Αξιόκαστρον,το (Σουρδάνιον) Δήμου Βοΐου Κοζάνης

 

φωτό το βόιον

Αξιόκαστρον,το (Σουρδάνιον) Δήμου Βοΐου Κοζάνης

Από το βιβλίο του Βασίλη Αποστόλου  “ ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΒΟΪΟΥ ΚΟΖΑΝΗΣ” σελ. 336 Κοζάνη 2022

Γενικά: Χτισμένος σε υψόμετρο 654 μ. στη διαδρομή Νεάπολη, Περιστέρα, Λουκόμιο, Πυλώριο, Αξιόκαστρο. Βρίσκεται σε απόσταση 7 χιλιομέτρων από τη Νεάπολη. Ανήκει στη δημοτική ενότητα Νεάπολης. Μαζί με τον οικισμό Κλήμα αποτελούν την τοπική κοινότητα Αξιοκάστρου. Σεισμόπληκτος οικισμός με το σεισμό του 1995. Αποφασίστηκε λόγω του επισφαλούς του εδάφους (ΦΕΚ 181/ 3 -5-1985) οι οικισμοί Πεπονιά, Πολύλακκος, Αξιοκαστρο, Κλήμα, Τραπεζίτσα, Πανάρετη, Πυλώριο να μετεγκατασταθούν σε περιοχή κοντά στη Νεάπολη.

Στον εκλογικό κατάλογο της Υποδιοικήσεως Ανασελίτσης του 1915  ήταν εγγεγραμμένοι  31 άρρενες χριστιανοί εκ των οποίων 9 κτίστες.

Στις πρώτες εκλογές που διεξήχθησαν, μετά την ενσωμάτωση του οικισμού στην ελληνική επικράτεια, στις 31 Μαΐου 1915 ψήφισαν στο έβδομο εκλογικό τμήμα με έδρα τη Νεάπολη.

Με την απογραφή που πραγματοποιήθηκε από την Ελληνική Στατιστική Αρχή το 2011 από τους 76 κατοικημένους οικισμούς που απογράφηκαν  στην περιφέρεια Βοΐου (νυν δήμος Βοΐου)  το Αξιόκαστρον  ως προς τον πληθυσμό βρισκόταν στην 54η θέση με 36 κατοίκους. Με την απογραφή απογράφηκαν και τρεις ακατοίκητοι οικισμοί  Παρόχθιον, Ρόκαστρον, Παναγία Χορηγού (π.παιδικές κατασκηνώσεις).

“Έχει 107 ψυχάς Ελληνικάς, σχολήν μικτήν, μαθητάς 8, μαθητρίας 3, διδάσκαλον 1, ιερέα 1”(Εν Σιατίστη 30 Αυγούστου 1912. Παμμεκεδονικόν Ημερολόγιον 1913).

Από έκθεση του Υποδιοικητή Ανασελίτσης Γ.Χαρισίου στις 17 Αυγούστου 1922 λαμβάνουμε τις παρακάτω πληροφορίες: “Το χωρίον τούτο μέχρι του 1905 ήτο τσιφλίκιον και σήμερον ακόμη υπάρχουσιν ελάχιστα κτήματα βέηδων Λειψίστης. Πανταχού βλέπει τις δεντροφυτείαν. Οι κάτοικοι είναι γεωργοί και κτηνοτρόφοι και κτίσται, ξενητεύονται και εδώ. Το μικρόν αυτού σχολείον οπωσδήποτε είναι καλόν, μαθηταί και μαθήτριαι 30. Ο διδάσκαλος είναι και ιερεύς. Απεφασίσθη προσωπική εργασία με σκοπό την επιδιόρθωση δύο βρύσεων και η αποξήανσις ενός ελώδους δρόμου 40 μέτρων” (Αποστόλου: Οι οικισμοί…).

Αρχαιότητες: Ανατολικά του οικισμού και σε απόσταση δύο χιλιομέτρων και σε έκταση χιλίων στρεμμάτων βρέθηκαν θραύσματα αγγείων, χαλκά κοσμήματα, όπλα, νομίσματα βασιλέων της Μακεδονίας (γνωριμία με το νομό κοζάνης).

Εκπαίδευση:  “Αξιόκαστρον –Σουρδάνιον (γηγενής)

Μαθητές: 21, 33, 39, 38, 30,32, 30 (Αντίστοιχες ημερομηνίες επιθεωρήσεως: 26/1/1931, 26/11/1931, 19,20/12/1932, 28/3/1934, 20/11/1934, 20/3/1937, 3/3/1938).

Διδακτήριο: Νεόδμητο, διώροφο. Δε λειτουργεί. Δύο αίθουσες ανά όροφο. Εκ των αιθουσών του άνω ορόφου η μία θα χρησιμοποιείται ως αίθουσα διδασκαλίας και η άλλη ως κατοικία διδασκάλου (Νοε.1919). Διώροφο με κατοικία δασκάλου, ισόγειο για αποθήκη (29/11/1923). Παλιό, απεριποίητο, να περιφραχθεί η αυλή (2/2/1925). Επισκευάσθηκε με κρατική συνδρομή (19/11/1926). Νέο σχολικό κτήριο, επισκευασθέν υπό του κράτους, μεταρρυθμισθέν (27/11/1927). Η κατάσταση προσωρινώς ανεκτή. Κτήριο διώροφο, δια όλες τις ανάγκες της κοινότητας. Ανηγέρθη το 1913 με μεσημβρινό προσανατολισμό (26/1/1931). Η αυτή οικτρά κατάσταση. Εγένετο συγκέντρωση της πέτρας με προσωπική εργασία δια ανέγερση διδακτηρίου (19,20/12/1932). Δεν επετεύχθη η έναρξη της ανεγέρσεως νέου (28/3/1934). Η κατάσταση προσωρινώς υποφερτή. Οι ενέργειες δια την ανέγερση νέου διδακτηρίου παραμένουν επί διετίας στο αυτό σημείο (20/11/1934). Στεγάζεται σε κοινοτικό οίκημα κακής καταστάσεως (20/3/1937). Επίκειται η ανέγερση νέου (3/3/1938).

Υλικό: Η κοινότης ψήφισε 500 δρχ. για κατασκευή 12 δίεδρων θρανίων, ενός πίνακος, μίας θερμάστρας και μικρά επισκευή του κτιρίου (Νοέ. 1919). Τα βάθρα δίεδρα, κακότεχνα. Υπάρχει γεωγραφικός χάρτης της Ελλάδος και εικόνες της Ελληνικής Επαναστάσεως (29/11/1923). Παλιό, απεριποίητο, να περιφραχθεί η αυλή (2/2/1925). Στερείται σχολικών ειδών, διδακτικών μέσων (19/11/1926). Κατασκευάσθηκαν θρανία, αγοράσθηκαν χάρτες (27/11/1927). 11 θρανία άνευ σχεδίου δίεδρα και 2 τρίεδρα, θερμάστρα, πίναξ, χάρτης Μακεδονίας, αριθμητήριο, 2 καρέκλες, τραπέζι, 4 παραπετάσματα παραθύρων, 5 μικροί χάρτες (26/1/1931). Θρανία και πίναξ σε καλή κατάσταση, αριθμητήριο και γεωγραφικούς χάρτες (20/3/1937). Ελλιπές, πενιχρό (3/3/1938).

 

Υπηρεσιακά βιβλία-Βιβλιοθήκη: Μαθητολόγιο, Γεν. Έλεγχος, βιβλίον δαμαλισμού και βιβλίο προς καταχώριση της ύλης η οποία όμως δεν κατεχωρήθη υπάρχουν (29/11/1923). Δεν κατηρτίσθη σχολική βιβλιοθήκη (26/11/1931). Ελάχιστα βιβλία προς χρήση διδασκάλου μόνο (20/3/1937).

Σχολικός κήπος: Καλλιεργείται (26/1/1931), καλλιεργείται ως πειραματικός αγρός και ανθόκηπος (19,20/12/1932), προβλέπεται η ίδρυσή του στο νέο διδακτήριο (3/3/1938).

Φοίτηση: ΄Οχι τακτική (2/2/1925), στη συνέχεια τακτική.

Άλλες πληροφορίες: Αργεί από το Μάρτιο αποσπασθέντος του διδασκάλου στο διτάξιο θηλέων Σελίτσης το οποίο αριθμεί 120 μαθήτριες. Ήδη από το Μάρτιο είχαν απομακρύνει τα τέκνα των στις γεωργικές και κτηνοτροφικές εργασίες. Κατανοήσαντες την περυσινή διαγωγή προσήλθαν στον επιθεωρητή  και υπέβαλαν την παράκληση να τους διορίσει διδάσκαλο με την υπόσχεση ότι δε θα λείψουν τα παιδιά των  ούτε ημέρα από το σχολείο (Σεπτ.1919). Λειτούργησε με τις 4 πρώτες τάξεις με λίγους μαθητές. Η διδαχθείσα ύλη εκτός της Αριθμητικής και της Γραμματικής είναι ανάλογη προς τον διανυθέντα χρόνο και έγινε κτήμα των μαθητών. Τα αποτελέσματα γενικώς καλά. Ο διδάσκαλος έδειξε επιμέλεια και όχι διδακτική ικανότητα (Μάιος 1931).

Διδάσκαλοι: Μπέντας Παναγιώτης, Στεφάνου Αρήτη, Μάλαμας Νικάνωρ, Ατζάρης Τωάννης” (Αποστόλου Τάνια….).

Έκθεσις ανεγέρσεως του Δημοτικού Σχολείου Αξιοκάστρου: Το δημοτικό σχολείο Αξιοκάστρου ευρίσκεται εις το μέσο του χωρίου. Έχει αρίστη θέση, είναι ευάερο, ευήλιο, με αρκετά ευρύχωρο προαύλιο και εν συνεχεία ο κήπος του με υποδειγματική περίφραξη.

Η ανέγερσή του έγινε κατά το έτος 1939 με πρωτοβουλία της κοινότητος και την όλην εποπτεία του εργολάβου εκ Πενταλόφου Κάσση Ζήση χωρίς καμία βοήθεια κρατικήν.

Λόγω όμως της καταστάσεως του πολέμου που επηκολούθησε, παρ’ όλην τη φιλοτιμία των κατοίκων δεν κατορθώθη να αποπερατωθεί τελείως.  Προσωρινώς οι μαθηταί εστεγάζοντο εις εν κοινοτικόν χώρον αρκετά εξυπηρετικόν.

Η αποπεράτωσις του διδακτηρίου έγινε το έτος 1950-51 κατόπιν κονδυλίου 2.000.000 εκ του Υπουργείου και την ξυλεία του δαπέδου και κουφωμάτων που απέσπασεν το Σχολείον από το τμήμα στεγάσεως Τσοτυλίου.

Τούτο αποτελείται εκ μιας αιθούσης με 54 τ.μ και 240 κ.μ κι ενός γραφείου 9,90 τ.μ και μιας σάλας από 9,30 τ.μ.

Το όλον  διδακτήριον έχει 94,50 τ.μ και 425 κ.μ. Εσωτερικώς έχει τακτοποιηθεί καλώς, τελευταίως

Εξωτερικώς έχει ορισμένας ελλείψεις  αλλά ελπίζουμε να πραγματοποιηθούν κατόπιν της αρωγής που μας υπεσχέθη να χορηγήσει η κοινότης κατά το νέον σχολικόν έτος. Το προαύλιον έχει καλή όψιν ως και πλήρη ισοπέδωσιν. Του ελλείπει η μόνιμος περίφραξις αλλά και η προσωρινή δια ξύλων είναι αρκετά εξυπηρετική. Γενικά το σχολείον Αξιοκάστρου με την αρωγή που λαμβάνει κάθε χρόνο από την κοινότητα  και με τα ενοίκια τα προερχόμενα εκ της

Σχολικής περιουσίας σε πολύ χρονικό διάστημα θα τελειοποιηθεί από όλες τις απόψεις (4/4/1955  Ο διευθυντής Νικ. Μπανιωτόπουλος).

Ιερά: Άγιος Αθανάσιος, πολιούχος του οικισμού. Προφήτης Ηλίας στο δρόμο προς τον οικισμό Κλήμα.

Κοινοτικά: Σύσταση της κοινότητας  στις 13/2/34 με την απόσπαση του οικισμού Αξιόκαστρον από την κοινότητα Τραπεζίτσης και τον ορισμό του ως έδρα της κοινότητας. Ο οικισμός Κλήμα αποσπάται από την κοινότητα Τραπεζίτσης και προσαρτάται στην κοινότητα. Στις

4/12/97 προσαρτάται στο δήμο Νεάπολης. Το 2010 με το νόμο του Καλλικράτη προσαρτήθηκε στο δήμο Βοΐου με έδρα τη Σιάτιστα και ιστορική έδρα τη Νεάπολη.

Το κ.σ με πρόεδρο το Σπυρίδων Μητσόπουλο συνέταξε το Δελτίο Κοινοτικής Απογραφής ως ακολούθως: κατοικίες 27, πληθυσμός 158. Θύματα της περιόδου 1940-1944 δύο (αρ.2).

Οικονομία: Σύμφωνα με τα τουρκικά φορολογικά κατάστιχα οι κάτοικοι του οικισμού πλήρωσαν τους παρακάτω φόρους: χωριό Σιρντάν. Το 1530 φορολογήθηκαν οι 14 οικογένειες, 8 ανύπαντροι  (μη μουσουλμάνοι) με 2.258 άσπρα.

Χωριό Σερτάν. Το 1568 ο οικισμός Σερτάν, επί τουρκοκρατίας,  πλήρωσε στο σπαχή φόρο δεκάτης 2.000  άσπρα. Ανήκε στο ναχιγέ (επαρχία) της Χρούπιστας (Άργος Ορεστικό).

Φόρος καλλιέργειας για 14 οικογένειες 350 άσπρα. Φόρος καλλιέργειας για 10 ανύπαντρους 250 άσπρα. Οι κάτοικοι πλήρωσαν φόρο ακόμη για σιτάρι 20 κοιλά (1 κοιλό=20 οκάδες) 160, βρίζα 30 κοιλά 150, κριθάρι 30 κοιλά 150, ρόβι 10 κοιλά 80, φακή 5 κοιλά 40, μούστος 50 μέντρι (1 μέντρι=8 οκάδες) 400, φόρος από χόρτο και άχυρο 33, φόρος για χοίρους 33. Πρόστιμα, προικοσύμφωνα, αποθήκες καλλιεργειών, ταπιά (τίτλοι ιδιοκτησίας) 279. Φόρος καλλιεργήσιμων κήπων 19 άσπρα, σιτάρι 3 κοιλά 24 άσπρα. Ανάμικτο σιτάρι 3 κοιλά 15 άσπρα (Γκέκας…).

Απογραφική επιτροπή  γεωργικών προϊόντων το Νοέμβριο του 1929 συγκροτήθηκε ως ακολούθως: Σπυρίδων Μητσόπουλος κοιν. Σύμβουλος. Νικάνωρ Μάλαμας δημοδ. Κων/νος Ευαγγελόπουλος αγροφύλαξ. Οι  κάτοικοι του Αξιοκάστρου στις 15-10-39 αναφέρουν στον Επιθεωρητή Δασών Κοζάνης ότι με απόφαση της  Δασικής αστυνομίας απηγορεύθη επ’ αόριστον η βοσκή των αιγών στην κοινότητα. Επειδή έχουν απόλυτη ανάγκη συντηρήσεως των οικογενειών με ολίγο γάλα, τυρί, βουτύρου, ζητούν να τους επιτραπεί η κατοχή 6 αιγών έως ότου ληφθεί γενικό μέτρο από το κράτος (60/1263).

Πληθυσμός: 1913=115. 1920=108. 1928=154. 1940=169. 1951=155. 1961=141. 1971=113. 1981=101. 1991=47. 2001=46 . 2011=36

Σύλλογοι: Πολιτιστικός Σύλλογος Αξιοκάστρου. Διοργανώνει τον ετήσιο χορό, του Προφήτη Ηλία.