Προτομές Ανδριάντες Μνημεία Κοζάνης "Βασίλειος Βαλταδώρος"

 

Βασίλη Αποστόλου

Δασκάλου του Αου Δημοτικού Σχολείου Κοζάνης

Προτομές-Ανδριάντες –Μνημεία Κοζάνης

Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Κοζάνης

Κοζάνη 2006 σελίδες:238

ISBN:960-87195-6-9

 

                  

Κεφάλαιο 4. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΒΑΛΤΑΔΩΡΟΣ   1849-1904

 

            Η προτομή του Β. Βαλταδώρου είναι το πρώτο γλυπτό της πόλης. Στήθηκε στον αύλειο χώρο του ομώνυμου γυμνασίου αριστερά της κεντρικής εισόδου, πάνω σε περίτεχνο βάθρο διακοσμημένο με στεφάνι δάφνης.

                                                     Στη δεξιά πλευρά διαβάζουμε

                                                             ΔΗΜΑΡΧΟΥΝΤΟΣ                            

                                                             ΑΡΓΥΡΙΟΥ ΤΣΟΥΜΗ                        

                                                             ΙΟΥΛΙΟΥ 1928

                        Στην κύρια όψη αναγράφεται                                

                                 ΒΑΛΤΑΔΟΡΩ

                                 ΒΑΣΙΛΕΙΩ

                                 ΑΜΥΝΟΝΙ

                                 ΠΑΤΡΙΔΟΣ ΑΝΔΡΙ

                                 ΚΟΖΑΝΗΣ ΔΗΜΟΣ

                                 ΣΤΗΣΑΤΟ ΧΑΡΙΝ ΕΧΩΝ   

                                

Στην πίσω πλευρά της προτομής

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΠΟΝΑΝΟΣ

ΕΠΟΙΕΙ

ΚΕΦΑΛΗΝ

 

            Γεννήθηκε στην Κοζάνη το 1849. Οι πρόγονοί του κατάγονταν από τη Ρεντίνα της Πιερίας. Μετοίκησαν στην Κοζάνη λόγω καταδιώξεων από τους Τούρκους.

             Το 1869, στα είκοσί του χρόνια, μεταβαίνει στο Βουκουρέστι και συνεργάζεται στο εκεί εμπορικό κατάστημα του αδελφού του Λάμπρου.

            Το 1895 επισκέπτεται την Κοζάνη. Βλέποντας την πρόοδο του γενέθλιου τόπου διακατέχεται από την επιθυμία να φανεί χρήσιμος.

 

Διαθήκη του Λάμπρου Βαλαταδώρου

 

            Ο αδερφός του Λάμπρος (1838-1896) διατηρώντας εμπορικό κατάστημα στο Βουκουρέστι και μην ξεχνώντας τη γενέτειρά του με τη διαθήκη του, με ημερομηνία 29 Οκτωβρίου 1894, γράφει: « Βλέποντας ότι από πολύ καιρό υποφέρω από μία αρρώστια η οποία χειροτερεύει και γα να μη βρεθώ προ απροόπτου και ότι νομίμους κληρονόμους όπως γονείς, υιούς κι άλλους συγγενείς δεν έχω, διότι δεν ενυμφεύθην, αφήνω στους αδελφούς μου, (Βασίλειο Ν. Βαλταδώρο διαμένοντα στο Βουκουρέστι, Κων\νο Ν. Βαλταδώρο στο Βουκουρέστι και Γεώργιο Ν. Βαλταδώρο κάτοικο Κοζάνης) που θα με κληρονομήσουν ως γενικοί εκτελεστές το ποσό των λέϊ 10.000 δίχως άλλους τόκους, δια την ανέγερσιν ενός οικήματος δια σχολείο εν Κοζάνη Μακεδονία-Τουρκία.» Το ποσό αυτό αντιστοιχεί σε 500 εικοσόφραγκα Τουρκίας.(3\ΚΤ.84)     

             Ο Μητροπολίτης Σερβίων και Κοζάνης Κωνστάντιος σε επιστολή του προς το Βασίλειο Βαλταδώρο  ζητεί να μάθει αν αληθεύουν οι πληροφορίες ότι ο αείμνηστος αυτάδερφος Λάμπρος με επίσημο διαθήκη άφησε το ποσό των 500 εικοσόφραγκων για ανέγερση σχολείου, προκειμένου να προβεί στις απαραίτητες ενέργειες, για να εκδοθεί το απαιτούμενο αυτοκρατορικό φιρμάνι που θα επιτρέπει την ανέγερσή του.

            Ο Βασίλειος Βαλταδώρος στις 7 Δεκεμβρίου 1896 από το Βουκουρέστι με επιστολή  προς το Μητροπολίτη Κωνστάντιο επιβεβαιώνει τη δωρεά χωρίς να αναφέρει το ύψος του ποσού. Αναφέρει ότι πάσχει, αδυνατεί να έλθει στην Κοζάνη. «Κατά το παρόν το πράγμα θα μείνει ούτω πως έως την άνοιξη είτε το καλοκαίρι που θα έλθω εις την πατρίδα».

 

Άφιξη Β. Βαλταδώρου στην πατρίδα

 

             Ο Βασίλειος Βαλταδώρος το επόμενο έτος μεταβαίνει στο Άγιο Όρος, συναντιέται με το Δεσπότη Κοζάνης, όπου βρισκόταν εκεί ως ΄Εξαρχος (αντιπρόσωπος του Πατριαρχείου) και συζητούν τα σχέδια ανέγερσης του γυμνασίου.

             Τον Οκτώβριο του 1897 επισκέπτεται την Κοζάνη. Συνεργάζεται με την Αντιπροσωπεία της Κοινότητας και συζητεί για την ανέγερση του κτιρίου. Στις 12 Οκτωβρίου 1897 παραδίδει στον πληρεξούσιό του Κωστάκη Βαλταδώρο τα πρώτα 200 εικοσόφραγκα για την αγορά υλικών και έναρξη του έργου.

            Στις 28 Δεκεμβρίου 1897 η Γενική Αντιπροσωπεία της κοινότητας σε συνεδρίαση αναφέρει ότι ο Βασίλειος Βαλταδώρος εκτελεστής της διαθήκης του αδερφού του  πρόσθεσε άλλα 50 εικοσόφραγκα εκ του ιδιαιτέρου ταμείου.

               

 

Δωρεές για ανέγερση του γυμνασίου. Σουλτανικό φιρμάνι ανέγερσης.

 

             Η Επιτροπή ανέγερσης του γυμνασίου αποτελούμενη από τον Γεώργιο Τσιμηνάκη, Κων\νο Δρίζη, Δημ. Ν. Μπλιούρα, Εμμ. Μάνο και Δημ. Γκορτσούλη με πρόταση του Δημ. Μπλιούρα ιδρύει «Κεντρικόν Γραφείον» με σκοπό την ανεύρεση χρημάτων για ταχεία αποπεράτωση του γυμνασίου. Ο μεγαλοτσιφλικάς Γεώργιος Γκορτσούλης με διαθήκη του τον Απρίλιο του 1898 αφήνει 100 οθωμανικές λίρες υπέρ του γυμνασίου. Η Αικατερίνη Τσιμηνάκη δωρίζει 15 λίρες για τον ίδιο σκοπό. Η Επιτροπή αποφασίζει εκποίηση χωραφιών που είχαν κατά καιρούς αφιερώσει πιστοί προς τα σχολεία και την εκκλησία.(21\212)

            Στις 2 Μαρτίου 1899 εκδόθηκε σουλτανικό φιρμάνι περί ανεγέρσεως γυμνασίου. (52 \133) Σύμφωνα με το φιρμάνι το σχολείο θα κτιστεί στην τοποθεσία Μπάτσικο της συνοικίας Γκιουλέρ. Το οικόπεδο το παραχώρησαν οι αδελφοί Βασίλειος, Γεώργιος και Κων\νος Βαλταδώρος. Το σχέδιο προβλέπει οικοδομή μήκους 28 πήχεις, πλάτους 20 πήχεις, και ύψος 10,5 πήχεις. Θα είναι πέτρινο και οι απαιτούμενες δαπάνες σύμφωνα με το φιρμάνι θα ανέλθουν σε 71.987 γρόσια. Τα χρήματα θα τα διαθέσουν 500 χρυσά γαλλικά φράγκα ο Λάμπρος Βαλταδώρος, που πέθανε πριν δύο χρόνια στο Βουκουρέστι, 200 γαλλικά χρυσά νομίσματα ο Βασίλειος και τα υπόλοιπα η εκκλησία του Αγίου Νικολάου. Ακόμα δίδει την πληροφορία ότι ο πληθυσμός της Κοζάνης αποτελείται αποκλειστικά από 1159 ορθόδοξα νοικοκυριά και 6532 άντρες.

             Στις 10 Μαΐου 1899 μαζί με τους άλλους ζώντες αδερφούς του, Γεώργιο και Κωνσταντίνο δώρισε το πατρικό του οικόπεδο για την ανέγερση του διδακτηρίου μεταβιβάζοντας τους τίτλους στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου. Στο οικόπεδο αυτό προστέθηκαν άλλα 114 τ.μ δωρεά του Μιχαήλ Παπακωνσταντίνου, καθώς και δωρεά μέρους του κήπου του Μανώλη Βούβλια.(11\128)

            Στις 2 Ιουνίου 1899 ο Γεώργιος Ν. Βαλταδώρος  με επιστολή του προς την επιτροπή ανέγερσης της σχολής προσφέρει το ποσό των 268 εικοσόφραγκων προερχόμενα από κληρονομιά της συζύγου του.

 

Έναρξη εργασιών. Δυσαρέσκεια Βαλταδώρου

 

             Στις 7 Ιουνίου 1899 αρχίζουν οι εργασίες ανέγερσης του διδακτηρίου. Ο γυμνασιάρχης Παναγιώτης Λιούφης εκφωνεί ανάλογο με την περίσταση λόγο.

             Στις  4 Δεκεμβρίου 1899 ο Μητροπολίτης Σερβίων και Κοζάνης Κωνστάντιος ευρισκόμενος ως συνοδικός στην Κωνσταντινούπολη, με επιστολή του προς το Βασίλειο Βαλταδώρο του ζητά να πλησιάσει τους ομογενείς της Κεντρικής Ευρώπης και να τους προτρέψει να συνδράμουν το έργο της Επιτροπής ανέγερσης της Βαλταδωρείου Σχολής. Του πληροφορεί ότι η Επιτροπή ανέγερσης απευθύνθηκε σε ομογενείς για οικονομική ενίσχυση οι οποίοι δεν ανταποκρίθηκαν εκτός από τον Παύλο Χαρίση.(3\ΚΤ 83)

     « Έτερος δε πατριώτης, ο Παύλος Χαρίσης, εκ Βουδαπέστης, δια μεν την τελείωση του σχολείου τούτου έστειλε 120 εικοσόφραγκα και έγραψε ότι έχει σκοπό να κτίσει εν άλλο μεγάλο σχολείο εις το οποίο να διδάσκονται διάφορες τέχνες, δια τον οποίον τον κήρυξε μέγα ευεργέτη και εξέφρασε στις εφημερίδες την μεγάλη ευγνωμοσύνη καθώς και δια το μακαρίτη και δι’ όλους τους αδερφούς Βαλταδώρους. Ιδού λοιπόν σου στέλνομε μίαν εφημερίδα… δια να  δεις όσα οι πατριώτες γράφουν ευγνωμονούντες».

             Ο Βασίλειος Βαλταδώρος από το Βουκουρέστι στις 12 Δεκεμβρίου 1899 με επιστολή του στην Επιτροπή ανέγερσης του γυμνασίου εκφράζει την έντονη δυσαρέσκεια για τις επιστολές που στείλανε στους  πατριώτες της ξενιτιάς. Γράφει σχετικά.

« Κύριοι σήμερον έλαβα επιστολή εκ Κωνσταντινουπόλεως  εκ μέρους του Πανιερωτάτου Μητροπολίτου στην οποία επιστολή μετά μεγάλης μου λύπης είδα ότι επειδή τα χρήματα για το Σχολείο δεν έφτασαν δια να αποπερατωθεί απευθυνθήκατε προς την ξενιτιά ευρισκομένους πατριώτες ίνα σπεύσουν προς βοήθεια προς αποπεράτωσιν του σχολείου.

            Αλλά η έντιμος επιτροπή έπραξε πολύ κακώς. …Κατά ορθό λόγο έπρεπε πρώτα να αποταθεί προς εμέ τον Βαλταδώρο να μου γνωστοποιήσουν για την εργασία των σχολείων, να μου γράψουν ότι για την αποπεράτωση της εργασίας απαιτείται τόσο ποσό χρημάτων ακόμη κι αν εγώ δεν έστελνα τα χρήματα, τότε μόνο η έντιμος Επιτροπή να καταφύγει προς την ξενιτιά ευρισκομένους πατριώτες.

            Χρέος της Επιτροπής ήταν να μου έγραφε τουλάχιστο μία φορά ως εκτελεστού της διαθήκης του Μακαρίτου αδερφού μου πως υπάγει η εργασία, εάν τα χρήματα είναι αρκετά προς αποπεράτωση της εργασίας».

             Ο Βασίλειος Βαλταδώρος περήφανος και γενναιόδωρος, γεμάτος πίκρα, παραδίδοντας μαθήματα ευπρέπειας, κοινής λογικής συνεχίζει την επιστολή του προς την Επιτροπή.

« Η έντιμος Επιτροπή  άπαξ μου έγραψε για την παραλαβή των χρημάτων. Έκτοτε ουδείς μου έγραψε πως βαδίζει η εργασία, ούτε αδελφοί, ούτε ανεψιοί, κι ακόμη δεν θα εγνώριζα τίποτα εάν σήμερα δεν ελάμβανα την επιστολή εκ μέρους του σεβαστού μητροπολίτου και εφημερίδα συγχρόνως στην οποία είδα καταφύγατε στους πατριώτες του εξωτερικού και ότι ο εκ Βουδαπέστης συμπολίτης Παύλος Χαρίσης προσέφερε 100 εικοσόφραγκα προς αποπεράτωση του σχολείου. Συγχαίρω το συμπολίτη κ. Παύλο Χαρίση δια τη γενναία του πράξη και για το ζήλο τον οποίο έδειξε να σπεύσει αμέσως στη φωνή της Πατρίδος. …Την προσφοράν του ταύτη εκ 100 εικοσοφράγκων ημπορείτε να τη χρησιμοποιήσετε σε οτιδήποτε άλλας αγαθοεργίας. Διότι ως προς την αποπεράτωση του Σχολείου δεν επιτρέπω εις ουδένα να έλθει αρωγός επειδή εννοώ ότι η Βαλταδώρειος Σχολή πρέπει να αποπερατωθεί με χρήμα Βαλταδωρικόν. Δια τούτο παρακαλώ την Έντιμο Επιτροπή αμέσως άμα λάβει την επιστολή μου ταύτη να με απαντήσει τι ποσό χρημάτων απαιτείται ακόμη προς αποπεράτωση της Σχολής».

            Δύο ημέρες αργότερα (14-12-1989) με επιστολή του απαντά στο Μητροπολίτη  Κωνστάντιο, τον ενημερώνει ότι η αποπεράτωση της Βαλταδωρείου Σχολής θα τελειώσει με χρήμα Βαλταδωρικόν. Επίσης στέλνει και τις φωτογραφίες, όπως είχε ζητήσει ο μητροπολίτης, του μακαρίτη αδελφού Λάμπρου, τη δική του και του ανεψιού Νικολάκη.

 

               Ευεργέτης της πόλης. Αντικατάσταση Επιτροπής ανέγερσης

 

            Στις 29 Δεκεμβρίου 1899 η Γενική Αντιπροσωπεία της πόλης και οι Έφοροι του Σχολείου ανακηρύσσουν το Βασίλειο Βαλταδώρο  Μέγα Ευεργέτη της  πόλης.

            Με επιστολή του από το Βουκουρέστι στις 5-5-1900 προς το Μητροπολίτη αναφέρει:

 « Πριν από καιρό για τις ανάγκες ανέγερσης έστειλα το ποσό των 2.000 φράγκων και προχθές άλλα 2.000 φράγκα προς τον ανεψιόν μου Κωστάκη για να έχουν πάντα διαθέσιμα χρήματα προς ευκολία της εργασίας. Επιθυμία μου ήταν να παρευρίσκομαι εγώ ο ίδιος στην πατρίδα μου προς εκτέλεση του γυμνασίου.  Επειδή δε μέλη της Επιτροπής θέλουν να παραιτηθούν ,θέλω να αντικατασταθούν με τους αδερφούς μου Γεώργιο, Κων\νο και του ανεψιού μου Κωστάκη, διότι επιθυμώ η εργασία να επιβλέπεται εκ του πλησίον και να εκτελείται καλώς». (3\ΚΤ 83)

Διακοπή των εργασιών

 

            Οι  τοπικές τουρκικές αρχές το μήνα Αύγουστο του 1900 διακόπτουν τις εργασίες ανέγερσης με την αιτιολογία ότι το φιρμάνι καθόριζε σε πήχεις τις διαστάσεις του κτιρίου, ενώ κτιζόταν σε γαλλικά μέτρα. Με  διαταγή του Υπουργείου η διαφορά διευθετήθηκε και οι εργασίες συνεχίστηκαν.

 

Εγκαίνια γυμνασίου

 

            Ο Βασίλειος με επιστολή του (30-1-1901) προς το Μητροπολίτη Κωνστάντιο τονίζει: «Με μεγάλη λύπη μου δεν μπορώ να παρευρεθώ εις τα εγκαίνια του γυμνασίου. Αν και μακριά της αγαπητής μου πατρίδας η συνείδησή μου είναι επαναπαυμένη… Εύχομαι από το μικρό τούτο γυμνάσιο να εξέλθωσι ήρωες προς δόξα της αγαπητής μου πατρίδας». (3.φ\83)

            Στις 30 Ιανουαρίου 1901, ημέρα των τριών Ιεραρχών, οι κάτοικοι της πόλης πανηγύριζαν την αναγνώριση του γυμνασίου ως ισότιμο με τα γυμνάσια της Ελεύθερης Ελλάδας με διάταγμα που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα της κυβερνήσεως. Την ίδια ημέρα τελούνται και τα εγκαίνια του γυμνασίου.

            Στις 5 Φεβρουαρίου 1901 ο Μητροπολίτης Κωνστάντιος και τα μέλη της Εφορίας Γεώργιος Τσιμηνάκης, Κ.Δ. Δρίζης, Εμμ. Στεργίου και Δημ. Γ. Γκορτσούλης σε συνεδρίαση εκφράζουν τις ευχαριστίες προς το προξενείο Ελασσόνας για την ενέργεια που κατέβαλε να αναγνωρισθεί το γυμνάσιο ισότιμο με αυτά της ελευθέρας Ελλάδας.

            Ο Μητροπολίτης σε επιστολή του προς το Βασίλειο Βαλταδώρο του κάνει γνωστό ότι γίνανε τα εγκαίνια στις 30 Ιανουαρίου παρουσία των στρατιωτικών και πολιτικών αρχών και λαού απειροπληθούς. Κλήρος και λαός μετά το πέρας του εκκλησιασμού μετέβη στο γυμνάσιο. Ήταν  τέτοια η συρροή του πλήθους εξ αμφοτέρων των φύλων, ώστε στάθηκε αδύνατο να συμπεριλάβει όλους όσους προσήλθαν στην τελετή. Το θέαμα ήταν λαμπρό και συγκινητικό. Άσματα ψάλθηκαν από τις μαθήτριες του Παρθεναγωγείου. Στεφανώθηκαν οι εικόνες των αδελφών Λάμπρου και Βασιλείου.

 Συνεχίζει ο Μητροπολίτης. « …Ζωηρά και ουρανομήκης κατακραυγή υπέρ του ιδρυτού του γυμνασίου πανταχόθεν από πέντε χιλιάδων στομάτων επί αρκετή ώρα ακούγονταν φωναί:  «Ζήτω ο Βασίλειος». Ακόμα τονίζει: « Μία μόνο έλλειψις υπήρχε η απουσία του ιδρυτού. … Την παρελθούσα Δευτέρα μου κοινοποιήθηκε ότι το Γυμνάσιο της Κοζάνης αναγνωρίσθηκε υπό του Υπουργείου Παιδείας και των Εκκλησιαστικών ως ισότιμο και ισόβαθμο των Γυμνασίων Θεσ\νίκης, Βιτωλίων, Σμύρνης, Ανδριανουπόλεως και Σερρών. Έτσι  οι μαθητές οι φέροντες απολυτήρια Γυμνασίου Κοζάνης οι οποίοι θα επιθυμούν να συνεχίζουν τις σπουδές των στο Πανεπιστήμιο δεν θα εξετάζονται αλλά θα κατατάσσονται απ’ ευθείας στο Πανεπιστήμιο».

            Πάνω από τις εισόδους του διδακτηρίου τοποθετήθηκαν μαρμάρινες ημικυκλικές πλάκες με τις παρακάτω ερμηνευτικές αποδόσεις: (61\66)

 

Στην ανατολική είσοδο.

            Εντρυφήσετε στο πνεύμα της παιδείας και μη εναντιωθείτε στο θέλημα του Θεού και ξεφύγετε από τον ίσιο δρόμο. Γιατί είναι ευτυχής ο άνθρωπος που απόκτησε τη σοφία και τη σύνεση. Εμπνευσμένοι από τα ιερά αυτά λόγια της Θείας Γραφής ο Λάμπρος και ο Βασίλειος Βαλταδώρος με χορηγία τους χάριν της πατρίδας έκτισαν αυτό το περικαλλές οίκημα επί Αρχιερατείας του Σεβασμιώτου Μητροπολίτη Κωνστάντιου Ματούλα και Αρχιτέκτονα Ευαγγέλου Γαγκή. Φιλοτεχνήθηκε (το επίγραμμα) με το χέρι Γεωργίου Σώχου στις 7 Ιουνίου 1899.

 

Στη νοτιοδυτική είσοδο.

            Ο Βαλταδώρος Λάμπρος και Βασίλειος έκτισαν αυτόν εδώ τον ιερό οίκο των Πιερίδων Μουσών θέσαντες το θεμέλιο υπέρ της πατρίδας Κοζάνης, της αγαπητής σοφίας και της προσφιλούς ευσέβειας, για τη γενιά των νεοτέρων.

 

Μεγάλη δωρεά για λειτουργία του γυμνασίου

 

            Ο Βασίλειος Βαλταδώρος με επιστολή του (19-1-1902) ενημερώνει τον  Μητροπολίτη Κοζάνης, ότι παράδωσε στον πρεσβευτή της Ελλάδας στο Βουκουρέστι 100 ομολογίες του ελληνικού δανείου του 1881 για να τις καταθέσει στην Εθνική Τράπεζα της Ελλάδας Αθηνών.  Αναφέρει συγκεκριμένα « Οι εξαμηνιαίοι τόκοι θα διατίθενται μετά το θάνατό μου προς συντήρηση του ιδρυθέντος από μένα Ελληνικού γυμνασίου».

             Στις 20 Φεβρουαρίου η Εθνική Τράπεζα απαντά ότι ελήφθησαν οι ομολογίες. Στις 20 Απριλίου η Εφορία του σχολείου ευχαριστεί το Βαλταδώρο για τη δωρεά και εύχεται το παράδειγμα να βρει κι άλλους μιμητές. Απ’ αυτές τις 100 ομολογίες οι 75 ήταν των 120 εκατομμυρίων και οι 25 των 170 εκατομμυρίων, συνολικής αποτίμησης 50.000 χρυσών φράγκων. Σύμφωνα με μία επιστολή της Εθνικής Τράπεζας στις 6-6-1904 οι τόκοι για το α΄ εξάμηνο ανέρχονταν σε 400 φράγκα και για το β΄ 550 φράγκα.

            Το 1904 η Εφορία του γυμνασίου διορίζει ειδικό πληρεξούσιο το Γ.Δροσινό, γιατρό σύζυγο της Χιονίας Μουράτη  να εισπράττει τους τόκους από την Εθνική Τράπεζα. Με επιστολή της η Εφορία Εκπαιδευτηρίων Κοζάνης στις 11 Ιουλίου 1927 προς την Εθνική Τράπεζα Αθηνών διορίζει αντιπρόσωπό της το γιατρό Κων\νο Τσιμηνάκη να εισπράττει τους τόκους του Βαλταδωρείου κληροδοτήματος.

 

Οι πρώτες εξετάσεις

 

             Ο Μητροπολίτης Κοζάνης ενημερώνει με επιστολή το Β.Βαλταδώρο ότι οι εξετάσεις άρχισαν από 3^ης Ιουνίου 1902 κι έληξαν στις 14 του μηνός. Μετά το πέρας των εξετάσεων ορίστηκε τελετή. Αρίστευσε ο μαθητής Αθανάσιος Διάφας. Η ανωτάτη τάξη αποτελούνταν από 8 μαθητές.

Οικονομικά προβλήματα

 

             Η Εφορία του σχολείου στις 31 Μαΐου 1903 ανακοινώνει στον ευγενέστατο συμπολίτη Βαλταδώρο τις πρωτοβουλίες που πήρε για εξοικονόμηση πόρων που θα συντηρούν το γυμνάσιο στο διηνεκές.

             Αυτοί προέρχονται από την ανοικοδόμηση πελώριων κτιρίων τα οποία φέρουν ικανά ενοίκια. Από τη σύσταση μονοπωλίου κηρού. Από τη μετατροπή του εκκλησιαστικού χανίου σε κρεοπωλείο. Ωστόσο ο προϋπολογισμός έχει έλλειμμα 300 λιρών. Η εφορία αναγκάσθηκε να απολύσει προσωρινά τους δασκάλους. Πριν αποφασίσουν για τη συνέχιση της

 

λειτουργίας ή μη του γυμνασίου κατά το καινούργιο σχολικό έτος ζητούν την πολύτιμο συνδρομή του ευεργέτη. Τονίζουν ότι μετά από δύο έτη  τα οικονομικά θα ορθοποδήσουν και η λειτουργία του σχολείου δεν θα αντιμετωπίζει τέτοια προβλήματα.

 

Ο θάνατός του

 

            Πέθανε ξαφνικά στις 5  Απριλίου του 1904 άγαμος σε ηλικία 55 ετών. Τον Ιούνιο του 1902 τιμήθηκε από το ελληνικό κράτος με τον αργυρό Σταυρό του Σωτήρος.

             Στις 11 Απριλίου τελέστηκε επιμνημόσυνη δέηση υπέρ του Βασιλείου Βαλταδώρου. Το πλήθος συνοδευόμενο από τη φιλαρμονική μετέβη στο γυμνάσιο. Κατατέθηκαν  εννιά στεφάνια από την εφορία και από μαθητές εκάστης τάξεως του Βαλταδωρείου

Ο Αθανάσιος Διάφας εκφωνεί λόγο ειδικό για την περίσταση.

«… Οι αδερφοί Βαλταδώροι οι μεγάλοι της πατρίδος ευεργέτες νέοι καταλιπόντες την πατρίδα δεν την ελησμόνησαν, ουδόλως αποξενώθησαν αυτής…

 Κι πρώτον ο αείμνηστος Λάμπρος, του οποίου το όνομα μετά σεβασμού τα χείλη μας πρέπει να προφέρουν, προνοών περί της προόδου και της ευημερίας αφήκε ικανό αριθμό χρημάτων προς ίδρυση περικαλλούς γυμνασίου για το οποίο η πόλη αιωνία θα φέρει ευγνωμοσύνη.

            Το έργο αυτού απετελείωσε ο της αυτής καρδίας και υπό των αυτού ευγενών αισθημάτων εμφορούμενος νεώτερος αδελφός αοίδημος Βασίλειος. Δεν ηδύνατο να αφήσει το γυμνάσιο ημιτελές. Άνοιξε το βαλάντιο αυτού και μετά χρημάτων αφειδώς εσκόρπισε προς περικόσμηση της πατρίδας…Οποία γενναιόφρων ψυχή, οποία ευγενής καρδία….».

            Ο Έλληνας πρέσβης στη Ρουμανία με επιστολή του στις 10 Ιουνίου 1904 προς το Υπουργείο Εξωτερικών πληροφορεί τα παρακάτω. Ο Β. Βαλταδώρος δεν άφησε καμία διαθήκη. Ότι παρέστη στην κηδεία καθ’ ότι ο εκλιπών τιμήθηκε με αργυρό Σταυρό για τη δωρεά προς την πατρίδα του. Κληρονόμοι είναι οι αδελφοί Γεώργιος και Κων\νος Ν. Βαλταδώρος, δύο εξ αδελφού ανεψιοί και ένας εξ αδελφής. Μεταξύ αυτών θα διανεμηθεί το ποσό των 200000 αποτελούμενο ως επί το πλείστον εκ μετρητών.

            Ο Κων\νος Ν. Βαλταδώρος δήλωσε ότι θα προτείνει στους λοιπούς κληρονόμους όπως καταθέσουν ποσό από την κληρονομιά στην Εθνική Τράπεζα για επαύξηση του ποσού της δωρεάς που κατέθεσε ο αποβιώσας υπέρ του ελληνικού γυμνασίου.

            Οι αδελφοί Βαλταδώροι πρόσφεραν στην πατρίδα τους μεγαλοπρεπές εκπαιδευτήριο που και σήμερα στολίζει την πόλη. Πίστευαν ότι η απελευθέρωση του Γένους θα προέλθει από το φωτισμό του. Περήφανοι όπως ήταν δε δέχθηκαν την οικονομική συνδρομή άλλων Κοζανιτών για την αποπεράτωση του κτιρίου και τη λειτουργία του.   Τιμώντας τους φιλογενείς αδερφούς Βαλταδώρους το γυμνάσιο φέρει το όνομα Βαλταδώρειο ως και η παρακείμενη οδός. Τα σχολεία Μέσης και Στοιχειώδους εκπαιδεύσεως τιμώντας το μέγα ευεργέτη καταθέτουν στέφανο κατά την εορτή των Τριών ιεραρχών στις 29-1-1965. Δυστυχώς σήμερα η χειρονομία τούτη απαλείφτηκε από το πρόγραμμα εορτασμού.

 

Ιστορικό ανέγερσης προτομής

 

             Ο γλύπτης Γεώργιος Μπονάνος που φιλοτέχνησε την προτομή του Β. Βαλταδώρου με επιστολή του στις 3 Φεβρουαρίου 1905 στο Σεβαστό Μητροπολίτη Σερβίων και Κοζάνης δίδει πληροφορίες σχετικά με την προτομή.

             Στις 8 Μαρτίου 1904 ο Βασίλειος Βαλταδώρος πήγε στην Αθήνα κι ανέθεσε στο γλύπτη με ιδιωτικό συμφωνητικό την κατασκευή δύο προτομών του ιδίου και του αδελφού του Λάμπρου. Για τις εργασίες συμφωνήθηκε το ποσό των 2.800 φράγκων. Ως προκαταβολή έδωσε 500 φράγκα κι άλλα 500 με την κατασκευή του προπλάσματος.

            Αρχές Απριλίου όμως ο Βασίλειος απεβίωσε και οι εργασίες κι η καταβολή των χρημάτων αντιμετώπισαν σοβαρά προβλήματα.

             Το Μάιο του 1904 οι κληρονόμοι του Βασιλείου με επιστολή γράφουν στο γλύπτη ότι θα του στείλουν 1000 φράγκα και τη φωτογραφία του Λάμπρου για να περατωθεί η εργασία. Οι κληρονόμοι αθέτησαν την υπόσχεσή τους.

 

            Στις 30 Νοεμβρίου 1905 τα μέλη της Εφορείας με πρόεδρο το Μητροπολίτη Κωνστάντιο συνήλθαν σε συνεδρίαση και συζήτησαν για το θέμα των προτομών. Ο Σεβασμιότατος μίλησε για τον αιφνίδιο θάνατο του ευεργέτη Β.Βαλταδώρου που είχε ως αποτέλεσμα να μην προλάβει να πληρώσει το υπόλοιπο ποσό για την κατασκευή των προτομών. Η Εφορεία αποφάσισε να  προσκληθούν οι κληρονόμοι και να τους προτρέψουν να καταβάλουν τα υπόλοιπα χρήματα. Κατά την προσέλευσή τους οι κληρονόμοι απάντησαν ότι διατίθενται να συνεισφέρουν το ποσό των 67 εικοσόφραγκων.

 

Θάνατος Κων\νου Βαλταδώρου. Προτάσεις του γλύπτη για τις προτομές.

 

             Στις 3-10-1907 πεθαίνει ξαφνικά ο Κων\νος Ν.Βαλταδώρος αδελφός του Λάμπρου και Βασιλείου. Με διαθήκη του κληροδοτεί 100 λίρες για σύσταση κοινοτικού φαρμακείου, 120 λίρες για τα εκπαιδευτήρια της πατρίδας και μία οικία για να λειτουργήσει ως νοσοκομείο.

            Η Εφορεία των εκπαιδευτικών καταστημάτων (Κ.Δ. Δρίζης, Σ. Γκορτσούλης. Λάζ. Ταγάρας) σε συνεδρίαση αποφάσισε να αποδώσει τις παρακάτω τιμές. Να αναγορευθεί ο αοίδιμος Κ. Ν. Βαλταδώρος Μέγας Ευεργέτης της Πατρίδας. Κατά την ημέρα της κηδείας όλα τα καταστήματα να αργήσουν, να διακοσμηθούν πένθιμα τα σχολεία, να συνοδεύσουν την κηδεία όλα τα κοινοτικά σωματεία και οι μαθητές. Να εκφωνηθούν δύο επικήδειοι λόγοι, ο ένας στην οικία από τον Ευαγγελίδη κι ο άλλος στην ιερά εκκλησία του Αγίου Νικολάου από τον ιερέα Ιωάννη Σιώπη                                                    

Ο γλύπτης στέλνει επιστολή (17-10-1907) προς την κοινότητα της Κοζάνης και τοποθετείται για το θέμα των προτομών προτείνοντας λύσεις. Εκφράζει τα συλλυπητήρια για το θάνατο του Κων\νου Βαλταδώρου. Εκθέτει τη συμφωνία σχετικά με τις προτομές. Προτείνει το συμβούλιο της κοινότητας να αναγνωρίσει τη σύμβαση και να διαθέσει χρήματα  απ’ αυτά που άφησε ο θανών Βαλταδώρος.

 Για διευκόλυνση της κοινότητας προτείνει συμβιβαστική λύση. Δέχεται να κατασκευάσει μία προτομή του Βασιλείου, ζητώντας ως υπόλοιπο το ποσό των 400 φράγκων. Ζητά δε αποζημίωση για τα κατεργασμένα μάρμαρα που προοριζόταν για την προτομή του Λάμπρου το ποσό των 300 φράγκων. Δεν επιθυμεί να καταφύγει στα δικαστήρια, πιστεύει στην ορθοφροσύνη και γενναιοφροσύνη του Δημοτικού Συμβουλίου και το παρακαλεί να αναγνωρίσει το δίκαιο του αιτήματος. Το Δημοτικό Συμβούλιο δεν έδωσε λύση.

Στήσιμο της προτομής

 

            Στις 11 Ιουλίου 1927 ο γλύπτης Μπονάνος ενημερώνει το δήμαρχο ότι το ποσό που απαιτείται για την αποπεράτωση της προτομής του Β.Βαλταδώρου ανέρχεται στις 8.000 δραχμές. Η συμφωνία επήλθε και τα αποκαλυπτήρια πραγματοποιήθηκαν το έτος 1928 επί δημαρχίας Αργυρίου Τσουμή.

            Η Αλίκη Χατζή η κοζανίτισσα γλύπτρια στις 6-11-89 με επιστολή της –προσφορά προς το δήμο Κοζάνης δηλώνει ότι δύναται να φιλοτεχνήσει την προτομή του ευεργέτη της Κοζάνης Βαλταδώρου σε ορείχαλκο, στις ίδιες διαστάσεις και μορφή με την κατατεμαχισμένη μαρμάρινη που υπάρχει στο Βαλταδώρειο Γυμνάσιο αντί του ποσού των 600.000 δραχμών. Το δημοτικό συμβούλιο με απόφασή του στις 26 Απριλίου 1990 ομόφωνα αποφασίζει την ανάθεση της φιλοτέχνησης στη γλύπτρια Χατζή.

            Στην ίδια συνεδρίαση αποδέχονται την προσφορά των 200.000 δραχμών ως δωρεά στο δήμο από τους παλιούς καθηγητές Ι.Μόσχο, Κων\νο Τοπιντζή καθώς κι από τους αποφοιτήσαντες από το Βαλταδώρειο γυμνάσιο αρένων Κοζάνης του έτους 1949 για την κατασκευή της προτομής του ευεργέτη Βαλταδώρου.( 69 \7-1990)

Μπούρινος 5ο "Φωτογραφίες από τον Πόρο Γρεβενών"

 

 

 

 Κεφάλαιο  82

 

Περιοδικό "Ο Μπούρινος". Ετήσια έκδοση του Επιμορφωτικού- Εξωραϊστικού-Εκπολιτιστικού Συλλόγου Εξάρχου Γρεβενών  "Ο ΜΠΟΥΡΙΝΟΣ".

Έτος έκδοσης 2013,  σελίδες 160, κεφάλαια 86.

5o Τεύχος. Έτος 5^ο.

Η επικαιρότητα που παρατίθεται στο παρόν τεύχος αφορά το 2012.

Επιμελητής έκδοσης: Βασίλης Αποστόλου

ISSN:2241-0805

Σύνολο τευχών έξι (αρ.6):

2009=σελ.64

2010= σελ.80

2011= σελ.80

2012= σελ.96

2013= σελ.160

2014= σελ. 96.

 

 

Προτομές Ανδριάντες Μνημεία Κοζάνης "Ελευθέριος Βενιζέλος"

 

 

Βασίλη Αποστόλου

Δασκάλου του Αου Δημοτικού Σχολείου Κοζάνης

Προτομές-Ανδριάντες –Μνημεία Κοζάνης

Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Κοζάνης

Κοζάνη 2006 σελίδες:238

ISBN:960-87195-6-9

 

 

Κεφάλαιο 5. ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ 1864-1936

            Στήθηκε το Νοέμβριο του 1928  στο Μέγαρο Δρίζη σύμφωνα με τη διαθήκη του Κ.Δρίζη. Καταστράφηκε από αντιβενιζελικούς  στις 7 Μαρτίου 1933.                      

            Ο Βενιζέλος   γεννήθηκε στο χωριό Μουρνιές Χανίων το 1864. Οι πρόγονοί του ζούσαν στο Μιστρά της Λακωνίας. Αναγκάστηκαν να εκπατριστούν μετά την ανάμιξή τους στο αποτυχημένο κίνημα του Ορλόφ το 1770.

            Το 1866 η οικογένεια αναγκάσθηκε να καταφύγει στη Σύρο γιατί θεωρήθηκε υπεύθυνη της κρητικής επανάστασης. Το 1872 επανέρχεται στα Χανιά μετά τη δοθείσα αμνηστία. Τα πρώτα γράμματα τα διδάχτηκε στη Σύρο, Χανιά, Αθήνα. Το πτυχίο της νομικής Αθηνών το έλαβε το 1886.

             Το 1887 εκλέγεται βουλευτής στην ημιαυτόνομη Κρήτη. Το 1891 νυμφεύεται τη συμπατριώτισσά του Μαρία Ελευθερίου κι αποκτούν δύο γιους τον Κυριάκο και το Σοφοκλή. Τρία χρόνια αργότερα πεθαίνει η σύζυγός του κι αναλαμβάνει την ανατροφή των παιδιών του.

 

Το 1897 οι 3000 επαναστάτες των Χανίων τον ανακηρύσσουν αρχηγό.

Συμπράττει με τους άλλους οπλαρχηγούς κι αμύνεται στο Ακρωτήρι. Χριστιανικά πλοία όμως τους βομβαρδίζουν υποβοηθώντας τους Τούρκους.

            Το 1899 συμμετέχει στην πρώτη κυβέρνηση της Κρήτης ως υπουργός της Δικαιοσύνης με αρχηγό τον Ύπατο Αρμοστή πρίγκιπα Γεώργιο. Απολύεται το 1901.

             Ως αρχηγός αντιπολίτευσης συνέρχεται με φίλους του στον Θέρισο το 1905 και κηρύσσουν την πολιτική ένωση της Κρήτης μετά της Ελλάδος.

            Στην Αθήνα στις 15 Αυγούστου του 1909  Έλληνες αξιωματικοί μέλη του Στρατιωτικού Συνδέσμου παρεμβαίνουν στα πολιτικά πράγματα και ζητούν από τα κόμματα μεταρρυθμίσεις σε όλους τους τομείς του δημόσιου βίου. (εκκλησία, δημόσια διοίκηση, δικαιοσύνη, εκπαίδευση, οικονομία, ισχυροποίηση του στρατού.) Ο Βενιζέλος καλείται από το Στρατιωτικό Σύνδεσμο κι αναλαμβάνει με επιτυχία τη διαμεσολάβηση με τα κόμματα και τα ανάκτορα. Τάσσεται υπέρ της διατήρησης του βασιλικού θεσμού καθησυχάζοντας τα κόμματα και τις ξένες δυνάμεις.

            Στις 15 Μαρτίου του 1910 ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος διαλύεται. Είχε ολοκληρωθεί η ψήφιση νόμων που ικανοποιούσαν τις επιδιώξεις του.

            Το 1910 εκλέγεται από την Κρητική Συνέλευση πρωθυπουργός. Την ίδια περίοδο, τον Αύγουστο του 1910, στην ελεύθερη Ελλάδα πραγματοποιούνται εκλογές για Αναθεωρητική βουλή. Τα παλιά κόμματα καταλαμβάνουν 211 έδρες, οι ανεξάρτητοι 141. Μεταξύ των ανεξαρτήτων  ο Βενιζέλος εκλέγεται βουλευτής Αττικο-Βοιωτίας χωρίς να συμμετάσχει στην προεκλογική εκστρατεία.(Την υποψηφιότητα την είχαν υποβάλει φίλοι του)

            Στις 5 Σεπτεμβρίου 1910 επιστρέφει στην Αθήνα. Εκφωνεί τον πρώτο λόγο στον αθηναϊκό λαό. Επιμένει στην αναθεωρητική βουλή ερχόμενος σε αντίθεση με το λαϊκό αίσθημα που ζητούσε συντακτική βουλή.

 

Πρώτη πρωθυπουργία

 

            Την πρώτη πρωθυπουργία της ελεύθερης Ελλάδας την αναλαμβάνει στις 6 Οκτωβρίου του 1910 μετά από παραίτηση του Στέφανου Δραγούμη.

            Στις εκλογές της 28ης Νοεμβρίου του 1910  το κόμμα του εκλέγει 307  βουλευτές σε σύνολο 362. Τα παλιά κόμματα δεν πήραν μέρος στις εκλογές.

Ψηφίζεται το σύνταγμα του 1911 με το οποίο καθιερώνεται η μονιμότητα και το αμετάθετο των δημοσίων υπαλλήλων, η δωρεάν υποχρεωτική στοιχειώδη εκπαίδευση, οι απαλλοτριώσεις μεγάλων εκτάσεων.

Ακόμα με την ψήφιση 337 νέων νόμων θέτει τις βάσεις του εκσυγχρονισμού της χώρας, όπως ο διορισμός δημοσίων υπαλλήλων με δημόσιους διαγωνισμούς, διανομή γης στη Θεσσαλία.

Διορατικό μυαλό προβλέπει τους Βαλκανικούς πολέμους. Προσλαμβάνει γάλλους εκπαιδευτές για το στρατό και Άγγλους για το ναυτικό. Αναθέτει τη διοίκηση του ελληνικού στρατού στο διάδοχο Κωνσταντίνο.

            Στις εκλογές του Μαρτίου του 1912 ο Βενιζέλος ως αρχηγός του κόμματος των Φιλελευθέρων εκλέγει 145 βουλευτές από τους 181. Το Μάιο του 1912 με παρότρυνση της Αγγλίας υπογράφει στρατιωτική συμφωνία με τη Βουλγαρία, η οποία προέβλεπε την αλληλοϋποστήριξη σε  περίπτωση πολέμου με την Τουρκία. Στις 17 Σεπτεμβρίου του 1912 αρχίζει η επιστράτευση των Ελλήνων. Στις 4 Οκτωβρίου 1912 κηρύσσει τον πόλεμο εναντίον των Τούρκων. Την επομένη η Ελληνική βουλή αποφασίζει την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα.

            Ο Βενιζέλος ως πρωθυπουργός και υπουργός των Στρατιωτικών διατάσσει τον αρχιστράτηγο, διάδοχο Κωνσταντίνο να κινηθεί με το στρατό προς Θεσσαλονίκη για κατάληψή της, πριν την καταλάβει ο βουλγαρικός στρατός. Ο Κωνσταντίνος επιδίωκε ο στρατός να κινηθεί προς το Μοναστήρι. Τελικά η Θεσσαλονίκη παραδίδεται από τους

 

 

Τούρκους στους Έλληνες την 26^η  Οκτωβρίου, ενώ οι Βούλγαροι ήταν έτοιμοι να εισέλθουν στην πόλη.

            Παρατίθενται τα τηλεγραφήματα: Βενιζέλος προς Κωνσταντίνο 13-10-1912. «Αναμένω να μοι γνωρίσετε την περαιτέρω διεύθυνσιν, ην θα ακολουθήσει η προέλασις  του στρατού Θεσσαλίας. Παρακαλώ μόνον να έχετε υπ’ όψιν ότι σπουδαίοι πολιτικοί λόγοι επιβάλλουσιν να ευρεθώμεν μίαν ώραν ταχύτερον εις την Θεσσαλονίκην».

            Κωνσταντίνος προς Βενιζέλο. «Ο στρατός δεν θα οδεύσει κατά της Θεσσαλονίκης. Εγώ έχω καθήκον να στραφώ κατά του Μοναστηρίου, εκτός αν μου το απαγορεύεται».

Βενιζέλος προς Κωνσταντίνο. « Σας το απαγορεύω».

Στις 5 Μαρτίου 1913 δολοφονείται στη Θεσσαλονίκη ο βασιλιάς Γεώργιος από τον Αλέξανδρο Σχινά για αγνώστους λόγους. Βασιλεύς ορκίζεται ο διάδοχος Κωνσταντίνος που η γυναίκα του Σοφία ήταν αδελφή του αυτοκράτορα της Γερμανίας Γουλιέλμου  του Β΄.

            Με τη συνθήκη του Λονδίνου της 17 ης Μαΐου 1913 λήγει ο Α΄ Βαλκανικός πόλεμος. Η Τουρκία παραιτείται των ευρωπαϊκών κτίσεων.

            Οι βαλκανικοί σύμμαχοι δεν κατόρθωσαν να συμφωνήσουν στη διανομή των απελευθερωθέντων εδαφών. Η Βουλγαρία ζητούσε να συμπεριλάβει τη Θράκη, την Ανατολική Μακεδονία, τη Θεσσαλονίκη, το Μοναστήρι. Μπροστά σ’ αυτό το πρόβλημα  βλέποντας την αδιαλλαξία της Βουλγαρίας η Σερβία και η Ελλάδα συνάπτουν αμυντική συμμαχία και στρατιωτική συμφωνία σε περίπτωση πολέμου με Βουλγαρία και Τουρκία καθορίζοντας συγχρόνως τα σύνορα των δύο κρατών.

             Τον Ιούνιο του  1913 οι Βούλγαροι επιτίθενται εναντίον των Ελλήνων στη Νιγρίτα Σερρών και των Σέρβων στη Γευγελή. Ξεσπά ο Β! Βαλκανικός πόλεμος, με τον οποίο ηττάται η Βουλγαρία. Με τη συνθήκη του Βουκουρεστίου, 28 Ιουλίου 1913, και τη βοήθεια του αυτοκράτορα της Γερμανίας Κάιζερ παραχωρείται στην Ελλάδα η Ανατολική Μακεδονία που την κατείχαν οι Βούλγαροι.

 

Α΄ Παγκόσμιος πόλεμος. Αρχή ελληνικού διχασμού

 

             Στις 28 Ιουνίου 1914, δολοφονείται στο Σεράγεβο της Σερβίας από ένα Σέρβο εθνικιστή ο διάδοχος του αυστροουγκρικού θρόνου. Υπήρξε η αφορμή της κήρυξης του Α΄ Παγκόσμιου πολέμου. Στην Ευρώπη  δύο συνασπισμοί βρίσκονται αντιμέτωποι.

Από το ένα μέρος οι Κεντρικές δυνάμεις, Γερμανία, Αυστροουγκαρία κι από τ’ άλλο η Εγκάρδια ή Τριπλή Συνεννόηση (Αντάντ) με μέλη της την Αγγλία, Γαλλία και Ρωσία. Τον Μάιο του 1915 προστίθεται και η Ιταλία. Η Τουρκία εκδηλώνεται υπέρ της Γερμανίας. Η Μεγάλη Βρετανία αποφασίζει αποκλεισμό των Δαρδανελίων και ζητά τη συνδρομή της Ελλάδας. Προσφέρει στην Ελλάδα εδάφη στα παράλια της Μικράς Ασίας, την Κύπρο. Παράλληλα παραχωρεί στη Βουλγαρία την Καβάλα, προκειμένου να ταχθεί με το μέρος της. Ο Βενιζέλος συμφωνεί με την παραχώρηση της Καβάλας στους Βουλγάρους με αντάλλαγμα εδάφη της Μικράς Ασίας στην Ελλάδα.

Στην Κοζάνη με πρωτοβουλία του δημάρχου Κων\νου Γκάγκαλη πραγματοποιούνται εκδηλώσεις διαμαρτυρίας για την παραχώρηση της Καβάλας στους Βουλγάρους. Ο Βενιζέλος υπέρμαχος της συμμετοχής στο συνασπισμό των Αγγλογάλλων έρχεται σε ρήξη με το βασιλέα και τελικά παραιτείται της πρωθυπουργίας. (Φεβρουάριος ’15)

            Στις εκλογές του Μαΐου 1915 πλειοψηφεί ο Βενιζέλος. Το Σεπτέμβριο του 1915 η Βουλγαρία κηρύσσει επιστράτευση, τάσσεται στο πλευρό της Γερμανίας και κηρύσσει τον πόλεμο στη Σερβία. Σύμφωνα με τη Σερβοελληνική συνθήκη του 1913 ο Βενιζέλος επέμενε ότι η έξοδος στον πόλεμο ήταν υποχρεωτική. Νέα διάσταση απόψεων με το βασιλιά ο οποίος υποστήριζε την ουδετερότητα και νέα παραίτηση του Βενιζέλου στις 22 Σεπτεμβρίου 1915. Ο βασιλιάς δεν υπέγραψε το διάταγμα επιστράτευσης του πρωθυπουργού Βενιζέλου. Στις εκλογές του Δεκεμβρίου 1915 δε λαμβάνει μέρος.

 

 

             Στη Θεσσαλονίκη οι δυνάμεις της Αντάντ τον Οκτώβριο του 1915 αποβιβάζουν στρατεύματα παραβιάζοντας την ελληνική ουδετερότητα. Η Θεσσαλονίκη επαναστατεί, τάσσεται με τους Αγγλογάλλους. Τον Ιανουάριο  του 1916 οι Γάλλοι καταλαμβάνουν την Κέρκυρα χωρίς τη συγκατάθεση της ελληνικής κυβέρνησης. Ο ηττημένος σερβικός στρατός μεταφέρεται στη Μακεδονία, ενώ ο γερμανικός και βουλγαρικός στρατός καταλαμβάνει τα οχυρά Ρούπελ στη Μακεδονία. Στη συνέχεια οι Βούλγαροι καταλαμβάνουν την Ανατολική Μακεδονία και οι Αγγλογάλλοι τη Θάσο.

            Στις 17 Αυγούστου 1916 εκδηλώνεται από φιλοβενιζελικούς αξιωματικούς στη Θεσσαλονίκη το κίνημα της Εθνικής Άμυνας με κύριο αίτημα την έξοδο της Ελλάδας στον πόλεμο με το μέρος της Αντάντ. Στις 27 Αυγούστου το Δ΄ Σώμα στρατού στην Καβάλα  παραδίδεται στους Γερμανούς και μεταφέρεται στη Γερμανία.

            Ο Βενιζέλος το Σεπτέμβριο του 1916 μεταβαίνει στην επαναστατημένη Κρήτη και σχηματίζει προσωρινή κυβέρνηση. Από εκεί μέσω των επαναστατημένων νήσων του Αρχιπελάγους, έρχεται στη Θεσσαλονίκη και σχηματίζει επαναστατική κυβέρνηση στις 26 Σεπτεμβρίου.

               Ο χωρισμός της Ελλάδας στα δύο είναι γεγονός. Η Μακεδονία  είναι κάτω από την κυριαρχία της Εθνικής Άμυνας, πολιτική κίνηση του Ε. Βεζινέλου. Στην πόλη της Κοζάνης εδρεύουν γαλλικά στρατεύματα.

               Γράφει η ΗΧΩ στις 18-12-16  «Η επέτειος της ονομαστικής εορτής του Ελευθερίου Βενιζέλου γιορτάσθηκε στην αίθουσα του γυμνασίου. Από τις μαθήτριες εψάλησαν ο εθνικός γαλλικός και ο ελληνικός ύμνος, διάφορα πατριωτικά άσματα, προκαλέσαντα τον ενθουσιασμό των παρασταμένων. Στις 7 1\2 η ώρα διοργανώθηκε λαμπαδηφορία στην οποία έλαβαν μέρος ο ενταύθα στρατός της εθνικής Αμύνης, οι μαθητές του δημοτικού σχολείου ως και πλήθος λαού».

               Στην Αθήνα οι Γάλλοι απαιτούν από την ελληνική κυβέρνηση την παράδοση των πολεμικών πλοίων, του λιμανιού του Πειραιά, των σιδηροδρόμων.  Η κυβέρνηση αρνείται, οι Γάλλοι βομβαρδίζουν τα ανάκτορα, στρατός και οπλισμένοι πολίτες  (επίστρατοι) αντιπαρατίθενται σε γαλλικό άγημα που βαδίζει προς κατάληψη της Αθήνας.

               Οι Αγγλογάλλοι ζητούν την απομάκρυνση του βασιλιά, Κωνσταντίνου. Εγκαταλείπει την Ελλάδα στις 2 Ιουνίου 1917 και στο θρόνο ανεβαίνει ο γιος του Αλέξανδρος.    

               Ο Βενιζέλος μετά την απομάκρυνση του βασιλιά εγκαθίσταται στην Αθήνα και επαναφέρει τη Βουλή του 1915 που  είχε διαλύσει ο βασιλιάς. Πρώτο μέλημα η κήρυξη του πολέμου (15 Ιουνίου 1917) εναντίον της Βουλγαρίας και Γερμανίας.  Οι ελληνικές δυνάμεις έδωσαν νικηφόρα μάχη στο Σκρά του Κιλκίς εναντίον των Γερμανοβουλγάρων στις 17 Μαΐου του 1918.

               Το Σεπτέμβριο η Βουλγαρία συνθηκολογεί και τον Οκτώβριο του 1918 η Τουρκία υπογράφει συνθήκη ανακωχής με τις δυνάμεις της Αντάντ.  Άγημα του ελληνικού στρατού μαζί με Αγγλογάλλους εγκαθίστανται στην Κωνσταντινούπολη.

               Τέλος η Αυστροουγκαρία στις 3 Νοεμβρίου 1918 εγκαταλείπει τον αγώνα και η Γερμανία υπογράφει ανακωχή στις 11 Νοεμβρίου.

 

Επίσκεψη Βενιζέλου στην Κοζάνη

 

               Στις 15 Αυγούστου 1918 ο Ελευθέριος Βενιζέλος επισκέπτεται την Κοζάνη. Στο διοικητήριο δέχεται τον υπαλληλικό κόσμο με πραγματικό πατρικό ενδιαφέρον. Στη συνέχεια δέχθηκε αντιπροσωπείες των σωματείων της πόλης, το προεδρείο της ενώσεως συντεχνιών και πλείστους πολίτες.

 Επισκέφθηκε το Αναγνωστήριο της πόλης, όπου παρέμεινε επί μία ώρα περιεργαζόμενος διάφορα αρχεία και έγγραφα. (40\19-8-1818) Ο πρόεδρος θαύμασε τον πλούτο της βιβλιοθήκης και στραφείς προς τον πρόεδρο Δ. Μπλιούρα είπε. «Εκ των εις την διάθεσή μου χρημάτων, προσφέρω 1000 δρχ. δια τας ανάγκας του Αναγνωστηρίου» επιδόσας ταυτοχρόνως γραμμάτιο εκ της Τραπέζης Ανατολής.

                Το σωματείο του Αναγνωστηρίου, σε έκτακτη συνεδρίαση ανακήρυξε τον κ. Βενιζέλο επίτιμο πρόεδρο και Μέγα ευεργέτη. Το ψήφισμα γράφτηκε σε μεμβράνη. Το κείμενο υπογράφουν. Ο προεδρεύων Δ. Ν. Μπλιούρας, Ο Γεν Γραμματεύς Κ. Τσιτσελίκης, τα μέλη Γεώργιος Παπακωνσταντίνου, Γεώργιος  Βαρβούτης, Άνθος Παπαβασιλείου.

               Κατά τη δεύτερη μέρα της παραμονής του μετέβη στα Καραγιάννια. Συγκεντρώθηκε όλος ο πληθυσμός των Καραγιαννίων και του ελληνοχωρίου Δραβουτάνιστα. Στήθηκε κιόσκι καλλιτεχνικό εκ κλάδων δέντρων. Σχηματίσθηκε λεωφόρος τεχνητή η οποία στρώθηκε με τάπητες. Προ της αψίδας  τον υποδέχτηκαν οι ιμάμηδες, οι δάσκαλοι των Καραγιαννίων κι οι πρόκριτοι Δραβουτάνιστας (Μεταμόρφωση) μετά των ιερέων. Τους χαιρέτησε όλους με χειραψία. Τον προσφώνησε Τούρκος ιερωμένος δάσκαλος. Υποσχέθηκε ο Βενιζέλος ισονομία και ευνομία.      

               Ο στρατιωτικός διοικητής κ. Βαρδουλάκης παρουσιάζει γηραλέο Τούρκο του οποίου το πόδι κατέφαγε εκμανείς ίππος. Ο πρόεδρος έδωσε εντολή στον εκπρόσωπο Δυτικής Μακεδονίας κ. Ηλιάκη να αποστείλει τον παθόντα στην Αθήνα να νοσηλευθεί και να κατασκευασθεί τεχνητό πόδι. Οι Τούρκοι συγκινήθηκαν από την χειρονομία του προέδρου. Ο μουφτής ζήτησε να εισαχθεί και η ελληνική γλώσσα στα τουρκικά σχολεία.

 

Τα εδαφικά οφέλη της Ελλάδας με τη λήξη του Α΄Παγκόσμιου πολέμου.

 

               Ο Βενιζέλος πιστός στους συμμάχους δέχεται να συμμετάσχει ελληνικός στρατός στην εκστρατεία που κάνανε στην Ουκρανία εναντίον του νέου σοβιετικού καθεστώτος το Φεβρουάριο και Μάρτιο του 1919, προκειμένου να πετύχει ευνοϊκή στάση των δυτικών στα ελληνικά αιτήματα.

               Στις 2 Μαΐου 1919 ελληνικός στρατός με την άδεια των συμμάχων  αποβιβάζεται στη Σμύρνη της Μικράς Ασίας. Ο Τούρκος στρατηγός Μουσταφά Κεμάλ διοργανώνει επαναστατικό στρατό και  δημιουργεί προβλήματα στις ελληνικές στρατιωτικές δυνάμεις.

          Με τη συνθήκη του Νεϋγή, στις 14 Νοεμβρίου 1919, η Βουλγαρία αποχωρεί από την Ανατολική Μακεδονία και παραδίδει τη Δυτική Θράκη στους συμμάχους, η οποία παραχωρείται με τη συνθήκη των Σεβρών, στις 10 Αυγούστου του 1920, στην Ελλάδα

            Επίσης την ίδια μέρα  στις Σέβρες της Γαλλίας με άλλη συνθήκη παραχωρούνται στην Ελλάδα η Ανατολική Θράκη μέχρι τα προάστια της Κωνσταντινούπολης, τα νησιά Ίμβρος, Τένεδος. Ακόμα ανατέθηκε στην Ελλάδα η προσωρινή διοίκηση της Σμύρνης. Ο πληθυσμός της μετά από πέντε χρόνια  με δημοψήφισμα θα αποφάσιζε την ένωση με την Ελλάδα. Με τη συνθήκη των Σεβρών «Η Ελλάδα των δύο Ηπείρων και των πέντε θαλασσών», πλησίασε το όραμα της Μεγάλης Ιδέας.

 

Απόπειρα δολοφονίας Βενιζέλου. 40\2-8-1920

 

               Στις 12 Αυγούστου 1920 πραγματοποιείται απόπειρα δολοφονίας του Βενιζέλου στο σταθμό Λυών του Παρισιού. Δράστες απότακτοι έλληνες αξιωματικοί. Ο πρόεδρος επέστρεφε στην Ελλάδα κομίζοντας τη συνθήκη ειρήνης με την Τουρκία.

               Στην Αθήνα πραγματοποιούνται ταραχές. Στρατιώτες εκτελούν τον πολιτικό αντίπαλο του Βενιζέλου Ίωνα Δραγούμη. Στην Κοζάνη οι πολιτικοί φίλοι του Βενιζέλου αγωνιούν για την τύχη του αρχηγού τους.

               Γράφει η ΗΧΩ

                «Κι ενώ ο λαός συμμετείχε στις γιορτές για τη συνθήκη ειρήνης με την Τουρκία ευρίσκετο στο ζενίθ του ενθουσιασμού και της εθνικής χαράς του αστραπιαία διαδίδεται η φήμη της ατίμου και ανάνδρου απόπειρας δολοφονίας κατά του Εθνάρχου μας κ. Βενιζέλου. Πολιορκούνται τα γραφεία μας από αγωνιώντας εκατοντάδας λαού. Κι αμέσως περί την 7^η μ.μ κυκλοφόρησε σχετικό παράρτημά μας. Ο λαός Κοζάνης αυθόρμητα προσέρχεται στον ιερό ναό όπου ψάλλεται κατανυκτικότατη δέηση επί τη διασώσει του αρχηγού μας. Την 9^ην ακριβώς ηγουμένης μουσικής εκκινεί η λαμπαδηφορία με ζητωκραυγές υπέρ του Εθνάρχου και με αράς (κατάρες) κατά των δολοφόνων».

            Ο δήμαρχος Κοζάνης Νικόλαος Τσιμηνάκης στέλνει το παρακάτω τηλεγράφημα.

  «Εξ ονόματος λαού Κοζάνης εκπροσωπούντος ολοκλήρου Νομού. Παρακαλώ δεχθείτε εγκάρδια συγχαρητήρια επί τη εκτελέσει Εθνικής αποκαταστάσεως και επί διασώσει της μυσαράς και αποτροπαίου εγκληματικής αποπείρας».

 

Πολιτική ήττα του Βενιζέλου

 

            Τον Οκτώβριο του 1920 πεθαίνει ο βασιλιάς Αλέξανδρος και αντιβασιλεύς ορκίζεται ο ναύαρχος Κουντουριώτης. Οι οπαδοί του βασιλιά Κωνσταντίνου ζητούν επίμονα τη διενέργεια δημοψηφίσματος για λύση του προβλήματος.

            Στις εκλογές της 1^ης  Νοεμβρίου του 1920 το κόμμα του γνωρίζει οδυνηρή ήττα. Φεύγει από την Ελλάδα και εγκαθίσταται στο Παρίσι. Η κυβέρνηση διενεργεί δημοψήφισμα κι ο βασιλιάς Κωνσταντίνος επιστρέφει στην Ελλάδα στις 6 Δεκεμβρίου του 1920. Η Αγγλία, η Γαλλία και η Ιταλία διαμαρτύρονται για την επιστροφή του βασιλιά και παύουν να στηρίζουν το ελληνικό χαρτονόμισμα και την ελληνική στρατιωτική προσπάθεια υλοποίησης της συνθήκης των Σεβρών.

 Το Σεπτέμβριο του 1921 τελεί γάμο με την Έλενα Σκυλίτση. Τον Αύγουστο του 1922 καταρρέει το ελληνικό μέτωπο στο Αφιόν Καρά Χισάρ  της Μικράς Ασίας. Οι Τούρκοι μπαίνουν και πυρπολούν τη Σμύρνη στις 27 Αυγούστου του 1922.

Το Σεπτέμβριο του 1922 τα ελληνικά στρατεύματα που είχαν καταφύγει στη Χίο και Λέσβο υπό την ηγεσία του Πλαστήρα, Γονατά, Φωκά επαναστατούν και ζητούν την

απομάκρυνση του βασιλιά Κωνσταντίνου. Ο Κωνσταντίνος στις 14 Σεπτεμβρίου παραιτείται υπέρ του διαδόχου Γεωργίου. Αναχωρεί για την Ιταλία και πεθαίνει το Δεκέμβριο.

Στις 15 Νοεμβρίου του 1922 έκτακτο στρατοδικείο καταδικάζει σε θάνατο πέντε πολιτικούς και το στρατηγό Γεώργιο Χατζηανέστη θεωρηθέντες υπεύθυνους της μικρασιατικής καταστροφής. Η εκτέλεση πραγματοποιήθηκε αυθημερόν αν και ο Βενιζέλος προσπάθησε με τηλεγράφημα από το εξωτερικό να αποτρέψει την εκτέλεση.

Ο Βενιζέλος προτείνεται και δέχεται να  αντιπροσωπεύσει την Ελλάδα στη Διάσκεψη της ειρήνης στη  Λοζάννη της Ελβετίας. Η συνθήκη υπογράφτηκε στις 24 Ιουλίου του 1923. Σύμφωνα μ’ αυτή ορίστηκε ο ποταμός Έβρος σύνορο Ελλάδας- Τουρκίας κι αποφασίστηκε η ανταλλαγή των πληθυσμών. 

            Το Δεκέμβριο του 1923 δημιουργούνται εκλογές Συντακτικής Συνέλευσης. Ο Βενιζέλος εκλέγεται και ορίζεται πρόεδρος της Συνέλευσης. Το Φεβρουάριο του 1924 αναγκάζεται σε παραίτηση κι αναχωρεί για το Παρίσι. Στις 26 Μαρτίου 1924 ο πρωθυπουργός Α. Παπαναστασίου με την υποστήριξη στρατιωτικών κηρύσσει έκπτωτη τη βασιλική δυναστεία και καθιερώνει την αβασίλευτη δημοκρατία.

 

Ο ανδριάς του Βενιζέλου  (40\25-11-28)

 

            « Εστήθη εν μέσω του προαυλίου του μεγάρου Δρίζη, νυν οικοτροφείο θηλέων, υπό του καλλιτέχνου λιθοξόου Θωμοπούλου φιλοτεχνηθείς ανδριάς του Ελευθερίου Βενιζέλου, εις παραγγελία του οποίου είχε προβεί ζων έτι ο μακαρίτης Δρίζης. Τα αποκαλυπτήρια του ανδριάντος τελεσθήσονται ίσως κατά την ημέρα της ονομαστικής εορτής του κ. Βενιζέλου».

            Ο πρώτος ανδριάντας που στήθηκε προς τιμή του έλληνα πολιτικού Βενιζέλου σε όλη την επικράτεια, ήταν αυτός της Κοζάνης. Φαινόταν ως τη μέση, έβλεπε στην Ανατολή και στα χέρια κρατούσε το χάρτη της Μεγάλης Ελλάδας.

 

 

 

 

 

 

 

Εγκαίνια ανδριάντα Βενιζέλου

 

Η φωτογραφία λήφθηκε από το βιβλίο του Κοζανίτη πολιτικού και λογοτέχνη Μιχάλη Παπακωνσταντίνου « Η πέτρινη πόλη»  Η φωτογράφηση έγινε κατά την ημέρα των αποκαλυπτηρίων.

            Κατά την ημέρα των αποκαλυπτηρίων ο δικηγόρος Κοζύρης  από την Κρήτη απάγγειλε ένα ποίημα. Παραθέτουμε τους δύο τελευταίους στίχους.

 

« …Το δοξαστό σου όνομα θα υμνολογούν, Λευτέρη,

που σκόρπισες τη λευτεριά στα σκλαβωμένα μέρη …» (47\117)

 

            Στο Παρίσι  ο Βενιζέλος ασχολείται με τη μετάφραση του Θουκυδίδη, την οποία περατώνει το 1928. Ερχόμενος στην Ελλάδα αναλαμβάνει το σχηματισμό κυβέρνησης τον

Ιούλιο του 1928. Εκτιμώντας ορθά το λαϊκό αίσθημα προκηρύσσει εκλογές με το πλειοψηφικό σύστημα. Από τις 250 έδρες κατέλαβε 223.

            Στη νέα διακυβέρνηση δίδει βαρύτητα στα εσωτερικά προβλήματα του τόπου, στην καθημερινότητα, στην οικονομική ανάπτυξη. Ασχολήθηκε με την πάταξη της ληστείας, υπέγραψε ελληνοτουρκική φιλία, ίδρυσε την Αγροτική Τράπεζα, τον Ελληνικό Οργανικό Τουρισμού, το Συμβούλιο Επικρατείας, δρομολόγησε την ύδρευση της Αθήνας από το Μαραθώνα, καθιέρωσε το εξαετές υποχρεωτικό δημοτικό και την εξαετή Μέση Εκπαίδευση.

             Στις 21 Μαΐου 1932 παραιτείται η κυβέρνηση Βενιζέλου μετά από δύσκολες οικονομικές συνθήκες. Στις εκλογές της 25^ης Σεπτεμβρίου πλειοψηφεί σχετικά ο Βενιζέλος. Ωστόσο δίδει ψήφο ανοχής στον Π. Τσαλδάρη την οποία κακώς αποσύρει τον Ιανουάριο του 1933.

            Ο Βενιζέλος σχηματίζει νέα κυβέρνηση και προκηρύσσει εκλογές.

 

Χρονικό καταστροφής του ανδριάντος (4\12-3-1933)

 

Στις εκλογές της 5^ης Μαρτίου 1933 το λαϊκό κόμμα   με αρχηγό τον Παναγή Τσαλδάρη καταλαμβάνει 130 έδρες επί συνόλου 248. Ο κυβερνητικός συνασπισμός των Φιλελευθέρων 111 έδρες.

  6 Μαρτίου. Μεσημέρι. Ενώ τα αποτελέσματα των εκλογών δεν είχαν ανακοινωθεί ο στρατηγός  Νικόλαος Πλαστήρας προβαίνει σε πραξικόπημα. Ο Βενιζέλος δε φέρει αντίδραση. Η κυβέρνηση παραιτείται. Προκήρυξη Β΄ Σώματος Στρατού Λαρίσης δια της οποίας γινόταν γνωστό ότι μέχρι του σχηματισμού της νομίμου Δημοκρατικής κυβερνήσεως την τήρηση της εννόμου τάξεως ανελάμβαναν οι διωκτικές αρχές κι ότι απαγορευόταν η έκδοση εφημερίδων και οι συγκεντρώσεις σε κλειστό ή ανοιχτό χώρο.

Απόγευμα. Διάγγελμα Πλαστήρα. Κήρυξη δικτατορίας από τον στρατηγό Πλαστήρα με τη δικαιολογία ότι η κατάληψη της εξουσίας από τα αντιβενιζελικά κόμματα θα φέρει την κατάργηση του Δημοκρατικού πολιτεύματος. Το διάγγελμα τοιχοκολλήθηκε σε ορισμένα σημεία της πόλης. Εντός ολίγου οι οπαδοί της αντικυβερνητικής παρατάξεως καλούμενοι δια κωδωνοκρουσιών συγκεντρώθηκαν στη δημοτική πλατεία όπου μίλησαν πολλοί πολιτευτές κατά του διαγγέλματος. Οι μεν λαϊκοί παράγοντες και οι πολιτευτές έσπευδαν στη Μεραρχία να πληροφορηθούν τα της κηρύξεως της δικτατορίας, οι δε κυβερνητικοί πολιτευτές και παράγοντες εις τη Νομαρχία δια τον ίδιο λόγο.

            Επιστρέφοντες από τη Μεραρχία κομματικοί, ζωηροί παράγοντες πληροφόρησαν τον αναμένοντα στην κεντρική πλατεία λαό τη νίκη του λαϊκού κόμματος και την επέμβαση του Πλαστήρα. Παροτρύνουν το λαό να σπεύσει στη Νομαρχία να καθαιρέσουν το Νομάρχη.

            Καθ’ οδόν συνάντησαν το Νομάρχη μετά του πολιτευτού Βαρβούτη (κόμμα φιλελευθέρων-Βενιζέλου) κατερχομένους δι’ αυτοκινήτου. Ο λαός μόλις αντίκρισε το αυτοκίνητο του Νομάρχη έσπασε τους υάλους δια λίθων  και άρχισαν να τους κακοποιούν.

Ο νομάρχης λιπόθυμος, ημιθανής μεταφέρθηκε στο στρατιωτικό νοσοκομείο. Οι έμποροι πανικόβλητοι έκλεισαν τα καταστήματά τους.

7 Μαρτίου 1933. Βράδυ. Προκήρυξη της κυβερνήσεως των Αντιστρατήγων ότι σχηματίστηκε κυβέρνηση υπό τον αντιστράτηγο Οθωναίο κι ότι ο Πλαστήρας παρέδωσε την εξουσία. Τη νύκτα διεπράχθησαν βανδαλισμοί ατιμάζοντες τον πολιτισμό της πόλεως. Ομάδες λαού εισήλθαν εντός του κήπου του Εθνικού οικοτροφείου (μέγαρο Δρίζη) και παρά την αντίσταση των χωροφυλάκων κατόρθωσαν «το μέγα κατόρθωμα» να γκρεμίσουν δια σχοινιού τον ανδριάντα του Βενιζέλου τον οποίο κατακερμάτισαν. Κατόπιν προσέδεσαν την κεφαλή εις το άκρον μακράς ράβδου και την περιέφεραν ανά τας οδούς αλαλάζοντας. Λέγεται ότι τη μαρμάρινη κεφαλή την έρριψαν εντός της αυλής του κ. Βαρβούτη.

             Τελικά σχηματίστηκε κυβέρνηση Τσαλδάρη  νικητή των εκλογών της 5^ης Μαρτίου.                         

Στη βουλή συζητιέται η παραπομπή του Βενιζέλου στο ειδικό δικαστήριο. Κατηγορείται για

ηθική αυτουργία στο κίνημα της 6^ης Μαρτίου, μία ημέρα μετά τις εκλογές, κατά το οποίο ο στρατηγός Πλαστήρας κατέλαβε το υπουργείο Στρατιωτικών και κήρυξε δικτατορία.

             

Δεύτερη απόπειρα δολοφονίας Βενιζέλου

 

            Στις 6 Ιουνίου 1933 εκδηλώνεται απόπειρα δολοφονίας κατά του Βενιζέλου στην Κηφισιά. Τραυματίζεται η γυναίκα του Έλενα και φονεύεται ο ακόλουθός του.

            Ο Βενιζελικοί αξιωματικοί με την έγκριση του Βενιζέλου προβαίνουν σε κίνημα την  1^η  Μαρτίου 1935. Καταλαμβάνουν το Ναύσταθμο, τη σχολή Ευελπίδων, στρέφονται κατά της κυβέρνησης Τσαλδάρη. Ο υπουργός των Στρατιωτικών Γεώργιος Κονδύλης χωρίς δυσκολία καταπνίγει το κίνημα κι αποστρατεύει 1000 αξιωματικούς. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος ευρισκόμενος στα Χανιά, μετά την αποτυχία του κινήματος εγκαταλείπει τη χώρα και εγκαθίσταται στο Παρίσι.

            Στις 9 Ιουνίου 1935 διενεργούνται εκλογές με αποχή των βενιζελικών κομμάτων.

Ο κυβερνητικός συνασπισμός Τσαλδάρη-Κονδύλη λαμβάνει το 65% των ψήφων, η «Ένωσις Βασιλοφρόνων» του Ι.Μεταξά το 15% των ψήφων και το «Ενιαίο Μέτωπο»

του Κ.Κ.Ε το 10% των ψήφων.

            Στις 10 Οκτωβρίου 1935 ο Κονδύλης με τη βοήθεια του στρατηγού Παπάγου ανατρέπει την κυβέρνηση Τσαλδάρη, καταργεί το πολίτευμα της αβασίλευτης δημοκρατίας  και θέτει σε ισχύ το σύνταγμα του 1911. Με το δημοψήφισμα της 3^ης Νοεμβρίου 1935 επανέρχεται η βασιλεία με ποσοστό 97,80%. Ο βασιλιάς Γεώργιος ο Β΄ επιστρέφει στην Ελλάδα στις 25 Νοεμβρίου 1935.

            Στις εκλογές της 26^ης  Ιανουαρίου 1936 τα αντιβενιζελικά κόμματα καταλαμβάνουν 143 έδρες, τα βενιζελόφρονα 142 έδρες, το « Παλαϊκό Μέτωπο» 15 έδρες.

 

Ο θάνατός του

 

            Μετά από διαβουλεύσεις σχηματίζεται υπηρεσιακή κυβέρνηση στις 14 Μαρτίου 1936 με πρωθυπουργό τον Κων\νο Δεμερτζή και  τον Ιωάννη Μεταξά αντιπρόεδρο και υπουργό των στρατιωτικών. Ο θάνατος του Βενιζέλου ματαίωσε τη σύγκλιση της βουλής για συζήτηση πάνω στις προγραμματικές δηλώσεις της κυβέρνησης. Την ίδια μέρα ο βασιλιάς ορκίζει πρωθυπουργό τον Ιωάννη Μεταξά, ο οποίος λαμβάνει ψήφο εμπιστοσύνης από τα δύο μεγάλα κόμματα στις 27 Απριλίου 1936.

            Στις 29 Απριλίου οι καπνεργάτες της Θεσσαλονίκης με γενική απεργία αντιδρούν στην ανάληψη της πρωθυπουργίας υπό τον Ιωάννη Μεταξά. Η κυβέρνηση χρησιμοποιεί βία.

Αποτέλεσμα 30 εργάτες νεκροί και 300 τραυματίες. Τα δύο μεγάλα κόμματα Φιλελεύθεροι και Λαϊκό συνομιλούν για κυβέρνηση συνασπισμού. Στην κρίσιμη στιγμή πεθαίνει ο αρχηγός του λαϊκού κόμματος Παναγής Τσαλδάρης στις 17 Μαΐου. Ωστόσο τα δύο κόμματα συνεχίζουν τις διαβουλεύσεις  και καταλήγουν σε προσχέδιο συμφωνίας. Ο Μεταξάς όμως τους πρόλαβε.  Έρχεται σε συμφωνία με το βασιλιά, καταργεί το Σύνταγμα, επιβάλλει τη διδακτορία της 4^ης Αυγούστου.

 

Ο θάνατος του Βενιζέλου μέσα από τον τοπικό τύπο

 

            Ο Βενιζέλος απεβίωσε στο Παρίσι στις 18-3-1936. Η εφημερίδα της Κοζάνης η «ΒΟΡΕΙΟΣ ΕΛΛΑΣ» γράφει: «Ο γίγας Ελευθέριος, ο μεγάλος κυβερνήτης, ο μεγάλος

δημιουργός δεν υπάρχει εν ζωή. Έπεσε το περήφανο της Κρήτης δέντρο το σκιάσαν επί μία εικοσιπενταετία το Πανελλήνιο.

  Ο ΄Ηλιος της Ελλάδας έδυσε. Επί πολλά έτη φώτισε την Ελλάδα, ο οραματιστής των εθνικών ονείρων, ο δημιουργός της νεωτέρας Ελλάδας, ο παιδαγωγός, ο πολιτικός».

            Ο πολιτευτής της Κοζάνης  Βαρβούτης  με τηλεγράφημά προς την εφημερίδα Βόρειο Ελλάς αναγγέλλει τη θλιβερή είδηση. «Κακή μοίρα, απορφάνισε Ελλάδα μεγάλου αρχηγού της ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ. Ήλιος έδυσε. Θρηνήσουμε ανεπανόρθωτο συμφορά. Συσπειρωθώμεν ευλαβώς μεγάλη ιερά μνήμη του, φωτίζουσα επιζώσας και επερχομένας γενεάς». (22-3-1936)

            Την Παρασκευή κατά την ώρα που γινόταν η κηδεία στα Χανιά της Κρήτης στην Κοζάνη κλείσανε τα καταστήματα, πάντα τα δημόσια και ιδιωτικά καταστήματα είχαν αναρτημένη τη σημαία μεσίστια. Τα σχολεία, τα γραφεία, ο δήμος δε λειτούργησαν.

            Ο Διονύσιος Μανέντης στην εφημερίδα Βόρειος Ελλάς γράφει για το Βενιζέλο. (22-3-1936)  «Ελευθερώνει τη Μακεδονία, τα νησιά και το κράτος ζητιάνος των ισχυρών γίνεται ένδοξον. Εσωτερικά  ο τόπος  ληστών, λαθρεμπόρων και καφενόβιων γίνεται χώρα δικαιοσύνης, οργανώσεως προόδου. Όμως ο αετός δεν μπορούσε να αρκεστεί στα σύνορα της Φλώρινας και της Καβάλας. Ο ευρωπαϊκός πόλεμος του δίδει την ευκαιρία. Το 1920 με τη συνθήκη των Σεβρών κάνει το όνειρο της φυλής πραγματικότητα. Ενσωματώνει στην Ελλάδα τη Θράκη με τους κάμπους και τους σιτοβολώνες, τη Σμύρνη με τις ομορφιές και τα πλούτη. Όμως εμείς γνήσιοι απόγονοι εκείνων που έδιωξαν το δίκαιο Αριστείδη  τον διώξαμε εκείνη την αναθεματισμένη 1η Νοεμβρίου 1920. Και δεν πέρασαν παρά δύο δωδεκάδες μήνες για να καταστραφεί η μεγάλη Ελλάς».  Καταλήγοντας αναφέρει ότι θα έπρεπε να μην τον σκεπάσουν με κρητικό χώμα, αλλά με χώμα από τη Μακεδονία, Σμύρνη, Θράκη, Πόντο.

 

            Σε πολλά προσφυγικά χωριά τελούνται μνημόσυνα όπως στην  ακρόπολη του Βενιζελισμού Νεάπολη Βοϊου, στην Ασπρούλα Βοϊου, στα Γρεβενά με πρωτοβουλία της Λέσχης των Φιλελευθέρων.

            Σήμερα επιβάλλεται  να στήσουμε ξανά τον ανδριάντα του Βενιζέλου, για να εκπληρώσουμε την επιθυμία του ευπατρίδη Κ.Δρίζη.

 

        Η ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΤΗΣ ΣΙΑΤΙΣΤΗΣ  με διευθυντή τον Παναγιώτη Τσαούση στις 3 Μαΐου 1936 δημοσιεύει το παρακάτω ποίημα με την ευκαιρία του 40θήμερου μνημοσύνου του Ελ. Βενιζέλου.

Του Μεγάλου Νεκρού.

 

Πάει ο πατέρας της φυλής

ο μέγας πατριώτης

του κράτους μας το στήριγμα

η ξακουστή οντότης.

 

Κείνος που διπλασίασε

το Έθνος την Ελλάδα

αυτός που έδωσε ζωή

και κάθε του ικμάδα

 

Πάει η δόξα της φυλής

ο μέγας Βενιζέλος

π’ αλύπητα τον πλήγωσε

ο χάρος με το βέλος.

 

Πάει για πάντα χάθηκε

μια προσωπικότης

κι έσβησε ο ήλιος ο λαμπρός

κι έμεινε η πενιχρότης.

 

Έσβησε ο ήλιος ο λαμπρός

το φωτεινό αστέρι

εκείνος που έλαμπε

νύκτα και μεσημέρι.

 

Έσβησε ο νους ο υψηλός

ο ήλιος των αιώνων

ο μαχητής της λευτεριάς

των ιερών αγώνων.

 

Πάει ο αετός ο ένδοξος

εις του ουρανού τα πλάτη

πάει η γλυκιά του η μορφή

γιατί έσβησε και χάθη.

 

Πάει της Κρήτης η Χαρά

                    του κράτους το λιοντάρι

πέθανε ο Βενιζέλος μας

του κόσμου το καμάρι.

 

Κι όμως το μέγα έργο του

αθάνατο θα μείνει

και γενεαί θα εύχονται

αιωνία του η μνήμη.