα ως γεννηθείς κατά το έτος 1895. Ως  εξάγεται εκ του συνημμένου πιστοποιητικού η μεν περιουσία μου ανέρχεται εις αξίαν δραχμών επτά χιλιάδων τετρακοσίων[1]. Το δε ετήσιο εισόδημα ανέρχεται εις δραχμές 600. Επειδή δικαιούμαι επί καταβολή αντισηκώματι να τύχω υπό του Νόμου χορηγουμένης αναβολής κατατάξεως.

Δια ταύτα

Εξαιτούμαι και παρακαλώ υμάς ίνα ευαρεστούμενοι ενεργήσητε τα δέοντα προς καθορισμόν του καταβλητέου αντισηκώματος και παροχήν του υπό του Νόμου ωρισμένης αναβολής κατατάξεως». Από την επιτροπή του χορηγείται απαλλαγή στράτευσης με συνολικό αντισήκωμα δρχ. 1.000 καθ’ ότι η επιτροπή  εκτίμησε ότι η ετησία πρόσοδος ανέρχεται στις 3.000 δραχμές (60/1640).

Αρχαιότητες: Αρχαίος οικισμός στις θέσεις “Μπαμπανάρ” και “Γαζέπ” σε επιφάνεια 100 στρεμμάτων με πολλούς κιβωτιόσχημους τάφους, κεραμίδες βαμμένες κόκκινες (Σαμσάρης).

Γεφύρι Κάστρου: Κοντά στον οικισμό και επί του ποταμού Γρεβενίτη υπάρχει μονότοξη λιθόκτιστη γέφυρα, η οποία σε οδηγεί στον οικισμό Μέγαρο. Κτίστηκε το 19^ο αιώνα. Το μήκος της διάβασης είναι 21 μέτρα και πλάτος 2,90 μ. Εργασίες αποκατάστασης της γέφυρας πραγματοποιήθηκαν το 1999.

Εκπαίδευση: Η σχολική Εφορεία αναφέρει στις 22-9-38 στο Νομάρχη Κοζάνης δια του κ. Επιθεωρητού δημ. Σχολείων Γρεβενών ότι “οι κάτοικοι  πληροφορηθέντες κατ’ Αύγουστον π.έ ότι η Σεβαστή Εθνική Κυβέρνηση κατόπιν μακροχρονίου σκότους και αμαθείας την οποία διανύσαμε από έλλειψη σχολείου προέβη στην ίδρυση. Προς τούτο διέθεσε δέκα καρυόδενδρα προ της οριστικής διανομής γενομένης κατά Νοέμβριο τα οποία εκποιήθηκαν αντί είκοσι χιλιάδων δραχμών τα οποία κατατέθησαν δια λογαριασμό του Σχολικού  Ταμείου στο  υποκατάστημα Εθνικής Τραπέζης Γρεβενών. Η καταβολή του μισθώματος του διδακτηρίου επί μακρόν χρόνο βαρύνει τους γονείς”.

Νικόλαος Τζημουράγκας του μονοταξίου δημοτικού σχολείου Κάστρου απολυτηριούχος γυμνασίου με υπηρεσία 21 ετών με ευρεία γενική μόρφωση, φιλόπονος, κοινωνική εμφάνιση και δράση καλός. Εισήγηση για την απονομή επιδόματος εκ δραχμών 160 μηνιαίως (31-12-1940 ΑΒΕ 70. ΣΑΕ 52).

Ιερά: Οι κάτοικοι  πριν εξισλαμισθούν διατηρούσαν δύο εκκλησίες του Αγίου Ιωάννη και της Αγίας Παρασκευής. Μετά τον ομαδικό εξισλαμισμό μετέτρεψαν την εκκλησία της Αγίας Παρασκευής σε τέμενος. Σήμερα λειτουργεί  η εκκλησία του Αγίου Χαραλάμπους.

Πληθυσμός: 1913=95. 1920=246. 1928-=72. 1940=88. 1951=88. 1961= 87. 1971=51. 1981=84. 1991=31. 2001=29. 2011=13. (102^ος κατά σειρά από τους 112 απογραφέντες οικισμούς με την απογραφή του 2011).

Πολιτιστικά: Στον οικισμό δραστηριοποιείται ο εκπολιτιστικός σύλλογος Κάστρου “Ο Άγιος Χαράλαμπος”.

Εκπολιτιστικός και Επιμορφωτικός Σύλλογος των Απανταχού Καστρινών.

---

[1] Σύμφωνα με πιστοποιητικό του προέδρου της κοινότητας Δόβρανης η περιουσία ανερχόταν α)15 στρέμματα αγρών αξίας δραχμών 4.000 β) μίαν οικιαν 3000 δρχ. γ) ένα στρέμμα αμπέλου 400 δρχ. δ) το ετήσιο εισόδημα 600 δρχ.