Αγαλαίοι Γρεβενών

2.Αγαλαίοι, οι (μεικτός οικισμός)

Από το βιβλίο "ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΓΡΕΒΕΝΩΝ" του Βασίλη Αποστόλου σελ. 386 Κοζάνη 2018 Αυτοέκδοση

ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΓΡΕΒΕΝΩΝ

https://basileiosapostolou.blogspot.com/2018/05/blog-post.html

Γενικά: Ο οικισμός Αγαλαίοι είναι  χτισμένος  σε υψόμετρο 718 μ. στις δυτικές απολήξεις του όρους Μπούρινος. Μαζί με τα όμορα χωριά Κέντρο και Νησίον αποτέλεσαν μετά την απελευθέρωση την κοινότητα Βεντζίων αρχικά και κοινότητα Κέντρου μετά το 1927.

Στον εκλογικό κατάλογο της Υποδιοικήσεως Γρεβενών του 1914 ήταν εγγεγραμμένοι 33 χριστιανοί και 27 μουσουλμάνοι οι οποίοι αναχώρησαν από τους Αγαλαίους  σύμφωνα με το  άρθρο 3 της σύμβασης της Λοζάνης που υπογράφτηκε στις 30-1-1923 περί ανταλλαγής των ελληνικών και τουρκικών πληθυσμών στις 31-3 1924.

Κοινοτικά: Ο οικισμός στις 31-12- 1918 μαζί με τον οικισμό Νησίου, προσαρτώνται στην κοινότητα Βέντσιας, Βεντσίων. Ο Υπουργός Κρατικής Υγιεινής και Αντίληψης ενημερώνει  στις 5-8-34 το Νομάρχη ότι έλαβε την αναφορά της κοινότητος Κέντρου η οποία ζητά 5000 δρχ. για ύδρευση του προσφυγικού συνοικισμού Αγαλαίων. Αναφέρει ότι θα ενεργήσει να πράξει  ότι είναι δυνατό για την ικανοποίηση του αιτήματος. Ο πρόεδρος της κοινότητος Κέντρου με έγγραφο στις 27-9-55 προς το Νομομηχανικό Κοζάνης τονίζει ότι δια τρίτη φορά επανέρχεται και ζητά να κατατάξει έργα κατασκευής υδραγωγείων στους συνοικισμούς Αγαλαίων και Νησίου  ως έργα επειγούσης προτεραιότητας. Με έτερον έγγραφο στο Νομάρχη αναφέρει  ότι οι ως άνω οικισμοί υδρεύονται από ακατάλληλα και ανθυγιεινά υδραγωγεία.

Αρχαιότητες: Στον περίβολο του ιερού ναού του Αγίου Δημητρίου βρέθηκε  μαρμάρινη αετωματική επιτύμβια στήλη  με την επιγραφή “Κλεοπάτρα Αντιγόνου μνήμης χάριν”  του 2^ου μ.Χ αιώνα (Απόστολος Παπαδημητρίου. Σελίδες Ιστορίας των Γρεβενών Τόμος Α΄σ.84).

Εκπαίδευση: Στις 25-10-1926 ο επιθεωρητής Ανασελίτσας  αποφασίζει τη συγκρότηση σχολικής εφορίας Βεντζίων στην οποία θα υπαχθούν οι συνοικισμοί Αγαλαίοι και Νησηνίκος. Ο επιθεωρητής της εκπαιδευτικής περιφέρειας Βοΐου αναφέρει ότι στο προσφυγικό  σχολείο Κέντρου λειτουργεί μονοτάξιο Δημοτικό σχολείο στο οποίο φοιτούν και μαθητές του συνοικισμού Αγαλαίων. Ο συνολικός αριθμός των μαθητών ανέρχεται στους 71. Ο συνοικισμός Αγαλαίων αποτελείται από 131 κατοίκους εκ των οποίων 54 ομιλούν τη λαζική, 25 την τουρκική και 22 την ελληνική (15/7/1938 ΑΒΕ 70 ΣΑΕ 49).
 Είναι ανάγκη να ιδρυθεί νηπιαγωγείο για τη γλωσσική προπαίδεια των υπερείκοσι νηπίων, υπάρχει διαθέσιμος αίθουσα στο μονοτάξιο δημοτικό σχολείο Κέντρου για τη στέγαση του ιδρυθησόμενου νηπιαγωγείου (30-6-39).
Με απόφαση Νομάρχη στις 16-1-57 ιδρύεται στο συνοικισμό  1/τάξιον Νυκτερινό Δημοτικό Σχολείο, καθότι οι υπόχρεοι προς φοίτηση ανέρχονται στους 16.

Ζημίες πολέμου: Το έτος 1945  το υπουργείο οικονομικών ζήτησε από τους προέδρους κοινοτήτων  να δηλώσουν οι κάτοικοι τις ζημίες που υπέστησαν από τους Γερμανούς και Ιταλούς κατακτητές.

1) Αλεξιάδης Δημήτριος του Νικολάου. Σπίτι δίπατο, αχυρώνα, κάρο, σιδηράλετρο.

2) Ανθημίδης Νικόλαος του Ιωάννου. Σπίτι δίπατο, αχυρώνα, γουρούνι, βουβάλι, βόδι.

3) Γκουτζιμπασόπουλος Αντώνιος. Σπίτι δίπατο, αχυρώνα, 5 πρόβατα.

4) Παπαδοπούλου Ελένη του Κων\νου. Σπίτι δίπατο, μία αγελάδα, 5 πρόβατα.

5) Σαράφας Δημήτριος του Χρίστου. Σπίτι δίπατο, αχυρώνα.

6) Τσενεκλίδης Αναστάσιος του Γεωργίου. Σπίτι δίπατο, αχυρώνα.

7) Τσενεκλίδης Ελευθέριος του Κων\νου. Ένα βουβάλι, ένα βόδι, 5 πρόβατα.

8) Χατζηπαρασίδης Ανανίας του Ευδόκιμου. Σπίτι δίπατο με 8 δωμάτια, δύο αγελάδες, ένα βόδι, οκτώ πρόβατα, ένα κάρο.

 9) Χατζηπαρασίδης Γρηγόριος του Γεωργίου. Σπίτι τρίπατο με εννέα δωμάτια, αχυρώνα με κεραμίδια,15 πρόβατα, δύο αγελάδες, μία φοράδα, κάρο.

10) Χατζηπαρασίδης Ηρακλής του Ιωάννου. Σπίτι δίπατο, αχυρώνα.

Ιερά: Ενοριακός ναός Αγίου Δημητρίου, Μεταμόρφωση του Σωτήρος, ξωκλήσι Αγίας Σωτήρας. Συναίνεση το έτος  4-2-1876  Αγίου Γρεβενών για χειροτονία του Νικόλαου Θύμιου ως πρεσβυτέρου (ΓΑΚ Κοζάνης ΑΒΕ 77/ΣΑΕ 11). Αφιερωτές στη μονή Αγίου Νικάνορος 28 για την Α΄ Γραφή (1534-1692) και 70 για τη Β΄ Γραφή από 1692 και εντεύθεν, μεταξύ των οποίων Παναγιώτου ιερέως, Βασίλους πρεσβυτέρας.

Οικονομία: Το έτος 1952 αναφέρεται ότι στη δασική θέση «Μαυρίκη –Αγαλαίων» εμβαδού 80 εκταρίων[1] σύγκειται εκ δασοσυστάδων δρυός. Η  απόληψη δέντρων πρέπει να γίνει αραιωτικώς ως 20 κ.μ και δύναται να εξυπηρετήσει τις ανάγκες της κοινότητος Κνίδης και των χωριών Εξάρχου, Πυλωρών, Παλαιοκάστρου οι οποίοι στερούνται ιδίων δασών.

Ο Τζάλλας  Αχιλλέας του Νικολάου κάτοικος Προσβόρου ασκών το επάγγελμα του σιδηρουργού ζητά από το δασοφύλακα Κνίδης στις 14-5-53 άδεια, προκειμένου να προβεί στην παρασκευή ξυλανθράκων από κέδρα των περιοχών Κολοκυθακίου και Αγαλαίων.

Λειτουργούσε ένας νερόμυλος.

Στους Αγαλαίους δραστηριοποιείται ιδιόκτητο εργοστάσιο της εταιρείας ΕΛ.Τ.ΕΚ ΕΠΕ παραγωγής, εμπορίας χημικών και εκρηκτικών προϊόντων σε έκταση 100 στρεμμάτων  (www.eltek.com.gr)

Πολιτισμός: Μετά τον εκκλησιασμό της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος ακολουθεί αυνεστίαση των εκκλησιαζομένων στον αύλειο χώρο της εκκλησίας.

Πληθυσμός: 1900=181. 1913=116. 1920=84. 1928=75. 1940=125. 1951=125. 1961=140. 1971=100. 1981=123. 1991=93. 2001=72. 2011=47.

---

[1] 1 εκτάριο ισούται με δέκα (αρ.10) στρέμματα.

Αβδέλλα Γρεβενών

1.Αβδέλλα, η

Από το βιβλίο του Βασίλη Αποστόλου "ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΓΡΕΒΕΝΩΝ"

(Τροποποιήθηκε 20 Απριλίου 2017) σελ. 386. Κοζάνη 2018

Γενικά: Η Αβδέλλα, βλάχικος ορεινός, αγροτικός οικισμός, χτισμένη σε υψόμετρο 1266 μέτρων είναι το δεύτερο υψομετρικά ορεινό χωριό των Γρεβενών (Σαμαρίνα 1439 μέτρα). Απέχει από τα Γρεβενά 44 χιλιόμετρα. Είναι χτισμένη στις κατάφυτες βόρειες πλαγιές της Α. Πίνδου, γειτνιάζει με την Π.Ε Ιωαννίνων. Εντυπωσιάζουν τα λιθόκτιστα παραδοσιακά σπίτια με σκεπές από λαμαρίνα για να αντέχουν στις έντονες χιονοπτώσεις.  Περιβάλλεται από τα όρη Σμόλικας, Όρλιακας, Αώος (Αυγό). Κατοικείται το καλοκαίρι από παραθεριστές και ποιμένες 3000 άτομα περίπου. Στον οικισμό λειτουργούν καταστήματα, ψησταριές, καφετέριες, ξενώνας. Κόσμημα η πανέμορφη πλακόστρωτη πλατεία με τον υπεραιωνόβιο πλάτανο η οποία περιβάλλεται από καταστήματα εστίασης με βλάχικες επιγραφές. Αποτελεί πύλη του «Εθνικού  Πάρκου Βόρειας Πίνδου».

 Πατρίδα του καπετάν Νάσιου Τότσκα (1700-1760), έμεινε σε μας το τραγούδι που κάνει πόλεμο με το Σουλεϊμάν Αγά[1].

“Έχει 320 οικογένειες, 2 εκκλησίες, παντοπωλεία, σε ¼ απόσταση κείται η πτωχή Μονή Αγίας Τριάδας” (Σχινάς 1866).

Με απόφαση του Νομάρχη στις 31 Δεκεμβρίου 1914 ορίσθηκε ως έδρα εκλογικού τμήματος: Το δέκατον πέμπτον με έδραν το χωρίον Αβδέλλα ένθα θέλουσι ψηφίσει οι εκλογείς του χωρίου τούτου ως και οι του  χωρίου  Σμίξη τόπον δε  ψηφοφορίας ορίζομεν την δημοτικήν Σχολήν.

Στον εκλογικό κατάλογο της Υποδιοικήσεως Γρεβενών του 1914 ήταν γραμμένοι 702 άρρενες εκλογείς.

Το πρώτο αυτοκίνητο φορτηγό του Θανάση Ντοσίκα ανέβηκε το καλοκαίρι του 1955[2].

 Κοινότητα: Συστάθηκε ως κοινότητα Αβδέλας στις 31-12-1918  και διορθώθηκε  το όνομα Αβδέλλα στις 16-5-28. Στις 7-6-2010 καταργείται ως κοινότητα και εντάσσεται στο Δήμο Γρεβενών.

Ο πρόεδρος της κοινότητας Αβδέλης στις 24-9-25 αναφέρει προς το Νομάρχη Κοζάνης ότι «κατά την 25^ην Οκτωβρίου ημέρα κατά την οποία ορίσθηκαν  οι  Δημοτικές  και Κοινοτικές εκλογές στην κωμόπολή μας  μόλις θα παρευρίσκονται περίπου τεσσαράκοντα οικογένειες, καθόσον η κωμόπολη είναι ορεινή οι δε κάτοικοι παραχειμάζουν στα  Γρεβενά και στις διάφορες  πόλεις και χωρία της Θεσσαλίας.  Προ ημερών άρχισαν να μεταβαίνουν στα χειμερινά μέρη αρκετές οικογένειες». Παρακαλεί  το Νομάρχη να ενεργήσει τα δέοντα  να αναβληθούν στις  ορεινές κοινότητες οι κοινοτικές εκλογές και αν είναι  δυνατόν να ορισθούν  τούτες κατά το μήνα Ιούνιο του έτους 1926 και κατά την εποχή που θα ευρίσκονται ενταύθα άπαντες οι κάτοικοι (ΓΑΚ, Αρχεία Ν.Κοζάνης – ΑΒΕ 60/ ΣΑΕ 1597).

Υπέρ του Ειδικού Ταμείου Τηλεφωνικής Συγκοινωνίας Μακεδονίας Θράκης στις 16/10/25 η κοινότητα προσέφερε 2.500 δρχ. (60/995).

Σύμφωνα με έγγραφο της κοινότητας με ημερομηνία 9-11-25 διορίστηκε στην Αβδέλλα ως κοινοτικός ιατρός ο Προκόπιος Διογένους για το χρονικό διάστημα από 20 Μαΐου μέχρι του τέλους του Οκτωβρίου με αποζημίωση 5000 δραχμών.

Υπέρ του οικοτροφείου θηλέων Κοζάνης στις 30-7-26  η κοινότητα Αβδέλλας πρόσφερε το ποσό των 200 δραχμών.

Τηλεγράφημα κατοίκων προς το Νομάρχη στις 16-7-27 αναφέρουν «ότι μη επιτευχθείσης εισέτι εν Αβδέλλη κοινοτικών εκλογών από ιδρύσεως κοινοτήτων εν Μακεδονία και επιθυμούντες αποκτήσωμεν εκλεκτούς κοινοτικούς άρχοντες θερμώς παρακαλούμεν διατάξητε ενέργειαν αυτών 15 Αυγούστου 1927 ότε άπαντες κάτοικοι ευρίσκονται ενταύθα. Ευπειθέστατοι Αριστείδης Παπαχατζής, Μιχαήλ Γκιαμπίσης, Στέργιος Προφέγκας, Δημήτριος Λύτρας, έπονται 130 υπογραφαί» (60/1230).  Οι εκλογές είχαν προκηρυχθεί αρχικά για την 11^ην Σεπτεμβρίου 1927. Σύμφωνα με τον υποδιοικητή Παπανδρέου είναι αδύνατο να ψηφίσει η πλειονότητα των εκλογέων οι οποίοι αποχωρούν από την κοινότητα μετά την 15^ην Αυγούστου.

Ο Υποδιοικητής Γρεβενών στις 4-10-27 αναφέρει στο Νομάρχη ότι οι εκλογές στην κοινότητα Αβδέλλης  πρέπει να προκηρυχθούν στις αρχές Μαΐου για να  διενεργηθούν εντός του μηνός Ιουνίου του 1928 κατά την εποχή που συγκεντρώνεται ο πληθυσμός των ορεινών κοινοτήτων, στην κατηγορία που ανήκει και η προκειμένη κοινότης

Γενομένων αρχαιρεσιών προς ανάδειξη προέδρου εξελέγη ο Στερ. Μπαλοδήμος (Μ.Β 3-9-31).

Ο κοινοτικός σύμβουλος Αβδέλλης Ζήσης Βέρρος[3]  στις 19-5-35 απευθυνόμενος στον Έπαρχο Γρεβενών ως πρόεδρο του Ε.Τ.Ε.Ο (Επαρχιακό Ταμείο Εθνικής Οδοποιίας) Γρεβενών αναφέρει ότι την κοινότητα Αβδέλλης διαρρέει ορμητικός ποταμός, σχηματιζόμενος από τα γύρω βουνά ο οποίος καθίσταται δύσβατος, κύρια την άνοιξη που οι χιόνες τήκονται και το φθινόπωρο με τις βροχές με αποτέλεσμα η διάβαση για πολλές ημέρες καθίσταται αδύνατος. «Πολλοί δε διαβάται πεζή οδοιπορούντες πολλάκις ημέρας γύρωθεν καταυλίζουσιν και παρακαλούσιν τον Ύψιστον όπως την πτώση των υδάτων και την τήξη των χιόνων διατάξη». Παλιότερα υπήρχε ξύλινη γέφυρα η οποία παρασύρθηκε από την ορμή των υδάτων. Η κοινότητα αδυνατεί να κατασκευάσει εξ ολοκλήρου τη γέφυρα και ζητεί την οικονομική βοήθεια του Ε.Τ.Ε.Ο.

Ο Έπαρχος Γρεβενών υποβάλλει στο Νομομηχανικό Κοζάνης στις 13-8-1935

σχεδιάγραμμα στην υπό κατασκευή της γέφυρας Αβδέλλας στη θέση “Οξιά”.

Ο πρόεδρος της κοινότητας Ζήσης Βέρρος ζητά την πρόσληψη ιατρού για τις ανάγκες της κοινότητας  από 15 Ιουνίου μέχρι 15 Οκτωβρίου με αποζημίωση 15.000 δραχμών για όλο το διάστημα (Μ.Β 4-4-37).

Κοινοτικό Δελτίο Απογραφής: Πρόεδρος Ιωάννης Φούντας. Μέλη Ιωάν. Κοκότης, Ιωάν. Λίτρας, Αθαν. Κατσόχης, Αθαν. Σακελλάριος. Συνεδρίαση 17  Ιουλίου 1945. Οικίες 315. Πληθυσμός 1500. Καταστραφείσες οικίες 245 δια πυρπολήσεως υπό των Γερμανών στις 8-10 Ιουλίου 1944. Θύματα 30 άρρενες.

Ο Έπαρχος Γρεβενών Σπ. Τσιγαρίδας γνωρίζει στο Νομάρχη στις 18-10-52  ότι οι κάτοικοι Περιβολίου, Αβδέλλας, Σαμαρίνης, Σμίξης, Πολυνερίου, Δοτσικού διαχειμάζουν κυρίως  απερχόμενοι κατά το χειμώνα εκ των χωρίων των εις τις κάτωθι πολιτείες ή κωμοπόλεις: Βελεστίνο, Βόλο, Ελασσώνα, Τύρναβο, Τρίκαλα, Λάρισα, Γρεβενά και στα χωρία του Νομού Λαρίσης Αλίφακας και Γουνίτσας.

Διαβατήρια : α) Δαούκας Απόστολος του Νικολάου γεννηθείς το 1890 ζητά στις 10-3-27 διαβατήριο, προκειμένου να μεταβεί στη Σερβία, Ιταλία, Αλβανία για εμπορικούς λόγους. β) Γκιαμίσης Γεώργιος του Μιχαήλ γεννηθείς το 1908  έλαβε διαβατήριο στις 1-9-31 για να συνεχίσει τις σπουδές στη Ρουμανία. Ο πρόεδρος Στέργιος Μπαλοδήμος, ο εφημέριος Σακελλαρίου. γ) Γεώργιος Δημητρίου Πατσιαούρας με έτος γεννήσεως 1888 στις 30-5-34 έλαβε διαβατήριο για ΗΠΑ για εξακολούθηση εργασιών. δ) Αγορίτσα Αθανασίου Γκουγκλιάνα  το γένος Ζήση με έτος γεν. 1902 και τα τέκνα Ουρανία έτος γεν. 1926, Αναστάσιον γεν. 1929, Φανίτσα 1931. Ζητά διαβατήριο, προκειμένου να αποδημήσει δια Αλβανία στις 29-9-31.

Εκπαίδευση: Έχει 828 κατοίκους. Οι κάτοικοι  μετακινούνται τη διάρκεια του χειμώνα. Ο δάσκαλος αμείβεται από επιτροπή κάπου 70 εικοσόφραγκα, διδάσκει μια φορά τη  βδομάδα και τη βλάχικη γλώσσα, φοιτούν γύρω στους 100 μαθητές (1873-74. Πηγή: Ηλίας Γάγαλης greveniotiς.gr βλέπε Βιβλιογραφία).

Ο Νομάρχης στις 15-7-37 αναφέρει στον πρόεδρο της κοινότητας ότι μετά από έγγραφο του επιθεωρητή Δημοτικών Σχολείων Γρεβενών για την καλυτέρα και αρτιότερη λειτουργία του θερινού  σχολείου της κοινότητας όπως εισηγηθεί στο κοινοτικό συμβούλιο τη διάθεση του ποσού των 7000 δραχμών το οποίο θα υποβληθεί στον Έπαρχο για έγκριση.

Διδακτηριακή κατάσταση του σχολείου το έτος 1937: Θερινό 4/ξιο δημοτικό σχολείο. Στεγάζεται στο νεόδμητο δημόσιο διδακτήριο. Αποτελείται από πέντε δωμάτια εκ των οποίων τα τρία με 54 τ.μ και τα δύο με 24 τ.μ. Ο αριθμός των μαθητών σε κάθε αίθουσα φθάνει μέχρι 40 μαθητές το ανώτερο και 20 το κατώτερο (ΓΑΚ Κοζάνης ΑΒΕ 60/ΣΑΕ 619).

Λειτουργούν δύο σχολεία ένα Ελληνικό το οποίο αριθμεί περί τους 180 μαθητές με τέσσερις δημοδιδασκάλους και μία νηπιαγωγό και ένα ρουμανικό το οποίο αριθμεί περί τους 40 μαθητές με δύο δημοδιδασκάλους (Β.Ε 15-8-1936) [4].

Ο επιθεωρητής προτείνει για τη λειτουργία του θερινού σχολείου από 13^ης Ιουνίου μέχρι 15^ης Σεπτεμβρίου 1938 τον Ιωάννη Τότοκα του 1ταξίου δημοτικού σχολείου Αιμιλιανού ως διευθυντής (ως τις 30/9), τον Αθανάσιο Δούμα εκ του 2/ταξίου Τρικώμου, τον Αστέριο Κατσόχη εκ του 2/ταξίου Πολυνερίου, την Αθανασία Παράσχου εκ του 2/ταξίου Ζιάκας. Εις το νηπιαγωγείο, η νηπιαγωγός του Ελευθέρου Ασπασία Τσαλέρα από 8^ης Ιουνίου μέχρι 30 Σεπτεμβρίου (30-6-38 ΑΒΕ70 ΣΑΕ 49).

Αίτηση Αλεξάνδρας Ζ. Βρέκα νηπιαγωγού στις 6-7-39 κατοίκου Κοζάνης, προς το Νομάρχη: «Λαμβάνω την τιμήν να αναφέρω εις Υμάς, ότι τυγχάνω νηπιαγωγός αποφοιτήσασα το ενταύθα Διδασκαλείο Νηπιαγωγείο κατά το έτος 1934, δεν διωρίσθην εισέτι και επειδή τυγχάνω θυγάτηρ πατρός πολυτέκνου και απόρου, παρακαλώ Υμάς κύριε Νομάρχα όπως ευαρεστούμενοι, εγκρίνητε την πρόσληψίν μου ως κοινοτικής νηπιαγωγού εις τι των θερινών Σχολείων των κοινοτήτων Αβδέλλας, Περιβολίου, Σμίξης και Δοτσικού, και θέλω σας ευγνωμονώ αϊδίως[5]. Δεν παραλείπω δε ν’ αναφέρω, ότι ειργάσθην και κατά το παρελθόν εις την κοινότητα Περιβολίου, ως και εις άλλας τοιαύτας κατά τα τελευταία έτη από της αποφοιτήσεώς μου».

Ο  επιθεωρητής αποσπά από 16^ης Ιουλίου 1941 και για ένα μήνα  για τη λειτουργία θερινών σχολείων  για το δημοτικό σχολείο Αβδέλλας το Νικόλαο Τζημουράγκαν εκ του μονοταξίου δημ. σχολείου Κάστρου ως διευθυντή και τους Βασίλειο Φάσσαν εκ του τριταξίου δημ. σχολείου Αγίου Γεωργίου, και τον Αστέριο Κατσόχη εκ του μονοταξίου δημ. σχολείου Περιβολακίου (18-7-41 ΑΒΕ 70 ΣΑΕ 52).

Επισιτιστική βοήθεια: Με αίτηση στο Υπουργείο Επισιτισμού, μέσω Επάρχου Γρεβενών, οι Απόστολος Δόκος κάτοικος Αβδέλλας και Ιωάννης Αθ. Τζημάκης κάτοικος Περιβολίου στις 12 Ιουλίου 1941 αναφέρουν τα παρακάτω: «Τα βλαχόφωνα ορεινά χωριά Περιβόλι, Αβδέλλα, Σμίξη, Σαμαρίνα των οποίων οι κάτοικοι δεν τυγχάνουν γεωργοί το επάγγελμα,  έχουν ανάγκη κατά το τρέχον έτος σιτηρών για συντήρηση αυτών, τα οποία σιτηρά κατά τα προηγούμενα έτη τα προμηθεύονταν από την ελεύθερη αγορά. Επειδή δεν υπάρχει αποθήκη συγκεντρώσεως σιτηρών στα Γρεβενά προς προμήθεια δια τη διατροφή των κατοίκων αναγκαιούντος σίτου, θα έδει να επιτραπεί αρμοδίως όπως οι κάτοικοι ούτοι δια των προμηθευτών αυτών λαμβάνουν την αναγκαιούσα  ποσότητα σίτου εκ της πλησιεστέρας αποθήκης συγκεντρώσεως σίτου  και ν’ αναλάβουμε τη μεταφορά τούτου από τον ως άνω τόπο συγκεντρώσεως προς διανομή στα προαναφερθέντα χωριά». Ζητούν  από τον υπουργό να προμηθευτούν για τους θερινούς μήνες τις αναγκαίες ποσότητες από τις αποθήκες Τρικάλων ή Καλαμπάκας  για να διανεμηθεί στους κατοίκους των βλαχόφωνων χωριών. Η ποσότης η οποία είναι απαραίτητος μέχρι το Σεπτέμβριο ανέρχεται στις 120.000 οκάδες (60/1013).

Η κοινότητα Αβδέλλας αναφέρει  στις 29-8-45 στην επιτροπή διανομών τροφίμων ότι «τα παιδιά των κατοίκων μας Αβδέλλης από 1ως 15 ετών ανέρχονται στα 350. Τα περισσότερα εξ αυτών είναι ελονοσούντα καθόσον προέρχονται από ελονοσούντα μέρη διότι οι κάτοικοι παραχειμάζουν σε διάφορες πόλεις και χωριά και επιστρέφουν εδώ κάθε Μάιο ή Ιούνιο εκάστου έτους κι ως εκ τούτου έχουν ανάγκη καλής τροφής και προπαντός γάλακτος. Θα παρακαλέσω όπως χορηγηθεί και εις αυτά γάλα προκειμένου να χορηγηθεί τοιούτο να παραδίδεται τούτο εις τον επιφέροντα ταύτην, διότι η μετακίνηση από Αβδέλλα εις Γρεβενά θα κοστίσει περί τις 5000 δραχμές αγώγια και λοιπά έξοδα. Λόγω οικονομίας αναθέσαμε στον επιφέροντα ταύτη, την παραλαβή καθόσον ευρίσκεται αυτόθι δι’ εργασία του με την πεποίθηση ότι θα μας αποστείλετε όση ποσότητα νομίζετε ότι επαρκεί. Ο πρόεδρος της κοινότητας». Τα τρόφιμα δίδονταν από την ΟΥΝΡΡΑ (60/1859).

Μετά από σχετικές αναφορές των προέδρων κοινοτήτων με απόφαση του Έπαρχου  στις 9-9-52 ανασυγκροτήθηκαν οι παρακάτω επιτροπές  διανομών τροφίμων λόγω των ουσιωδών μεταβολών που επήλθαν στα πρόσωπα υπό του Νόμου 786 προβλεπόμενα: Ιωάννης Φούντας, πρόεδρος κοινότητας. Λίτος Δημήτριος, σχολική εφορεία. Σακελλαρίου Ιωάννης, εκκλησιαστική επιτροπή. Μπέζας,  Συνεταιρισμού.

Ιερά: α) Κοίμηση της Θεοτόκου, ενοριακός ναός κάηκε το 1905 και ξαναχτίσθηκε το 1955. β)Άγιος Αθανάσιος χτίστηκε το 1511 και ανακαινίσθηκε το 1812. γ)Μεταμόρφωση του Σωτήρος σε υψόμετρο 1700 μ, που χρονολογείται πριν το 1900. δ)Αγία Τριάδα σε δασώδη περιοχή. Αφιερωτές στη Μονή Αγίου Νικάνορος για την Α΄ Γραφή 31 και για τη Β΄ 4.

Ιστορία: Κατά τη Μεγάλη Επανάσταση του Γένους το 1821 σημαντικότερος αγωνιστής ήταν ο Μάρτος Ράμμος, πρωτοπαλίκαρο του Οδυσσέα Ανδρούτσου. (Βικιπαίδεια:  Η συμμετοχή των Βλάχων-Αρμάνων στους Εθνικούς Αγώνες, ομιλία του ομότιμου καθηγητή του ΑΠΘ κ.Α.Μπουσμπούκη στο Πνευματικό κέντρο Ξηρολιβάδου Ημαθίας στις 3-8-2009). Σπουδαίοι Μακεδονομάχοι: Αδελφοί Ταμπόση. Ζήσης Βέρρος (1880-1985). Νικόλαος Χατζηγιάννης. Νικόλαος Τακόλας. Γ. Έξαρχος. Ιωάννης Μπίρκας. Γ.Πιάχας. Ιωάννης Πορτέσης. Στ. Σιουτζούκης. Γεώργιος Τατούφας (Παπαδημητρίου. Σελίδες Ιστορίας Γρεβενών σ.306).

Οικονομία: Σύμφωνα με πίνακα θεωρημένο από τον αστυνομικό σταθμό Σπηλαίου στις 24-8-37 τα μεγάλα ζώα ανέρχονταν σε 377 και τα μικρά 11.901. Τον μεγαλύτερο αριθμό μικρών ζώων είχαν οι Στέργιος Μπαλοδήμος 1150, Δημοσθένης Λύτρας 1200, Ιωάννης Καραγιάννης 1200. Εκτός από την κτηνοτροφία οι κάτοικοι ασχολούνται και με το επάγγελμα του αγωγέως. Αποτελεί τουριστικό προορισμό.

Πεσόντες Ελληνοϊταλικού πολέμου: Ντέφας Παναγιώτης του Αθανασίου, ΙΧβ Μοίρα Πυροβολικού, φονεύθηκε στο χωριό Μήτσανι σε βομβαρδισμό στις 3-12-40 (ΔΙΣ)[6].

Πληθυσμός:1913=1300 κάτοικοι. 1920=12. 1928=86. 1940=424. 1951=6. 1961=2. 1971=4. 1981=360. 1991=130. 2001=448. 2011=280. (17^ος κατά σειρά από τους 112 απογραφέντες οικισμούς με την απογραφή του 2011).

 

Σύλλογοι:. Φιλοπρόοδος Αδελφότης Αβδέλλης «Αγ. Αθανάσιος» (14-1-1926). Επαγγελματικός Σύλλογος Αβδέλλης «Η Κοίμησις της Θεοτόκου (24-9-1931). Από την Αβδέλλα κατάγονται οι πρώτοι Έλληνες κινηματογραφιστές τα αδέλφια Μίλτος (1882-1964)  και Γιάννης  (1878-1954) Μανάκης. Προς τιμή των πραγματοποιούνται εκδηλώσεις με την επωνυμία «Μανάκεια». Προτομές των βρίσκονται στην πλατεία του χωριού.(Αβδέλλα Αδελφοί Μανάκια Λάρισα 2004) Πανηγύρια  της Αγίας Τριάδας (του Αγίου Πνεύματος), Αγίας Παρασκευής  26/7, το δεκαπενταύγουστο.

Σήμερα δραστηριοποιείται ο Πολιτιστικός Σύλλογος Αβδελλιωτών «Η Βασιλίτσα» με έτος ιδρύσεως το 1956 με θερινή έδρα την Αβδέλλα και χειμερινή τον Τύρναβο. Εκδίδει τριμηνιαία εφημερίδα με τίτλο “Αβδέλλα”.

---

[1] Αβδέλλα του Κώστα Μπίρκα σελ.239.

[2] Σύλλογος Απανταχού Αβδελλιωτών, Κώστας Τσόλας fb.

[3] (Αβδέλλα 1887-Γρεβενά 1985). Μακεδονομάχος.

[4] Το πρώτο ρουμάνικο σχολείο  στην Αβδέλλα το ίδρυσε ο Απόστολος Μαργαρίτης το 1867 (Γούση σ.86).

[5] αιωνίως

[6] Δεληγιάννη Νικόλαου: Δυτικομακεδόνες που θυσιάστηκαν στον Ελληνοϊταλικό και Ελληνο-Γερμανικό πόλεμο 1940-41. Σύλλογος Γαλατινέων Θεσσαλονίκης “H Αγία Παρασκευή” Θεσσαλονίκη 1996.

170.ΚΕΡΝΑ ΜΑΣ ΤΣΙΟΤΙΚΑΣ -ΚΑΡΑΚΩΣΤΑΣ ΑΙΑΝΗ ΛΕΥΚΟΠΗΓΗ ΚΟΖΑΝΗ 27-12-2013

169.ΣΥΝΕΣΤΙΑΣΗ ΧΟΡΕΥΤΙΚΟΥ 20-12-2013 ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΓΡΕΒΕΝΙΩΤΩΝ ΚΟΖΑΝΗΣ

168. ΜΠΕΡΤΟΛΤ ΜΠΡΕΧΤ ΤΑΞΙΔΕΥΤΕΣ ΘΕΑΤΡΟΥ 2013

47. Ο ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΓΡΕΒΕΝΙΩΤΩΝ ΣΤΟΝ ΠΕΝΤΑΛΟΦΟ

Ο ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΓΡΕΒΕΝΙΩΤΩΝ ΚΟΖΑΝΗΣ ΣΤΟΝ ΠΕΝΤΑΛΟΦΟ

Γράφει ο Βασίλης Αποστόλου

Ο σύλλογος Γρεβενιωτών Κοζάνης “Ο Αιμιλιανός” αποδεχθείς την πρόσκληση του πολιτιστικού συλλόγου Πενταλόφου  πραγματοποίησε χορευτική παράσταση με το χορευτικό τμήμα του στις 27 Οκτωβρίου 2013 στο 8^ο Καστανοπάζαρο  που διοργάνωσε με επιτυχία ο τοπικός σύλλογος. Πριν τη χορευτική παράσταση ο πρόεδρος του πολιτιστικού συλλόγου Πενταλόφου κ. Στέργιος Ταρνανάς  πρόσφερε στον πρόεδρο του συλλόγου μας κ.Δημήτριο Μπουκάλη τα βιβλία “Ο παραδοσιακός γάμος στον Πεντάλοφο Κοζάνης” του Σωτήριου Κάσου , “Ημερολόγιο εθίμων” του Ανδρέα Ταρνανά,  και το CD “Τσιμούλι” με σκοπούς και τραγούδια περιοχής Πενταλόφου Βοΐου με επιμέλεια του Κώστα Τσώνη όλα εκδόσεις του Πολιτιστικού συλλόγου Πενταλόφου τα οποία θα κοσμούν τη βιβλιοθήκη του συλλόγου μας. Στην εκδήλωση χόρεψε και το χορευτικό τμήμα του Συλλόγου Βοϊωτών Κοζάνης.

Κάστανα ψημένα, αρίστης ποιότητας από τα καστανοδάση του οικισμού, κρασί άφθονο απόλαυσαν οι πολυπληθείς επισκέπτες  από την περιοχή του Βοΐου, Γρεβενών, Κοζάνης. Δεν έλειψαν τα κρεατικά, τα καλοψημένα σουβλάκια που με τη νοστιμιά τους συμπλήρωναν το εδεσματολόγιο. Η πλατεία του Πενταλόφου γέμισε από κόσμο, χαρούμενο, κεφάτο. Οι εξακόσιες καρέκλες ήταν λίγες. Πολλαπλάσιοι ήταν οι όρθιοι που κατέκλυσαν το χώρο και τα καταστήματα του Πενταλόφου. Οι επισκέπτες χόρεψαν με την ψυχή τους με τους ήχους της ορχήστρας του Ντίμτσιου Παναγιώτη. Σε όλους μας δόθηκε η ευκαιρία να περπατήσουμε στους λιθόστρωτους δρόμους, να ανάψουμε ένα κερί στον Άγιο Αθανάσιο, να πάρουμε τον καφέ μας στην κεντρική πλατεία “Λόντζια” κερασμένους από τον Πενταλοφίτη και μέλος του χορευτικού μας κ. Δημήτρη Τσιτσικλή τον οποίο και ευχαριστούμε. Σχετικό video:167. ΠΕΝΤΑΛΟΦΟΣ ΚΟΖΑΝΗΣ 8^ο ΚΑΣΤΑΝΟΠΑΖΑΡΟ 2013.

Ιστορικά στοιχεία: Σύσταση κοινότητας: Με το διάταγμα της 19ης-12-1918 αναγνωρίστηκε ως κοινότης Ζουπανίου. Μετονομάσθηκε κοινότητα Πετροβούνου στις 20-8-1927 και σε κοινότητα Πενταλόφου στις 12-3-1928. Υψόμετρο οικισμού 1040 μ.

Εκλογικά κέντρα: Στην υποδιοίκηση Ανασελίτσας ορίσθηκαν 15 εκλογικά τμήματα στις 24-11-1915 εκ των οποίων τα δύο στο Ζουπάνιον. Το 10^ον  για τους εκλογείς του χωρίου με τόπο ψηφοφορίας την αστική σχολή. Το 11^ον με έδρα το Ζουπάνιον με τόπο ψηφοφορίας το ναό του Αγίου Αχιλλείου για τους εκλογείς των οικισμών Βρόστια (Α.Ανάργυροι), Σβόλιανη (Α.Σωτήρα), Ντοτσικόν, Μοιρασάνη (Μόρφη), Ντόλος (Βυθός), Λιμπόχοβο (Δίλοφος), Μοιραλή (Χρυσαυγή), Πέτσιανη (Τριάδα), Τσάριστα (Α.Θεόδωρος).

Πληθυσμός: Σύμφωνα με τις απογραφές που πραγματοποιήθηκαν από το ελληνικό κράτος οι διακυμάνσεις του πληθυσμού ήταν: 1920=1560. 1940=1752. 1951=1144. 1961=981. 1971=814. 1981=789. 1991=652. 2001=633. 2011=446

Εκκλησίες: Άγιος Αχίλλειος 1700. Άγιος Αθανάσιος με έτος κτίσης 1816, πολιούχος του χωριού. Αγία Βαρβάρα 1860. Άγιος Γεώργιος 1870. Προφήτης Ηλίας Ζουπανίου στα 1808 μ. υψόμετρο. Σε απόσταση δύο ωρών υπάρχει η ακατοίκητος Μονή της Αγίας Τριάδας με έτος κτίσης το 1742. Μνημεία: α) Γυναίκα της Πίνδου  στήθηκε προς τιμή των γυναικών που συνέβαλαν ουσιαστικά στη νικηφόρα αντίσταση του 40 μεταφέροντας μέσω δύσβατων χαραδρών πυρομαχικά, τρόφιμα, ρούχα στους στρατιώτες της Πίνδου. Στην επιστροφή μετέφεραν τραυματίες τους οποίους περιέθαλπαν στα σπίτια των όπως έγινε  και με το διοικητή του αποσπάσματος Πίνδου Κ\ων/νου Δαβάκη ο οποίος ως τραυματίας βρήκε ζεστασιά στην οικία του Γ.Παπαναστασίου. Με πρόταση του Δαβάκη κατασκευάζονται δρόμοι με προσωπική εργασία των κατοίκων λίγες μέρες πριν την έναρξη του πολέμου. β) Αλέξανδρος Καρούτας. Με τη συνδρομή του ανηγέρθησαν το Γυμνάσιο και Λύκειο Πενταλόφου τη δεκαετία του 1970 με τοπική πέτρα. Από το 2001 τα εκπαιδευτήρια λειτουργούν ως διαπολιτισμικά με μαθητές Βορειοηπειρώτες, Αλβανούς. Ευεργεσίες πραγματοποιήθηκαν και σε άλλα ευαγή ιδρύματα και με τη στήριξη της γυναίκας του Θεοδούλας από Τσοτύλιον. γ) Πενταλοφίτης μάστορας. δ) ηρώο πεσόντων. ε) Ηρώο ΠΕΑΕΑ. στ)Αναθηματική στήλη: Το κ/σ Πενταλόφου με πρόεδρο τον Ευάγγελο Αλεξίου, αντιπρόεδρο το Στέργιο Γκάγκα και μέλη τους Παύλο Κ. Περβανά, Ν. Χονδροδήμου, Κ.Μακρή και Αν. Σαμαρά συνήλθε σε συνεδρίαση στις 8 Ιουλίου 1928 αποφάσισε την ανέγερση αναθηματικής στήλης με 35 ονόματα των εν πολέμοις πεσόντων κατοίκων Πενταλόφου στη θέση Ίσιωμα από λευκό μάρμαρο.

Για την αναθηματική στήλη ο Λαρισαίος μαρμαρογλύπτης Στέφανος Σκούταρης πληρώθηκε με το ποσό των 6000 δραχμών. Ο Παύλος Ι. Κούστιας δια μεταφορά των επτά τεμαχίων εκ Λαρίσης μέχρι Κοζάνης δραχ. 450. Ο σοφέρ Σπυρίδων Γούλα  Γκατζούλης κάτοικος Πενταλόφου δια μεταφορά των επτά τεμαχίων της αναθηματικής στήλης από Κοζάνη μέχρι Τσοτύλιο 375 δρχ. Ο αγωγεύς Ιωάννης Γράβας εκ Σιατίστης για μεταφορά επτά τεμαχίων αποτελουμένης αναθηματικήςστήλης από Τσοτύλιον ως Πεντάλοφο.δρχ. 1000

Πνευματική ζωή:  Την Κυριακή 23 Νοεμβρίου 1930 κυκλοφορεί το πρώτο φύλλο της δεκαπενθήμερης αγροτικής εφημερίδας ΤΟ ΒΟΪΟΝ με τόπο έκδοσης τον Πεντάλοφο η οποία κυκλοφορεί μέχρι το 1934. Πριν 19 χρόνια ο πολιτιστικός Σύλλογος Πενταλόφου κυκλοφορεί την εφημερίδα ΠΕΝΤΑΛΟΦΟΣ ΒΟΪΟΥ η οποία κυκλοφορεί μέχρι σήμερα.

Οικονομία: Ο Πεντάλοφος (πρώην Ζουπάν(ι)), γνωστό μαστοροχώρι του Βοΐου, περιβάλλεται από το πέτρινο τοπίο πέντε λόφων. Τόπος άγονος, με ανύπαρκτες πεδινές εκτάσεις, με λίγους λαχανόκηπους, οικονομικά στηρίχθηκε στην ανάπτυξη της κτηνοτροφίας, στην επεξεργασία, στην τέχνη της πέτρας. Ονομαστοί τεχνίτες, κατασκεύασαν ονομαστά πέτρινα κτήρια στη Μακεδονία-Θεσσαλία-Κωνσταντινούπολη. Γεφύρια, μοναστήρια, βρύσες, εκκλησίες, σπίτια φτιαγμένα από Ζουπανιώτες μαστόρους αποτελούν αρχιτεκτονικά στολίδια τα οποία γίνονται αντικείμενο μελέτης από τα Πανεπιστήμια. Πολύ πετυχημένο αυτό που λένε οι Ζουπανιώτες "ΠΕΤΡΑ ΕΙΧΑΜΕ...ΠΕΤΡΑ ΔΟΥΛΕΨΑΜΕ" . Οι γυναίκες ασχολήθηκαν με την υφαντουργία δημιουργώντας κιλίμια, κεντήματα, ρούχα για τις ανάγκες ένδυσης των μελών της οικογένειας. Την περιοχή καλύπτουν μεγάλες δασικές εκτάσεις οι οποίες καλύπτονται με πεύκα, έλατα, οξιές, καστανιές. Χαρακτηριστικό της περιοχής οι μεν οικοδόμοι να ξενιτεύονται από τον Απρίλιο ως τον Οκτώβριο οι δε κτηνοτρόφοι να φεύγουν από το χωριό μαζί με τα ποίμνιά των για παραχείμαση στη Θεσσαλία από Οκτώβριο μέχρι Απρίλιο. Πολλοί κάτοικοι ξενιτεύτηκαν από πολύ νωρίς σε Αυστραλία, Αμερική, Αφρική, Ευρώπη. Πλησίον του οικισμού δημιουργήθηκε το υδροηλεκτρικό φράγμα του Πραμόριτσα που υδρεύει πολλούς οικισμούς του Βοΐου.

Ιστορία. Μετά από διαταγή της Νομαρχίας Κοζάνης με ημερομηνία 20-11-1968 περί συγγραφής της ιστορίας Πενταλόφου ο διευθυντής του σχολείου Παναγιώτης Πανταζάκος αναφέρει ότι σε γωνιόλιθο του καμπαναριού του Αγίου Αθανασίου διακρίνεται η μορφή του Πενταλοφίτη αρματωλού Γιάννη Τζιώρτζιου 1750-1800.  Σχολείο μεγαλοπρεπές και περικαλλές ανηγέρθη το έτος 1911 με δαπάνη της Αγαθοεργού Αδελφότητος Πενταλοφιτών με έδρα την Αμερική το οποίο πυρπολήθηκε από τους Γερμανούς το 1944. Νέον ανηγέρθη στην ίδια θέση το 1950.