ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΓΡΕΒΕΝΩΝ

35. Ελεύθερον,το  (Κοντσικιότι)

Γράφει ο Βασίλης Αποστόλου(Από το βιβλίο μου "ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΓΡΕΒΕΝΩΝ" σελ. 386 ΚΟΖΑΝΗ 2018

Γενικά: Το Ελεύθερον είναι χτισμένο σε υψόμετρο 659 μέτρων σε πανοραμική θέση, με θέα το πανέμορφο δρυοδάσος. Απέχει ένα χιλιόμετρο από τον ομώνυμο οικισμό των προσφύγων. Σύμφωνα με μαρτυρίες το χωριό βρισκόταν στη θέση που είναι σήμερα το Ελεύθερο προσφύγων. Μετακινήθηκε στην τωρινή θέση, μετά από συγχώνευση με τους οικισμούς Τσαρκοβίτσα, Γκομπλίτσα, Μηλιά (Μπαδέμας σ. 9.). Το μεγαλύτερο πρόβλημα του οικισμού ήταν η οδική πρόσβαση με τον οικισμό Ελεύθερον Προσφύγων ένεκα του ρέματος που υπήρχε μεταξύ των χωριών και την έλλειψη γέφυρας η οποία στήθηκε τη δεκαετία του 1970.

Κοινοτικά: Οικισμός Κουτσικιότι στις 31/12/1918 προσαρτάται στην κοινότητα Τσουρχλίου. Το όνομα του οικισμού στις 17/10/1919  διορθώνεται από Κουτσικιότι σε Κοντσικότι. Στις 1/2/1927 μετονομάζεται σε Ελεύθερον.  Έλαβε και τις ονομασίες Ελεύθερον Γηγενών, Ελεύθερον Α΄. Στις 4/12/1997 προσαρτάται στο Δήμο Γρεβενών. Στον εκλογικό κατάλογο της Υποδιοικήσεως Γρεβενών του έτους 1914 ήταν εγγεγραμμένοι 33 άρρενες εκλογείς.

Ο Έπαρχος στις 28-11-34 ζητά από τον Επιστάτην του Ειδικού Ταμείου Επαρχιακής Οδοποιίας Γρεβενών να προβεί στην καταμέτρηση του αγροκηπίου του Θεοδ. Κουρτίδου, εκτελούντος την υπ’αριθμ 7913/13-11-34 εντολή του Γραφείου Γεωργικής Περιφερείας Κοζάνης.

Υπέρ της Διεθνούς Εκθέσεως Θεσσαλονίκης  στις 14-8-36 η κοινότης κατέβαλε το ποσό των 200 δρχ. (60/1735).

            Ο Διοικητής του Σταθμού Χωροφυλακής Αγίου Γεωργίου αναφέρει στο Νομάρχη στις 5 Απριλίου 1939 ότι «οι κάτοικοι Ελευθέρου έχουν μέρος να κατασκευάσουν αλώνια όχι μόνο στο παραχωρηθέν μέρος υπό της επιτροπής αλλά και σε άλλη. Επειδή όμως είναι οκνηροί συνήθισαν να υποβάλλουν αναφορά και να ζητούν τον αλωνισμό εντός των παλαιών αλωνίων. Άλλα χωριά και ιδίως γηγενών οι οποίοι δεν έχουν αλωνοτόπους κατασκεύασαν αλώνια εις πολύ χειρότερα μέρη. Η γνώμη μου είναι να κατασκευάσουν νέα αλώνια».

Οι κάτοικοι Ελευθέρου (γηγενών) στις 22-4-39  αναφέρουν ότι η διαταγή προς το συνεταιρισμό περί εξαγωγής των αλωνίων εκ του Συνοικισμού και ότι τα λεχθέντα περί υπάρξεως  αλωνοτόπων στο Συνοικισμό είναι τελείως ανακριβείς δια τον λόγον ότι αφ’ ενός μεν μέχρι τούδε ουδείς υπηρεσιακός υπάλληλος ήλθε προς εξέταση των αλωνοτόπων, αφ’ ετέρου δε και το Συνεργείο Διανομών λόγω του μη υπάρχοντος καταλλήλου μέρους δι’ αλωνοτόπους δεν μας καθόρισε τοιούτους, επομένως δε γνωρίζουμε σε ποιό ακριβώς μέρος να μεταβούμε δια τον αλωνισμό. Χρήστος Μπαντέμας, Αργύριος Μιχαλόπουλος, Α.Ντίνας, Σίμος Αλέξανδρος, Γεώργιος Ντόλιας….».

Ο πρόεδρος της κοινότητας  στις 20-3-55 αναφέρει στο Νομάρχη Γρεβενών ότι από της ελεύσεως εκάστου Φθινοπώρου και επί οκτώ συναπτούς μήνας λόγω των βροχών, της χιόνος και εν γένει της κακοκαιρίας άπαντες οι κάτοικοι της κοινότητάς μας αδυνατούν  να επικοινωνήσουν μετά της πόλεως Γρεβενών.Ζητούν τη χορήγηση δανείου 130.000 δρχ. δια την κατασκευή παρακαμπτηρίου οδού μήκους 3.500 χιλιομέτρων

Η κοινότητα  ενημερώνει το νομάρχη το έτος 1959 ότι δεν μπόρεσε να απορροφήσει το  δάνειο 60.000 δραχμών και τη δωρεά 50.000 δραχμών υπέρ της κατασκευής του υδραγωγείου των γηγενών και προσφύγων κατοίκων του χωριού. Το έδαφος είναι πηλώδες και με τις πρώτες βροχές του Σεπτεμβρίου τα χαντάκια γεμίζουν και θέλουν διάνοιξη από την αρχή γιατί οι σωλήνες δεν τοποθετήθηκαν το έτος 1959.

Αρχαιότητες: Σε απόσταση ενός χιλιομέτρου βορειοδυτικά του οικισμού στο ύψωμα Άγιος Δημήτριος υπάρχουν θεμέλια αρχαίου ορθογώνιου κτηρίου, μαρμάρινοι κίονες. Σε απόσταση 200 μέτρων, στο ξωκλήσι της Αγίας Τριάδας, αποκαλύφθηκαν κεραμοσκεπείς τάφοι (Σαμσάρης).

            Έκθεση Σακελάρη 1941: “…Εις το συνοικισμόν γηγενών σχολικόν κτίριον ανηγέρθη το 1918, ελειτούργει όμως τοιούτον και κατά τα παλαιότερα έτη. Η εκκλησία ανηγέρθη το 1834. Το παρακείμενον κωδονοστάσιο φέρει χρονολογία 1880”.

Οδοποιία: Οι πρόεδροι  κοινοτήτων Αγίου Γεωργίου, Κιβωτού, Κληματακίου υποβάλλουν στις 13-4-33 προς τον πρόεδρον του Επαρχιακού Ταμείου διάγραμμα γεφύρας κειμένης στη θέση «Καρυδιά» του συνοικισμού Ελευθέρου της κοινότητος Αγ. Γεωργίου και ζητούν «τη χορήγηση ανάλογου χρηματικού ποσού για την αγορά των απαραιτήτων υλικών για την κατασκευή της καθόσον τα ημερομίσθια και η μεταφορά των υλικών θα γίνουν με την προσωπική εργασία των κατοίκων. Από τη γέφυρα εξυπηρετούνται τα συμφέροντα των πλείστων κατοίκων των κοινοτήτων της επαρχίας Γρεβενών αλλά και Βοΐου, διότι από τη γέφυρα είναι υποχρεωμένοι να διέλθουν οι μεταφορείς προϊόντων δια την αγορά Γρεβενών, Τσοτυλίου αλλά και εκ ταύτης μεταφέρουν  τα προς πώληση προϊόντα και εκ των απομεμακρυσμένων αγορών, Καστοριάς (ιδίως ιχθείς) και Καλαμπάκας δια τις παραπάνω αγορές. Επίσης οι κάτοικοι των κοινοτήτων δεν μπορούν να μεταφέρουν τα λίγα προϊόντα των με τα ζώα με αποτέλεσμα να καταδικάζονται σε οικονομικό μαρασμό αφ’ ενός και πολλάκις και εις αυτήν τη στέρηση του επιουσίου των, ως μη έχοντες άλλην εργασία».

Οι κάτοικοι του Ελευθέρου Γρεβενών (γηγενών) αναφέρουν στις 6-6-35  στην επιτροπή οδοποιίας Γρεβενών τα παρακάτω: «Το χωρίο μας διασχίζει εις χείμαρρος. Απέναντι δε του χωρίου μας και πέραν του ρηθέντος χειμάρρου βρίσκεται η μόνη βρύση μας. Η επί του χειμάρρου γέφυρα είναι σχεδόν κατεστραμμένη και πάσα συγκοινωνία δια ζώων είναι αδύνατος και επικίνδυνος ιδία το χειμώνα με την πλημμύρα του χειμώνα είναι τελείως αδιάβατος…». Για τούτο προκειμένου να μην υπάρξει δυστύχημα και για να τους διευκολύνει τη συγκοινωνία με τη βρύση παρακαλούν να τους χορηγήσουν 4000 δραχμές για να επισκευάσουν τη γέφυρα. Υπογράφεται από 21 κατοίκους.

Ο πρόεδρος της κοινότητας στις 24-5-36 αναφέρει στον Έπαρχο ότι η γέφυρα επί της οδού Αγίου Γεωργίου-Γρεβενών έχει καταστραφεί. Η  συγκοινωνία διεκόπη και οι διαβάτες διέρχονται δια μέσου των σπαρμένων αγρών. Λόγω των συνεχών βροχών ο λάκκος τυγχάνει αδιάβατος. Η οδός θεωρείται κεντρικοτέρα του επαρχιακού δικτύου, συνδέει την έδρα της επαρχίας με την κοινότητα του Αγίου Γεωργίου, Κιβωτού, Κληματακίου, Πολυδέντρου ως και την επαρχία Βοΐου. Ζητούν από το μηχανικό  Μ.Υ.Κ να ενεργήσει σχετικά για μελέτη για αποκατάσταση της γέφυρας.

Οικονομία: Λειτουργούσαν δύο νερόμυλοι στη θέση «Γκομπλίτσα». Ο τόπος καλλιεργείται με αμπέλια που δίδουν αρίστης ποιότητος κρασιά. Λειτουργεί σύγχρονο οινοποιείο της «Γρεβενών Γη Ο.Ε».

Εκκλησίες: Άγιος Αθανάσιος με έτος κτήσης 1834, ενοριακός ναός. Αγία Τριάς, Γενέθλιον της Θεοτόκου.

Κώδικας αρ.201 της Μονής Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Ζάβορδας: Αναφέρεται ως Κονισκιότη χωρίον. Αφιερωτές 20 από 1534 ως 1692, Α΄ Γραφής. Από το 1692 και εντεύθεν 31 αφιερωτές είναι οι λεγόμενοι  Β΄ Γραφής.

Πεσόντες: Μάχη του Σκρά Μάιος 1918: Αθανάσιος Καρακίτσιος. Μικρασιατικός πόλεμος: Παναγιώτης Καραγκούνης. Ελληνοϊταλικός πόλεμος: α)Στρ. Ιωαννίδης Άνθιμος του Ιωάννη, γεν.1917, 27 ΣΠ, Φονεύτηκε στην Κορομηλιά Καστοριάς,14-4-41. β)Κλεισιάρης Θεόδωρος του Αναστασίου,1916, 27ΣΠ, Υψ.1548 Μόραβα, 28-11-40. γ)Μηνασίδης Ιωάννης του Γεωργίου, 1916, 27 ΣΠ, Κορομηλιά Καστοριάς. 14-11-40. δ)Ντόλιας Ευθύμιος του Βασιλείου, γεννήθηκε το 1918, του 27^ου ΣΠ. Φονεύτηκε στο ύψωμα 1548 (Μόροβα) στις 28-11-40. ε)Πετρίδης Παύλος του Ιακώβ, 1916, 53 ΣΠ, πέθανε στο ΧΙ ορεινό χειρουργείο Σόβιανη 8-1-41(ΔΙΣ). Κατοχή: Αντρέας Γ.Ντόλιας. Εμφύλιος: Ανδρέας Σιόλας και άλλοι 17[1].

Πληθυσμός: 1859=30 στεφάνια.1913=107. 1920=132. 1928=442. 1940=392. 1951=278. 1961=310. 1971=170. 1981=187. 1991=182. 2001=81. 2011=57. (72^ος κατά σειρά από τους 112 απογραφέντες οικισμούς με την απογραφή του 2011). Στο κατάστιχο του έτους 1564 (ΤΤ 350) των Οθωμανικών αρχείων της Κων/πολης ο οικισμός είχε 40 κατοικίες και το ποσό φόρου που πλήρωνε ήταν 7.501 άσπρα ενώ το 1579 ήταν 70 κατοικίες και ο φόρος ήταν 9.200 άσπρα.

Σύλλογοι: Εκπολιτιστικός Σύλλογος Ελευθέρου Α. (1979). Αθλητικό σωματείο “Μέγας Αλέξανδρος Ελευθέρου”.

---

[1] Στέργιου Μπαδέμα:Ελεύθερον Γρεβενών σ.52.

ΕΛΑΤΟΣ ΓΡΕΒΕΝΩΝ

34. Ελατος, ο (Δόβρανη-μεικτός οικισμός)

Γράφει ο Βασίλης Αποστόλου  (Από το βιβλίο μου "ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΓΡΕΒΕΝΩΝ" σελ. 386 ΚΟΖΑΝΗ 2018

Γενικά: Χτισμένος  σε υψόμετρο 730 μέτρων  βρίσκεται πολύ κοντά στην πόλη των Γρεβενών μεταξύ των οικισμών Δοξαρά και Καληράχη. Έδρα της κοινότητος Δόβρανης από 31-12-1918. Διορθώνεται από Δόβρανι σε Δόβρανη στις 17-10-1919. Μετονομάζεται σε Έλατος στις 4-12-1927. Προσαρτάται στο Δήμο Γρεβενών στις 4/12/1997. Αναθηματική στήλη  υπήρχε στις 2-7-36 (60/1975). Είναι πατρίδα του  δασκάλου Θεόδωρου Θεοδωρίδη (1894-1977) ο οποίος δημιούργησε αλσύλλια στο Κολοκυθάκι, Καστράκι Γρεβενών.

           Στον εκλογικό κατάλογο της Υποδιοικήσεως Γρεβενών του 1914 ήταν εγγεγραμμένοι 120 χριστιανοί και 59 μουσουλμάνοι οι οποίοι αναχώρησαν από τον ΄Ελατο σύμφωνα με το  άρθρο 3 της σύμβασης της Λοζάνης που υπογράφτηκε στις 30-1-1923 περί ανταλλαγής των ελληνικών και τουρκικών πληθυσμών  στις 9-4-1924.

         “Εχει 20 χριστιανικές και 20 οθωμανικές οικογένειες, εκκλησία, τέμενος” (Σχινάς 1866).

Εκκλησίες: Ενοριακός ναός Αγίου Αθανασίου, Προφήτης Ηλίας.

Η Εκκλησιαστική επιτροπή του Αγίου Αθανασίου δηλώνει το 1945 ότι κατά τη διάρκεια της κατοχής εκάησαν ολόκληρος ο τέμπλος της εκκλησίας ζωγραφισμένος. Πολυέλαιοι 3, μανουάλια 5, ψαλτικά βιβλία και δισκοπότηρα επίχρυσα, μία κολυμβήθρα, στασίδια (Κερασίδης, Διδόπουλος).

Κώδικας αρ.201 της Μονής Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Ζάβορδας: Ο οικισμός αναφέρεται ως Τόβριανη. Αφιερωτές από 1534 ως 1692  ήταν 162 σημαντικά μεγάλος σε σχέση με τους 20 της Β΄ Γραφής από το 1692 και μετά, λόγω αλλαγής θρησκεύματος μέρους των κατοίκων.

Εκπαίδευση: Λειτούργησε για πρώτη φορά σχολείο το 1840 (Γούση  σ. 125).

Διδακτηριακή κατάσταση του σχολείου το έτος 1937: «Στεγάζεται από το έτος 1930 σε τελείως ακατάλληλο κοινοτικό κτίριο. Μαθητές 130. Αποτελείται από εν δωμάτιο 28 τ.μ. Ο αριθμός των μαθητευομένων μαθητών ανέρχεται σε 139 και πλέον μαθητές. Το προσωρινό κατεχόμενο σήμερον κοινοτικό οίκημα είναι τελείως ακατάλληλο δια τη μελλοντική στέγαση του σχολείου, διότι είναι στενότατο. Αναφέρει ακόμη ότι ένεκεν του ανθυγιεινού κτηρίου οι μαθητές πολλάκις προσεβλήθησαν εκ παντοίων μεταδοτικών νόσων και έθανον μάλιστα το 1932 και 13 μαθητές εκ διφθερίτιδας ως γνωρίζουν τούτο οι ιατροί Γρεβενών Αντώνιος Μαργαρίτης και Βασίλειος Χριστάκης. Βρίσκεται κτίριο υπό κατασκευή ημιτελές από το 1930 και είναι ανάγκη να αποπερατωθεί τούτο δι’ αρωγής του κράτους». 

Σημείωμα ιατρού Προκόπιου Διογένη  « Γρεβενά 28-4-1937»

«Κύριε επιθεωρητά

Είχα προ καιρού μεταβεί εις το χωρίον Έλατος προς δαμαλισμόν των παιδιών και επιτρέψατέ μου να διαμαρτυρηθώ προς υμάς του προϊστάμενου της Δημοτικής Εκπαιδεύσεως, για ότι είδα εις τα δύο σπίτια που χρησιμεύουν ως σχολεία της κοινότητος εκείνης. Δεν θέλω με λόγια και πομπώδεις φράσεις να κάμω φανταστικήν περιγραφήν. Ένα έχω μόνο να τονίσω. Ως άνθρωπος ελυπήθηκα κατάκαρδα τα δυστυχισμένα εκείνα παιδιά όταν τα είδα να συσσωρεύονται σε ερειπωμένα κτίρια-καλύβες για να μάθουν γράμματα, όπως τον παλαιόν καιρόν έμπαιναν μυστικά στα υπόγεια-κατακόμβες που εχρησίμευαν ως κρυφά σχολεία.

            Διαμαρτύρομαι ως ιατρός, διότι εις το σχολείον Ελάτου, τα μικρά παιδιά που στέλνουν οι γονείς των να διαπλασθούν εις καλούς και υγιείς ανθρώπους, θα καταντήσουν καχεκτικά, αναιμικά, φυματικά από την έλλειψιν θρανίων, φωτός και οξυγόνου.

            Κύριε επιθεωρητά όταν πάτε εκεί θα τα αντιληφθείτε όλα μόνοι σας. Και έχω πεποίθησιν με όλην την ψυχήν σας θα ενδιαφερθείτε να ανεγερθεί το από πολλών ετών θεμελιωθέν νέον διδακτήριον για να προλάβετε τον ψυχικόν και σωματικόν μαρασμόν των αθώων εκείνων βλασταριών του χωρίου Ελάτου, που έχουν την ατυχίαν να μαθαίνουν γράμματα σε δύο καλύβες, που δεν ταιριάζουν ούτε για στάβλισμα ζώων.

Με εκτίμησιν Προκόπιος Διογένης ιατρός Γρεβενών» (60/619).

Ο επιθεωρητής ζητά την ίδρυση νηπιαγωγείου καθ’ ότι οι μαθητές υπόχρεοι προς φοίτηση ήταν 34 (15/7/1938 ΑΒΕ 70 ΣΑΕ 49).

Ο Διευθυντής του Δημοτικού Σχολείου Ελάτου στις 21-12-39 προς το Νομάρχη αναφέρει ότι «το σχολείο έχει σχολικό κήπο από πενταετίας εκτάσεως 10.600 τ.μ φυτεμένο με αμυγδαλιές, πεύκα, κυπαρίσσια, ακακίες πέριξ πέριξ του φράκτου, ο οποίος αποτελείται από  πέντε (αριθ.5) σειρές συρματόπλεγμα σε καλή κατάσταση. Δια να καλλιεργηθούν στον κήπο  σπορεία με δασικά και καρποφόρα δέντρα πρέπει να γίνει ποτιστικός. Δια να καταστεί όμως ποτιστικός πρέπει να μεταφερθεί  ύδωρ εκ της κεντρικής πηγής του χωρίου οπότε απαιτούνται 10 τουλάχιστον χιλιάδες δραχμές (αριθμ. 10.000). Υπάρχει προθυμία και γνώσεις για την καλλιέργεια δένδρων και φυτών και αν γίνει ποτιστικός θα δημιουργηθεί σε αυτόν μελισσοκομείο, ορνιθοτροφείο και κονικλοτροφείο».

            Ο επιθεωρητής προτείνει την προαγωγή του διταξίου δημοτικού σχολείου σε τριτάξιο καθ’ ότι τα προηγούμενα τρία χρόνια ο αριθμός των μαθητών ανερχόταν σε 96, 114, 113 αντίστοιχα  (18-7-41 ΑΒΕ 70 ΣΑΕ 52).

Πραγματοποίηση διημέρου εκδρομής στις 6 και 7 Ιουνίου 1962 στη Βέροια με τους μαθητές των σχολείων Ελάτου (14), Μέγα Σειρήνιο (30), Καληράχης (15), Κάστρου (7), Μικρό Σειρήνι (7).

Σήμερα, 2017, λειτουργεί βρεφονηπιακός σταθμός.

Θεοδωρίδης Θεόδωρος:[1] Από Έλατο Γρεβενών, φίλεργος, καλαίσθητος, αποτελεσματικώς διδάσκων όχι με μέθοδο. Υποκινεί τους χωρικούς να παύσουν τις διενέξεις των μετά των γειτόνων και τις δικαστικές περιπέτειες, να χρησιμοποιήσουν το προϊόν της βοσκής δια ανέγερση διδακτηρίου και ίδρυση σχολικού κήπου ευπρεπούς. Στην πατρίδα του συνέταξε γεωργικό σύλλογο, δενδροφύτευσε μεγάλη έκταση (20/10/1926)…Υπηρεσία 15ετή, παρουσιάζει βελτίωση (28/3/1927). Ακόλουθος. Ηλικία 35 ετών, έγγαμος, ενδεικτικό β΄ τάξεως γυμνασίου και πτυχίο 1ξιου φροντιστηρίου. Έγγαμος 5 τέκνα, έτη προϋπηρεσίας 22 εδώ από 14 ετίας[2]. Γενική και ειδική μόρφωση περιορισμένη, μετρία, προσπαθεί και θέλει να βελτιωθεί, φιλότιμος. Διδακτική ικανότης μέτριος, σχεδόν επαρκής, κοινωνική εμφάνιση και δράση πολύ καλή, μετατέθηκε εκ του 1ταξίου Εξάρχου (18/5/1939)[3].

Κοινοτικά: Το κ.σ με πρόεδρο το Θεόδωρο Κώττα και μέλη Ιωάννη Ευθυμιάδη, Ιωάννη Τσανακίδη, Κων/νο Κερασίδη και Χριστόφορο Χριστοφορίδη, αποφάσισαν στις 10-2-35  όπως μεταφερθεί η κοινότης και ο συνοικισμός Κάστρου από το εκλογικό τμήμα Μεγάρου στο εκλογικό τμήμα Γρεβενών καθ’ ότι οι εκλογείς αδυνατούν να μεταβαίνουν στο εκλογικό τμήμα Μεγάρου λόγω μακρινής απόστασης.

Ο πρόεδρος της κοινότητος Ελάτου στις 2-7-39 αναφέρει στο Νομάρχη Κοζάνης να επιτρέψει τους κατοίκους της κοινότητος γηγενείς και πρόσφυγες τον αλωνισμό εντός αλωνίων κειμένων εντός του χωρίου.

Το κ.σ  Ελάτου  στις 5-3-40 ψηφίζει πίστωση 100 δρχ. υπέρ του Εθνικού Οικοτροφείου Αρρένων Γρεβενών ως και 150 δρχ. για έξοδα συμμετοχής του Νομού Κοζάνης στην 14^η Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης (60/1964).

Το 1957 ο ομογενής Γεώργιος Καρανάσιος από Αμερική διέθεσε το ποσό των 7000 δολαρίων για τον εξωραϊσμό του γύρω χώρου του Ιερού Ναού Άγιος Αθανάσιος της κοινότητας, της πλατείας του χωριού, της διαμορφώσεως του γηπέδου.

Πρόταση για βράβευση για το έτος 1958 στο Νικόλαο Αθ. Λαμπρόπουλο  που πρόσφερε 11.000 δολάρια. Με το ποσό αυτό αγοράσθηκαν σωλήνες για την κατασκευή του υδραγωγείου και ενίσχυσε ενδεείς και συγγενείς.

Το έτος 1958 κατασκευάσθηκε η σιταποθήκη μετά του τυροκομείου. Δαπανήθηκαν από την ελβετική βοήθεια 85.000 δρχ. κι από δάνειο της κοινότητας 40.000 δρχ.

Το έτος 1959 ψηφίζεται πίστωση υπέρ της σχολικής εφορείας 500 δραχμών, υπέρ της επισκευής της γέφυρας του συνοικισμού Κάστρου 1500 δρχ. Η κεντρική οδός του χωριού έλαβε την ονομασία Νίκης 1940.

Κοινοτικό Δελτίο Απογραφής: Πρόεδρος Ιάκωβος Κλαζίδης. Συνεδρίαση 14-7-1945. Κατοικίες 108. Πληθυσμός 510. Κατεστράφησαν κατοικίες ολοσχερώς 104, μερικώς 1 δια πυρπολήσεως υπό των Γερμανών στις 8-9-43. Νόσος ελονοσία και λόγω του πολέμου ο κόσμος έχει εξαντληθεί σωματικώς και έχει ανάγκη ενισχύσεως κινίνης και άλλων μέσων. Θύματα 3 το ένα εκ εκτελέσεως υπό Γερμανών τα  δε έτερα δύο από χειροβομβίδα.

Οικονομία: Κύρια ενασχόληση είναι η γεωργία και η κτηνοτροφία. Λειτουργούσε ένας νερόμυλος. Η προβλεπόμενη παραγωγή για καλλιέργειες το 1933  ήταν  σε οκάδες  μποστάνια 500 στρέμματα 5, σταφυλών φαγητού 150.000 στρέμματα 300, κρεμμύδια 500, καπνός 1000 στρέμματα 25, φακή 1200 οκάδες 20 στρ., ρόβη 20.000 στρέμματα 200, ερέβινθοι 2000 στρέμματα 20, αραβόσιτος στρέμματα 1500.

Ο παραγωγός Ντινόπουλος Ευθύμιος κάτοικος Ελάτου επαρχίας Γρεβενών, Νομού Κοζάνης  με υπεύθυνη δήλωση αναφέρει ότι κατά την εσοδεία του 1940 παρήγαγε εξακόσιες οκάδες σίτο (3-9-1940).

Πληθυσμός: 1859=17 στεφάνια. 1913=453. 1920=461. 1928=417. 1940=516. 1951=361. 1961=375. 1971=260. 1981=273. 1991=230. 2001=233.  2011=164. (35^ος κατά σειρά από τους 112 απογραφέντες οικισμούς με την απογραφή του 2011). Στο κατάστιχο του έτους 1564 (ΤΤ 350) των Οθωμανικών αρχείων της Κων/πολης ο οικισμός είχε 27 κατοικίες και το ποσό φόρου που πλήρωνε ήταν 10.009 άσπρα ενώ το 1579 ήταν 44 κατοικίες και ο φόρος ήταν 10.100 άσπρα.

Σύλλογοι: Επιμορφωτικός και Εκπολιτιστικός Σύλλογος Ελάτου. Αθλητικός Σύλλογος Ηρακλής Ελάτου Γρεβενών.

---

[1]Τάνια Αποστόλου: Η εκπαίδευση στην επαρχία Βοΐου (Ανασελίτσης) στην περίοδο του μεσοπολέμου. Μεταπτυχιακή εργασία ΠΔΜ 2015.

[2]Δημοτικό Σχολείο Εξάρχου.

[3]Δημοτικό Σχολείο Κολοκυθακίου.

Πευκάκιον-Κολοκυθάκι

Καταργηθέντες-εγκαταλειμμένοι οικισμοί

Πολλοί οικισμοί στο διάβα  του χρόνου εγκαταλείφθηκαν από τους κατοίκους ένεκα φυσικών καταστροφών σεισμοί, πλημμύρες, κατολισθήσεις, πολεμικών γεγονότων, αναταραχών, λόγους ασφαλείας, οικονομίας. Στον τόπο μας έχουμε πολλούς οικισμούς που εγκαταλείφθηκαν από πολύ παλιά και νεότερα. Με την εγκατάλειψη ενός οικισμού η πολιτεία νομοθετεί την κατάργηση κι έτσι οι καταργημένοι οικισμοί δε συμπεριλαμβάνονται στην απογραφή που διενεργεί ανά δεκαετία η Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδας. Θα προσπαθήσουμε να παρουσιάσουμε σταδιακά τους εγκαταλειμμένους, καταργημένους οικισμούς της Περιφερειακής Ενότητας Γρεβενών.

 Πευκάκιον-Κολοκυθάκι  (προσφυγικός οικισμός)

Γράφει ο Βασίλης Αποστόλου

Γενικά: Με το Β.Δ με ημερομηνία 19-12-1918, ΦΕΚ Α 260/1918 ιδρύθηκε η κοινότητα Κοπρίβης την οποία αποτέλεσαν οι οικισμοί Κοπρίβα, Γκουστόμ, Πισκό, Λούντσι (διορθώθη στο ορθό Λουτσίσνο με Β.Δ 11-10-1919), Κολοκυθάκι, Πυλωρή (αποσπάσθηκε 11-8-1930, Πυλωροί, οι). Μετονομάσθηκε σε Πευκάκιον  στις 9-2-1963. Καταργήθηκε ως οικισμός στις 5/4/1981. Το Κολοκυθάκι χτισμένο σε υψόμετρο 700 μέτρων βρίσκεται ανάμεσα των οικισμών Πυλωρών και Κνίδης. Είναι ένα παλιό χωριό που λόγω της γεωγραφικής θέσης γνώριζε οικονομική άνθιση. Τούτο συμπεραίνεται από τα καλής ποιότητας εδάφη κατάλληλα για καλλιέργεια δημητριακών. Τα βοσκοτόπια, τα δάση βελανιδιάς αποτελούσαν τις ευνοϊκές προϋποθέσεις για ενασχόληση με την κτηνοτροφία. Ο οικισμός στα χρόνια της Τουρκοκρατίας αποτέλεσε τσιφλίκι Τούρκων. Με την ανταλλαγή των πληθυσμών το χωριό κατοικήθηκε το 1924. Χαρακτηριστική είναι η χάραξη σε πέτρα του τοίχου στο δυτικό μέρος της εκκλησίας της Κοιμήσεως της Θεοτόκου  με τον αριθμό1924, έτος εγκατάστασης. Στην επιτροπή Γεωργικής απογραφής της κοινότητος Κνίδης που υπογράφεται από τον πρόεδρο Δημήτριο Δηλιάγκα στις 10-11-1929 για τον οικισμό Κολοκυθάκι την αποτελούσαν οι: Αναστάσιος Μαυρίδης  Πάρεδρος, από τον ιερέα Παπαναγιώτη Μαυρίδη και το δημοδιδάσκαλο το Γεώργιο Τζώνο.

 Διεκδίκηση κτηματικής περιοχής Βοϊδόλακκος: Με την εγκατάσταση των προσφύγων κατοίκων στην περιοχή το έτος 1924 προσπαθούν να διευρύνουν τα γεωγραφικά όρια. Ο χρωμιτοφόρος Βοϊδόλακκος, με πολλά πηγαία νερά κατάλληλο για βοσκότοπο διηρπάγη στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, από τον οικισμό Έξαρχο, από Τούρκους Μπέηδες. Με την αποχώρηση των Τούρκων  το 1924 η περιοχή διεκδικείται από τους Εξαρχήτες και λίγο αργότερα από τους πρόσφυγες του Κολοκυθακίου και από το Ζήση Βέρρο. Τελικά μεταπολεμικά παραχωρήθηκαν στο Ζήση Βέρρο 150 στρέμματα γη για καλλιέργεια και ο βοσκότοπος στον οικισμό Κνίδη.

Εκκλησίες: Η οικονομική ευμάρεια είχε ως αποτέλεσμα τη διατήρηση, συντήρηση  και  λειτουργία τεσσάρων εκκλησιών α) Της Κοιμήσεως της Θεοτόκου β) Του Αγίου Δημητρίου γ) Των Αγίων Ταξιαρχών δ) Του Αγίου Αθανασίου όπου και η αγιόπετρα που προσελκύει πλήθος ασθενών για προσκύνημα και μεσολάβηση για ίαση από πάσης είδους ασθένειες. Ιερέας του χωριού το 1937 ήταν ο Παναγιώτης Μαυρίδης. Ο ιερός ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου ο οποίος σύμφωνα με τοιχογραφία που υπάρχει στην κόγχη του ιερού Βήματος ανηγέρθη το έτος 1747. Στον περίβολο του ναού διασώζεται το κοιμητήριο με σταυρούς φτιαγμένους από τοπική πέτρα. Μαρμάρινος σταυρός του 1782, βρισκόταν εκτεθειμένος στο χώρο του κοιμητηρίου. Γνωστοποίησα την ύπαρξη του σταυρού, τον κίνδυνο της απώλειας και τους παρακάλεσα να φυλαχτεί σε ασφαλές μέρος, πράγμα που έγινε. 

Αφιερωτές  Ζάβουρδας: Αφιερωτές με όνομα «Κολοκυθάκη χωρίον» της Α΄Γραφής 1534 ως το 1692 έχουμε 28. Αφιερωτές Β΄Γραφής από το 1692 και εντεύθεν  έχουμε συνολικά 54.

           Εκλογικό κέντρο έτους 1953: Κνίδης (Δημ. Σχολείο Κνίδης). Οι άνδρες και οι γυναίκες των κοινοτήτων Κνίδης και Πυλωρών και των συνοικισμών Παλαιοκνίδης, Κολοκυθακίου, Ιτέας, Πιστικού, Αγάπης, Πόρου, Μικροκλεισούρας και Λαγγαδακίων (Κνίδης).

            Οικονομία: Οι  περισσότεροι κάτοικοι μετά τον εμφύλιο, 1946-1949, εγκατέλειψαν το χωριό κι εγκαταστάθηκαν στην Κνίδη και κυρίως στην Παραλίμνη Γιαννιτσών. Τα αργιλώδη χώματα κίνησαν το ενδιαφέρον επενδυτών. Η μεταλλευτική εταιρεία ΓΕΩ ΕΛΛΑΣ λειτουργεί εργοστάσιο επεξεργασίας της βιομηχανικής αργίλου επί εικοσιτετραώρου βάσεως.

Πληθυσμός:  Το 1874 κατοικούσαν 70  άρρενες χωρίς σχολείο, το 1904 =37,  το 1913 =19, το 1928 =106, το 1940=138, το 1951 ακατοίκητο (δεν απεγράφη αυτοτελώς λόγω των πολεμικών γεγονότων), το 1961= 62 και το 1971=10 κατοίκους.

Εκπαίδευση: Έχει70  κατοίκους, χωρίς σχολείο (1873-74. Πηγή Ηλίας Γάγαλης greveniotiς.gr βλέπε Βιβλιογραφία).

          Από ενθύμηση σε μηναίο της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου Εξάρχου το έτος 1867  λαμβάνουμε την πληροφορία ότι ο Αθανάσιος Ιωάννου από Κολοκυθάκι  ήταν δάσκαλος στον Έξαρχο και το 1869 «Έμεινα διδάσκαλος εγώ ο αθανάσιος Ιω. Ζηο Κολοκυθάκι και προόδεψα τα ιερά γράμματα». Αθανάσιος Ιωάννου … από Κολοκυθάκι διδάσκαλος εις Έξαρχο Γράφω γράμμα στον άγιον Πατριάρχην 1868 Νοεμβρίου 19.

 Οι κάτοικοι του χωριού, συνολικά 25 οικογένειες, με πρότασή τους αναλαμβάνουν την ανέγερση διδακτηρίου και προμήθεια των σχολικών ειδών. Έτσι ο Επιθεωρητής Ανασελίτσης (Σιατίστης) προτείνει στις 25 -10-26 την ίδρυση σχολείου. 

  Εγγεγραμμένοι μαθητές 26. Διδάσκαλος ο Θ.Θεοδωρίδης εξ Ελάτου πατήρ 5 τέκνων μετατεθείς εκ του 1/ξίου Εξάρχου (28-5-39)

 Με την επιμέλεια του διδασκάλου Θεόδ. Θεοδωρίδη εφυτεύθη μία παρακειμένη λοφώδης έκταση με 4.000 διάφορα δασικά δενδρύλλια και κατά τέλειο τεχνικό τρόπο, με μορφή πάρκου δασικού, εξόχου εμπνεύσεως. Ο λόφος αυτός με τα δένδρα θα αποτελέσει δασικό σχολικό κήπο, κτήμα σχολείου. Συντελείται εισέτι εργασίας περιφράξεως.

Με απόφαση του Επιθεωρητή αποσπάται ο διδάσκαλος Θεόδωρος Θεοδωρίδης στο δημοτικό σχολείο Κνίδης με δαπάνη του δημοσίου ανερχόμενη σε 300 δραχμές (22-2-41 ΑΒΕ 70 ΣΑΕ 52).

«Μαθητές: 15, 14, 14, 12, 20, 26[1].

Διδακτήριο: Είναι το τρίτο έτος λειτουργίας του σχολείου. Κατάσταση ελεεινοτάτη, το σχολείο είναι εγκαταστημένο σε δωμάτιο μιας προσφυγικής οικίας ισογείου αποτελουμένης από δύο δωμάτια (16/3/1931). Κατάσταση δε βελτιώθηκε. Το σχολείο είναι πλανόδιο. Προς το παρόν στεγάζεται σε μικρό δωμάτιο εμβαδού 15 τ.μ προσφυγικού οικίσκου. Από το Ταμείο Ανταλλαγής διετέθη ποσό 40 χιλ. υπέρ του κτηρίου αλλά επήλθε η κρίσις της δραχμής (2/11/1931). Μικρή οικία μετρίας καταστάσεως. Το νεοαναγειρόμενο νέο ημιτελές ελλείψει χρημάτων (26/6/1937). Στεγάζεται σε διαμέρισμα ισόγειο, ιδιωτικής οικίας άνευ δαπέδου. Συντονίζονται οι ενέργειες δια την αποπεράτωση του ημιτελούς ανεγειρομένου νέου διδακτηρίου (18/5/1939).

Υλικό: Χάρτες μικροί Ευρώπης και Ελλάδας, 1 κομμάτι λαμαρίνα για μαυροπίνακα (16/3/1931). Προστέθηκε χάρτης της Μεγάλης Ελλάδας (2/11/1931). Μόνο 1 πίναξ τσίγκινος, τίποτε άλλο (26/6/1937). Θρανία 3 παλιά. Οι μισοί μαθητές κάθονται οκλαδόν ελλείψει θρανίων. Ένας πίνακας εκ τενεκέ, 2-3 χάρτες και τίποτε άλλο. Γυμνότης (18/5/1939).

Υπηρεσιακά βιβλία-Σχολική βιβλιοθήκη: Σχολική βιβλιοθήκη δεν υφίσταται (18/5/1939).

Φοίτηση: Τακτική. Στις τρεις ανώτερες τάξεις δεν υπάρχουν θήλεις (2/11/1931). Οικογένειες 25. Φοιτούν 12 μαθητές στην Α΄ τάξη. Οι μαθητές θερίζονται από ελονοσία (26/6/1937).

Διδάσκαλοι: Τζώνος Γεώργιος, Παπαγεωργίου Θωμάς, Θεοδωρίδης Θεόδωρος»[2].

Πεσόντες: Μαυρίδης Κων/νος, μάχη Κορίτσας 4-1-1941 (Δ.Ι.Σ).

---

[1] Αντίστοιχες ημερομηνίες επιθεωρήσεως: 16/3/1931, 2/11/1931, 24/5/1932, 26/6/1937, 17/5/1938, 18/5/1939.

[2] Τάνια Αποστόλου. Η εκπαίδευση στην επαρχία Βοϊου (Ανασελίτσης) στην περίοδο του μεσοπολέμου. Μεταπτυχιακή εργασία ΠΔΜ 2015.