Έκθεση Γ. Σακελλάρη Επιθεωρητή
Γρεβενών10-12-1941 «Ονομάζετο
άλλοτε «Τσιαρίδια» και έκειτο νοτιότερον της σημερινής του θέσεως και επί της
δημοσίας οδού Σερβίων-Γρεβενών, ην είχον προχείρως κατασκευάσει οι Τούρκοι, δια
τας ανάγκας των στρατευμάτων των. Ωνομάσθη Σφίλτσι αργότερον, ότε, τη υποδείξει
τούρκου δερβέναγα ονομαζομένου Αλή Σφίλτσι, το χωρίον μετετοπίσθη εις την
σημερινήν του θέσιν, προς αποφυγήν των αυθαιρεσιών, των διερχομένων δια της
δημοσίας οδού τούρκων στρατιωτών. Εις ανάμνησιν της καλοκαγαθίας του τούρκου
εκείνου δερβέναγα Αλή Σφίλτσι οι κάτοικοι το ωνόμασαν Σφίλτσι και εκαλείτο
μέχρι του 1928, ότε ωνομάσθη εις Χρώμιον, εκ των εγγύς του χωρίου εξορυσσομένων
μεταλλευμάτων χρωμίου. Εις παλαιόν νεκροταφείον του χωρίου σώζεται εκκλησία
Άγιος Δημήτριος με έτος ανέγερσης 1774. Οι κάτοικοι ομιλούντες την ελληνικήν
διετήρουν ανέκαθεν ελληνικόν σχολείον, δαπάναις αυτών των ιδίων. Βούλγαροι
ουδέποτε κατώκησαν εις το χωρίον τούτο».
Ιερά: Ενοριακός ναός των Παμμεγίστων Ταξιαρχών ανηγέρθη μετά το σεισμό του
1995, Άγιος Αθανάσιος πολιούχος, Άγιος Δημήτριος κοιμητηριακός, Άγιος Νικόλαος στον Μπούρινο.
Αφιερωτές στην πρόθεση 421 της Μονής Αγίου Νικάνορα ήταν για την Α΄ Γραφή
237 (1534-1692) και στη Β΄ Γραφή 25 (από το 1692 και μετά). Ο
Μητροπολίτης Γρεβενών Κλήμης με επιστολή στο Μητροπολίτη Κοζάνης αναφέρει ότι ο
Σακελλάριος παπα Ιωάννης εκ Σφίλτζι και ο οικονόμος παπα Χριστόδουλος εκ
Παλαιοχωρίου ο οποίος είναι επίτροπος του τμήματος Βεντζών συνιστώνται θερμώς
στην πατρική Αυτής προστασία και εύνοια.
Οικονομία: Σήμερα η οικονομία
στηρίζεται στην αιγοπροβατοτροφία (πέντε κοπάδια), στο στήσιμο ηλιακών πάρκων,
μελισσοκομία, αμπελουργία, δεντροκαλλιέρεια (κρανιές, αμυγδαλιές, κερασιές). Η
εξόρυξη χρωμίτη σταμάτησε το 1991. Στην περιοχή υπάρχουν ποσότητες Ατταπουλγίτη
με οικονομική εκμετάλλευση από τη ΓΕΩΕΛΛΑΣ (www. kozanh.gr).
Λειτουργούν
δύο τυροκομεία, με παραγωγή φέτας, τουλουμίσιο, ξινόγαλο.
Ο πρόεδρος της κοινότητας Χρωμίου Αρ. Λαμπαδάς στις
17-3-31 υποβάλλει πίνακα με τους μελισσοκόμους και τoν αριθμό των κυψελών. Αριστείδης Λαμπαδάς 20,
Χαράλαμπος Λαμπαδάς 5, Κωνσταντίνος Σκόδρας 25, Ιωάννης Σταύρος 2, Ιωάννης
Φωτούλας 10 (60/1592).
Στην οικονομική ανάπτυξη του
τόπου συμβάλλει ο Τοπικός Οργανισμός Εγγείων Βελτιώσεων.
Λειτουργεί καφενείο –ταβέρνα “Το Πέτρινο” και το
καλοκαίρι το δημοτικό αναψυκτήριο.
Εκπαίδευση: Έχει 125 κατοίκους,
υπάρχει κοινός δάσκαλος με μισθό 300 γροσίων ο οποίος αμείβεται από την
εκκλησία, μαθητές γύρω στους 20. Ενταύθα υπάρχει ανάγκη συστάσεως ενός
αλληλοδιδακτικού σχολείου. Μπούρνεσι: έχει κατοίκους χωρίς σχολείο (1873-74.
Πηγή Ηλίας Γάγαλης greveniotiς.gr βλέπε Βιβλιογραφία).
Το σχολείο επιθεωρείται την ιδία μέρα
με το σχολείο Βάρης. Το διδακτήριο σε ελεεινή κατάσταση. Ως προς το υλικόν έχει
5 θρανία πολύεδρα ακατάλληλα, θερμάστρα, 2 μαυροπίνακες, αριθμητήριο, χάρτες
Ελλάδος και Ευρώπης, εικών 3 Ιεραρχών, έδρα, τραπέζι, ουδέν εποπτικό μέσο.
Σχολικός κήπος δεν καλλιεργείται, διότι η διδασκάλισσα δεν είναι σε θέσιν.
Χώρος ήτο εύκολος να εξευρεθεί. Σχολική βιβλιοθήκη δεν υπάρχει. Μαθητές
εγγεγραμμένοι 36 κατανεμόμενοι ως εξής. Α΄ 3 άρ.17 θήλεις. Β΄ 3 άρ. 6 θήλεις.
Γ΄ 1 άρ. 4 θήλεις Ε΄ 2 άρρενες. Ευρέθησαν παρόντες όλοι οι εγγεγραμμένοι. Το
σχολείο τούτο έμεινε τελείως εις την τύχη του. Οι μαθητές είναι σχετικώς
καθαροί (1931).
Ο
επιθεωρητής ανακοινώνει ότι αποσπά τον προσωρινώς τοποθετηθέντα στο μονοτάξιο
δημοτικό σχολείο Χρωμίου Σπήλιο Γιαννόπουλο στο δημοτικό σχολείο Λάβδας διότι ο μονίμως τοποθετηθείς διδάσκαλος
Χρωμίου Θ.Μαλέρδος επανήλθε εκ του στρατεύματος
(1-7-41 ΑΒΕ 70 ΣΑΕ 52).
«Μαθητές: 35, 36,35, 48, 38, 38, 45, 47»[2].
Διδακτήριο: Κατάσταση ελεεινή (10/3/1931).
Κατάσταση διδακτηρίου η ίδια. Βελτίωση δεν υπάρχει διότι οι κάτοικοι στερούνται
φέτος και του ψωμιού (3/11/1931). Η αυτή ελεεινή κατάσταση. Ο διδάσκαλος
κατόρθωσε να κινήσει το ενδιαφέρον των κατοίκων δια την ανέγερση νέου. Άρχισαν
ήδη οι σχετικές εργασίες (30/5/1933). Η κατάσταση ελεεινή. Θα βελτιωθεί εντός
του έτους, διότι επερατώθη η τοιχοποιία του διδακτηρίου επί σχεδίου του
Υπουργείου (16/11/1934). Κακή κατάσταση υπό αποπεράτωση το νέο (12/5/1938).
Υλικό: 5 θρανία πολύεδρα, ακατάλληλα,
θερμάστρα, 2 μαυροπίνακες, αριθμητήριο, χάρτης Ελλάδος, Ευρώπης, εικών τριών
Ιεραρχών, έδρα, τραπέζι, ουδέν εποπτικό μέσο (10/3/1931). Προσετέθη μεγάλος
χάρτης της Ελλάδας (3/11/1931). Υπάρχει μόνο 1 πίναξ και 2 χάρτες. Μη
υπαρχόντων θρανίων οι μαθητές κάθονται σε παγκάκια γύρω-γύρω ως οχληροί
επισκέπτες επί σειρά ετών (22/6/1937). Δεν έγιναν θρανία, ελλείψει χρημάτων. Οι
μαθητές κάθονται σε ακατάλληλα παγκάκια. Εποπτικά μέσα και διδακτικά όργανα δεν
υπάρχουν (12/5/1938).
Υπηρεσιακά βιβλία-Σχολική βιβλιοθήκη: Σχολική
βιβλιοθήκη δε συνεστήθη ελλείψει χρημάτων (3/11/1931). Πλουτίσθηκε με 18 τόμους
βοηθημάτων διδασκάλου και μαθητών (30/5/1933). Πενιχρά με λίγα παιδαγωγικά και
λιγότερα μαθητικά βιβλία (12/5/1938).
Σχολικός κήπος: Καλλιεργείται (19/3/1934). Υπάρχει και
καλλιεργείται αλλά άνευ αποτελεσμάτων (12/5/1938).
Φοίτηση: Τακτική απόντες 2, θήλεις φοιτούν μόνο
στις δύο πρώτες τάξεις
Διδάσκαλοι: Βασιλειάδου Πολυξένη, Αλεξίου Ιωάννης».
Το σχολείο σταμάτησε να λειτουργεί το 1995.
Πληθυσμός:1913=242. 1920=242. 1928=273. 1940=349. 1951=316. 1961=370. 1971=288.
1981=239. 1991=227. 2001=185. 2011=92. (54ος
κατά σειρά από τους 81 απογραφέντες οικισμούς, του Δήμου Κοζάνης, με την
απογραφή του 2011). Στο κατάστιχο του
έτους 1564 (ΤΤ 350) των Οθωμανικών αρχείων της Κων/πολης ήταν 32 κατοικίες και
ο φόρος ήταν 5.000 άσπρα ενώ το 1579 ήταν 68 κατοικίες και ο φόρος ήταν 4.800
άσπρα.
Πολιτισμός: Στον οικισμό δραστηριοποιείται ο Πολιτιστικός Σύλλογος “Ρωμιοσύνη”, o
οποίος με τις εκδόσεις της εφημερίδας Ρωμιοσύνη ανέδειξε τον πολιτισμό, την
ιστορία του τόπου. Σημαντικές ενιαύσιες εκδηλώσεις το καλωσόρισμα της
Πρωτοχρονιάς με επίσκεψη στα σπίτια του χωριού με παραδοσιακά τραγούδια. Τα
Θεοφάνεια, κοπή βασιλόπιτας. Φανός τις Αποκριές. Πασχαλόγιορτα. Συμμετοχή στη
γιορτή του Μακεδονικού Αγώνα που πραγματοποιείται στο ομώνυμο Μουσείο με
συμμετοχή του Δήμου, του Συνδέσμου Γραμμάτων και Τεχνών Κοζάνης.
Από το Χρώμιο κατάγεται ο Δάσκαλος Κωνσταντίνος Σιαμπανόπουλος (1923-2005) συγγραφέας δέκα βιβλίων, για πολλά χρόνια διετέλεσε πρόεδρος του
Συνδέσμου Γραμμάτων και Τεχνών Ν.Κοζάνης, συνετέλεσε να ιδρυθεί Μουσείο Μακεδονικού
Αγώνα στον Μπούρινο περιοχή Χρωμίου.