ΒΑΤΟΛΑΚΚΟΣ ΓΡΕΒΕΝΩΝ

20. Βατόλακκος, ο (Δοβράτοβον-προσφυγικός)

Γράφει ο Βασίλης Αποστόλου (Από το βιβλίο μου " ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΓΡΕΒΕΝΩΝ" σελ.386. Κοζάνη 2018). Αυτοέκδοση

Γενικά: Ο Βατόλακκος χτισμένος σε υψόμετρο 577 μέτρων βρίσκεται επί της παλιάς επαρχιακής οδού Κοζάνης-Γρεβενών. Πλησιέστεροι οικισμοί είναι το Ελεύθερον, Μηλέα, Μυρσίνα, Ασπρόκαμπος, Ταξιάρχης. Οι περιοχές καταγωγής των κατοίκων του Βατόλακκου είναι ο Δυτικός Πόντος (Αμάσεια, Σεβάστεια, Νεοκαισάρεια, Τοκάτη, Τσορούμ, Έρπαα, Σινώπη), η Προύσα, η Κιλικία, το Άργανα Ματέν και το Διάρμπεκιρ (Μπακίρ Ματέν)[1]. Η Ταχυδρομική Τηλεγραφική Διεύθυνση Δυτικής Μακεδονίας με αναφορά στις 6-11-27  στο Νομομηχανικό Κοζάνης αναφέρει ότι του πληροφόρησε ο εργολάβος ταχ. μεταφορών Κοζάνης-Γρεβενών ότι η γέφυρα του Δοβρατόβου υπέστη βλάβη απειλούσα τη διακοπή της συγκοινωνίας. Ζητά να ενεργήσει τα δέοντα για να μην ευρεθούν προ απροόπτου και διακοπεί η ταχυδρομική συγκοινωνία (60/1674).

Στον εκλογικό κατάλογο της Υποδιοικήσεως Γρεβενών του 1914 ήταν εγγεγραμμένοι 83 μουσουλμάνοι οι οποίοι αναχώρησαν από το Βατόλακκο σύμφωνα με το  άρθρο 3 της σύμβασης της Λοζάνης που υπογράφτηκε στις 30-1-1923 περί ανταλλαγής των ελληνικών και τουρκικών πληθυσμών  στις 10-4-1924.

Το 1937 ο αστυνομικός σταθμός στεγαζόταν σε οίκημα ιδιωτικό και παράλληλα ανεγειρόταν νέο δημόσιο κτίριο  (60/619).

“Έχει 60 οικογένειες οθωμανικές, τέμενος, ύδατα, χόρτο, κριθή” (Σχινάς 1866).

Κοινοτικά: Ορίζεται ως έδρα κοινότητος με το ΦΕΚ 260Α με ημερομηνία 31--12-1918 με την ονομασία κοινότης Ντοβροτόβου η οποία διορθώνεται στις 17-10-1919 ως κοινότης Ντοβράτοβου. Μετονομάζεται σε Βατόλακκος στις 28-9-1927. Το κ. σ με πρόεδρο το Σάββα Αντωνιάδη και μέλη τους Γεώργιο Σταμπολίδη, Βασ. Ιμβρικότη, Ελευθέριο Κουρτίδη και Παύλο Καρακεσίσογλου αποφάσισαν στις 29-11-31 όπως μεταφερθεί το εκλογικό τμήμα από το χωριό Μερσίνα στην ενταύθα κοινότητα και ψηφίζουν ενταύθα τα πλησιόχωρα χωριά Μηλιά, Ασπρόκαμπος, Ταξιάρχης και Μερσίνη. Η Κοινότης είναι το κέντρο των παραπάνω χωριών και ότι είναι έδρα αστυνομικού σταθμού και ότι υπάρχει κατάλληλο οίκημα για ψηφοφορία το δημοτικό σχολείο (60/668).

Έρανος υπέρ του Ερυθρού σταυρού στις 12-12-28  Βατόλακκος 120 δρχ.

Ο πρόεδρος της κοινότητας Σάββας Αντωνιάδης και αντιπρόεδρος Γεωργ. Σταμπολίδης εναντιώμενοι σε δημοσίευμα του αντιπροσώπου της δημοκρατικής ενώσεως Κ. Ταλιαδούρου διαδηλώνουν υπέρ του Διευθυντή της Αγροτικής Τράπεζας κ. Κοντίδη ο οποίος λειτουργεί σωτήρια δι’ ολόκληρο την περιφέρεια Γρεβενών αλλά και εις το Βατόλλακκο εγκαίρως χορήγησε ποσότητα αραβοσίτου στους ενδεείς δημότες (Μ.Β 28-2-32).

Το κ.σ με πρόεδρο τον Σάββα Αντωνιάδη και μέλη τους Γεώργιο Σταμπουλίδη, Παύλο Καρακεσίσογλου, Βασιλ. Ιμβριώτη και Ελευθέριο Κούρτογλου προέβησαν στις 7-8-32 στην εκλογή προέδρου δια την Δ΄ ενιαυσία κοινοτική περίοδο το Βασίλειο Ιμβριώτη (60/1252).

Ο υπουργός των Εσωτερικών στις 8-3-35 έχοντας υπόψη την έφεση του κοινοτικού συμβουλίου με την οποία ζητά να ορισθεί η κοινότης Βατολάκκου ως έδρα του εκλογικού τμήματος αντί της αποφάσεως της Νομαρχίας με την οποία ορίζεται ως έδρα η κοινότητα Κοκκινιάς

Αποφασίζει

απορρίπτει την έφεση του κοινοτικού συμβουλίου Βατολάκκου με το σκεπτικό ότι οι εκλογείς  των συνοικισμών Πολυδένδρου, Ταξιάρχου, Μηλιάς, Ασπροκάμπου βρίσκονται κοντά στην ορισθείσα έδρα του εκλογικού τμήματος ενώ ο Βατόλακκος είναι πολύ μακριά.

Τον Ιούνιο του 1935 πρόεδρος της κοινότητας ήταν ο Σταμπουλίδης Γεώργιος, αντιπρόεδρος ο Ιωαννίδης Νικόλαος.

Ο πρόεδρος της κοινότητας στις 29-12-35  αναφέρει στο  Νομάρχη ότι “από το 1923 και εντεύθεν αποτελείτο η κοινότης μου εκλογικό τμήμα στο οποίον προσήρχοντο οι εκλογείς των χωρίων Βατολάκκου, Ασπροκάμπου και εψήφιζον. Επειδή από το έτος 1935 κατηργήθη το εκλογικό τμήμα και μετεφέρθη εις Γρεβενά, όπου προσέρχονται οι εκλογείς κάτοικοι της κοινότητός μου και εξασκούν το εκλογικό τους δικαίωμα και επειδή αδυνατούν οι εκλογείς της κοινότητός μου ίνα προσέλθουν εις Γρεβενά δια την εκλογή ένεκα κακοκαιρίας και χειμώνα, τυγχάνοντα τα Γρεβενά αποστάσεως επτά χιλιομέτρων ζητά να ανακηρυχτεί εκλογικό τμήμα η κοινότητα όπου θα εξασκούν το εκλογικό δικαίωμα οι κάτοικοι των χωρίων Βατολάκκου, Ασπροκάμπου”.

Στο εκλογικό τμήμα Βατολάκκου οι υποψήφιοι του εκλογικού Συναγερμού έλαβον Σαράντης 209 ψήφοι, Παπαναγιώτου 208, Βαζάκας 208 και του ΕΠΕΚ-Φιλελευθέρων Ταλιαδούρης 184, Ηλίας 189, Γιαννόπουλος 184. (τηλεγράφημα 17-11-1952)

Στις 1 Ιανουαρίου 1954 ο Δημοσθένης Χαρ. Κούρτογλου  πρόεδρος της κοινότητας παραδίδει στον νεοεκλεγέντα πρόεδρο Ματθαίο Βασιλειάδη το αρχείο της κοινότητας. Αντιπρόεδρος ορίστηκε ο Αλέξανδρος Παπαδόπουλος.

Ο πρόεδρος της κοινότητας Βατολάκκου στις 2-10-57  προς το Νομάρχη Κοζάνης σχετικά με την περιοδεία της κινητής δανειστικής βιβλιοθήκης και συνεργείου κινηματογραφικών προβολών αναφέρει «ότι όλοι οι κάτοικοι του χωριού μείνανε ευχαριστημένοι και κατενθουσιάστηκαν πρώτα απ’ όλα με τα βιβλία που διάβασαν και τα οποία είναι ωφέλιμα για τον καθένα και δεύτερον από την προβολή των κινηματογραφικών ταινιών, μικροί και μεγάλοι παρακολούθησαν με μεγάλο ζήλο και χαρά και ευχαριστούν θερμώς τους συντελέσαντες την περιοδεία ταύτη στην ύπαιθρο» (60/728).

Διενεργήθηκε έρανος  στις 1-5-59 υπέρ του Εθνικού Ιδρύματος προστασίας Απόρων Μακεδονίας «Ο Αριστοτέλης» και εισπράχτηκε το ποσό των 190 δραχμών.

Αρχαιότητες: Στη θέση “Βακούφικο” υπάρχουν θραύσματα κεραμιδιών ελληνιστικής, ρωμαϊκής, βυζαντινής εποχής (Σαμσάρης).

Εκπαίδευση: Ο Νομάρχης με έγγραφο στο Υπουργείο Εννόμου Τάξεως επανερχόμενος στην αναφορά της 18^ης Μαΐου 1924  παρακαλεί λόγω της επικειμένης ενάρξεως των μαθημάτων  του νέου σχολικού έτους να διατάξει την εγκατάσταση του Σταθμού Χωροφυλακής Δοβρατόβου εις έτερο οίκημα και την παράδοση του υπό του Σταθμού χρησιμοποιουμένου σχολικού οικήματος στην υπηρεσία του σχολείου για να μην στερηθούν οι μαθητές του Δοβρατόβου της οφειλομένης μαθήσεως.

Ο Νομάρχης με τηλεγράφημα στον Υπουργό Παιδείας  στις 19-9-24 παρακαλεί να διατάξει τηλεγραφικώς την εκκένωση του οικήματος το οποίο κατέχεται από τον αστυνομικό σταθμό εκ δύο χωροφυλάκων, προκειμένου να χρησιμοποιηθεί ως σχολείο. «Είναι εξωφρενικό κατέχεται υπό δύο χωροφυλάκων οίκημα δυνάμενο χρησιμοποιηθεί ως σχολείο ολοκλήρου χωριού. Παρακαλώ διατάξετε τηλεγραφικώς εκκένωση οικήματος. Κοινότης αναλαμβάνει χορηγήσει έτερο οίκημα δια Αστυνομικό Σταθμό».

Ο Γενικός Επιθεωρητής με έγγραφο στο Νομάρχη στις 26 -9-24 αναφέρει:

 «Λαμβάνω την τιμή να σας παρακαλέσω να ενεργήσετε τα δέοντα, ίνα αποδοθεί στην  εκπαίδευση το διδακτήριο του εν Δοβρατόβω  δημοτικού σχολείου, το οποίο κατέχεται υπό του εκεί αστυνομικού σταθμού επί τη βάσει ενοικιαστηρίου, το οποίο είναι νόμω αστήρικτο, διότι ο ενοικιάσας αυτό κακοβούλως Τούρκος πρόεδρος της κοινότητας δεν είχε δικαίωμα να το ενοικιάσει, διότι το οίκημα ανήκει εις το δημόσιο και όχι στην κοινότητα, αναφερθέν υπό της τουρκικής κυβερνήσεως, προέβη δε στην πράξη ταύτη εξ εθνικού μίσους κατά των Ελλήνων, ίνα τα τέκνα των μένουν αγράμματα, επειδή άλλο οίκημα κατάλληλο, δια να χρησιμεύσει ως διδακτήριο, δεν υπάρχει εκεί. Οι αστυνομικοί δυστυχώς δεικνύουν πείσμα επιμένοντες να κατέχουν οίκημα, το οποίο δεν ανήκει εις αυτούς, καταδικάζοντες ούτω εις αργία και εις αμάθεια περί τα εξήκοντα προσφυγόπαιδα. Η εύρεση οικήματος δια τον αστυνομικό σταθμό είναι εύκολος».

Ο Επιθεωρητής Δημοτικών Σχολείων Γρεβενών με επιστολή στη Γενική Διοίκηση Θεσσαλονίκης στις 9/11/1924 αναφέρει ότι  «εν Δοβρατόβω κατά το έτος 1921 ο τότε αστυνόμος Γρεβενών προέβη στην ενοικίαση του διδακτηρίου παρά του μουφτή, ενώ το διδακτήριο δεν ανήκε στην κοινότητα, διότι όλα τα διδακτήρια της επαρχίας είχαν ανεγερθεί επί Μπεκήρ, και επομένως από της ανακαταλήψεως των μερών υπό της Ελλάδος ανήκουν στο ελληνικό κράτος. Προκειμένου να λήξει η ενοικίαση, ειδοποιήσαμε την ενταύθα αστυνομία και γνωρίσαμε το ζήτημα. Παραδόξως η αστυνομία προέβη εις την εκ νέου ενοικίαση και μάλιστα προ της λήξεως της πρώτης τοιαύτης, αν δεν μας απατά η μνήμη. Έκτοτε ανηνέχθημεν εις τας αρμοδίας αρχάς και ο κ. Νομάρχης διήλθε του Δοβρατόβου, εξέτασε το ζήτημα και υπέδειξε την εκκένωση των διδακτηρίων και εγκατάσταση του αστυνομικού σταθμού εις άλλο κτίριο, αλλ’ η αστυνομία ζητεί κτίριο περιλαμβάνον δωμάτιο γραφείου, τοιούτον στρατωνισμού των ανδρών, (δύο χωροφυλάκων ) τοιούτον δια κρατητήριο και τοιούτον δια κουζίνα. Πλησίον του κατεχομένου διδακτηρίου υπάρχει αστυνομικός σταθμός, όστις ήτο κενός από του παρελθόντος έτους και ήδη εγκατέστησαν σε αυτό  οικογένεια. Μέχρι τούδε διδάσκονταν περί τους 70 μαθητές και μαθήτριες εντός του τζαμίου, λόγω του χειμώνος, δε δύναται να εξακολουθήσει η διδασκαλία σε αυτό ή μάλλον δεν επιτρέπεται, και μάλιστα παιδιά, των οποίων  η υγεία έχει κλονισθεί και των οποίων η τροφή και η ενδυμασία είναι ελλιπέστατη». Ζητά από το Διοικητή να μεριμνήσει δια την ευρυθμότερη λειτουργία των σχολείων, την τελεία αποκατάσταση των προσφύγων και να διατάξει να δοθούν τα εκπαιδευτήρια στην  υπηρεσία της εκπαιδεύσεως (60/629).

  Τελικά στις 11 Δεκεμβρίου 1924 επιτροπή του χωριού υπό τον πρόεδρο της Κοινότητας και διδάσκαλο επέλεξε οίκημα νεόκτιστο το οποίο με δαπάνη 2.000 δραχμών δύναται να χρησιμοποιηθεί ως διδακτήριο (60/581).

Με πρωτοβουλία του δημοδιδασκάλου Ζαχαρία Δρόσου ιδρύεται νυκτερινό σχολείο στο οποίο θα φοιτήσουν πάντες οι κάτοικοι πάνω των 17 ετών, προκειμένου να διδαχθούν την ελληνική γλώσσα, την Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, γραφή, ανάγνωση, αρίθμηση (Β.Ε 15-11-1936).

Απορρίπτεται αίτηση του Ζαχαρία Δρόσου δασκάλου του διθέσιου σχολείου Βατολάκκου και όμοια του διδασκάλου του τριταξίου Αγίου Γεωργίου Ακριτίδου αιτούντων να μετατεθούν αμοιβαίως του μεν Δρόσου διότι η οικογένειά του διαμένει μονίμως στον Άγιο Γεώργιο και οικογενειακοί λόγοι τον αναγκάζουν να παραμείνει πλησίον αυτής, του δε Ακριτίδου διότι έρχεται πλησίον της γραίας μητέρας του κατοικούσης στο Βατόλακκο (31-3-39).

Διδακτηριακή κατάσταση του σχολείου το έτος 1937: “Το σχολείο στεγάζεται εις οίκημα της τέως επιτροπής αποκαταστάσεως προσφύγων και νυν δημόσιον. Είναι διώροφο. Ο πρώτος όροφος αποτελείται από δύο δωμάτια και ο δεύτερος εξ ενός ο οποίος χρησιμοποιείται για γραφείο. Στην μία αίθουσα 24 τ.μ φοιτούν 80 μαθητές δημοτικού, στην άλλη 16 τ.μ φοιτούν 50 νήπια. Το οίκημα ακατάλληλο, ανθυγιεινό και ανεπαρκέστατο χαρακτηρισθέν από τη Μ.Υ.Κ ως ετοιμόρροπο” (60/619).

Με απόφαση του επιθεωρητή ανακαλείται η απόσπαση της νηπιαγωγού Κλεονίκης Ευθυμιάδου εκ του νηπιαγωγείου Βατολάκκου στο τοιούτο του Ελευθέρου Β΄(22-2-41 ΑΒΕ 70 ΣΑΕ 52).

Ο επιθεωρητής προτείνει την προαγωγή του διταξίου δημοτικού σχολείου σε τριτάξιο καθ’ ότι τα προηγούμενα τρία χρόνια ο αριθμός των μαθητών ανερχόταν σε 77, 85, 102 αντίστοιχα  (18-7-41 ΑΒΕ 70 ΣΑΕ 52).

Πραγματοποίηση διημέρου εκδρομής στο Βόλο στις 6 και 7 Ιουνίου 1962 με μαθητές των σχολείων Βατολάκκου και Μηλιάς.

Ο διευθυτής του σχολείου στις 18-8-1994 βεβεαιώνει ότι το αρχείο του σχολείου (μαθητολόγια) εκάησαν κατά τη διάρκεια  του εμφυλίου πολέμου το 1949 (ΓΑΚ Γρεβενών)

Επισιτιστική βοήθεια: Αναφορά του προέδρου της κοινότητος Βατολάκκου στις 1-12-45 περί ενισχύσεως ειδών ιματισμού και υποδήσεως προς τον Έπαρχο Γρεβενών ως πρόεδρο Επιτροπής Διανομών.

«Λαμβάνω την τιμή να σας παρακαλέσω όπως ευαρεστούμενοι κατά την επικειμένη διανομή των κομισθέντων ειδών ιματισμού και υποδήσεως να χορηγηθεί μεγαλυτέρα δυνατή ποσότητα εις την κοινότητά μου καθ’ ότι ως τυγχάνει γνωστό είναι η μόνη κοινότης της περιφέρειάς σας λόγω της θέσεώς της  η οποία πλήρωσε πολύ ακριβά την περίοδο της κατοχής και ακριβότερα την περίοδο του αδελφοκτόνου κινήματος.

Τριάκοντα και πλέον οικογένειες έμειναν ορφανές πατρός εκτελεσθέντες δια τα εθνικά των φρονήματα  κατά το κίνημα εγκαταλείψαντες πολυμελείς οικογένειες με ανήλικα ορφανά τελείως γυμνά, ξυπόλητα, νηστικά, κουρελιασμένα χωρίς ούτε σπίτι, ούτε ένα ζώο να μεταφέρουν τα ξύλα των. Δια επανωφόρια οι περισσότεροι εξ αυτών χρησιμοποιούν τις κουρελιασμένες κουβέρτες που έσερναν μαζί των κατά τις διάφορες μετακινήσεις των κατά την εποχή της κατοχής και του κινήματος.

Σας παρακαλούμε θερμώς εξ ονόματος των ανηλίκων ορφανών, χήρων μητέρων και απολύτως απόρων κατοίκων της κονότητός μου όπως συμμερισθείτε των αναγκών μας και ανακουφίσετε κάπως αυτούς χορηγούντες όσο το δυνατό μεγαλύτερης ποσότητας ιματισμού και υποδήσεως διότι κατά την προηγηθείσα χορήγηση δεν ικανοποιηθήκαμε εν συγκρίσει με άλλα χωριά τα οποία δεν έπαθαν τίποτε ούτε έχυσαν αίμα υπέρ της εθνικής ιδέας».

Ιερά: Ενοριακός ναός Κοίμησις της Θεοτόκου. Άγιος Νεκτάριος. Αφιερωτές στην πρόθεση 421 της Μονής Αγίου Νικάνορα ήταν για την Α΄ Γραφή ένας 1 (1534-1692).  

Οικονομία: Το υποκατάστημα Γρεβενών της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος (υπηρεσία διαχειρίσεως κτημάτων εξ ανταλλαγής) προέβη στην εκποίηση του ½ εξ αδιαιρέτου υδρόμυλου ευρισκομένου στο Δοβράτοβο στις 12-4-26 ο οποίος απαρτίζεται εκ τριών ισογείων διαμερισμάτων (μύλος, κοιτών και στάβλος).  Πλειοδότης ανεδείχθη ο κ. Λάζαρος Καραγεώργος κάτοικος Παλαιοκάστρου με τίμημα 85.000 δρχ. Πρώτη προσφορά 25.500 δρχ. Συμμετείχαν στη δημοπρασία και οι Ιωάν. Σβολιαντόπουλος, Μονή Ταξιαρχών Κουσκού, Κωνσταντίνος Κοτλίδας[2]. Στην περιοχή λειτουργούσαν τέσσερις νερόμυλοι (Παπαδημητρίου. Σελίδες Ιστορίας Γρεβενών).

Παράγεται κατ’ έτος 15-20 χιλιάδες οκάδες καπνό πολύ καλής ποιότητας. Δείγματα του καπνού βραβεύτηκαν στη Διεθνή  Έκθεση Θεσσαλονίκης του 1935[3].

Συνεταιρισμός: Διοικητικό Συμβούλιο του Συνεταιρισμού  στις 11-4-51 ήταν οι Χαλάτζογλου Δημ. Ιωάννης Πρόεδρος. Γεωργιάδης Παναγ. Γεώργιος Αντιπρόεδρος. Κούρτογλου Χαρ. Δημοσθένης Ταμίας. Παυλίδης Παύλ. Στυλιανός Γραμματέας. Βασιλειάδης Μιχ. Ματθαίος μέλος.

Πληθυσμιακές αναφορές: 1913=394. 1920=381. 1928=353. 1940=482. 1951=473. 1961=444. 1971=307. 1981=361. 1991=418. 2001=386. 2011=287. (16^ος κατά σειρά από τους 112 απογραφέντες οικισμούς με την απογραφή του 2011). Στο κατάστιχο του έτους 1564 (ΤΤ 350) των Οθωμανικών αρχείων της Κων/πολης ο οικισμός είχε 9 κατοικίες και το ποσό φόρου που πλήρωνε ήταν 1.500 άσπρα ενώ το 1579 ήταν 6 κατοικίες και ο φόρος ήταν 1.450 άσπρα.

Σύλλογοι: Στον οικισμό δραστηριοποιείται ο Μορφωτικός Πολιτιστικός Σύλλογος Βατολάκκου, με έτος ιδρύσεως 1983 του οποίου το έμβλημα είναι ο αετός της αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας (http://www.vatolakkos.gr). Σκοπός του συλλόγου είναι η αναβίωση, διατήρηση και διάδοση των ηθών και εθίμων του ποντιακού ελληνισμού. Λειτουργεί χορευτικό τμήμα. Ένας άλλος σύλλογος είναι η Αθλητική Ένωση Ποντίων Βατολάκκου Γρεβενών (1981)[4].

---

[1] Βατόλακκος, οι ρίζες μας Σταμπουλίδη Αναστάσιου

[2] Αποστόλου. Παλαιόκαστρον Κοζάνης

[3] Β.Ε 6-12-1936 Λεόντιος Σταμπολίδης

[4] Πηγές: aepvatolokkou.blogspot.com και WWW.vatolakkos.gr.

Βάρης Γρεβενών

19.Βάρης, ο
Από το βιβλίο του Βασίλη Αποστόλου "ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΓΡΕΒΕΝΩΝ" σελ.386. Αυτοέκδοση

Γενικά: Ο Βάρης χτισμένος σε υψόμετρο 737 μέτρων, γεωγραφικά, ιστορικά, πολιτιστικά ανήκει στην ευρύτερη περιοχή των Βεντζίων. Γειτονικά χωριά είναι ο Έξαρχος, Χρώμιο, Πυλωροί, Ποντινή, Κολοκυθάκι, Κνίδη. “Το χωρίον Βάρσα έχει 30 οικογένειες και βρύσες” (Σχινάς 1866).

Στον εκλογικό κατάλογο της Υποδιοικήσεως Γρεβενών του 1914 ήταν εγγεγραμμένοι 23 χριστιανοί.

Αλώνια: Ο έπαρχος Γρεβενών στις 27-7-39 με έγγραφο στο Νομάρχη Κοζάνης υποβάλει αναφορά του προέδρου της κοινότητας Εξάρχου με την οποία ζητείται να επιτραπεί ο αλωνισμός εντός του συνοικισμού Βάρες. Ο  Νομάρχης στις 1-8-39 διαβιβάζει την αναφορά της κοινότητας στο σταθμάρχη Κνίδης και τον παρακαλεί εφ’ όσον δε συντρέχει λόγος ή δεν υπάρχει δυνατότης κατασκευής νέων αλωνιών υπό των κατοίκων του συνοικισμού Βάρης να επιτρέψει τον αλωνισμό στα παλιά αλώνια (60/1578).

Στις 26-7-39 οι κάτοικοι του χωριού Βάρις  διαβιβάζουν αίτηση προς το Νομάρχη Κοζάνης και ζητούν να τους επιτραπεί ο αλωνισμός στο παλιό αλώνιον. Ο σταθμάρχης Κνίδης στις 13 Αυγούστου 1939 αναφέρει στο Νομάρχη ότι επειδή οι κάτοικοι του χωριού Βαρίσης δεν κατασκεύασαν νέα αλώνια τους επετράπη να χρησιμοποιήσουν τα παλιά (60/1578).

Εκπαίδευση: Σύμφωνα με αναφορά του Φιλεκπαιδευτικού συλλόγου Κωνσταντινούπολης  το έτος 1874 ο οικισμός είχε 90 άρρενες κατοίκους, υπήρχε δάσκαλος με μισθό 300 γροσίων αμειβόμενος από την εκκλησία με μαθητές γύρω στους 20. Σύμφωνα με έκθεση του προξενείου Ελασσώνος  του έτους 1901-1902  στο σχολείο φοιτούσαν 20 μαθητές. Σε εκκλησιαστικό βιβλίο της εκκλησίας της Κοιμήσεως της Θεοτόκου Πυλωρών αναφέρεται ως δάσκαλος Πυλωρών ο Αθανάσιος Νικόλαος Πατσίκας από τη Βάρεσια χωρίς να αναφέρεται η ημερομηνία. Επίσης ο Λάμπρος Δημητρίου Θύμιου υπηρετούσε στο “Πυλωρί” το 1890 από Βάρεσια.

Το εποπτικό Συμβούλιο στις 25-10-26 με πρόεδρο το γυμνασιάρχη Σιατίστης Ν.Παπανικόλα  προτείνει την ίδρυση σχολείου εις  Βάρεσαν (ή Βαρύ) η οποία αριθμεί 15 οικογένειες με το σκεπτικό ότι οι κάτοικοι είναι φιλοπρόοδοι ανακαινίσαντες όλες τις κατοικίες των προθυμοποιούμενοι και ανέγερση διδακτηρίου.

Εκτίθεται σε φανερά μειοδοτική δημοπρασία η ανέγερση διδακτηρίου (Β.Ε 3-11-35).

Τανιμανίδης Αναστάσιος  του μονοταξίου δημοτικού σχολείου Βάρης, απόφοιτος του εν Αργυρουπόλει Γυμνασίου με υπηρεσία 16 ετών (31-12-1940 ΑΒΕ 70. ΣΑΕ 52).

“Μαθητές: 18, 20, 19, 17, 17[1].

Διδακτήριο: Κλειστό από τα μέσα Ιανουαρίου μετατεθέντος του διδασκάλου στη Θεσσαλονίκη. Θα μείνει κλειστό μέχρι κατασκευής νέου διδακτηρίου, διότι το χρησιμοποιηθέν μέχρι σήμερα είναι τελείως ακατάλληλο. Διδακτήριο χρησιμοποιείτο τμήμα του νάρθηκος της εκκλησίας διαστάσεων 1,90Χ2 με φεγγίτη 0,25 Χ0,8 μ. Ούτε δωμάτιο για το διδάσκαλο υπάρχει. Ο διδάσκαλος κοιμάται στην άκρη ενός αχυρώνα του οποίου η μία πλευρά είναι πεσμένη. Ο επιθεωρητής δήλωσε στους κατοίκους ότι δεν μπορεί να καταδικάσει τους μαθητές να διάγουν εντός του ανήλιου σκοτεινού μικροδωματίου και του διδασκάλου στο αχούρι (10/3/1931). Η κατάσταση ελεεινή. Αποτελείται εκ μιας αιθούσης διδασκαλίας ανωγείου 12 περίπου τ.μ με πλημμελή φωτισμό και αερισμό, άνευ οροφής. Μόλις φέτος εξευρέθη και τούτο για να λειτουργήσει το σχολείο ύστερα από τριετή διακοπή εκ της ελλείψεως διδακτηρίου (19/3/1934). Εντός του αρξαμένου σχολικού έτους θα αποπερατωθεί το ανεγειρόμενο. Στεγάζεται στο νάρθηκα της εκκλησίας (22/6/1937). Υπό αποπεράτωση το νέο (13/5/1938). Εντός ολίγου αποπερατούται το νέο. Φέτος λειτούργησε στενοχώρως το σχολείο σε εκκλησιαστικό οικίσκο, ακαταλληλότατο (23/5/1939).

Υλικό: Τρία πολύεδρα θρανία, ένα κομμάτι πίνακος και μία θερμάστρα (19/3/1934). Προσετέθησαν ένα τραπέζι, δύο θρανία και 2 καθίσματα (16/11/1934). Θρανία-ικριώματα ακατάλληλα, ξεθωριασμένος πίναξ (22/6/1937).

Υπηρεσιακά βιβλία-Βιβλιοθήκη: Σχολική βιβλιοθήκη δεν υφίσταται (19/3/1934). Σχεδόν ανύπαρκτος, ελάχιστα βιβλία (23/5/1939).

Φοίτηση: Τακτική.

Διδάσκαλοι: Μπέντας Παναγιώτης, Σίσκος Δημήτριος, Τανιμανίδης Αναστάσιος”[2].

Επισιτιστική βοήθεια: Ο πρόεδρος της κοινότητας Εξάρχου Χρίστος Ζαχαράκης στις 15-7-46 βεβαιώνει ότι η Υποεπιτροπή Διανομών του συνοικισμού Βάρης αποτελούνταν από τον Αντώνιο Γκουλιαβέα, Δημήτριο Ταγάρα και Αχιλλέα Γκουλιαβέρα.

Ο Γκουλιαβέρας Αντώνιος ως γραμματέας της Υποεπιτροπής Διανομών Συνοικισμού Βάρης διαμαρτύρεται στις 17-7-46 στην Επιτροπή Διανομών Σιατίστης ότι δεν τους χορηγούν τρόφιμα. Τούτο οφείλεται στο γεγονός ότι οι κριθέντες ως εύποροι αρνούνται να πληρώσουν το αντίτιμο των τροφίμων.

Ιερά: Ιερός ναός Αγίου Νικολάου, πολιούχος του χωριού με χρονολογία ανεγέρσεως 1875 Μαρτίου 16. Σήμερα στη θέση του ανεγέρθη νέος. Ο ενοριακός ναός του Αγίου Δημητρίου βρίσκεται στην πλατεία του χωριού. Ανηγέρθη το 1952 στη θέση παλιότερου ναού. Με το σεισμό της 13^ης Μαΐου 1995, 6,6 R, ο ναός υπέστη ζημίες οι οποίες αποκαταστάθηκαν με τη συνδρομή των πιστών.  Δίπλα ακριβώς με τη συνδρομή πολιτείας και πιστών ανεγέρθη παρεκκλήσιο του Αγίου Δημητρίου του οποίου ο αγιασμός πραγματοποιήθηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 2010. Με τη σύμφωνη γνώμη κατοίκων και Μητροπολίτη μετονομάσθηκε σε ιερό ναό αγίας Γλυκερίας με καθαγιασμό της εικόνας στις 12 Μαΐου 2015 (γιορτάζει στις 13 Μαΐου) με πάνδημη συμμετοχή των κατοίκων. Ο ναός του Αγίου Αθανασίου κατεστράφη ολοσχερώς από το σεισμό του 1995. Στη θέση του τοποθετήθηκε εκκλησάκι με αξιοποίηση του περιβάλλοντος  χώρου.

Κατοχή: Επιδρομή Γερμανών στις 7 Ιουνίου 1944 πυρπόλησαν το σχολείο και σχεδόν όλες τις οικίες του χωριού.

Καφενείο: Λειτουργεί καφενείο-ψησταριά στην πλατεία του χωριού με αγνάντεμα τον Κίσσαβο.

Κοινοτικά: Μαζί με τον οικισμό Έξαρχο αποτέλεσαν το 1918 την κοινότητα Εξάρχου. Τηλεφωνοδότηση του χωριού στις 29 Ιουλίου 1963. 

Μονή Ζάβορδας: Σύμφωνα με υπόμνημα του Μητροπολίτη Κοζάνης Κωνστάντιο του 1901 για την περιουσία της μονής Ζάβορδας είχε στην κατοχή τους στο Βάρη ένα μαϊντάνι και δύο ζευγάρια. Αφιερωτές  στην Ιερά Μονή Αγίου Νικάνορος για την ψυχική τους σωτηρία Α΄ Γραφής από το 1534 ως το 1692 έχουμε  54 και Β΄ Γραφής από το 1692 και μετά 176.

Οικονομία: Από το 1935 ως το 1980  ο τόπος στηρίχθηκε στην εκμετάλλευση του χρωμίτη. Σημαντικά κοιτάσματα υπάρχουν στις περιοχές Ριζό, Κουρσούμια, Βοϊδόλακκος, Κερασίτσα, Αγά Κουρή, Πεύκα και Κίσσαβο. Πολλοί επέλεξαν την ενασχόλησή τους ως εργάτες στη βιομηχανικά αναπτυσσόμενη Κοζάνη τη δεκαετία του 70 ή μετανάστευσαν στις χώρες της Δ. Ευρώπης.

Η Διεύθυνση Μηχανικής Καλλιέργειας στις 3-7-57 σε έκθεση  πεπραγμένων για το Α΄ εξάμηνο του 1957  αναφέρει ότι «συνεχίστηκαν οι εκχερσωτικές εργασίες στο Αγρόκτημα Βαρίσης δια την εγκατάσταση ακτημόνων των κοινοτήτων Εξάρχου, Μεταμορφώσεως, Παλαιοκάστρου, Σκήτης, Κερασιάς. Οι εργασίες άρχισαν τον παρελθόντα Οκτώβριο και περατώθηκαν το μήνα Ιούνιο ε.έ. Από την έναρξη των εργασιών ξεχερσώθηκαν συνολικώς 1403 στρέμματα με συνολική δαπάνη 207.543 δραχμές. Η χορηγηθείσα  υπό της ΑΤΕ δαπάνη διετέθη σε 47 οικογένειες ακτημόνων των άνω αναφερθεισών οικογενειών» (60/793).

Ο  Διοικητής  Χωροφυλακής Γιαννακόπουλος με έγγραφο στη Νομαρχία Γρεβενών το Φεβρουάριο του 1963 δηλώνει ότι στη θέση «ΚΟΥΡΗ» εγγύς του χωρίου Βάρεσι αποκλείσθηκαν από 5νθημέρου 6 ποιμένες μετά 800 προβάτων. Λόγω χιόνος τροφοδότηση υπό ομοχωρίων των αδύνατος. Ριφθώσι 50 χιλιόγραμμα άρτου και 2000 κριθή απολύτως αναγκαία για επιβίωση.

Ονομασία: Στον Κώδικα της Ζάβορδας αναφέρεται ως Βάρεσια, Βάρισα, Βαρήσηα, 1789 «Βάρσια», Εθνολογική στατιστική του πληθυσμού των κατοίκων σχ. έτους 1913-14 ως «Βαρίσι», το 1914 στον εκλογικό κατάλογο ως Βάρεσα,  το 1926 ως «Βάρεσσα», 1941 «Βάρεσι», 1946 «Βάρις». Εκλογικός κατάλογος 1952 «Βάρυσα».  

 Η επιτροπή  μετονομασιών της Γενικής Διοικήσεως Θεσσαλονίκης αναφέρει στις 6-5-1927 ότι δεν ενέκρινε τις προταθείσες ονομασίες του χωριού Βάρεσι διότι το μεν Νεοχώρι είναι κοινότατον, το δε Πτηνοχώρι διότι αφ’ ενός μεν δε δικαιολογείται αφ’ ετέρου δε διότι είναι σύνθετον εκ νέας και αρχαίας λέξεως. Στο παλιό νεκροταφείο βρίσκονται μαρμάρινοι σταυροί επιτύμβιοι με χρονολογία 1789, 1792  και 1809 οι οποίοι φέρουν το όνομα του χωρίου Βάρσια, όπως λέγεται κι από τους κατοίκους. Σήμερα φέρει το όνομα Βάρης ο, με αυτό το όνομα καταγράφεται από την Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία ατις απογραφές του 1940, 1951,1961 1971,1981,1991, 2001, 2011.

 Πανηγύρι: Πανηγυρίζει στις 20 Μαΐου στην ανακομιδή των λειψάνων του Αγίου Νικολάου (Άγιος Νικόλαος ο καλοκαιρινός). 

Πεσόντες:  Μαντατζής Αθανάσιος, τα παιδιά του Βασιλική και Παναγιώτης έλαβαν πολεμική σύνταξη στις 24 Ιουλίου 1925 σύμφωνα με το νόμο 3122 του 1924. Πλιάτσιος Δημήτριος του Παναγιώτη ετών 30, έτος 1944. Παπαγιάννης Αθανάσιος ετών 50, έτος 1946. Παπαγιάννης Ευθύμιος του Αθανασίου ετών 35, έτος 1947. Παπαγιάννης Λεωνίδας του Ευθυμίου ετών 17, έτος 1947. Παπαγιάννης Δημήτριος του Ευθυμίου ετών 16  έτος 1947. Γκουλιαβέρας Αχιλλέας του Κων/νου ετών 22, έτος 1948. Τζέτσιφας Βασίλειος του Γεωργίου ετών 22, έτος 1948. Πουλιόπουλος Νικόλαος του Ευαγγέλου ετών 48, έτος 1949. Παπαχρήστος Χρήστος του Φωτίου, έτος 1949. Αδάμος Ζήσης ετών 40, έτος 1949.

Σεισμός: Αισθητός σεισμός 5,4 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ συγκλόνισε τον τόπο στις 17 Ιουλίου 2007. Από τον ίδιο εστιακό χώρο, περιοχή Βοϊδόλακκος του Μπούρινου, προκλήθηκε ο καταστρεπτικός σεισμός της 13^ης Μαΐου 1995 που κατέστρεψε ολοσχερώς τις οικίες.

Πληθυσμός: 1904=100. 1913=100.1920=64. 1928=87. 1940=113. 1951=94, 1961=155, 1971=121, 1981=68, 1991=101, 2001=76. 2011=48. (80^ος κατά σειρά από τους 112 απογραφέντες οικισμούς με την απογραφή του 2011). Στο κατάστιχο του έτους 1564 (ΤΤ 350) των Οθωμανικών αρχείων της Κων/πολης ο οικισμός είχε 21 κατοικίες και το ποσό φόρου που πλήρωνε ήταν 4.900 άσπρα[3].

---

[1]Αντίστοιχες ημερομηνίες επιθεωρήσεως: 19/3/1934, 16/11/1934, 22/6/1937,13/5/1938, 23/5/1939. 

[2] Τάνια Αποστόλου: Η εκπαίδευση στην επαρχία Βοΐου (Ανασελίτσης) στην περίοδο του μεσοπολέμου. Μεταπτυχιακή εργασία ΠΔΜ 2015.

[3] Τα ανέκδοτα αρχεία τα δημοσίευσε ο φιλόλογος Κώστας Καμπουρίδης στο βιβλίο “Festshrift in honor of Ioannis Theoharidis-stydies on the Ottoman Emmpire and Turkey”, Region of Grevena. Tomos 2. The ISIS Press-Istanbyl 2014 (σελ. 199-203) στην αγγλική γλώσσα. Τα αρχεία μετέφρασε στην ελληνική και δημοσίευσε ο Αριστείδης Λαναράς στο βιβλίο ΔΙΠΟΡΟΝ ΓΡΕΒΕΝΩΝ το έτος 2015.