Το
καμπαναριό με το δημαρχείο πριν από το βομβαρδισμό της 10ης Απριλίου
1941 από τους Γερμανούς.
Βασίλη Αποστόλου
Δασκάλου του Αου
Δημοτικού Σχολείου Κοζάνης
Προτομές-Ανδριάντες
–Μνημεία Κοζάνης
Νομαρχιακή
Αυτοδιοίκηση Κοζάνης
Κοζάνη 2006
σελίδες:238
ISBN:960-87195-6-9
Κεφάλαιο 2.ΚΑΜΠΑΝΑΡΙΟ
Ανέγερση της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου
Το 1354 οι Τούρκοι κυριεύουν το πρώτο
ευρωπαϊκό Βυζαντινό φρούριο, την Καλλίπολη επί των στενών του Ελλησπόντου. Το
1389 με τη νικηφόρα μάχη του Κοσσυφοπεδίου της Γιουγκοσλαβίας η Βαλκανική
χερσόνησος υποδουλώνεται στους Τούρκους. Στην περιοχή των Καραγιαννίων,
Καϊλαρίων εγκαθίστανται οι Κονιάροι, Τούρκοι πολεμιστές. Ελεύθεροι Έλληνες
εγκαθίστανται στην οχυρή περιοχή της Κοζάνης. Φροντίζουν τα ιερά τους τον Αϊ-
Δημήτρη, τον Αϊ- Θανάση, τους Αγίους Αναργύρους.
Το 1664 με ενέργειες του άρχοντα της
πόλης Χαρίσιου Τράντα χτίζεται ο κεντρικός ναός του Αγίου Νικολάου. Οι
κατακτητές περιορίζουν τις διαστάσεις του. Ο ναός δεν πρέπει να είναι
επιβλητικός. Να μην υπάρχει καμπαναριό. Να μη σημαίνουν καμπάνες
Οι πρώτοι κώδωνες
Το 1724 τοποθετήθηκαν για πρώτη φορά
κώδωνες στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου.
Ο ήχος ενοχλούσε τους μουσουλμάνους των γύρω χωριών. Οι τοπικές
τουρκικές αρχές ανέχονται την ανάρτηση και χρήση των κωδώνων. Οι φανατικοί
μουσουλμάνοι με επιστολή τους αναφέρουν την ενοχλητική κωδωνοκρουσία στον ίδιο
το Σουλτάνο.
Ο Σουλτάνος με φιρμάνι προς τον διοικητή των ευρωπαϊκών
κτήσεων της Οθωμανικής αυτοκρατορίας που
είχε έδρα το Μοναστήρι διατάσσει την απομάκρυνση του κώδωνα.
« Εξοχότατε
υπουργέ Βεζύρη όλου του Νομού της Ρούμελης.
Σε διατάσσω όπως όταν φτάσει εις χείρας
σου το φιρμάνιον να γνωρίσεις στους ιεροδικαστάς Τζουμά και Μπουτζάκ ότι δια
μιας επιστολής πληροφορήθηκα ότι στο
χωρίον Κοζάνη, εκεί οι μη μουσουλμάνοι κάτοικοι έχοντες εντός του χωρίου
μίαν εκκλησίαν, ενώ ανέκαθεν δεν υπήρχε εις την εκκλησία αυτήν κώδων, οι
ειρημένοι εις την εκκλησία των αυτήν τοποθέτησαν εν εργαλείο δια του οποίου
καθ’ εκάστη πρωία και εσπέρας λόγω της πλάνης κι απιστίας των δια να καλέσωσιν
τους λοιπούς ομοίους των, καταφρονητικώς ιδίως κατά τας ώρας της προσηλώσεως
του Ιμάμη κτυπούσι και παράγουσι τοιαύτη δυνατή φωνή ώστε να καλύπτεται η φωνή
του Χότζα.
Επειδή λοιπόν δια της πράξεώς των αυτής
ζημιούσιν τους Μωαμεθανούς μεγάλως, παρεκάλεσαν όπως εκδώσω υψηλόν φιρμάνιόν
μου δια του οποίου να υπαγορεύσω την χρήσιν του άνω εργαλείου και να διατάξω
την απομάκρυνσιν τούτου.
Επειδή λοιπόν εδημιούργησαν οι ειρημένοι
ραγιάδες την κατάστασιν αυτήν ενώ δεν υπήρχε αρχαιόθεν τοιούτον εργαλείον
διατάσσω όπως άμα τη αφίξει του υψηλού φιρμανίου απαγορεύσητε την χρήσιν του εν
λόγω εργαλείου κι απομακρύνεται τούτο από το μέρος εκείνο.
Επίσης σας διατάσσω όπως συμμορφωθείτε κατά
γράμμα με τας διαταγάς μου κι ενεργήσετε πιστώς συμφώνως του περιεχομένου του
φιρμανίου μου».
Το 1728 με φιρμάνι του Σουλτάνου Αχμέτ
επετράπη να έχει ο ναός του Αγίου Νικολάου σήμαντρα σιδερένια και ξύλινα.
Προηγούμενα οι πιστοί καλούνταν στην εκκλησία από το νεωκόρο ή ειδικό κράχτη.
Άδεια για καμπάνες δόθηκαν αργότερα.
Ανέγερση του καμπαναριού
Το 1853 ξεσπά πόλεμος μεταξύ Τουρκίας Ρωσίας ο
επονομαζόμενος Κριμαϊκός. Αφορμή στάθηκε η αφαίρεση δικαιωμάτων των ορθοδόξων
χριστιανών πάνω στα προσκυνήματα των Αγίων Τόπων και η παραχώρησή των στους
καθολικούς. Οι Ρώσοι ζητούν άμεση αποκατάσταση των Ορθοδόξων, οι Γάλλοι
τάσσονται με το μέρος των καθολικών. Οι
Δυτικομακεδόνες εκμεταλλεύονται το γεγονός. Επαναστατούν. Ο
Θεόδωρος Ζιάκας με υπαρχηγό τον Κοζανίτη Μάρκο Σιακαβάρα πρωτοστατούν. Η τελική
μάχη δίνεται στο Σπήλαιο Γρεβενών. Με την παρέμβαση των προξένων Αγγλίας και
Γαλλίας οι επαναστάτες αποχωρούν. Εγκαθίστανται στη Λαμία.
Οι Κούρδοι τιμωρούν τους
Κοζανίτες για τη συμμετοχή τους στην Επανάσταση. Λεηλατούν την πόλη για τρεις
μέρες από 9-11 Μαΐου 1854. Η ορμή των Κούρδων ανακόπτεται στη Σιάτιστα μετά από
παρέμβαση του γενναίου οπλαρχηγού και προεστού Γεωργίου Νιόπλιου.
Οι Κοζανίτες αποφασίζουν να κτίσουν και
να λειτουργήσουν τα καταστραφέντα από τους Κούρδους σχολεία. Απευθύνονται στις
ανθηρές παροικίες της Ευρώπης.
Στην Ουγγαρία πραγματοποιείται έρανος, ο
οποίος απέφερε 185.638 γρόσια, με σκοπό να ιδρυθεί γυμνάσιο μακεδονικό στην
πόλη της Κοζάνης. Οι κάτοικοι της πόλης χωρίστηκαν σε ομάδες. Μία μερίδα ήθελε
να αγοραστεί προσοδοφόρο αγρόκτημα τέσσερα χιλιόμετρα ανατολικά της Κοζάνης
προς Πετρανά, άλλη παράταξη καμπαναριό για στολισμό της πόλης κύρια για την
αναπτέρωση του εθνικού φρονήματος και του θρησκευτικού συναισθήματος μετά την
αποτυχία του επαναστατικού κινήματος του 1854. Πολλοί Κοζανίτες τάχτηκαν με
τους ομογενείς, με την ανέγερση πνευματικού ιδρύματος. Τελικά αντί να
κτισθεί γυμνάσιο χτίσθηκε το καμπαναριό. Στην πόλη επικράτησε
αναστάτωση. Οι διαχειριστές είχαν τη βοήθεια του Δεσπότη. Τελικά το
κωδωνοστάσιο ανηγέρθη το 1855, κόστισε 62.152 γρόσια και 37 παράδες. (13\103)
Την ευθύνη της ανέγερσης του
καμπαναριού την είχε ο πρωτομάστορας Ανδρέας Κάλφας από τη Σέλιτσα, σημερινή
Εράτυρα. Επί της ανατολικής πλευράς, προς την είσοδο του δημαρχείου και σε ύψος
δύο μέτρων περίπου υπάρχει η προσωνυμία του αρχιτεχνίτη. Η τουρκική αρχή δεν
αντέδρασε ως προς το ύψος των 26 μέτρων. Απαγόρευσε όμως να τοποθετηθεί σταυρός
στο ύψος του τρούλου. Οι ευρηματικοί Κοζανίτες τοποθέτησαν περιστέρι μ’
ανοιγμένα τα φτερά σε σχήμα σταυρού. Αργότερα το σύμβολο της Ειρήνης το
αντικατέστησαν με περίτεχνο Σταυρό.
Το πρώτο ρολόι
Το πρώτο ρολόι που τοποθετήθηκε με την
κατασκευή του ήταν μιας όψης, της ανατολικής
και ήταν δωρεά του Κοζανίτη εμπόρου Ηλία Κουτσιμάνη (1826-1862) με
εμπορικές δραστηριότητες στη Βιέννη. (13\321)
Διαδοχικές αναρτήσεις καμπανών
Κατά τα χρόνια της Τουρκοκρατίας οι
ήχοι των κωδώνων ήταν ενοχλητικοί για τους μουσουλμάνους των γειτονικών χωριών,
οι οποίοι διαμαρτύρονταν εντονότατα. Τούτο οφειλόταν εις το ότι τα σπίτια των
Κοζανιτών ήταν χαμηλά κι ο ήχος ανενόχλητος έφτανε μέχρι τα χωριά του Δρεπάνου,
του Πρωτοχωρίου και των Καραγιαννίων.
Το 1894 στο καμπαναριό προστέθηκε
τρίτος κώδωνας ο οποίος χρησιμοποιούνταν για σχολική καμπάνα.
Το 1897 οι Γκέκηδες έκαψαν το ναό του
Αγίου Χριστοφόρου. Η καμπάνα μεταφέρεται στο καμπαναριό του Αγίου Νικολάου κι
έτσι λειτουργεί με τέσσερις κώδωνες.
Το 1905 οι Κοζανίτες της Θεσσαλονίκης
στέλνουν στην πατρίδα μεγάλη καμπάνα για τον πύργο του καμπαναριού. Ο
τυραννικός Καϊμακάμης Σουλεϊμάν Βέης απαγορεύει την ανάρτηση. Η καμπάνα
σφραγίζεται. Μετά την απομάκρυνσή του ο Μητροπολίτης Κωστάντιος νύκτα την
αναρτά στο καμπαναριό.
Ενέργειες για
τοποθέτηση καινούργιου ρολογιού στο καμπαναριό.
Στις 14 Μαρτίου 1912 ο Μητροπολίτης Σερβίων
και Κοζάνης Φώτιος στέλνει την παρακάτω επιστολή σχετικά με το ρολόι του
καμπαναριού.
« Αξιότιμοι
Κοζανίται οι εν Νέα Υόρκη εργαζόμενοι.
Φροντίσητε να προμηθεύσητε εν
μέγα ωρολόγιον μέχρι 20 λιρών δια τοποθέτησίν του εν τω κωδωνοστασίω διότι το
υφιστάμενον τοιούτον ένεκα της πολυχρονίου χρήσεως κατέστη ήδη άχρηστον»
(3\ΚΤ 32)
Οι
ομογενείς ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα του μητροπολίτη. Συνεστήθη ερανική
επιτροπή. Συγκεντρώθηκε το ποσό των 6.800 δολλαρίων
Κατάλογος των ευσεβών εν Αμερική Κοζανιτών
δωρητών δια το ωρολόγιο Αγίου Νικολάου 1912 (3\ΚΤ 32)
Κ. Πανγκαρλιώτα 100, Νικ.
Καραταζής 50, Θεοδ. Α. Ράκου 100, Ζήσης Παγούνης 100, Θεόδ. Παπαδέλης 100,
Ιωάννης Βέρου 100, Λάζαρος Μάτσου 100, Άννα
Λ. Μάτσου 100, Ιωάννης Σαβούλης 100, Ηλ.Τσουρτσούλας 100, Θωμ.Μερκούρης
100, Κων. Γκίσας 50, Γεώρ. Πάπιστας 100, Ναούμ Καπητσιόγλου 100, Αδ. Τζιμουλά
200, Ανώνυμος 50, Αδ. Σπ.Διάφα 150 (Σύνολο 1700, όπως είναι στο πρωτότυπο της
πρώτης σελίδας)
Δημ. Χ. Μαλαματής 50, Γεώργ. Μήλιου
50, Χα. Πατσόνας 100, Μήκ. Ντάλα 50, Κων. Δούσιου 100, Φ. Βιρέτα 200, Δημ.
Χαδός 50, Σπύρ. Σιδέρης 50, Αστέρ. Τσιάκα 100, Ευθ. Χατζηδάμου 100, Νικ.Πατσιός
100, Εμμ.Μερκούρης 100, Μιχ. Γκιάτας 100, Φ. Καραπασιάς 100, Πέτρος Βουχάρας
50, Νικ. Τρίτσκα 100, Κω. Τσιαρτσιώνης 100, Αστέρ. Γ. Ζήγρας 100, Κων\νος
Παφίλης 100, Γεώρ. Διάφας 100 .(Σύνολο δύο σελίδων 3.500)
Δημ. Καρακλάνης 50, Χαρ.Τανής 100,
Λάζ.Κριαράς 100, Ιωά. Βαρδάκας 50, Παν. Φασνάκης 50, Αστέρ.Παλαμάς 100, Κων.
Καράτζιας 100, Νικ. Κόκας 100, Αδ. Μούκα 100, Νέστ. Ρέντας 100, Κων. Ξυλοφ.
Κόμπου 100, Ζήσης Δημουδιάς 100, Αδε. Τριμπούζη 100, Νικ. Ηλιάδης 100, Λάζ.
Καράτζιας 50, Αδ. Κ. Τζημάκα 150, Αδ. Ρεπανά 100, Δήμος Α. Ραπτούλης 200, Γεώρ.
Σιδέρης 100, Γεώρ. Κουϊαμτζής 100 (Σύνολο τριών σελίδων 5450)
Αδ.Καρακλάνη 100, Θεο.Δ. Ράκου 100,
Σήμος Σιαλβέρα 100, Γεώρ. Εμ. Μαγούλα 50, Σπύρ. Εμ. Μαγούλα 50, Γεώρ. Γκαδάνης
100, Ζήσης Γ. Γκούτζιος 100, Παρασκ. Αρ. Πησλή 100, Ηλ.Τζιουβάρας 100,
Αθανάσιος Τσαμπούρης 100, Λαζ.Τζήμκας 50, Αδ. Νικ. Παπαδέλη 200, Νικ.Παπαδέλης
100, Αδελ.Γιάντσου 150. (Γενικό σύνολο 6.800)
Τοποθέτηση του σημερινού ρολογιού
Το 1939 με μηχανικό τον Ιωάννη Βαχτσεβάνο
χτίστηκε ο όγδοος όροφος του κωδωνοστασίου, προκειμένου να τοποθετηθεί το
ρολόγι τεσσάρων όψεων, δωρεάς του ευεργέτη Κ. Μαμάτσιου. Αρχικά είχε επτά
ορόφους, ο κάτω όροφος είναι ημιυπόγειος.
Οι διαστάσεις του καμπαναριού είναι από τη βόρεια πλευρά 6
μέτρα και από την ανατολική 7 μέτρα Το ρολόι πρωτοχτύπησε τα μεσάνυχτα, ώρα 12, της 31ης
Δεκεμβρίου 1939 προς την 1 Ιανουαρίου 1940.
Ζημιές στο
καμπαναριό.
Στις 10-4- 1941 (Μεγάλη Πέμπτη) τρία αγγλικά
αεροπλάνα υπερίπτανται της πόλης της Κοζάνης. Επιστρέφουν από βομβαρδισμό
των γερμανικών στρατευμάτων των νέων
εισβολέων. Από μη σωστή αναγνώριση βομβαρδίζονται από το ελληνικό πυροβολικό.
Για να σωθούν
ρίχνουν λευκές αναγνωριστικές φωτοβολίδες. Μετά από μία ώρα
πέντε γερμανικά αεροπλάνα πλησιάζουν την πόλη. Λόγω της προηγούμενης σύγχυσης
ανενόχλητα βομβαρδίζουν το δεύτερο όροφο του δημαρχείου, όπου η έδρα του
στρατηγείου. Κατά το βομβαρδισμό οι τρεις τελευταίοι όροφοι του καμπαναριού
παθαίνουν μικροζημιές.
Στις 14 Απριλίου 1941 οι Γερμανοί
καταλαμβάνουν την πόλη. Πρώτη πράξη το στήσιμο της γερμανικής σημαίας στο
ψηλότερο σημείο του καμπαναριού.
Το 1951 ανώνυμος Κοζανίτης γράφει στον
τοπικό τύπο ότι το κωδωνοστάσιο λόγω του βομβαρδισμού είναι ετοιμόρροπο και
προτείνει την κατεδάφισή του. Ακολουθεί
κι άλλη δημοσίευση με το ψευδώνυμο Γιόχαν.
Ο Μαμάτσιος το 1954 με δωρεά αποκαθιστά
τον καταστραφέντα τρούλο πάνω από τον 8ο όροφο. Το ύψος του
καμπαναριού ανέρχεται στα 30 μέτρα.
Στις
1 Νοεμβρίου 1959 πραγματοποιούνται τα αποκαλυπτήρια εντοιχισθείσης
πλακός σε μία όψη του κωδωνοστασίου του ιερού ναού του Αγίου Νικολάου στην
οποία αναγράφεται η δωρεά του Κων\νου Μαμάτσιου. Σήμερα η πινακίδα δεν υπάρχει.
Αντίδραση των Κοζανιτών στην κατεδάφιση του
καμπαναριού
Το κωδωνοστάσιο όπως και η εκκλησία του
Αγίου Νικολάου κατά καιρούς κινδύνευσαν να κατεδαφιστούν, προκειμένου να
χτιστεί νέος μητροπολιτικός ναός. Χαρακτηριστική είναι η επιστολή του κ. Μήλιου
από Θεσσαλονίκη στις 15 Ιουλίου 1970 (3\ ΚΤ 102)
« Το κωδωνοστάσιο του Αγίου
Νικολάου αποτελεί και είναι το ιστορικό Χριστιανικό Σύμβολο και διαιωνίζει τη
θρησκευτική πίστη και τους αγώνας των προγόνων μας κατά τα έτη της δουλείας της
πόλεως υπό του Μωαμεθανισμού.
Ας αφήσουν κάθε σκέψη και συζήτηση οι
αρμόδιοι και συναρμόδιοι περί κατεδαφίσεώς του, διότι τούτο στατικώς έχει καλώς
και έχει βαθιά σταθερά και απαρασάλευτη θεμελίωση εις τη συνείδηση, την ψυχή
και το πνεύμα όλων των Κοζανιτών.
Ας σκεφτούν σοβαρά οι κ.κ Αρμόδιοι
θρησκευτικοί και κοσμικοί και ας φροντίσουν, εφ’ όσον πιστεύουν εις την άμεσο
ανάγκη της ανεγέρσεως νέου Μητροπολιτικού Ναού και έχουν ή δύναται να
εξασφαλιστούν τα οικονομικά μέσα εις την ανεύρεση καταλλήλου κεντρικού
οικοπέδου και υπάρχουν τοιαύτα, προς ανέγερση Νέου Μητροπολιτικού Ναού. Τα
μεγαλόπνοα έργα απαιτούν και μεγαλόπνοους ανθρώπους και αυτών έχομε ανάγκη δια
τη λύση αυτών σήμερα και πάντοτε».
Την ίδια περίοδο ο γιατρός Ιωάννης Γιαντσούλης
παίρνει πρωτοβουλίες. Στο νάρθηκα του ιερού ναού του Αγίου Νικολάου τίθεται το
πρόπλασμα του νέου Μητροπολιτικού ναού. Προβλέπεται και η κατεδάφιση του
κωδωνοστασίου. Στον κινηματογράφο «Αστρον» σε μεγάλη συγκέντρωση Κοζανιτών
δίδει διάλεξη με θέμα: «Ο Πύργος-Κωδωνοστάσιον το στόλισμα της Κοζάνης κι η
ιστορία του» (50\10-11-1970)
Τελικά αποτρέπεται η κατεδάφιση. Το
θρησκευτικό και εθνικό μνημείο της πόλης παραμένει. Το ψηλότερο καμπαναριό της
Ελλάδας που με προεδρικό διάταγμα στις 27-10-26 ανακηρύχθηκε ιστορικό και
αρχαιολογικό μνημείο διατηρητέο αποτελεί και θα αποτελεί σημείο αναφοράς της
πόλης.
