Άγιος Κοσμάς Γρεβενών (Τσιράκι)

8. Άγιος Κοσμάς, ο  (Τσιράκι)

Από το βιβλίο του Βασίλη Αποστόλου "ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΓΡΕΒΕΝΩΝ"

σελ.386 Κοζάνη 2018 Αυτοέκδοση

Γενικά: Ο οικισμός Άγιος Κοσμάς, πρώην Τσιράκι, είναι χτισμένος σε

υψόμετρο 950 μέτρων. Βρίσκεται στην κατεύθυνση Γρεβενά - Δασύλλιο - Πεντάλοφος. Εντυπωσιάζει το πάρκο στο κέντρο του χωριού. Ο χώρος διαμορφώθηκε το 2011 από την Τοπική Κοινότητα και τον Πολιτιστικό Σύλλογο Αγίου Κοσμά. Στον εκλογικό κατάλογο της Υποδιοικήσεως Γρεβενών του 1914 ήταν εγγεγραμμένοι 47 χριστιανοί.

Ίσως τουρκικό Cira δαδί, τόπος όπου αφθονεί το δαδί, ή από το Cirak μαθητευόμενος, τσιράκι”(ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ ΤΩΝ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΟΙΚΩΝΥΜΙΩΝ Χαράλαμπος Συμεωνίδης).

Κοινοτικά: Με το ΦΕΚ 260 Α με ημερομηνία 31-12-1918 αναγνωρίζεται κοινότητα με έδρα τον οικισμό Τσιράχι. Ο οικισμός Βιβίστη προσαρτάται στην κοινότητα Τσιραχίου. Στις 17-10-1919 το όνομα του οικισμού Τσιράχι της κοινότητας διορθώνεται σε Τσιράκι και ομοίως η κοινότητα Τσιρακίου. Στις 1-2-1927 μετονομάζεται σε  Άγιος Κοσμάς. Στις 30-10-64 η κοινότητα αποσπάται από το νομό Κοζάνης και υπάγεται στο νομό Γρεβενών. Αναγνώριση του οικισμού Άνω Εκκλησία στις 5-4-81  και προσάρτησή του στην κοινότητα Αγίου Κοσμά. Ο οικισμός Άγιος Κοσμάς  στις 4-12-97 αποσπάται από την κοινότητα και προσαρτάται στο δήμο Κοσμά του Αιτωλού.

 Υποβολή πίνακα προς την ΙΧ Μεραρχία στις 28-1-31 στην οποία τα απαλλασσόμενα ζώα για την υπηρεσία της κοινότητας ήταν 2 ημίονοι και 47 όνοι.

Ο Νομίατρος υποβάλλει στο Νομάρχη στις 14-2-31 τις αναφορές του ιατρού Τσοτυλίου Γεωργίου Πανταζοπούλου και ζητά να διαταχθούν οι κοινότητες να προχωρήσουν στην πληρωμή του καθότι εμβολιάσθηκαν με δαμαλίδα. Άγιος Κοσμάς 250 άτομα δρχ. 1250.

Στις 29/6/1935 πρόεδρος κοινότητας ήταν ο Σιώμος Γεώργιος, αντιπρόεδρος ο Σβολιαντόπουλος Ιωάννης. Αναθηματική στήλη  υπήρχε στις 2-7-36 (60/1975)[1].

Ψήφιση 5000 δραχμών για εγκατάσταση τηλεφώνου με εισήγηση του προέδρου Ι.Σβολιαντόπουλου (Β.Ε 17-1-37).

Οι κάτοικοι της κοινότητος Αγ. Κοσμά  στις 10-6-38 αναφέρουν στο Νομάρχη ότι από δεκαετίας περίπου απηγορεύθη τελείως η αιγοβοσκή  στην  κοινότητα και αντικαταστάθηκαν οι αίγες με  λίγα πρόβατα. Προ έτους το Δασαρχείο Γρεβενών απαγόρευσε και την κλαδανομή στα ¾ της περιφερείας της κοινότητος και άφησε ελευθέρα στο ¼ η οποία  δεν επαρκεί  για τη λίγη κτηνοτροφία προβάτων. Ζητούν να αφεθεί ελευθέρα η κλαδονομή. Αθαν. Γ. Παπαβασιλείου, Γρηγόριος Σιόμου, Ε. Νατσιόπουλος, Αθανάσιος Χρ. Κοτσονίκος, Χριστόδουλος Τόλιος, Δημήτριος Σιώμος (60/1278).

Ο πρόεδρος της κοινότητας  στις 24-2-52 αναφέρει στο  Νομάρχη Κοζάνης ότι το έτος 1929 το κοιν. συμβούλιο δι’ αποφάσεώς του απαγόρευσε τελείως την αιγοβοσκή επί μία 10ετία, εγκριθείσης υπό του Δασαρχείου Γρεβενών και ήδη είναι εν ισχύει. Επειδή κατά το διάστημα της 20ετίας έχουν αναπτυχθεί τα δάση ώστε ουδεμία βλάβη θα επιφέρουν οι αίγες και επειδή είναι απαραίτητο οι κάτοικοι να διατηρούν λίγες αίγες, παρακαλούν όπως διατάξει το αρμόδιο Δασαρχείο και επιτρέψει να κατέχουν οι κάτοικοι μέχρι 5 αίγες.

Εκπαίδευση: Το 1901-1902 λειτουργούσε Γραμματοδιδασκαλείο με 10 μαθητές (Αδάμου).

Διχογνωμία μεταξύ των κατοίκων για τον τόπο ανέγερσης του διδακτηρίου. Το μισοφτιαγμένο κτήριο έξωθι του χωρίου βρίσκει πολλούς κατοίκους αντίθετους οι οποίοι ζητούν την ανέγερση εντός του χωρίου (Μ.Β 22-1-1933).

Το κοινοτικό συμβούλιο ενίσχυσε την κρατική αρωγή για την αποπεράτωση του διδακτηρίου με 15.000 δραχμές, ο σύλλογος “Ομόνοια” με το ποσό των 10.000 δραχμών, ο κρατικός προϋπολογισμός 40.000 δρχ. (Β.Ε 20-12-36).

Διδακτηριακή κατάσταση του σχολείου το έτος 1937: «Στεγάζεται σε δημόσιο οίκημα. Αποτελείται από μία αίθουσα 42 τετραγωνικών μέτρων επιφάνεια. Αριθμός μαθητών 55 με 60. Σημερινό οίκημα ακατάλληλο δια στέγαση του σχολείου, παμπάλαιο και ετοιμόρροπο. Υπάρχει νέο κτίριο ημιτελές του οποίου γίνονται εργασίες υπό του εργολάβου. Οι εσωτερικές εργασίες του πληρούν καθ’ όλα τους όρους της υγιεινής διότι ανεγέρθη βάσει των επισήμων σχεδίων του Σεβαστού Υπουργείου Θρησκευμάτων και Παιδείας» (60/619).

Διάλεξη με θέμα “Η ζωτικότης της ελληνικής φυλής” δόθηκε στην αίθουσα του δημοτικού σχολείου με ομιλητή τον Αθανάσιο Τόλιο. Ο πρόεδρος της κοινότητας Ι.Σβολιαντόπουλος φρόντισε την ώρα της διάλεξης να παραμείνουν κλειστά τα καφενεία και παντοπωλεία (Β.Ε 21-1-37).

Λειτουργία νυκτερινής σχολής το 1938. Αισθητή η αγραμματοσύνη στην περιφέρεια, ως γνωστό οι άνδρες ταξιδεύουν κατά 90% και οι γυναίκες έχουν την οικονομική διαχείριση (Β.Ε 9-1-938).

Εγκαίνια του νέου διδακτηρίου την 30^η Ιανουαρίου εορτή των τριών ιεραρχών υπό του δημοδιδασκάλου Θ.Παπαβασιλείου και των μαθητών του (Β.Ε 27-2-38).

Θωμάς Παπαβασιλείου, πτυχιούχος τριταξίου διδασκαλείου, με υπηρεσία 13 ετών, φιλόπονος, ευσυνείδητος, εργατικός, πειθαρχικός, αξιοπρεπής, δραστήριος, διδάσκαλος του 1ταξίου δημ. σχ. Αγίου Κοσμά. Εισήγηση για την απονομή επιδόματος εκ δραχμών 160 μηνιαίως (31-12-1940 ΑΒΕ 70/ΣΑΕ 52).

Το νυν δημοτικό σχολείο χτίστηκε το 1937, κάηκε από τους Γερμανούς το 1944 και ξαναχτίσθηκε το 1952-1953. Λειτούργησε από το 1954 μέχρι το 1989, οπότε έκλεισε λόγω έλλειψης μαθητών. Από το 2007 με την οικονομική βοήθεια της Ν/Α Γρεβενών και με τη φροντίδα του Πολιτιστικού Συλλόγου Αγίου Κοσμά,  φιλοξενεί το Λαογραφικό Μουσείο.

Ιερά: Άγιος Αθανάσιος (ανηγέρθη το 1750, ανακαινίστηκε τη δεκαετία του 1950, βρίσκεται στην πλατεία του χωριού)[2], Άγιος Αθανάσιος 300 μέτρα νότια του μεγάλου Ναού του Αγίου Αθανασίου. Λέγεται ότι ήταν ξωκλήσι και την εποχή του παλιού χωριού «Μελιδόνιστα» και η ηλικία του είναι 600 ετών και πλέον. Ανακαινίσθηκε το 2006. Αγία Παρασκευή, ένα μικρό εκκλησάκι, στα βόρεια του χωριού 2 χιλιόμετρα περίπου. Προστάτης  του παλιού χωριού «Μελιδόνιστα» (πανηγυρίζει το χωριό  26 Ιουλίου). Άγιος Νικόλαος, Άγιος Κοσμάς  χτίστηκε το 1966-1967 κατόπιν ενεργειών του +Μητροπολίτου Φλωρίνης Καντιώτη, βρίσκεται στην είσοδο του χωριού. Άγιος Ιωάννης (1972).  Το εικονοστάσι του Αγίου Ιωάννη χτίστηκε το 1928 από το γλύπτη Γεώργιο Βράγκα (1867-1933). Βρίσκεται έξω από τα κοιμητήρια .Η κατασκευή της κεραμοσκεπής και η διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου έγινε από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Αγίου Κοσμά "Ο ΑΓΙΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ" το 2013 (http://www.tsiraki.gr).

“Πανηγύρι του Αγίου Πανελεήμονος. Το χωριό κατακλείσθηκε από τους φίλους και συγγενείς των γειτονικών χωρίων Βαντσικού, Στηζαχίου, Βιβίστης, Μπισόβου, Μεγάρων, Λείψη, Κριμηνίου κ.λ.π” (Β.Ε 18-8-1927).

Αφιερωτές στη Μονή Αγίου Νικάνορος για την Α΄ Γραφή 0 και για τη Β΄ 2.

“Με πρωτοβουλία του ιερέως Δημ.Βασιλειάδου λειτουργεί κατηχητικό σχολείο. Πρόσφατη δραστηριότητα επιτροπή από έξι μαθητές συγκέντρωσε δι’ εράνου 65 αυγά τα οποία έστειλε στο Μητροπολίτη Σιατίστης για τους απόρους μαθητές” (Β.Ε 1-1-38).

Κοινοτικό Δελτίο Απογραφής: Πρόεδρος Αθανάσιος Παπαβασιλείου Κατοικίες 103. Κάτοικοι 598. Οικίες καταστραφείσες ολοσχερώς 8 από Γερμανούς στις 7 και 8 Ιουλίου 1944. Νόσος η ελονοσία. Θύματα επτά, 3 άνδρες έγγαμοι αρχηγοί οικογενειών και 4 άνδρες άγαμοι.

Κτηματολόγιο: Η Πρωτοβάθμιος Επιτροπή καταρτίσεως κοινοτικών κτηματολογίων συνεδρίασε στις 27-9-33 στο Ειρηνοδικειακό κατάστημα Πενταλόφου παρουσία των κοινοτικών συμβούλων Σεραφείμ Νατσοπούλου και Ιω. Χρυσοχόου βεβαίωσε τα παρακάτω ακίνητα της κοινότητας: α) κτίριο στην πλατεία χρησιμοποιούμενο άλλοτε δια σχολείο. Προήλθε στην κοινότητα εκ δωρεάς των κατοίκων κατά τα χρόνια της Τουρκοκρατίας. β) αγροί: Άνω λιβάδια 1 στρ., Αϊ-Παρασκευή 3 στρ., Παλιάμπελα Μοτούλ 1,5 στρ., Προσήλια 1,5 στρ., Αϊ - Γιάννης 1,5 στρ., Γκορτσιές 2 στρ. γ) Βοσκότοποι: Ανήλιο 150-180 στρ., Σμιξώματα 1 στρ. δ) Δασότοποι: Κάτω Ρόγγια 4 στρ. Άνω Ρόγγια. Κοκυνογιά 4 στρ. (60/666).

Μετονομασία: “Όταν ο Κοσμάς ο Αιτωλός περιόδευε[3], στα μαύρα της σκλαβιάς χρόνια, την Μακεδονία και την Ήπειρο πέρασε και από το χωριό μας το Τσιράκι που είχε πάρει πάλι το όνομα αυτό, διότι μετά την καταστροφή υπό των Αλβανών του πρώτου χωριού Μελιδόνιτσα το οποίον αριθμούσε τριακόσια και πλέον σπίτια εσκόρπισαν οι κάτοικοι και ίδρυσαν τα σημερινά γύρω χωριά έμειναν δε 5-6 και ξανάχτισαν συνοικισμό στο ίδιο μέρος. Για αυτό οι διαβάτες τούρκοι λέγανε έμεινε “τσιράκι” δηλαδή το ελάχιστο μέρος.

Αφού ο Κοσμάς κατέλυσε στο χωριό και συνάθροισε τους κατοίκους τους ενεθάρρυνε να μείνουν πιστοί στη θρησκεία και να μη παρασυρθούν από τα κηρύγματα των αλλοφύλων και ότι προπαρασκευάζεται η επανάσταση του Γένους και θα εθραύοντο τα δεσμά της τυραννίας, ίδρυσε και σχολείο υπό την εποπτεία του τότε ιερέως. Επειδή δε έφυγε με τις καλύτερες εντυπώσεις εις ανάμνηση ενέπτυξε επί δενδρυλλίου, σταυρόν σιδηρούν και ως σημείον διαβάσεώς του, επί της Δυτικής πλευράς του χωρίου και εις την κεντρική  είσοδον.

Το Δέντρον εμεγάλωσε και έγινε ο ονομαστός Τσέρος με τον σταυρό τον οποίο νοσταλγούν οι ξενιτεμένοι μας που κατά τον ερχομό πρώτα αυτόν αντικρίζουν. Προ μηνός όταν φυσούσαν δυνατοί άνεμοι έσπασαν τον κορμόν επί του οποίου υπήρχε ο σταυρός, ευρεθείς δε παρεδόθη τω Προέδρω ίνα εμπηχθή και πάλιν εις περίβλεπτον κλώνον του ιδίου δένδρου δια να μας θυμίζει την διάβασιν του εθνικού εργάτου και Αγίου μετέπειτα Κοσμά του Αιτωλού και συνεχίζει την παράδοσίν του το ζωντανόν αυτό σύμβολον μαζί με την νέαν ονομασίαν. Να γιατί το χωριό μας μετονομάσθη Άγ.Κοσμάς  Α. ΤΟΛΙΟΣ”  (B.E 16-5-37).

Οικονομία: Η πλειονότητα των κατοίκων ασχολούνταν με τη μαστορική, ελάχιστοι με την κτηνοτροφία και γεωργία και την μελισσοκομία. Λειτουργούσαν δύο νερόμυλοι εκ των οποίων ο ένας εκκλησιαστικός (Παπαδημητρίου. Σελίδες Ιστορίας Γ. σελ. 42).

Η προβλεπόμενη παραγωγή για καλλιέργειες το 1933  ήταν  σε οκάδες καπνός 30, σταφυλές φαγητού 6000, ρόβη 5.000, αραβόσιτος ξηρικός 56.800.

“Δέκα μαστόροι από τον οικισμό εργάζονται στην Αταλάντη. Τις μεγάλες γιορτές συντρώγουν όλοι μαζί με πλούσιο φαγοπότι και οινοποσία” (Β.Ε 7-2-37).
         «Τεχνίτες της πέτρας (1840-1940)[4]

Γεώργιος Μεσίκας. Στο Νομό Κοζάνης, έχτισε το διδακτήριο και το ισόγειο του νέου οικοτροφείου Τσοτυλίου. Έχτισε τα δημοτικά σχολεία  της Απιδέας Βοΐου, του Τρανόβαλτου και Μικρόβαλτου Σερβίων, τα προπύλαια των διδακτηρίων της Χρυσαυγής Βοΐου. Στο Νομό Γρεβενών, έχτισε τις εκκλησίες των Κυδωνιών, της Αβδέλλας, και της Κυρακαλής, τα σχολεία του Περιβολίου, του Μεσολάκου, του Κοσματίου, της Αβδέλλας, του Παλαιοχωρίου και των Πριονίων.

Χριστόδουλος Τόλιος. Κατασκεύασε τη λαξευτή σκάλα που ανεβαίνει στη μονή της Μεταμόρφωσης των Μετεώρων. Με τη χρήση κρεμαστής σκάλας στο ίδιο μοναστήρι, αναστήλωσε και ανακαίνισε πολλά από τα κτίριά του. Επίσης αρμολόγησε την εξωτερική επιφάνεια του πύργου, ύψους είκοσι πέντε μέτρων. Στο υπέρθυρο της εισόδου του μοναστηριού υπάρχει μπρούτζινη επιγραφή με το όνομά του.

Στέργιος Λάζος. Κατασκεύασε τη γέφυρα Μοναχιτίου.
            Πέτρος Λάζος. Έστησε το γεφύρι στη Βουχωρίνα Βοίου.

Απόστολος Τόλιος. Κατασκεύασε την εκκλησία του Αγίου Νικάνορα στη Ζάβορδα και το κωδωνοστάσιο στην εκκλησία του Προσβόρου.

Γρηγόριος Σιώμος.  Έργο του είναι η τοξωτή γέφυρα προς το Πρόσβορο.

Δημήτριος Μελτσάκος. Ο παλαιότερος όλων των μαστόρων, που εργάσθηκε στην Κων/πολη, μαζί και με άλλους χωριανούς.
            Ο Γεώργιος Λάζος  (Βράγκας) γεννήθηκε στον Άγιο Κοσμά Γρεβενών στα 1867. Τα έργα του: «α)Ιεροί Ναοί: Ο Ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου Λούβρης Τσοτυλίου,  ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου,  στο χωριό Ευαγγελισμός Ελασσόνας,  Εισοδίων της Θεοτόκου και Αγίου Αθανασίου Ελάτου, η Κοίμηση της Θεοτόκου των Πυλωρών, του Ναού Αγίου Δημητρίου Κορυφής, Κοίμηση της Θεοτόκου Τρικόρφου, τα πελεκητά μέρη μέχρι τη βάση του ναού Ευαγγελιστρίας Γρεβενών. Όλοι οι ναοί είναι τρίκλητες βασιλικές, με πέτρα πελεκητή και προεξέχοντα μεγάλα αγκωνάρια, με σκεπή σαμαρωτή χωρίς τρούλο (εξαίρεση ο Ναός της Ευαγγελίστριας Ελασσόνας που έχει τρούλο), με παραστάσεις και υπέρθυρα στις εισόδους που είναι μονοκόμματα και διακοσμημένα. β)Μονοκόμματα λίθινα εικονοστάσια: Το εικονοστάσι του Αγίου Γεωργίου Κυπαρισσίου Γρεβενών, της Κοίμησης της Θεοτόκου Χρυσαυγής Βοΐου, του Αγίου Ιωάννη Αγίου Κοσμά Γρεβενών, και τα τρία εικονοστάσια έχουν στη βάση ολόσωμα λιοντάρια. γ)Λιθανάγλυφα υπέρθυρα: Το σκαλιστό υπέρθυρο στα Εισόδια της Θεοτόκου, στο χωριό Εκκλησίες, η εικόνα της  Παναγίας της Βρεφοκρατούσας στον Ιερό Ναό της Παναγίας στο Τρίκορφο Γρεβενών, η φυτική κόσμηση, ο Σταυρός και την επιγραφή στον Ιερό Ναό της Λούβρης Τσοτιλίου, η εικόνα του Αρχάγγελου Γαβριήλ στην είσοδο του κοιμητηρίου της Χρυσαυγής Βοίου. δ)Μονοκόμματα λίθινα μανουάλια: Στον ναό του Αγίου Δημητρίου Κορυφής Βοίου και του Αγίου Αθανασίου Αγίου Κοσμά Γρεβενών. ε)Κωδωνοστάσια: Στο Ναό Αγίου Νικολάου Δασυλλίου Γρεβενών, της Αγίας Παρασκευής Ροδοχωρίου Κοζάνης και Αγίου Γεωργίου Κυπαρισσίου Γρεβενών. στ)Δημοτικά σχολεία: Τρικώμου, Σπηλαίου, Οροπεδίου, Συνδένδρου,  Κηπουριού  και τα προπύλαια του σχολείου Κορυφής Κοζάνης.  ζ)Πέτρινα τοξωτά γεφύρια: Αγίου Κοσμά-Κυπαρισσίου (Παπατάκη) και Μόρφης-Χρυσαυγής (Βοΐου).  Έκανε επίσης, εντοιχισμένες παραστάσεις σε σπίτια, εξωτερικές και εσωτερικές. Τον τάφο και την προτομή του άτυχου νέου Βασίλη Γκισάκη στη θέση Καστελάνος (σύνορα Καλλονής-Κυπαρισσίου-Προσβόρου και Μεγάρου). Τις κολώνες της βρύσης στην πλατεία των Κυδωνιών Γρεβενών, καθώς τζάκια και τζακόπετρες σε πολλά σπίτια της περιοχής μας».

Πληθυσμός: 1913=265. 1920=263. 1928=255. 1940=214. 1951=98. 1961=116. 1971=70. 1981=88. 1991=89. 2001=68. 2011=75.

Σύλλογοι: Σύλλογος Αγ. Κοσμά η «Ομόνοια » (24-6-1930). Σήμερα στο χωριό δραστηριοποιείται ο Πολιτιστικός Σύλλογος Αγίου Κοσμά Γρεβενών "Ο Άγιος Αθανάσιος" με ημερομηνία ιδρύσεως 12-2-1967. Διατηρεί λαογραφικό μουσείο το οποίο εγκαινιάσθηκε στις 27 Ιουλίου 2008. Περιλαμβάνει: οικιακές συσκευές,  αγροτικά και κτηνοτροφικά εργαλεία, υφαντά, κεντήματα, παραδοσιακές  φορεσιές, αρχείο δημοτικού σχολείου. Με πρωτοβουλία του συλλόγου δημιουργήθηκε γήπεδο ποδοσφαίρου το οποίο εγκαινιάσθηκε στις 26 Ιουλίου 2009. Προέβη στην έκδοση του βιβλίου “Ντοπιολαλιές”  το 2008 με συγγραφέα την Ρίκα Τζιαμπίρη-Στούπα. Λειτουργεί χορευτικό τμήμα  από το 2009.

Ο Αθανάσιος Τόλιος (1904-1995) έγραψε βιβλίο με τίτλο: Ιστορικά - Λαογραφικά Αγίου Κοσμά Γρεβενών. Άρχισε να το γράφει το έτος 1976 και τελείωσε το έτος 1986 σε ηλικία 83 ετών. Σχολείο πήγε μέχρι την 4η Δημοτικού. Το βιβλίο εκδόθηκε το 1992.

Επικοινωνία:fb ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ mail:vasilisapostolou@yahoo.gr

---

[1] Υπάρχουν δύο μνημεία  στο ένα αναφέρονται τα ονόματα των πεσόντων Αγιοκοσμιτών κατά τους Βαλκανικούς πολέμους και στο άλλο αναφέρονται τα ονόματα των πεσόντων στην περίοδο 1940-1944 (http://www.tsiraki.gr).

[2] Υπάρχει παλιά εικών με χρονολογία 1786 και παλιό Ευαγγέλιο με χρονολογία 1745. Έκθεση Σακελλάρη.

[3] Κοσμάς ο Αιτωλός (1714-24 Αυγούστου 1779). Στον οικισμό  Τσιράκι ήρθε το 1777 κατά την Γ΄ περιοδεία του και φιλοξενήθηκε, όπως λέγεται, στο σπίτι του σιδερά του χωριού, από τον οποίο και ζήτησε και του έφτιαξε τον σιδερένιο Σταυρό, τον οποίο μετά την διδασκαλία του την άλλη μέρα, κάρφωσε στο κλωνάρι της βελανιδιάς, κάτω από τον οποίο μιλούσε. Εδώ έκανε και την προφητεία που αναφέρεται σε όλα τα βιβλία που έχουν γραφεί για τη ζωή του Αγίου Κοσμά: "Όταν θα πέσει τα κλωνάρι που είναι  ο Σταυρός, τότε θα γίνει μεγάλο κακό στην Πατρίδα μας και το κακό θα έρθει από το μέρος που θα πέσει το κλωνάρι και όταν θα πέσει το δένδρο, θα γίνει μεγαλύτερο κακό". Πράγματι το κλωνάρι έπεσε το έτος 1940, προς το μέρος της Αλβανίας και το δένδρο έπεσε το 1947. Το σταυρό βρήκε  το 1950 ο Αθανάσιος Παπαβασιλείου και τον  παρέδωσε στον παπά του χωριού για φύλαξη. Ο Αθανάσιος Παπαβασιλείου είχε κάποιες ικανότητες, όπως λένε, αφού προφήτευσε ότι στο χώρο αυτόν θα γίνει εκκλησία και ακόμη ότι ο Σταυρός θα κάνει το χωριό μας γνωστό. (http://www.tsiraki.gr).

[4] http://www.tsiraki.gr

Άγιος Γεώργιος, Δεσκάτης –Γρεβενών

7. Άγιος Γεώργιος, Δεσκάτης –Γρεβενών

Από το βιβλίο του Βασίλη Αποστόλου"ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΓΡΕΒΕΝΩΝ" σελ. 386. Κοζάνη 2018

Γενικά: Ο  Άγιος Γεώργιος Δεσκάτης  με το ΦΕΚ στις 31-12-1918 προσαρτάται στην κοινότητα Δεσκάτης. Στις 21-1-1943 αποσπάται από την επαρχία Γρεβενών του Νομού Κοζάνης  και υπάγεται στην Ελασσώνα του νομού Λαρίσης. Με την ίδρυση της Νομαρχίας Γρεβενών στις 30-10-64  αποσπάται στο Νομό Γρεβενών. Στην απογραφή του 2011 ο πληθυσμός ήταν μηδενικός ενώ το 2001 είχε δέκα μόνιμους κατοίκους και το 1991 τρεις.  Την περίοδο 1882-1896 αποτέλεσε ένας από τους 17 οικισμούς που απάρτισαν τη νεοσύστατη Μητρόπολη Δεσκάτης. Με τη  διάλυση της Μητροπόλεως Δεσκάτης προσαρτήθηκε στη Μητρόπολη Ελασσώνας.

Ιερά: Άγιος Αθανάσιος (1900).

Από δω κατάγεται ο ζωγράφος και γλύπτης Χρήστος Ρέντας. Γεννήθηκε στον Άγιο Γεώργιο Δεσκάτης την πρωταπριλία του 1962. Αλλά ας αφήσουμε τον ίδιο να διηγηθεί τη ζωή του όπως αναγράφεται στην προσωπική του ιστοσελίδα http://rentas-christos.blogspot.gr όπου δημοσιεύονται αξιόλογα δημιουργήματά του από ξύλο ελιάς, ξύλο κέδρου, κοσμήματα, πίνακες ζωγραφικής,δημιουργίες με σύρμα…

    «(Ερασιτέχνης ζωγράφος – ερασιτέχνης γλύπτης - ερασιτέχνης φωτογράφος – κ.α. )

     Γεννήθηκα την ΠΡΩΤΑΠΡΙΛΙΑ του 1962. (αυτός και ο λόγος που πιστεύω πως η ζωή είναι ένα ψέμα).

     Το χωριό μου μικρό…..εγκαταλειμμένο εδώ και σαράντα ολόκληρα χρόνια. (Άγιος Γεώργιος ….Δεσκάτης - Γρεβενών).

Το σπίτι μου τώρα πια ένας σωρός από πέτρες ίσα που να δείχνω στα  παιδιά μου που μεγάλωσα.

Στην άκρη του αμπελώνα μας γεννήθηκα κάτω από την κερασιά.( δεν νομίζω να είχε ανθίσει ακόμα).

    Η οικογένειά μου μια φτωχή και συνηθισμένη αγροτική οικογένεια, αυτάρκης σε όλα για να μπορεί να ζήσει. Έπαιρνε ότι η λατρεμένη γη μπορούσε να τους προσφέρει, καλλιεργούσε ότι μπορούσε, κυνηγούσε ο πατέρας για να θρέψει την 6-μελή οικογένεια και η ζωή ήταν ένας όμορφος ατελείωτος αγώνας επιβίωσης.

    Εγώ ήμουν ο μικρός καουμπόι της οικογένειας. Από πολύ μικρός ανέλαβα την βοσκή των αγελάδων.

     Δεν είχα άλογο ράτσας είχα όμως μουλάρι. Πουλαράκι το αγόρασε ο πατέρας μας και μεγαλώσαμε μαζί.Το αγάπησα,το ονόμασα Τάσο, το πρόσεχα και το φρόντιζα περισσότερο από τις αγελάδες μου, κι ας μην μου έδινε γάλα.

Τώρα αυτό έχει πεθάνει εγώ όμως Ζω.

 Πήγα σχολείο και τελείωσα το Λύκειο στην Δεσκάτη.

Με τα απαραίτητα σε μια πλαστική σακούλα έφυγα από το πατρικό μου.( βαλίτσα δεν υπήρχε)

Σκληρή εργασία την επόμενη ημέρα…οικοδομή  τενεκέ και μαζί και το πρώτο ένσημο…( ναι…. για το ΙΚΑ που φαλίρισε).

Έκανα σπουδές κινηματογράφου  - Φωτογραφίας και μουσικής.

Τελικά με κέρδισε η ζωγραφική και η γλυπτική.

ΕΚΘΕΣΕΙΣ

10 Ατομικές στην Ελλάδα και 1 στην Γερμανία.

Συμμετοχή σε 22 ομαδικές στην Ελλάδα και το εξωτερικό».

28. Αναζητώντας τις ρίζες μας. (Ποντινή Γρεβενών)

28. Αναζητώντας  τις ρίζες μας.         

                                                                                                                          


Γράφει η Κυριακή Τεμερτζίδου-Βασιλειάδου

         Λένε ότι οι άνθρωποι πεθαίνουν μόνο όταν τους λησμονάμε. Με αυτή την έγνοια πάντοτε στην καρδιά μας, μία ομάδα από φίλους και συγγενείς ξεκινάμε την Κυριακή 21 Ιουνίου 2015 και ώρα 9 το βράδυ από την Κοζάνη για ένα οδοιπορικό αναζητώντας τις ρίζες μας. Ονειρευτήκαμε και σχεδιάσαμε αυτό το ταξίδι για να αποδώσουμε φόρο τιμής και μνήμης σ’ όσους έχασαν τη ζωή τους στα μέρη εκείνα, τα πατρογονικά εδάφη, είτε σε καιρό ειρήνης είτε στους καιρούς των διωγμών που όλοι γνωρίζουμε, και αναπαύονται σ’ αυτά τα χώματα. Προορισμός μας είναι οι περιοχές του Αγιατζίκ κοντά στη Σινώπη, η Χάβζα, η Τοκάτη και η Προύσα.

Πρώτος σταθμός μας είναι η Κωνσταντινούπολη, όπου φτάνουμε το πρωί της Δευτέρας. Εκεί, επισκεπτόμαστε την Ιερά Μονή Ζωοδόχου Πηγής (Μπαλουκλί), το Πατριαρχείο και το καμάρι της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, την Αγιά Σοφιά.

Το πρωί της Τρίτης ξεκινάμε το ταξίδι για τα χωριά απ’ όπου κατάγονταν οι παππούδες μας. Περνάμε από τη Νικομήδεια, το Μπολού, τη Σαφράμπολη και φτάνουμε στην Κασταμονή. Ξεκουραζόμαστε για μια ώρα στην πρωτεύουσα των Κομνηνών και κατευθυνόμαστε για τη Σινώπη, όπου στις 8.30 το βράδυ μας υποδέχεται ο Διογένης με το φανάρι του.

Τα χωριά που επισκεφτήκαμε στην περιοχή της Σινώπης

Τετάρτη πρωί ξεκινάμε για το Αγιατζίκ με πολύ συγκίνηση και αγωνία, καθώς ένα όνειρο που τόσο επιθυμούσαμε πραγματοποιείται. Φτάνοντας στο παραθαλάσσιο Αγιατζίκ νιώθουμε ότι οι κάτοικοι εκεί μας κοιτούν περίεργα. Μάλιστα, μερικοί μαζεύονται γύρω μας και ζητούν να μάθουν από πού ήρθαμε και τι θέλουμε να δούμε. Κουβεντιάζουμε μαζί τους λίγη ώρα και παίρνουμε πληροφορίες για τα χωριά μας. Μετά, ανεβαίνουμε σε δύο μικρά τοπικά λεωφορεία (dolmus) και φτάνουμε στο Γιοχαρίκοϊ. Εκεί, ξαφνιασμένοι         βρίσκουμε μία μόλις γωνιά, ό,τι απέμεινε από το σπίτι του παππού Βασίλη και πίνουμε με μεγάλη συγκίνηση νερό από τη βρύση που έπινε κι εκείνος.

                                                                               Αγιαντζίκ

                                                                       Γιοχαρίκοι

Μία γωνιά που απέμεινε από το σπίτι του παππού Βασίλη

                               Η βρύση απ ’όπου έπινε νερό ο παππούς

Μετά το Γιοχαρίκοϊ ξεκινάμε για το Τουρκελί με ενδιάμεσο σταθμό το Γιαλού και το Χελαντί. Οι κάτοικοι των χωριών αυτών είναι ιδιαίτερα φιλικοί μαζί μας και μας καλοδέχονται όπου κι αν σταθούμε. Μάλιστα, ο πρόεδρος του χωριού έρχεται να μας καλωσορίσει και μας δείχνει δύο οικήματα που διατηρούνται από την εποχή που κατοικούσαν εκεί οι πρόγονοί μας.

                                                            Στο Γιοχαρίκοι

                                                Ένα ελληνικό οίκημα στο Γιαλού

Συνεχίζουμε το ταξίδι μας για το Τουρκελί. Μας συνοδεύει ένας φίλος από το facebook, κάτοικος του Τουρκελί, που ήρθε να μας συναντήσει στο Αγιατζίκ. Φτάνοντας, σταματάμε στην πλατεία της όμορφης αυτής κωμόπολης, όπου και πάλι μαζεύονται γύρω μας οι ντόπιοι.  Τους ρωτάμε για τα χωριά μας και μας λένε πού βρίσκεται ο Άγιος Αντώνιος, η Μόρζα, η Τάιστα (Gaziler).

Μια από τις ιδιαίτερες στιγμές στο οδοιπορικό μας ήταν η συνάντησή μας με τον Σαλή Καρτάλ, έναν ηλικιωμένο κύριο που μας συναντά εκεί στην πλατεία του Τουρκελί. «Ποιος είναι από την Τάιστα;» ρωτά με αγωνία. «Ήρθα να μοιραστώ μαζί σας τη λαχτάρα σας να έρθετε να γνωρίσετε τον τόπο των προγόνων σας», λέει και μας συνοδεύει συγκινημένος στηριζόμενος στο μπαστουνάκι του σε όλη τη διαδρομή από το σημείο εκείνο και μέχρι να ξαναγυρίσουμε στο Τουρκελί 

                                             Με τον κύριο Σαλή από την Τάιστα

Έτσι, περνάμε πρώτα από τον Άγιο Αντώνιο. Εδώ σώζεται η εκκλησία που μετατράπηκε σε τζαμί και ένα χαμάμ. Πιο πάνω ήταν η περιοχή της Μόρζας, η οποία, όμως, δεν υπάρχει πια εξαιτίας κατολίσθησης που έγινε στα κατοπινά χρόνια. Μετά την Μόρζα συνεχίζουμε για την Τάιστα, συνοδευόμενοι πάντα από τον κύριο Σαλή. 

Φτάνουμε στο Τόσσος, όπου η τύχη μας επιφυλάσσει μία ακόμη απρόβλεπτη συνάντηση. Στο σημείο που καθίσαμε να φωτογραφήσουμε το τοπίο ένας νέος μας ρωτάει ποιοι είμαστε. Ακούγοντας το σκοπό της επίσκεψής μας, λέει με έκπληξη: «Η γυναίκα μου είναι εγγονή μίας Ελληνίδας, της Σοφίας, που έμεινε πίσω κατά την ανταλλαγή». Κοντά στη Σοφία έμεινε και η αδερφή της, η Κυριακή. Την κόρη της Σοφίας θα τη συναντήσουμε αργότερα στο Τουρκελί. Μιλώντας μαζί της και ξετυλίγοντας το κουβάρι της ιστορίας της γιαγιάς της θα συνειδητοποιήσουμε ότι πρόκειται για συγγενικό πρόσωπο κάποιων από εμάς! Μάλιστα, αποδεικνύεται ότι η ιστορία αυτή της Σοφίας ήταν ήδη γνωστή σ’ εμάς από διηγήσεις των παππούδων που αναφέρουν ότι ο Τούρκος αγαπημένος της κοπέλας την έκλεψε από το πλοίο με το οποίο έφευγε η οικογένειά της…

                                                                           Στην Τάιστα

Πανοραμική φωτο των χωριών Τάιστα, Μόρζα, Άγιος Αντώνιος από το Τόσος

                                                                    Με την εγγονή της Σοφίας

                                                          Η κόρη της Σοφίας

Αφού περιηγηθήκαμε, λοιπόν, στα χωριά μας, επιστρέφουμε στο Τουρκελί, όπου μας περιμένει θερμή υποδοχή από τον δήμαρχο της πόλης. Μας υποδέχεται στο γραφείο του, μας προσφέρει αναμνηστικά και, παρά τις αντιρρήσεις μας, μας ετοιμάζει γεύμα σε ένα εστιατόριο της πόλης. «Δεν θα φύγετε από εδώ νηστικοί», μας λέει, παρόλο που αυτήν την περίοδο είναι το ραμαζάνι.

Η ευγενική υποδοχή στο Δημαρχείο του Τουρκελή

          Τελικά, επιστρέφουμε στο Αγιατζίκ και καθόμαστε να φάμε ένα αγαπημένο μας παραδοσιακό φαγητό, το τιρίτ, σε τοπική ταβέρνα. Και πράγματι, το τιρίτ που έφτιαχναν οι γιαγιάδες και οι γονείς μας είναι αυτό που τρώμε κι εδώ σήμερα. Ο ιδιοκτήτης της ταβέρνας μας ρωτάει επίμονα: «Είναι κανείς από τη Σίρνα;». Η αναφορά του στο μέρος αυτό μου φέρνει στο νου ένα ιστορικό γεγονός: Την περίοδο των διώξεων οι κάτοικοι του χωριού Σίρνα της Σινώπης, μαζί με τον ιερέα τους, δήλωσαν αλλαγή πίστης και έγιναν μουσουλμάνοι. Στην ανταλλαγή των πληθυσμών ζήτησαν να έρθουν στην Ελλάδα, όμως, επειδή η ανταλλαγή έγινε με βάση το θρήσκευμα, η επιθυμία τους δεν έγινε δεκτή κι έτσι οι κάτοικοι της Σίρνας παρέμειναν στην Τουρκία, παρόλο που είχαν, προφανώς, συνείδηση της ελληνικότητάς τους. Σε αντίθεση με αυτούς, πολλές γυναίκες που κατάγονταν μεν από τη Σίρνα, αλλά είχαν παντρευτεί σε διπλανά χωριά και, άρα παρέμειναν χριστιανές, ήρθαν με τους συζύγους και τις οικογένειές τους στην Ελλάδα. 

                                  Το τυρίτ που φάγαμε στο Αγιατζίκ

                                                                   Στην Σαμψούντα

Συνεχίζοντας το ταξίδι, την Πέμπτη το πρωί αφήνουμε τη Σινώπη και, με ενδιάμεση στάση στη Σαμψούντα, φτάνουμε στην Χάβζα. Ανεβαίνουμε και παλι στα μικρά λεωφορεία  και πηγαίνουμε προς το Κιουσουρούφ. Εδώ σώζονται μία βρύση, μία εκκλησία που έγινε τζαμί και μία τεράστια καρυδιά. Στο Κιουσουρούφ και στο διπλανό Σειχκογιουν κατοικούν σήμερα πρόσφυγες που ήρθαν από την Ελλάδα κατά την ανταλλαγή. «Οι παππούδες μας ήταν από Σελενίκ, Καϊλάρια, Σπηλιά. Ακόμη εδώ μας λένε πρόσφυγες», μας λένε με παράπονο και νιώθουμε πραγματικά ότι η προσφυγιά πληγώνει τους ανθρώπους χωρίς να ξεχωρίζει φυλές ή θρησκείες. 

                                                  Τα χωριά της περιοχής Χάβζας

                                         Στους δρόμους του Κιουσουρούφ

                                                         Η καρυδιά στο Κιουσουρούφ

                                                     Ηβρύση στο Κοσουρούφ

                                            Με τις όμορφες κυρίες στο Κοσουρούφ    

Στο Σειχκογιουν, οι κάτοικοι  πρόσφυγες από την Σπηλιά Εορδαίας

Δεν μπορέσαμε, δυστυχώς, να βρούμε το χωριό Αρμουτλού της Χάβζας, απ’ όπου κατάγονταν ο πατέρας του πατέρα μου, καθώς και το χωριό Πινέφ του Αγιατζίκ, απ’ όπου κατάγονταν η μάνα του πεθερού μου, τα οποία, όμως, όταν επιστρέψαμε έχοντας πια γνώση της περιοχής από κοντά, εντοπίσαμε στο χάρτη. Η Πινέφ είναι κοντά στο Αγιατζίκ και το Αρμουτλού είναι λίγο πιο πάνω από το Εσσένμπει, αλλά κανένα από τα δύο χωριά δεν κατοικείται πια. Βέβαια, ο σύζυγός μου μού χρωστάει, συνεπώς, ακόμη ένα ταξίδι εκεί…

                                                                        Η Αμάσεια

Αφού αποχαιρετούμε την Χάβζα, περνάμε από την πανέμορφη Αμάσεια την πατρίδα του ιστορικού Στράβωνα, με τους περίφημους τάφους των Μιθριδατών και φτάνουμε το βράδυ στην Τοκάτη.

                                                         Τα χωριά της Τοκάτης

Την Παρασκευή το πρωί ξεκινάμε για τα χωριά Κιλίκ και Εϋρέπ  (σημερινό Ugrak). Στο Κιλίκ, όπου έμεναν Έλληνες μαζί με Τούρκους, τώρα κατοικούν γηγενείς Τούρκοι, αλεβίτες στο θρήσκευμα. Έχουμε κι εδώ μια συνάντηση με απόγονο μιας Ελληνίδας, που είχε παντρευτεί με Τούρκο. «Η μάνα του πατέρα μου», μας λέει η κυρία, «έμεινε εδώ όταν έφυγαν οι δικοί σας». Η υποδοχή των κατοίκων είναι πολύ φιλική. Πίνουμε το αριάνι που μας προσφέρουν και αναχωρούμε για το Εϋρέπ. 

                                                               Στο Κιλίκ

Εγγονή της Ελληνίδας που έμεινε πίσω

Στο Εϋρέπ σήμερα κατοικούν πρόσφυγες που ήρθαν από τη Βεγόρα της Φλώρινας, όπως μας λέει ο κύριος Αντέμ. Η συγκίνησή του είναι έκδηλη. Μας κερνάει καφέ στο σπίτι του. Στην αυλή του έχει μία κορομηλιά, «παρακλάδι από την εποχή των δικών σας», λέει. Λίγο πιο κάτω υπάρχει ένας τοίχος, απομεινάρι ενός σπιτιού. Επίσης, σώζεται ένας φούρνος και μία βρύση.

                                                           Η βρύση στο Ειρέπ

                                                                                    Ειρέπ

             Δυστυχώς, ο χρόνος που είναι αδυσώπητος, δεν σταματά όποτε θέλεις, μας υποχρεώνει να αποχαιρετήσουμε τον κ. Αντέμ και το Εϋρέπ και να ξεκιήσουμε για τη Νεοκαισάρεια (Νικσάρ), τη γενέτειρα του Μεγάλου Βασιλείου. Η πόλη είναι αρκετά μεγάλη. Περπατάμε στους δρόμους της, ζούμε για λίγο στους ρυθμούς της λαϊκής αγοράς και γευόμαστε τα τοπικά προϊόντα.

                                        Το χωριό        Γιαιλατζίκ της Προύσας

Το Σάββατο ξεκινάμε από την Τοκάτη, περνάμε από το Ακ-νταγ Μαντέν και φτάνουμε στον τελευταίο μας προορισμό, την Προύσα. Την Κυριακή περιηγούμαστε στην πόλη, επισκεπτόμαστε το Μουσείο του Καραγκιόζη και το Πράσινο Τζαμί. Μια ομάδα από εμάς επισκέπτονται το χωριό Γιαϊλαντζίκ (Yialancik),  όπου βρίσκουν και φωτογραφίζονται μπροστά στο σπίτι του παππού Στρατή.

                                            Το σπίτι του παππού Στρατή

Στις 12 το μεσημέρι παίρνουμε το δρόμο της επιστροφής με πορεία από τη Λάμψακο, Καλλίπολη, Ελληνοτουρκικά σύνορα. Τέλος, φτάνουμε στην Κοζάνη στις 12 τα μεσάνυχτα. 

                                              Η διαδρομή του ταξιδιού μας

Κλείνουμε αυτό το οδοιπορικό που χάραξε στο νου μας εικόνες και μνήμες και στην ψυχή μας συναισθήματα. Πατήσαμε τα χώματα όπου έζησαν και περπάτησαν οι πρόγονοί μας. Νοιώσαμε τον καημό του ξεριζωμού των Ελλήνων που ήρθαν στην Ελλάδα αφήνοντας τον τόπο τους, αλλά και των Τούρκων που ξεριζώθηκαν κι αυτοί από την Ελλάδα και βρέθηκαν σ’ άλλη πατρίδα.      

                                                                               Αιωνία τους η μνήμη.